Technik.elektryk 311[08] z1.01_u

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
MINISTERSTWO EDUKACJI
i NAUKI
Małgorzata Höffner
Dobieranie przewodów i osprzętu w instalacjach
elektrycznych 311[08].Z1.01
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2005

1
Recenzenci:
mgr inż. Maria Pierzchała
mgr Jerzy Chiciński
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Katarzyna Maćkowska
Konsultacja:
dr Bożena Zając
Korekta:
mgr inż. Jarosław Sitek
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 311[08].Z1.01
„Dobieranie przewodów i osprzętu w instalacjach elektrycznych” zawartego w modułowym
programie nauczania dla zawodu technik elektryk.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2005

2
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 4
3. Cele kształcenia 5
4. Materiał nauczania 6
4.1. Przewody elektryczne 6
4.1.1. Materiał nauczania
4.1.2. Pytania sprawdzające
4.1.3. Ćwiczenia
4.1.4. Sprawdzian postępów
6
9
9
11
4.2. Dobór przewodów 12
4.2.3. Ćwiczenia
12
18
18
21
4.3. Urządzenia zabezpieczające 21
4.3.3. Ćwiczenia
21
25
26
28
4.4. Dobór zabezpieczeń przewodów 28
4.4.3. Ćwiczenia
28
31
31
33
4.5. Osprzęt instalacyjny 34
4.5.3. Ćwiczenia
34
37
38
40
5. Sprawdzian osiągnięć 41
6. Literatura 46

3
1.WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o przewodach elektrycznych
i osprzęcie instalacyjnym oraz kształtowaniu umiejętności dobierania przewodów i osprzętu
instalacyjnego z uwzględnieniem warunków pracy przewodu i sposobu jego ułożenia.
Pomoże Ci również kształtować umiejętności posługiwania się schematem ideowym
i montażowym podczas wykonywania instalacji elektrycznych.
W poradniku zamieszczono:
− wymagania wstępne,
− cele kształcenia,
− materiał nauczania dotyczący:
• przewodów elektrycznych, zasad ich dobierania i zabezpieczania,
• urządzeń zabezpieczających (bezpieczników i wyłączników instalacyjnych),
• osprzętu instalacyjnego,
• łączników instalacyjnych ręcznych i wtyczkowych,
− tabele przydatne do wykonywania ćwiczeń,
− pytania sprawdzające (do każdej jednostki szkoleniowej),
− ćwiczenia (do każdej jednostki szkoleniowej),
− sprawdzian postępów (do każdej jednostki szkoleniowej),
− sprawdzian osiągnięć,
− wykaz literatury zawierającej treści z zamieszczonego zakresu.
Szczególną uwagę zwróć na:
− znajomość zasad oznaczania przewodów symbolami literowo-cyfrowymi,
− umiejętność rozpoznawania przewodów, osprzętu instalacyjnego i zabezpieczeń,
− przestrzeganie zasad dobierania przewodów,
− rodzaje i właściwości urządzeń zabezpieczających,
− stosowanie zasad dobierania zabezpieczeń przewodów,
− właściwe dobieranie osprzętu instalacyjnego,
− dobieranie łączników instalacyjnych, gniazd i wtyczek zgodnie z zadaniami i rodzajem
instalacji,
− wykonywanie połączeń układów zgodnie ze schematami ideowymi i montażowymi,
− normalizację wielkości charakterystycznych,
− korzystanie z właściwych norm, katalogów, tablic i wzorów obliczeniowych,
− przestrzeganie zasad bhp i ochrony ppoż. na stanowisku pracy.

4
2. WYMAGANIA WSTĘPNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
− wyszukiwać normy i przepisy budowy i eksploatacji urządzeń,
− korzystać z kart katalogowych w postaci książkowej i elektronicznej,
− wyszukiwać informacje w Internecie,
− rozróżniać materiały przewodzące stosowane w elektrotechnice oraz określać ich
właściwości elektryczne i mechaniczne,
− rozróżniać materiały izolacyjne stosowane w elektrotechnice oraz określać ich
właściwości elektryczne i mechaniczne,
− wykonywać pomiary suwmiarką lub śrubą mikrometryczną,
− obliczać pole koła o podanej średnicy lub promieniu,
− obliczać rezystancję odcinka przewodu,
− obliczać spadek napięcia na odcinku przewodu,
− obliczać moc prądu elektrycznego,
− rysować oraz analizować przebiegi zależności w prostokątnym układzie współrzędnych,
− opisywać budowę i działanie bimetalu i elektromagnesu,
− rozumieć i wyjaśniać pojęcie „obciążenie przewodu”,
− mierzyć wartości prądu i napięcia w obwodach prądu przemiennego,
− dobierać przyrządy pomiarowe do wykonania pomiarów w obwodach prądu
przemiennego,
− łączyć układ pomiarowy zgodnie ze schematem,
− przedstawiać wyniki pomiarów w formie tabeli i wykresu,
− opracowywać wyniki pomiarów wykorzystując technikę komputerową,
− organizować stanowisko pomiarowe zgodnie z przepisami bezpieczeństwa higieny
pracy, ochrony przeciwpożarowej i zasadami ergonomii,
− przeprowadzać pomiary zgodnie z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwporażeniowej i zasadami ergonomii,
− rozpoznawać schematy ideowe i montażowe,
− czytać schematy instalacji elektrycznych,
− rysować schemat instalacji elektrycznej,
− rozróżniać połączenia elektryczne i złącza elektryczne,
− rozpoznawać osprzęt instalacyjny.

5
3. CELE KSZTAŁCENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
− rozpoznać rodzaj przewodu po jego wyglądzie i oznaczeniu literowo-cyfrowym,
− zastosować zasady doboru przewodów,
− dobrać przewód dla określonego obciążenia i warunków pracy,
− rozróżnić osprzęt instalacyjny,
− dobrać osprzęt do wykonania określonego rodzaju instalacji,
− dobrać zabezpieczenie przewodów,
− podłączyć układy z łącznikami instalacyjnymi ręcznymi i wtykowymi na podstawie
schematów ideowych i montażowych,
− skorzystać z literatury, norm i kart katalogowych wyrobów,
− zastosować zasady bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpożarowej
obowiązujące na stanowisku pracy.

6
4. MATERIAŁ NAUCZANIA
4.1. Przewody elektryczne
Podstawowa klasyfikacja przewodów związana jest z ich zadaniami. Przewody elektryczne
dzieli się na:
− elektroenergetyczne (na przykład instalacyjne, napowietrzne) – do przesyłania i rozdziału
energii elektrycznej,
− telekomunikacyjne (na przykład telefoniczne, telewizyjne, komputerowe) – do przesyłania
informacji w postaci sygnałów elektrycznych,
− nawojowe – do wykonywani elementów maszyn i urządzeń elektrycznych,
− specjalne (na przykład samochodowe, spawalnicze, dźwigowe, grzewcze).
Szczególną grupę stanowią kable, które mają złożoną budowę, pozwalającą na
układanie ich w trudnych warunkach (na przykład w ziemi). W każdej z wymienionych
grup występują różne typy przewodów o zawężonym zakresie stosowania. Wśród
przewodów elektroenergetycznych instalacyjnych można wyróżnić przewody do układania
na stałe oraz przewody do odbiorników ruchomych i przenośnych.
Przewody elektroenergetyczne wykonywane są jako gołe (bez izolacji) lub jako
izolowane. Przewody gołe składają się wyłącznie z żyły przewodzącej wykonanej z miedzi
lub aluminium w postaci pojedynczego drutu lub w postaci wielodrutowej (linki).
W przewodach izolowanych żyły przewodzące pokryte są warstwą materiału izolacyjnego
(izolacją), która uniemożliwia zetknięcie poszczególnych żył miedzy sobą lub z innymi
elementami oraz dotknięcie przez człowieka. Izolację przewodów instalacyjnych wykonuje
się z polwinitu (PVC), polietylenu, gumy i innych tworzyw. Niektóre typy przewodów
posiadają również powłokę polwinitową lub wykonaną z tworzyw bezhalogenowych, która
pełni rolę dodatkowej warstwy izolacyjnej oraz chroni przewód przed szkodliwym
wpływem środowiska (na przykład wilgocią lub substancjami chemicznymi). Przewody
narażone na uszkodzenia mechaniczne są wzmacniane uzbrojeniem (pancerzem) z taśm
metalowych lub drutów. Zewnętrzną warstwę przewodu może zabezpieczać odzież
w postaci oplotu z materiałów włóknistych.
Rys. 1. Szkic ogólny konstrukcji przewodu. 1 – żyła przewodząca, 2 – izolacja, 3 – powłoka,
4 – oplot włóknisty, 5 – uzbrojenie
Przewody izolowane wykonuje się jako jednożyłowe lub wielożyłowe (kilka izolowanych żył
pokrytych wspólna warstwą ochronną).
Dla przewodu podaje się znamionowy przekrój poprzeczny żyły przewodzącej w mm2
oraz
napięcie znamionowe. Przekroje znamionowe przewodów są znormalizowane i mogą

7
wynosić: 0,5; 0,75; 1; 1,5; 2,5; 4; 6; 10; 16; 25; 35; 50; 70; 90; 120; 150; 185; 240; 300; 400;
500; 625; 800; 1000 mm2
. Przekrój żyły przewodzącej aluminiowej nie może być mniejszy
niż 1,5 mm2
.
Przewody elektroenergetyczne wykonywane są na napięcie do 1 kV (niskonapięciowe) lub na
napięcie powyżej 1 kV (wysokonapięciowe).
Napięcie znamionowe przewodów instalacyjnych może wynosić 300/300, 300/500, 450/750,
600/1000 V. Pierwsza wartość oznacza dopuszczalne napięcie skuteczne między żyłą
przewodzącą a ziemią, zaś druga między żyłami przewodzącymi przewodu wielożyłowego
lub ułożonych obok siebie przewodów jednożyłowych.
Oznaczenie przewodu produkowanego zgodnie z Polskimi Normami składa się z trzech
części:
− literowej – opisującej konstrukcję i materiał żyły przewodzącej, materiał zastosowany na
izolację i powłokę oraz informacje uzupełniające,
− cyfrowej – oznaczającej napięcie znamionowe izolacji,
− cyfrowej – oznaczającej liczbę i przekrój żył przewodzących.
Przykład 1: YALY 1000 3 x 16
Jest to przewód wielodrutowy (linka) aluminiowy, w izolacji i powłoce polwinitowej,
okrągły, trójżyłowy o przekroju każdej żyły 16 mm2
i napięciu znamionowym 1000 V.
Przewody takie układa się na stałe w pomieszczeniach suchych oraz wilgotnych na tynku
lub pod tynkiem.
Przykład 2: YDYp 300/500 4 x 2,5
Jest to przewód jednodrutowy (drut) miedziany w izolacji i powłoce polwinitowej,
płaski, czterożyłowy, o przekroju każdej żyły 2,5 mm2
i napięciu znamionowym fazowym
300 V oraz międzyfazowym 500 V. Przeznaczony jest do układania na stałe
w pomieszczeniach suchych oraz wilgotnych na tynku lub pod tynkiem.
Dla przewodów instalacyjnych do układania na stałe stosuje się następujące oznaczenia
literowe:
Konstrukcja żyły przewodzącej:
D – jednodrutowa żyła przewodząca (drut),
L – wielodrutowa żyła przewodząca (linka),
Materiał żyły przewodzącej:
bez oznaczenia – miedź,
A – aluminium.
Materiał izolacji:
G – guma,
Gs – guma sylikonowa,
Y – polwinit.
Materiał powłoki:
Y – polwinit,
Yn – polwinit o ograniczonym rozprzestrzenianiu płomienia,
N – tworzywa sztuczne bezhalogenowe,
XS – polietylen usieciowany.
Informacje uzupełniające:
c – izolacja ciepłoodporna,
d – izolacja o zwiększonej grubości,
g – żyła giętka,
n – przewód z linką nośną,

8
p – przewód płaski,
pp – przewód płaski do przyklejania,
t – przewód wtynkowy,
u – przewód uzbrojony,
y – osłona polwinitowa,
żo – żyła ochronna zielono-żółta.
Wszystkie przewody do odbiorników ruchomych i przenośnych mają żyły przewodzące
wykonane z miedzi w postaci wielodrutowej linki giętkiej. Do ich oznaczania stosuje się
następujące symbole literowe:
Typ przewodu:
S – sznur,
O – przewód oponowy,
On – przewód z oponą o ograniczonym rozprzestrzenianiu się płomienia.
Przeznaczenie:
M – mieszkaniowy,
W – warsztatowy,
P – przemysłowy.
Informacje uzupełniające:
brak – izolacja i opona gumowa,
Y – izolacja i opona polwinitowa,
d – izolacja o zwiększonej grubości.
Przykład 3: OMY 300/300 3 x 0,75
Jest to trójżyłowy przewód oponowy mieszkaniowy, w izolacji i oponie polwinitowej,
okrągły, o przekroju każdej żyły 0,75 mm2
i napięciu znamionowym 300 V.
Symbole stosowane do oznaczania przewodów elektrycznych są ustalone w normach
obowiązujących na terenie danego kraju. Na przykład oznaczenie przewodu oponowego
z powyższego przykładu wg normy DIN VDE lub normy zharmonizowanej PN-HD 361
S3:2002 [11] jest następujące: H03VV – F 3G 0,75 (przewód zharmonizowany oponowy na
napięcie znamionowe 300 V o izolacji i oponie polwinitowej i trzech giętkich żyłach
miedzianych o przekroju 0,75 mm2
każda, z żyłą ochronną.
Oznaczenia przewodów o przeznaczeniu innym niż w instalacjach elektroenergetycznych
zawierają również symbole literowe niepodane w powyższym wykazie. Na przykład T –
przewody telekomunikacyjne, J-(St) – instalacyjny do systemów alarmowych, FTP –
przewód komputerowy ekranowany, CN – żyła oporowa z chromonikieliny (przewody
ogrzewania podłogowego).
W rozpoznaniu budowy tak oznaczonych przewodów należy skorzystać z katalogów
producenta zawierających opisy budowy i zakresu stosowania przewodów lub właściwych
norm. W związku z przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej odbywa się przystosowanie
Polskich Norm do wymagań unijnych. Na bieżąco konieczna jest aktualizacja wiedzy
o obowiązujących przepisach dotyczących budowy.

9
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do zaplanowania
przebiegu ćwiczeń i ich wykonania.
1. Jakie są kryteria klasyfikacji przewodów elektrycznych?
2. Z jakich części składa się przewód elektryczny?
3. Jakie funkcje pełnią poszczególne części przewodu?
4. Jakie materiały przewodzące stosuje się na żyły przewodzące?
5. Jak odróżnić miedź od aluminium?
6. Jakimi symbolami oznaczane są materiały żył przewodzących?
7. Jakie materiały stosuje się jako izolację przewodów?
8. Jakimi symbolami oznaczane są izolacje przewodów?
9. Jak odróżnić polwinit od gumy?
10. Jak nazywają się kolejne warstwy na żyle przewodzącej?
11. Jakie wielkości znamionowe podaje się dla przewodów?
12. Jak oznaczane jest napięcie znamionowe przewodu?
13. Jakie inne informacje podawane są w części cyfrowej oznaczenia przewodu?
14. Czym różnią się przewody do odbiorników ruchomych i przenośnych od przewodów do
układania na stałe?
15. Jakie symbole literowe dotyczą tylko przewodów do odbiorników przenośnych
i ruchomych i co oznaczają?
16. Jakie są podstawowe różnice między budową przewodów instalacyjnych,
telekomunikacyjnych i nawojowych?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wypisz wszystkie różnice między następującymi parami przewodów opisanych
symbolami:
a) ALY 300 2 x 4 oraz b) YDYp 300/500 3 x 1,5
c) YDYt – żo 450/750 3 x 2,5 oraz d) YDYt 750 3 x 2,5
e) SMYp 300 2 x 0,75 oraz f) OM 300 2 x 1
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić znaczenie każdej litery symbolu,
2) określić znaczenie każdego zespołu cyfr z oznaczenia,
3) porównać budowę i parametry przewodów z każdego zestawu,
4) dla każdego zestawu wypisać w sposób usystematyzowany występujące różnice,
5) podać przykładowe zastosowanie charakteryzując instalację lub odbiornik,
6) zaprezentować wynik swojej pracy innym grupom w postaci wypowiedzi.
Wyposażenie stanowiska pracy:
− długopis,
− papier do pisania.

10
Ćwiczenie 2
Wśród przedstawionych ponumerowanych próbek przewodów wybierz odpowiadające
symbolom z ćwiczenia pierwszego.
1) obejrzeć przedstawione próbki i porównać z opisami budowy przewodów wymienionych
w ćwiczeniu 1,
2) przyporządkować poszczególnym symbolom numery próbek,
3) zmierzyć średnicę przewodu i obliczyć przekrój,
4) zapisać pary: uzupełnione oznaczenie przewodu – nr próbki,
5) sprawdzić w opisie zestawu prawidłowość wyboru próbek.
− około 20 ponumerowanych próbek przewodów instalacyjnych do układania na stałe i do
odbiorników ruchomych, przygotowanych tak, aby widoczne były odcinki żył
przewodzących, izolacji, powłoki, opony, uzbrojenia i osłony,
− opis zestawu zawierający numery próbek i symbole przewodów – do wglądu po
wykonaniu punktu 4,
− suwmiarka lub mikrometr,
− długopis,
− kalkulator,
− papier.
Ćwiczenie 3
Wśród przedstawionych ponumerowanych próbek przewodów wybierz przewody,
których nie stosuje się w obwodach zasilających. Ustal rodzaj i przeznaczenie tych
przewodów.
1) obejrzeć przedstawione próbki i wypisać numery i symbole przewodów, które nie są
stosowane w obwodach zasilających,
2) pogrupować podobne symbole,
3) odszukać wybrane symbole przewodów w katalogach,
4) porównać wygląd próbek z przedstawionymi w katalogu,
5) sprawdzić w katalogu i zapisać przeznaczenie odszukanych przewodów,
6) sprawdzić w opisie zestawu prawidłowość określenia zastosowania poszczególnych
próbek.
− zestaw 20 ponumerowanych próbek przewodów instalacyjnych, telekomunikacyjnych,
nawojowych i specjalnych, podpisanych symbolami,
− opis zestawu zawierający nr próbki, symbol i zakres stosowania przewodu – do wglądu po
wykonaniu punktu 5,
− katalogi zawierające przewody z zestawu, ewentualnie komputer z dostępem do Internetu
lub katalogami na CD,
− długopis,
− papier.

11
Ćwiczenie 4
Dla przewodów, których symbole podane są w ćwiczeniu 1, zapisz symbole przewodów
zharmonizowanych zgodne z normą.
1) wybrać właściwą normę zharmonizowaną,
2) ustalić sposób zapisu poszczególnych danych o przewodzie,
3) odszukać symbole literowe odpowiadające opisom przewodów z ćwiczenia 1,
4) zapisać symbole odpowiadających sobie przewodów,
5) odszukać w katalogach odpowiednie przewody oznaczone wg normy zharmonizowanej
i porównać ich oznaczenia z zaproponowanymi symbolami,
6) zaprezentować wyniki pozostałym grupom,
7) w przypadku rozbieżności przedyskutować problem i ustalić prawidłowe oznaczenie.
− zestaw norm zharmonizowanych zawierający PN-HD 361-S3:2002 [11],
− katalogi zawierające przewody z oznaczeniami wg normy zharmonizowanej – do wglądu
po wykonaniu punktu 4 (lub komputer z dostępem do Internetu),
− papier do notowania i prezentacji,
− długopis i flamaster,
− taśma do mocowania przygotowanych plansz.
Czy potrafisz: Tak Nie
1) wymienić 10 różnych typów przewodów?
2) wymienić części, z jakich może składać się przewód?
3) odróżnić żyłę przewodzącą aluminiową od miedzianej?
4) rozpoznać przewód o wielodrutowej konstrukcji żyły?
5) rozpoznać przewód czterożyłowy?
6) rozpoznać przewód do odbiornika ruchomego?
7) wymienić materiały stosowane na izolacje przewodów?
8) rozpoznać przewód w izolacji gumowej?
9) wskazać powłokę na próbce przewodu?
10) wyjaśnić znaczenie symbolu YDYt- żo?
11) wskazać przewód o oznaczeniu OMYp?
12) wyjaśnić znaczenie symbolu 450/750?
13) wyjaśnić znaczenie symbolu 4 x 2,5?
14) podać przykłady przewodów specjalnych?
15) rozpoznać przewód telekomunikacyjny współosiowy?
16) wyszukać w katalogach typ przewodu do wskazanego
zastosowania?

12
4.2. Dobór przewodów
Ogólne zasady doboru przewodów
Przewody muszą być dobierane pod kątem konkretnego zastosowania. Trzeba wiedzieć,
do czego będą służyły i w jakich warunkach będą użytkowane. Inny rodzaj przewodu służy
do wykonywania instalacji zasilających ułożonych na stałe niż do zasilania odbiorników
przenośnych i ruchomych. Jeszcze inne przewody będą stosowane do wykonania instalacji
telefonicznej lub sieci komputerowej. Przewody na napięcie do 1 kV stosowane
w instalacjach elektroenergetycznych powinny być dobrane tak, aby nie następowało ich
uszkodzenie, a jakość dostarczanej energii była odpowiednia.
Uwzględnić więc należy rodzaj pomieszczenia, w jakim będą pracowały (mieszkalne,
przemysłowe lub inne) oraz panujące w nim warunki (wilgoć, drgania, podwyższona
temperatura, zagrożenie uszkodzeniem mechanicznym, zagrożenie wybuchem lub inne).
Napięcie znamionowe wybranego przewodu nie powinno być mniejsze niż napięcie
znamionowe instalacji. Po podjęciu decyzji o rodzaju zastosowanego przewodu należy ustalić
znormalizowany minimalny dopuszczalny przekrój żył przewodzących, uwzględniając
następujące kryteria:
− obciążalność prądową długotrwałą,
− dopuszczalny spadek napięcia,
− wytrzymałość mechaniczną,
− skuteczność ochrony przeciwporażeniowej.
Dobór przekroju przewodu ze względu na obciążalność prądową długotrwałą
Obciążalność prądowa długotrwała przewodu jest to maksymalna wartość skuteczna prądu,
którym można ten przewód długotrwale obciążyć. Przekroczenie tej wartości spowoduje
nadmierne nagrzewanie się przewodu i zmianę jego właściwości mechanicznych oraz
pogorszenie właściwości izolacji. W przypadkach krańcowych może spowodować pożar.
Temperatura graniczna dopuszczalna długotrwale wynosi dla żył przewodów w izolacji
gumowej 60o
C, w izolacji polwinitowej 70o
C, w izolacji z polietylenu usieciowanego (XLPE)
90o
C.
Obciążalność prądowa długotrwała przewodów zależy od:
− przekroju przewodu,
− rodzaju izolacji przewodu,
− budowy przewodu,
− liczby żył przewodzących
− sposobu ułożenia,
− temperatury otoczenia.
Obecnie obciążalność prądowa długotrwała powinna być określana zgodnie z normą
PN-IEC 60364-5-523 [10] dopasowaną do norm obowiązujących w państwach UE.
Norma ta zawiera osiemdziesiąt sposobów układania przewodów sklasyfikowanych
w 9 grupach podstawowych podanych w tabeli 1. Inne sposoby układania przewodów (na
przykład w listwach instalacyjnych lub ułożone na suficie, bądź w ościeżnicach oraz inne)
należy zaklasyfikować do odpowiedniej grupy zgodnie z wymienioną normą.

13
Tabela 1. Podstawowe sposoby układania przewodów według PN-IEC 60364
Oznaczenie Sposób wykonania instalacji
A1 Przewody jednożyłowe w rurze instalacyjnej w izolowanej cieplnie ścianie
lub wielożyłowe bezpośrednio w izolowanej cieplnie ścianie
A2 Przewód wielożyłowy w rurze instalacyjnej w izolowanej cieplnie ścianie
B1 Przewody jednożyłowe w rurze instalacyjnej na ścianie drewnianej lub
murowanej
B2 Przewód wielożyłowy w rurze instalacyjnej na ścianie drewnianej lub
murowanej
C Przewód jednożyłowy lub wielożyłowy na ścianie drewnianej
D Kabel wielożyłowy w okrągłej osłonie w ziemi
E Przewód wielożyłowy w powietrzu (odległość od ściany nie mniejsza niż
0,3 średnicy przewodu)
F Przewody jednożyłowe w powietrzu, stykające się (odległość od ściany nie
mniejsza niż jedna średnica przewodu)
G Przewody jednożyłowe w powietrzu oddalone od siebie (odległość między
przewodami i od ściany nie mniejsza niż jedna średnica przewodu
Dla wymienionych w tabeli 1 sposobów układania przewodów zamieszczono w tej
normie [10] 12 tabel obciążalności prądowej długotrwałej przewodów w temperaturze
otoczenia 30o
C z uwzględnieniem materiału żyły przewodzącej (miedź lub aluminium),
materiału izolacji (PVC, XLPE lub mineralnej) oraz liczby żył obciążonych prądem (2 lub 3
żyły). Obciążalności te dotyczą pojedynczych obwodów zawierających dwa przewody
jednożyłowe lub jeden przewód dwużyłowy, ewentualnie trzy przewody jednożyłowe lub
jeden przewód trójżyłowy. Uwzględnia się tylko liczbę żył obciążonych prądem.
W tabeli 2 podane są przykładowe wartości obciążalności prądowej długotrwałej dla
popularnych sposobów układania przewodów.
Norma zawiera również tabele współczynników poprawkowych dla temperatury
otaczającego powietrza innej niż 30o
C i tabele współczynników zmniejszających dla wiązek
złożonych z więcej niż jednego obwodu lub przewodu wielożyłowego.
Wybrane wartości tych współczynników podane są w tabeli 3 i tabeli 4.
Współczynnik zmniejszający pozwala dokonać korekty obciążalności prądowej długotrwałej
przewodu, która dla przewodów o większej liczbie żył powinna wynosić:
IB ≤ F · IZ
gdzie: IB – obliczeniowy prąd obciążenia, IZ – obciążalność prądowa długotrwała,
F – współczynnik zmniejszający (lub poprawkowy).
Prąd obliczeniowy przyjmowany jest jako wartość skuteczna prądu zasilającego jeden
odbiornik lub grupę jednocześnie przyłączonych do tego obwodu odbiorników. Dobranie
przekroju przewodu polega na określeniu minimalnego przekroju, przy którym obciążalność
prądowa długotrwała jest większa od obliczeniowego prądu obciążenia.

14
Tabela 2. Wybrane wartości obciążalności prądowej długotrwałej przewodów w izolacji PVC (obliczeniowa
temperatura otoczenia 300
C), (opracowanie na podstawie PN-IEC 60364)
Sposób ułożenia i materiał żyły przewodzącej
A1 - przewody
ułożone w ścianie:
jednożyłowe
w rurach
i wielożyłowe
B1 - przewody
jednożyłowe
w rurach
na ścianie
B2 - przewody
wielożyłowe
w listwie
instalacyjnej
z przegrodami
C – przewody
jednożyłowe lub
wielożyłowe na
ścianie
Cu Al Cu Al Cu Al Cu Al
Przekrój
znamionowy
żyływmm2
Dwie żyły obciążone
1,5 14,5 - 17,5 - 16,5 - 19,5 -
2,5 19,5 15 24 18,5 23 17,5 27 21
4 26 20 32 25 30 24 36 28
6 34 26 41 32 38 30 46 36
10 46 36 57 44 52 41 63 49
16 61 48 76 60 69 54 85 66
25 80 63 101 79 90 71 112 83
35 99 77 125 97 111 86 138 103
50 119 93 151 118 133 104 168 125
70 151 118 192 150 168 131 213 160
95 182 142 232 181 201 157 258 195
120 210 164 269 210 232 181 299 226
Trzy żyły obciążone
1,5 13,5 - 15,5 - 15 - 17,5 -
2,5 18 14 21 16,5 20 15,5 24 18,5
4 24 18,5 28 22 27 21 32 25
6 31 24 36 28 34 27 41 32
10 42 32 50 39 46 36 57 44
16 56 43 68 53 62 48 76 59
25 73 57 89 70 80 62 96 73
35 89 70 110 86 99 77 119 90
50 108 84 134 104 118 92 144 110
70 136 107 171 133 149 116 184 140
95 164 129 207 161 179 139 223 170
120 188 149 239 186 206 160 259 190

15
Tabela 3. Wybrane współczynniki poprawkowe dla temperatury otaczającego powietrza innej niż 300
C,
stosowane do obciążalności prądowej długotrwałej przewodów w izolacji polwinitowej (PVC) i z polietylenu
usieciowanego (XLPE) [10]
Temp.
otoczenia, 0
C 10 15 20 25 35 40 45 50 55 60 65 70 75
PVC 1,22 1,17 1,12 1,06 0,94 0,87 0,79 0,71 0,61 0,5 - - -
izolacja
XLPE 1,15 1,12 1,08 1,04 0,96 0,91 0,87 0,82 0,76 0,71 0,65 0,58 0,5
Tabela 4. Wybrane współczynniki zmniejszające dla wiązek złożonych z więcej niż jednego obwodu lub
z więcej niż jednego przewodu wielożyłowego o podobnym obciążeniu żył przewodzących [10]
Liczba obwodów lub przewodów wielożyłowychRozmieszczenie
(przewody
stykające się) 2 3 4 5 6 7 8 9 12 16
Do
stosowania
dla
Wiązka w powietrzu
lub na powierzchni,
wbudowana lub
obudowana
0,8 0,7 0,65 0,6 0,57 0,54 0,52 0,5 0,45 0,41
sposobów
A1 ÷ F
W pojedynczej
warstwie na ścianie
lub
w nieperforowanym
korytku
instalacyjnym
0,85 0,79 0,75 0,73 0,72 0,72 0,71 0,7 0,7 sposobu C
Uwaga: Dla jednego obwodu lub jednego przewodu wielożyłowego współczynnik
zmniejszający w podanych przypadkach ma wartość 1,00.
Dobór przekroju przewodu ze względu na dopuszczalny spadek napięcia
Dla zapewnienia właściwych warunków zasilania odbiorników wartość napięcia na ich
zaciskach powinna być zbliżona do wartości napięcia znamionowego. Zgodnie z normą
PN-IEC 60364-5-52 dopuszczalny spadek napięcia na odcinku pomiędzy złączem instalacji
elektrycznej a urządzeniem odbiorczym wynosi 4 %.
Dopuszczalny spadek napięcia w wewnętrznej linii zasilającej (wlz) uzależniony jest od
wartości przesyłanej nią mocy pozornej (Norma N SEP-E-002) – tab. 5. Dla odcinka
odbiorczego linii dopuszczalny spadek napięcia wynosi 3%.
Tabela 5. Procentowe spadki napięcia w wlz w budynkach mieszkalnych [7]
Moc S przesyłana wlz w kVA Dopuszczalny spadek napięcia
Do 100 0,50%
Od 100 do 250 1,00%
Od 250 do 400 1,25%
Powyżej 400 1,50%

16
Procentowy spadek napięcia ΔU% jest różnicą algebraiczną napięcia na początku (U1)
i na końcu (U2) rozpatrywanego odcinka linii odniesioną do napięcia na początku tego
odcinka (U1) podaną w procentach.
%100
1
21
% ⋅
−
=Δ
U
UU
U
Dla instalacji na napięcie do 1 kV wykonanych przewodami wielożyłowymi lub
przewodami jednożyłowymi ułożonymi obok siebie (na przykład w listwach instalacyjnych),
jeśli przekroje żył tych przewodów nie przekraczają 50 mm2 dla miedzi lub 70 mm2 dla
aluminium, można pominąć wpływ reaktancji i obliczyć przybliżony spadek napięcia ze
wzorów:
U
PR
U 2
Nf
%
200
=Δ – w linii jednofazowej,
U
PR
U 2
N
%
100
=Δ – w linii trójfazowej,
w których: P – moc czynna przesyłana rozpatrywanym odcinkiem linii,
R – rezystancja pojedynczej żyły rozpatrywanego odcinka linii,
UNf – napięcie znamionowe fazowe,
UN – napięcie znamionowe międzyfazowe.
Do obliczeń minimalnego przekroju przewodu, przy którym spadek napięcia mieści się
w podanych wyżej zakresach, niezbędna jest znajomość maksymalnej mocy obciążenia
P odcinka rozpatrywanej instalacji, maksymalnego prądu obciążenia I oraz napięcia
znamionowego UN. Jednofazowe obwody odbiorcze przyłączone do trójfazowej wewnętrznej
linii zasilającej (wlz) powinny możliwie równomiernie obciążać jej każdą fazę.
Wykorzystując do przekształcenia powyższych zależności znane wzory na moc
elektryczną i rezystancję odcinka przewodu możemy obliczyć przekrój minimalny wybranego
odcinka linii zasilającej (tabela 6).
Tabela 6. Obliczanie przekroju przewodów dla założonego procentowego spadku napięcia [7]
Dane potrzebne do obliczeń
Przekrój przewodu S, mm2
w linii jednofazowej
Przekrój przewodu S, mm2
w linii trójfazowej
I – prąd, A
UN – napięcie znamionowe, V
cos φ – współczynnik mocy
l – długość odcinka linii, m
ΔU% – spadek napięcia
UU
lI
S
⋅Δ⋅
⋅⋅⋅
=
% Nf
cos200
γ
ϕ
UU
lI
S
⋅Δ⋅
⋅⋅⋅
⋅=
% N
cos100
3
γ
ϕ
P – moc, W
UN – napięcie znamionowe, V
l – długość odcinka linii, m
ΔU% – spadek napięcia
UU
lP
S
⋅Δ⋅
⋅⋅
=
%
2
Nf
200
γ UU
lP
S
⋅Δ⋅
⋅⋅
=
%
2
N
100
γ
Do obliczeń należy przyjąć konduktywność przewodu:
– miedzianego γCu = 56 m / (Ώ · mm2)
– aluminiowego γAl = 33 m / (Ώ · mm2)

17
Dobór przewodów ze względu na wytrzymałość mechaniczną
Przekrój przewodów powinien być wystarczający duży dla zabezpieczenia go od
uszkodzeń mechanicznych, zarówno podczas montażu, jak i podczas użytkowania.
Z normy PN-IEC 60364-5-523 [10] wynika, że przekroje przewodów miedzianych
stosowanych w instalacjach nie powinny być mniejsze niż 1,5 mm2
, a przewodów
aluminiowych nie mniejsze niż 2,5 mm2
, o ile nie są narażone na uszkodzenia mechaniczne.
Jeśli obliczony przekrój przewodu spełnia warunki związane z dopuszczalnym spadkiem
napięcia i jest mniejszy niż podane wartości, należy go zwiększyć zgodnie z wymaganiami
wytrzymałości mechanicznej.
Według normy DIN VDE 0100/T520 przewody do odbiorników ruchomych
pobierających prąd do 10 A nie powinny mieć przekroju mniejszego niż 0,75 mm2
,
a powyżej 10 A co najmniej 1,0 mm2
.
Do połączeń w rozdzielnicach należy stosować wyłącznie przewody miedziane, które
nie powinny mieć przekroju mniejszego niż:
0,50 mm2
– przy prądzie do 2,5 A,
0,75 mm2
– przy prądzie od 2,5 A do 16 A,
1,0 mm2
– przy prądzie powyżej 16 A.
Według normy PN-IEC 60364-5-54 [10] minimalny przekrój przewodu ochronnego SPE,
wykonanego z takiego samego materiału co przewód fazowy o przekroju S, można przyjąć:
– równy przekrojowi przewodu fazowego, jeśli nie przekracza on 16 mm2
,
– 16 mm2
przy przewodach fazowych o przekroju od 16 mm2 do 35 mm2
,
– 0,5S przy przewodach fazowych o przekroju większym niż 35 mm2
.
W przypadku, gdy przewód ochronny nie jest częścią wspólnego układu przewodów lub
jego osłoną, jego przekrój nie powinien być mniejszy niż:
– 2,5 mm2
, jeśli jest chroniony przed uszkodzeniami mechanicznymi
– 4 mm2
, jeśli brak ochrony przed uszkodzeniami mechanicznymi.
Dobór przekroju przewodów ze względu na skuteczność ochrony przeciwporażeniowej
W instalacjach objętych ochroną przeciwporażeniową przez szybkie wyłączenie
w sieciach TN przekroje przewodów powinny być tak dobrane, aby zadziałanie urządzenia
odłączającego zasilanie nastąpiło w czasie przewidzianym normą PN-IEC 60364 [10].
Przewidywany prąd zwarciowy musi być większy niż prąd zapewniający samoczynne
zadziałanie urządzenia wyłączającego zasilanie. Przy obliczeniach przyjmuje się, że
impedancja rzeczywista pętli zwarcia jest o 25% większa niż wynikająca z obliczeń przy
założeniu metalicznego zwarcia przewodu fazowego z przewodem ochronnym lub ochronno-
neutralnym. Na odcinku instalacji odbiorczych można uwzględnić tylko rezystancję przewodu
fazowego i ochronnego.
Warunki te stanowią wystarczającą przyczynę zwiększenia przekroju żył w stosunku do
dobranej zgodnie z warunkami obciążalności lub spadku napięcia.
Kolejność postępowania przy dobieraniu przekroju przewodów
1. Wyznaczenie przekroju przewodu ze względu na obciążalność prądową długotrwałą.
2. Sprawdzenie, czy przekrój ten jest wystarczający ze względów mechanicznych.
3. Sprawdzenie, czy spadki napięcia nie przekraczają wartości dopuszczalnych.
4. Sprawdzenie skuteczności ochrony przeciwporażeniowej.

18
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do zaplanowania przebiegu
ćwiczeń i ich wykonania.
1. Jakie czynniki decydują o wyborze rodzaju przewodu?
2. Jaka powinna być wartość napięcia znamionowego wybranych przewodów?
3. Jakie czynniki decydują o wyborze przekroju żył przewodzących przewodu?
4. Co to jest obciążalność prądowa długotrwała przewodów?
5. Co to jest temperatura graniczna długotrwałego nagrzewania przewodów?
6. Od jakich czynników zależy obciążalność prądowa długotrwała przewodów?
7. Jaki dokument stanowi podstawę ustalania obciążalności prądowej długotrwałej
przewodów w instalacjach?
8. Jakie są podstawowe sposoby układania przewodów w instalacjach?
9. Jak określić, do której grupy należy przyporządkować wskazany rodzaj instalacji?
10. Jakie dane dotyczące przewodu podane są dla poszczególnych tabel doboru
obciążalności?
11. Co to jest współczynnik poprawkowy i w jakich wypadkach należy go stosować?
12. Co to jest współczynnik zmniejszający i w jakich wypadkach należy go stosować?
13. Co to jest dopuszczalny procentowy spadek napięcia?
14. W jakich granicach powinien mieścić się dopuszczalny spadek napięcia, aby zachowana
została właściwa jakość energii elektrycznej?
15. Jakie wzory należy zastosować do obliczeń przekroju przewodów w instalacjach
trójfazowych?
16. Ile wynoszą minimalne przekroje przewodów instalacyjnych układanych na stałe?
17. Ile wynoszą minimalne przekroje przewodów do odbiorników ruchomych?
18. Ile wynoszą minimalne przekroje przewodów ochronnych w przypadku żyły będącej
częścią wspólnego układu przewodów oraz w przypadku przewodu oddzielnego?
19. Jakie czynniki decydują o przekroju przewodów ze względu na ochronę
przeciwporażeniową?
20. Jaka jest zalecana kolejność sprawdzania kryteriów doboru przekroju przewodu?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Odszukaj i wypisz obciążalności prądowe przewodu YDYp – żo 300/500 4 x 2,5
w instalacji zasilającej silnik indukcyjny trójfazowy dla następujących sposobów ułożenia:
a) bezpośrednio w ścianie izolowanej cieplnie, b) w listwach instalacyjnych z przegrodami,
c) bezpośrednio na powierzchni ściany. Porównaj wartości i określ, który z tych sposobów
zapewnia najlepsze oddawanie ciepła.
1) odszukać w poradniku właściwą tabelę,
2) określić, iloma żyłami przewodu będzie płynął prąd,
3) dla każdego sposobu ułożenia przewodu odczytać i zapisać jego obciążalność
długotrwałą,
4) uszeregować sposoby ułożenia od największej do najmniejszej obciążalności,
5) przedstawić wyniki na plakacie i porównać z wynikami innych grup,
6) w przypadku rozbieżności przedyskutować rozwiązanie.

19
− papier do notowania,
− arkusz papieru na plakat,
− flamaster,
− taśma klejąca lub inny środek do zamocowania plakatu na ścianie lub tablicy.
Ćwiczenie 2
Dobrać przekrój przewodu trójżyłowego YADY ułożonego na tynku, dla odcinka
instalacji odbiorczej o długości 33 m i napięciu znamionowym 230 V, zasilającego zespół
odbiorników jednofazowych o łącznej mocy 5,8 kW.
1) określić liczbę obciążonych przewodów,
2) ustalić grupę, do której należy zaliczyć tak ułożony przewód,
3) obliczyć wartość skuteczną prądu płynącego w przewodach,
4) wybrać z tabeli przewód o właściwej obciążalności,
5) sprawdzić, czy wybrany przekrój jest wystarczający ze względu na wytrzymałość
mechaniczną,
6) jeśli przekrój jest zbyt mały, dobrać go ze względu na wytrzymałość mechaniczną,
7) obliczyć wartość procentowego spadku napięcia dla przewodu o wybranym przekroju,
8) sprawdzić, czy procentowy spadek napięcia jest zgodny z zaleceniami,
9) w przypadku, gdy jest on zbyt duży, obliczyć przekrój przewodu z właściwego wzoru,
10) ustalić i zapisać przekrój znormalizowany zaleconego przewodu spełniający wszystkie
trzy warunki,
11) przedstawić rozwiązanie prowadzącemu zajęcia uzasadniając ustnie decyzję.
− papier,
− długopis,
− kalkulator lub komputer.
Ćwiczenie 3
Jednofazowy obwód kuchni elektrycznej o mocy 3,5 kW i napięciu 230 V powinien być
wykonany trójżyłowym przewodem YDY ułożonym w rurach instalacyjnych w ścianie z płyt
wiórowych izolowanych wełną mineralną (w technologii kanadyjskiej). Dobrać przekrój
przewodu, który zapewni procentowy spadek napięcia mniejszy niż 2% przy długości odcinka
instalacji 18 m.
1) określić liczbę obciążonych żył przewodzących w pojedynczym przewodzie,
2) odszukać w normie grupę, do której należy zaliczyć tak ułożony przewód,
3) obliczyć przekrój przewodu dla uzyskania założonego procentowego spadku napięcia,
4) ustalić znormalizowany przekrój odpowiadający temu warunkowi,
5) obliczyć wartość skuteczną prądu płynącego w przewodach,
6) odszukać w normach właściwa tabelę i sprawdzić, czy wybrany przekrój ma właściwą
obciążalność,
7) jeśli nie, wybrać przekrój o odpowiedniej obciążalności,

20
8) sprawdzić, czy wybrany przekrój jest wystarczający ze względu na wytrzymałość
mechaniczną,
9) jeśli przekrój jest zbyt mały, dobrać go ze względu na wytrzymałość mechaniczną,
10) ustalić i zapisać przekrój znormalizowany zaleconego przewodu spełniający wszystkie
trzy warunki,
11) przedstawić rozwiązanie prowadzącemu zajęcia uzasadniając ustnie decyzję.
− zestaw norm zawierających normę PN-IEC 60364-5-523 [10],
− papier,
− długopis,
− kalkulator lub komputer.
Ćwiczenie 4
Do zasilania silnika indukcyjnego trójfazowego dobrano dla temperatury obliczeniowej
30o
C przewód YDY 300/500 4 x 2,5 ułożony bezpośrednio na powierzchni ściany. Dobierz
przekrój przewodu tego samego typu, jeśli będzie on pracował w następujących
temperaturach otoczenia: 10o
C, 50o
C, w przypadku zasilania pojedynczego silnika oraz dwu,
czterech i sześciu silników. Każdy silnik zasilany będzie oddzielnym obwodem, a przewody
będą tworzyły wiązkę. Zestaw dobrane przekroje w postaci tabeli wyników z odpowiednim
tytułem.
1) zaprojektować tabelę wyników,
2) określić liczbę obciążonych żył przewodzących w pojedynczym przewodzie,
3) ustalić grupę, do której należy zaliczyć tak ułożony przewód,
4) odczytać z tabeli obciążalność przewodu,
5) odszukać wartości współczynników poprawkowych,
6) obliczyć wartość obciążalności prądowej długotrwałej w podanych temperaturach,
7) skorygować przekroje przewodów i wpisać ich wartości do tabeli wyników,
8) odszukać wartości współczynników zmniejszających,
9) obliczyć obciążalność prądową przewodu w wymienionych wiązkach,
10) skorygować ponownie przekroje przewodów i wpisać ich wartości do tabeli wyników,
11) przedstawić tabelę pozostałym grupom i porównać wyniki,
12) ocenić czytelność tabel wykonanych przez poszczególne grupy.
− papier,
− długopis,
− kalkulator lub komputer i drukarka.

21
1) wybrać rodzaj przewodu do określonych zastosowań?
2) dobrać wartość napięcia znamionowego przewodu do zasilania
wskazanego urządzenia ze wskazanej sieci?
3) podać definicję obciążalności prądowej długotrwałej?
4) ustalić, do jakiej grupy należy wskazany sposób układania
przewodów?
5) nazwać dokument, na podstawie którego ustala się obciążalność
prądową długotrwałą przewodów?
6) wymienić czynniki, od których zależy obciążalność prądowa
długotrwała przewodów?
7) ustalić liczbę obciążonych żył przewodu?
8) odczytać obciążalność prądową długotrwałą dla wskazanego typu
przewodu w temperaturze otoczenia 30o
C?
9) skorygować obciążalność przewodu dla innej temperatury
otoczenia?
10) skorygować obciążalność przewodu w przypadku układania
w wiązkach?
11) obliczyć procentowy spadek napięcia na przewodach obwodu
jednofazowego o podanym prądzie obciążenia lub mocy?
12) obliczyć minimalny przekrój przewodu dla uzyskania założonego
procentowego spadku napięcia w obwodzie jednofazowym?
13) obliczyć minimalny przekrój przewodu dla uzyskania założonego
procentowego spadku napięcia w obwodzie trójfazowym?
14) ocenić, czy dobrany przekrój przewodu jest wystarczający ze
względu na wytrzymałość mechaniczną?
15) ocenić, czy przekrój przewodu ochronnego jest wystarczający?
16) zaplanować kolejność postępowania przy dobieraniu przekroju
przewodów w warunkach odbiegających od podanych w tabelach?
4.3. Urządzenia zabezpieczające
Przewody instalacji elektrycznych powinny być zabezpieczone przed długotrwałym
przepływem prądów przekraczających ich obciążalność prądową długotrwałą
(przetężeniem). Jeśli przekroczenie spowodowane jest metalicznym, niskooporowym
połączeniem punktów o różnym potencjale – mówimy o zwarciu i prądzie zwarciowym.
W innym przypadku mówimy o przeciążeniu i prądzie przeciążeniowym. Jako urządzenia
zabezpieczające stosuje się bezpieczniki instalacyjne i nadmiarowe wyłączniki instalacyjne
Działanie ich polega na dostatecznie szybkim samoczynnym przerwaniu zasilania obwodu,
w którym wystąpiło przetężenie.

22
Bezpieczniki instalacyjne
Działanie bezpiecznika instalacyjnego topikowego oparte jest na rozpadzie cienkiego
przewodnika pod wpływem ciepła wydzielonego podczas przepływu prądu
przetężeniowego. Bezpieczniki są urządzeniami jednorazowego działania.
Bezpiecznik instalacyjny składa się z ceramicznej wkładki topikowej zawierającej
element topikowy (cienki drucik lub taśmę), ceramicznego gniazda bezpiecznikowego ze
wstawką kalibrową oraz ceramicznej główki bezpiecznika zaopatrzonej w gwint (rys. 2).
Wewnątrz wkładki topikowej znajduje się również piasek, który gasi łuk elektryczny
powstający podczas przerywania obwodu. Górny styk wkładki topikowej zaopatrzony jest
w barwny wskaźnik zadziałania, wypadający po przepaleniu topika. Kolor wskaźnika
zadziałania oznacza wartość prądu znamionowego wkładki topikowej.
Prądem znamionowym wkładki topikowej nazywamy maksymalną, znormalizowaną
wartość prądu, który przepływając długotrwale przez topik nie powoduje jego uszkodzenia
(przepalenia). Prądy znamionowe wkładek topikowych IN tworzą szereg znormalizowany:
2, 4, 6, 10, 13, 16, 20, 25, 32, 50, 63, 80, 100, 125, 200 A. Wstawka kalibrowa
uniemożliwia założenie do gniazda wkładki topikowej o zbyt dużym prądzie
znamionowym.
Prądy znamionowe wkładek topikowych oznaczone są różnymi kolorami oczek
wskaźnikowych oraz opisane na górnym styku wkładki topikowej.
Rys. 2. Budowa bezpiecznika instalacyjnego: 1 – gniazdo trójfazowe, 2 – wkładka topikowa,
3 – oczko wskaźnikowe, 4 – główka bezpiecznika z gwintem, 5 – wnętrze gniazda
z gwintem
Ważnym parametrem jest znamionowa zdolność wyłączania, tzn. wartość skuteczna
największego prądu zwarciowego, jaki wkładka topikowa potrafi poprawnie wyłączyć bez
uszkodzenia (30 do 100 kA).
Bezpieczniki produkowane są na napięcia znamionowe: 380 V, 500 V, 660 V, 750 V
oraz 1000 V.
Właściwości wkładek bezpiecznikowych określa się symbolem złożonym z dwu liter
(na przykład: gL, aM).
Pierwsza z nich określa zakres zdolności wyłączania:
g – pełnozakresowa zdolność wyłączania prądów,
a – niepełnozakresowa zdolność wyłączania prądów (od wartości większej niż
najmniejszy prąd wyłączeniowy (k2 · IN).
Druga litera oznacza przeznaczenie wkładki topikowej:
L – do przewodów i kabli,

23
M – do silników.
R – do elementów elektronicznych,
B – do górniczych urządzeń elektroenergetycznych,
Tr – do transformatorów,
G – do urządzeń ogólnego przeznaczenia.
Oznaczenie literowe pozwala dobrać typ wkładki do określonego odbiornika i rodzaju
obwodu. Producenci podają w katalogach charakterystyki czasowo-prądowe dla
poszczególnych typów wkładek Pozwalają one określić czas zadziałania (przerwania
obwodu) dla poszczególnych wartości prądu przetężeniowego.
Więcej na temat zastosowania różnych typów wkładek bezpiecznikowych znajdziesz
w literaturze [5], [6], [7].
Rys. 3. Charakterystyki pasmowe czasowo-prądowe wkładek topikowych typu gG [13]
Ze względu na rozrzut parametrów wkładek topikowych charakterystyki podawane są
w postaci zakresów (pasm), w których mieszczą się właściwości wkładek topikowych
o podanej wartości prądu znamionowego. Pasma te niekiedy zachodzą częściowo na siebie
dla kolejnych prądów znamionowych w szeregu.
Na rynku znajdują się również wkładki topikowe bezpiecznikowe z wcześniej
stosowanymi oznaczeniami, odpowiadającymi typom charakterystyk czasowo-prądowych:
F, Bi-Wts – wkładka o działaniu szybkim (od obwodów oświetleniowych,
grzewczych, przewodów i kabli),
Bi-Wtz – wkładka o działaniu zwłocznym (do obwodów silnikowych),
Btp – wkładka o działaniu bardzo szybkim (do diod i tyrystorów).
Bezpieczniki instalacyjne produkowane są w kilku rozmiarach, w zależności od zakresu
prądów i napięć znamionowych. Rozmiar zespołu gniazdo bezpiecznikowe – wkładka
topikowa – główka bezpiecznika, podaje się określając wymiary gwintu. Bezpieczniki, zwane
małogabarytowymi, o gwintach E16 i E18 wykonywane są na napięcie do 500 V i prąd
znamionowy od 2 do 63 A. Bezpieczniki o konstrukcji tradycyjnej wykonywane są
w rozmiarach E27, E33 i G11/4 na napięcia od 500 V i prądy od 25 A. Wkładki topikowe
o działaniu bardzo szybkim, służące do zabezpieczania instalacji zasilających urządzenia
półprzewodnikowe, mają styki przykręcane.

24
Nadmiarowy wyłącznik instalacyjny
Nadmiarowe wyłączniki samoczynne są urządzeniami wyłączającymi zasilanie obwodu
w przypadku pojawienia się prądów przetężeniowych. W przeciwieństwie do bezpieczników
po zadziałaniu można je ponownie włączyć. Wyłączniki są łącznikami mechanizmowymi.
Styki zamykające lub przerywające obwód utrzymywane są w położeniu zamkniętym przez
mechanizm zamka, który ssamoczynnie jest zwalniany w przypadku nadmiernego wzrostu
prądu w kontrolowanym obwodzie, powodując otwarcie styków. Zamek można również
zwolnić ręcznie. Wyłącznik wyposażony jest w dwa elementy kontrolujące wartość prądu:
− wyzwalacz przeciążeniowy, w postaci blaszki termobimetalowej, która po nagrzaniu
wygina się i zwalnia zamek wyłącznika,
− wyzwalacz zwarciowy, w postaci elektromagnesu, który w przypadku przekroczenia
ustalonej wartości prądu przetężeniowego (zwarcia) natychmiast powoduje zwolnienie
zamka i otwarcie styków.
Obydwa wyzwalacze włączone są szeregowo w zabezpieczany obwód (rys 4b).
Czas zadziałania (przerwania obwodu) wyzwalacza przeciążeniowego maleje ze
wzrostem prądu. Wyzwalacz elektromagnetyczny działa bezzwłocznie po przekroczeniu
prądu nastawczego.
Prądy zadziałania wyzwalaczy elektromagnetycznych wyłączników o prądzie
znamionowym IN wynoszą:
– (3 ÷ 5) IN w przypadku wyłączników typu B (IN od 6 A do 63 A),
– (5 ÷ 10) IN w przypadku wyłączników typu C (IN od 0,5 A do 63 A),
– (10 ÷ 20) IN w przypadku wyłączników typu D (IN od 0,5 A do 125 A).
Dla wyłączników instalacyjnych podaje się wartości prądu znamionowego, prądu
wyłączalnego i rodzaj charakterystyki. Rodzaj charakterystyki decyduje o zakresie
stosowania wyłącznika:
typu B – zabezpieczanie przewodów w obwodach oświetleniowych gniazd wtykowych,
obwodów sterowania,
typu C – zabezpieczanie obwodów zasilających urządzenia o dużych prądach
rozruchowych (silniki, transformatory),
typu D – zabezpieczanie obwodów zasilających o bardzo dużych prądach rozruchu,
na przykład silników o ciężkim rozruchu.
a) b)
Rys. 4. Wyłącznik instalacyjny: a) budowa wyłącznika firmy Schrack, b) schemat
elektryczny (1 – styk nieruchomy, 2 – styk ruchomy, 3 – wyzwalacz
przeciążeniowy, 4 – wyzwalacz zwarciowy, 5 – zamek, 6 – dźwignia napędu) [13]

25
N
Ze względu na różnice występujące między wyłącznikami instalacyjnymi
produkowanymi przez różnych producentów przy dobieraniu zabezpieczeń należy korzystać
z katalogów firmowych. Podane są w nich przebiegi charakterystyk czasowo-prądowych,
z których można odczytać wartości prądów zadziałania.
Rys. 5. Przykład charakterystyki czasowo-prądowej wyłącznika instalacyjnego S 300 B
firmy FAEL (zakres prądów znamionowych In od 6 A do 63 A) [13]
1. Co to jest przetężenie?
2. Kiedy mówi się o zwarciu, a kiedy o przeciążeniu?
3. Jakimi urządzeniami zabezpiecza się przewody przed skutkami przetężeń?
4. Jakie zjawisko jest podstawą działania bezpiecznika?
5. Z jakich części składa się bezpiecznik?
6. Do czego służy wstawka kalibrowa?
7. Jakie parametry podaje się dla wkładek topikowych bezpieczników?
8. Jaka jest definicja prądu znamionowego wkładki topikowej?
9. Jaka jest definicja znamionowej zdolności wyłączania?
10. Jakimi symbolami oznaczane są wkładki topikowe o różnych właściwościach?
11. Co oznacza określenie „wkładka niepełnozakresowa”?
12. Co nazywamy charakterystyką czasowo-prądową pasmową?
13. Jakie są podstawowe elementy wyłącznika instalacyjnego nadmiarowego?
14. Jak oznacza się typy wyłączników i czym różnią się one od siebie?
15. Jakie punkty charakterystyczne występują na charakterystyce czasowo-prądowej
wyłącznika?
16. Jakie jest zastosowanie wyłączników poszczególnych typów?

26
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przy jakich krotnościach prądu znamionowego wkładek topikowych typu gG, nastąpi ich
zadziałanie po upływie czasu 0,4 s oraz po upływie 5 minut. Rozpatrz wkładki o prądach
znamionowych 4, 10, 20 i 32 A wykorzystując rysunek 3.
1) zaprojektować tabelę,
2) odczytać z przykładowej charakterystyki czasowo-prądowej wartości prądów zadziałania
poszczególnych bezpieczników w podanym czasie na granicy pasm,
3) wpisać zakresy do tabeli,
4) obliczyć krotności prądów znamionowych dla granicy pasm i wpisać do tabeli,
5) oszacować średnie przedziały krotności dla podanych czasów zadziałania.
− papier,
− długopis,
− kalkulator.
Ćwiczenie 2
Określić krotności prądów znamionowych wkładek topikowych o tej samej wartości
prądu znamionowego, lecz różnych typach charakterystyk, potrzebne do przepalenia topika
w ciągu 1 sekundy (lub w innym krótszym czasie).
1) wybrać charakterystyki trzech różnych typów wkładek topikowych,
2) odczytać z wybranych charakterystyk i zapisać prądy zadziałania wkładek topikowych o
tym samym prądzie znamionowym,
3) obliczyć i zapisać krotność prądu zadziałania wkładek o różnych charakterystykach,
4) wykonać wizualizację wyników.
− katalogi wkładek topikowych różnych typów zawierające charakterystyki czasowo-
prądowe (w postaci książkowej lub elektronicznej oraz komputer),
− papier,
− długopis.
Ćwiczenie 3
Przeanalizuj warunki pracy instalacji zabezpieczonej wyłącznikami instalacyjnymi
różnych typów o prądzie znamionowym 6 A oraz 20 A podczas zwarcia oraz przeciążenia,
które powinno zostać wyłączone w ciągu maksimum 2 sekund.
1) zaprojektować sposób czytelnego zapisania wyników,

27
2) odszukać w katalogach charakterystyki do analizy,
3) odczytać i zapisać krotności prądów zadziałania wyzwalacza zwarciowego dla
wskazanych wyłączników,
4) obliczyć i zapisać wartości prądów zadziałania wyzwalaczy zwarciowych wyłączników
o różnych charakterystykach,
5) odczytać i zapisać krotności prądów zadziałania wyzwalacza przeciążeniowego w ciągu
2 s dla wskazanych wyłączników,
6) obliczyć i zapisać wartości prądów zadziałania wyzwalaczy zwarciowych wyłączników
o różnych charakterystykach,
7) oszacować wzrost mocy wydzielonej w przewodach podczas zakłócenia,
8) przeanalizować wyniki i przedstawić wnioski dotyczące warunków pracy instalacji przy
różnych wyłącznikach.
− katalogi wyłączników instalacyjnych nadprądowych różnych typów zawierające
charakterystyki czasowo-prądowe (w postaci książkowej lub elektronicznej oraz
komputer),
− kalkulator,
− papier, długopis.
Ćwiczenie 4
Sprawdzić działanie dwóch wybranych wyłączników instalacyjnych tego samego typu,
o takim samym prądzie znamionowym, wykonanych przez różnych producentów.
1) przestrzegać przepisów bhp, ze szczególnym zwróceniem uwagi na zagrożenie
porażeniem,
2) zamontować i podłączyć pierwszy wyłącznik na stanowisku dydaktycznym,
3) podłączyć zasilanie,
4) wykonać pomiary czasu zadziałania dla kilku różnych wartości prądów, aż do zadziałania
wyzwalacza zwarciowego i zanotować wyniki,
5) odłączyć zasilanie,
6) zamontować i podłączyć drugi wyłącznik na stanowisku dydaktycznym,
7) podłączyć zasilanie,
8) powtórzyć pomiary czasu zadziałania dla kilku różnych wartości prądów, aż do
zadziałania wyzwalacza zwarciowego i zanotować wyniki,
9) wykreślić orientacyjne charakterystyki czasowo-prądowe,
10) porównać wykreślone charakterystyki między sobą oraz z charakterystyka pasmową,
podaną przez wytwórcę w katalogu,
11) przedstawić wnioski.
− stanowisko laboratoryjne zasilane napięciem przemiennym 230 V,
− dwa wyłączniki, na przykład typu C, IN = 1 A wykonane przez różnych producentów wraz
z kartami katalogowymi zawierającymi charakterystyki czasowo-prądowe,
− stanowisko dydaktyczne do badania wyłączników instalacyjnych z automatycznym
pomiarem czasu,
− papier do notowania wyników,
− papier milimetrowy, długopis, ołówek, linijka.

28
1) zdefiniować pojęcie „przetężenie”?
2) wyjaśnić różnicę między zwarciem i przeciążeniem?
3) wymienić urządzenia stosowane jako zabezpieczenia przed skutkami
przetężeń?
4) rozpoznać i nazwać podstawowe części bezpiecznika
instalacyjnego?
5) objaśnić zasadę działania bezpiecznika topikowego?
6) zdefiniować pojęcie „prąd znamionowy wkładki topikowej”?
7) wyjaśnić sposoby uniemożliwiające stosowanie wkładek
topikowych o zbyt dużym prądzie znamionowym?
8) zdefiniować pojęcie „znamionowa zdolność wyłączania”?
9) wyjaśnić, co to jest „charakterystyka pasmowa”?
10) wskazać i nazwać podstawowe części wyłącznika instalacyjnego?
11) wyjaśnić zasadę działania wyzwalaczy w wyłączniku?
12) odczytać z charakterystyki czasowo-prądowej wkładek topikowych
czas zadziałania dla określonej wartości prądu?
13) rozróżnić charakterystyki różnych typów wkładek topikowych?
14) rozróżnić charakterystyki czasowo-prądowe wyłączników
instalacyjnych różnych typów?
15) wyznaczyć prąd, przy którym nastąpi zadziałanie wyłącznika
instalacyjnego po określonym czasie?
16) ocenić, czy wyłącznik instalacyjny działa poprawnie?
4.4. Dobór zabezpieczeń przewodów
Urządzenia zabezpieczające instalacje elektryczne przed skutkami przepływu prądu o zbyt
dużej wartości powinny samoczynnie wyłączać zasilanie w dostatecznie krótkim czasie, by
przewody nie nagrzały się nadmiernie. Zabezpieczenia instaluje się w przewodach fazowych
na początku chronionego odcinka instalacji, patrząc od strony zasilania. Zabezpieczenia
należy stosować również na początku każdego kolejnego odcinka, w którym następuje
zmniejszenie obciążalności prądowej długotrwałej przewodu spowodowane zmniejszeniem
przekroju przewodu, zastąpieniem przewodu miedzianego przewodem aluminiowym,
zastąpieniem przewodu w izolacji z polietylenu usieciowanego przewodem izolowanym
polwinitem lub zmianą sposobu ułożenia instalacji pogarszającą warunki chłodzenia. Prąd
znamionowy zabezpieczenia należy dobrać do obciążalności prądowej długotrwałej
przewodów, a typ charakterystyki czasowo-prądowej do rodzaju zasilanych odbiorników.
Uwaga:
Nie wolno stosować zabezpieczeń w przewodach ochronnych, przewodach
uziemiających i odgromowych. W przewodach neutralnych można stosować zabezpieczenia
przerywające przepływ prądu pod warunkiem, że przewód neutralny jest rozłączany później
niż przewody fazowe, a załączany wcześniej niż przewody fazowe.

29
Zabezpieczenia w instalacji powinny zapewnić selektywność działania, to znaczy
wyłączać tylko ten odcinek obwodu, w którym wystąpiło zwarcie. W tym celu dobiera się
zabezpieczenia tak, aby czasy ich zadziałania lub prądy znamionowe były coraz większe
w miarę oddalania się od odbiornika. Zapewnienie selektywności wyłączania zwarć jest
bardzo ważne, ale czasem trudne do zrealizowania. Dotychczas wymagania te spełniały
bezpieczniki. Obecnie niektóre firmy produkują tzw. wyłączniki instalacyjne selektywne typu
S90. Zapewniają one wybiórcze wyłączanie zasilania podczas przetężenia oraz skutecznie
ograniczają wartości prądów zwarciowych do czasu ich selektywnego wyłączenia.
Umożliwiają też szybkie ponowne załączenie obwodu [5].
Jako zabezpieczenia przewodów przed prądem zwarciowym i przeciążeniowym stosuje
się najczęściej:
− wyłączniki wyposażone w wyzwalacze przeciążeniowe,
− wyłączniki współpracujące z bezpiecznikami topikowymi,
− bezpieczniki topikowe z wkładkami topikowymi o charakterystyce gG.
Uwaga:
Bezpieczniki niepełnozakresowe, na przykład typu aM, stanowią wyłącznie zabezpieczenie
zwarciowe i muszą współpracować z urządzeniami stanowiącymi zabezpieczenia
przeciążeniowe, na przykład z przekaźnikami termobimetalowymi.
Działanie zabezpieczeń przeciążeniowych musi zapewniać wyłączenie zasilania, zanim
nastąpi nadmierny wzrost temperatury przewodów i innych elementów przewodzących
w zabezpieczanym obwodzie (na przykład zestyków). W większości przypadków jest to
spełnione, o ile zachowane są łącznie warunki A) i B):
warunek A) IB ≤ IN ≤ IZ
warunek B) I2 ≤ 1,45 · IZ
gdzie: IB – prąd roboczy obwodu (prąd obliczeniowy wynikający z przewidywanych mocy
odbiorników),
IN – prąd znamionowy urządzenia zabezpieczającego (lub prąd nastawiony, jeśli
urządzenie to ma możliwość regulacji prądu),
IZ – obciążalność prądowa długotrwała przewodu,
I2 – prąd zadziałania urządzenia w określonym czasie
Prąd zadziałania urządzenia zabezpieczającego przed przeciążeniem I2 można określić ze
wzoru:
I2 = k2 · IN
przy czym k2 jest tzw. współczynnikiem krotności prądu powodującego zadziałanie
urządzenia zabezpieczającego w określonym czasie umownym. Wartość współczynnika
przyjmuje się jako równą:
– 1,6 ÷ 2,1 dla wkładek bezpiecznikowych,
– 1,45 – dla wyłączników nadprądowych.
Dokładniejsze informacje na ten temat można znaleźć w literaturze [8].
Urządzenia zabezpieczające przed zwarciem powinny mieć zdolność wyłączania nie mniejszą
od przewidywanego w obwodzie prądu zwarciowego. Czas przerwania obwodu zwarciowego
powinien być dostatecznie krótki, aby nie wystąpiło przegrzanie przewodu powyżej
temperatury granicznej dopuszczalnej w razie krótkotrwałego zwarcia. Dla przewodów

30
w izolacji PVC o przekroju S ≤ 300 mm
2
temperatura ta wynosi 160
o
C, a dla przewodów
w izolacji XLPE – 250
o
C.
Czas nagrzewania przewodów prądem zwarciowym, krótszy niż 5 s, potrzebny do
nagrzania przewodów do podanej temperatury końcowej można obliczyć w przybliżeniu,
korzystając ze wzoru:
I
S
t ⋅= k
gdzie: t – czas w sekundach, S – przekrój przewodu w mm
2
, I – wartość skuteczna prądu
zwarciowego w A, k – współczynnik związany z konstrukcją przewodu.
Wartość współczynnika k dla przewodów:
− miedzianych w izolacji PVC k = 115,
− miedzianych w izolacji XLPE k = 143,
− aluminiowych w izolacji PVC k = 74,
− aluminiowych w izolacji XLPE k = 94.
Należy przyjąć czas zadziałania zabezpieczenia zwarciowego krótszy od obliczonego,
aby przewód nie nagrzał się powyżej temperatury granicznej.
Przy dobieraniu zabezpieczeń przeciążeniowych i zwarciowych można posługiwać się
charakterystykami czasowo-prądowymi urządzeń zabezpieczających lub dobierać je,
korzystając z tablic. Tablice muszą uwzględniać typ zabezpieczenia, rodzaj przewodu, sposób
jego ułożenia, temperaturę otoczenia. Z tego względu korzystanie z nich wymaga znacznej
uwagi. Poniżej, w tabeli 7, zamieszczone są przykładowe wartości prądów znamionowych
bezpieczników typu gG stosowanych do zabezpieczania przewodów w izolacji polwinitowej
(PVC) przy pracy ciągłej w temperaturze otoczenia 25
o
C.
Tabela 7. Maksymalne wartości prądów znamionowych wkładek topikowych typu gG do zabezpieczania
przewodów w izolacji PVC w warunkach pracy ciągłej w temperaturze otoczenia 25
o
C [8]
Sposób ułożenia i liczba żył przewodzących
A1 - przewody
ułożone w ścianie:
jednożyłowe
w rurach
i wielożyłowe
B1 - przewody
jednożyłowe
w rurach
na ścianie
B2 - przewody
wielożyłowe
w listwie
instalacyjnej
z przegrodami
C - przewody
jednożyłowe lub
wielożyłowe na
ścianie
2 3 2 3 2 3 2 3
Przekrój
znamionowy
żyływmm2
INF – maksymalny znamionowy prąd wkładki topikowej, w A
1,5 16 10 16 16 16 16 20 16
2,5 20 16 25 20 20 20 25 25
4 25 25 25 25 25 25 35 25
6 35 25 35 35 35 35 35 35
10 35 35 50 50 50 50 50 50
16 63 50 80 63 63 63 63 80
25 80 63 100 80 80 80 80 100

31
1. Jakie skutki wywołuje w przewodach przepływ prądów o nadmiernej wartości?
2. Gdzie należy instalować zabezpieczenia przetężeniowe?
3. Jakie mogą być przyczyny zmniejszenia obciążalności prądowej długotrwałej kolejnych
odcinków instalacji?
4. W jakich przewodach nie wolno instalować zabezpieczeń przetężeniowych?
5. Na czym polega selektywność działania zabezpieczeń?
6. Jakie urządzenia zapewniają selektywne działanie zabezpieczeń?
7. Jakie urządzenia stosuje się do zabezpieczania obwodów przed długotrwałym przepływem
prądów zwarciowych i przeciążeniowych?
8. Jakie ograniczenia jako zabezpieczenia mają bezpieczniki typu aM?
9. Jakie warunki muszą spełniać zabezpieczenia przeciążeniowe?
10. Jakie warunki muszą spełniać zabezpieczenia zwarciowe?
11. Jak oblicza się prąd zadziałania wkładki bezpiecznika?
12. Jak oblicza się prąd zadziałania wyłącznika instalacyjnego?
13. Na jakiej podstawie można dobrać zabezpieczenie obwodu?
14. Co trzeba wiedzieć, aby skorzystać z tablic doboru zabezpieczeń?
15. Jak obliczyć dopuszczalny czas nagrzewania przewodów prądem zwarciowym?
16. Jakie jest przeznaczenie różnych typów wkładek bezpiecznikowych?
17. Jakie jest przeznaczenie różnych typów wyłączników instalacyjnych?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dobierz właściwy typ wkładki topikowej oraz wyłącznika instalacyjnego do
zabezpieczenia przewodów zasilających:
a) wewnętrzną linię zasilającą w budynku mieszkalnym,
b) zespół tokarek,
c) stanowiska w pracowni komputerowej,
d) transformator w rozdzielni szkolnej,
e) napęd windy w wieżowcu.
1) zaprojektować formę zestawienia wybranych zabezpieczeń,
2) zapisać w zestawieniu właściwe typy wkładek topikowych przy użyciu symboli
literowych,
3) zapisać w zestawieniu właściwe typy wyłączników instalacyjnych przy użyciu symboli
literowych,
4) zaprezentować zestawienie pozostałym zespołom.
− papier do prezentacji zestawienia,
− mazaki,
− taśma klejąca.

32
Ćwiczenie 2
Dobierz dwa warianty zabezpieczenia przewodów YDYt 300/300 3 x 1,5 ułożonych
w tynku, zasilających jednofazową instalację gniazd wtyczkowych o znamionowym napięciu
230 V.
1) określić liczbę obciążonych przewodów i grupę, do której należy instalacja,
2) wybrać właściwą normę zawierającą tabele obciążalności prądowej długotrwałej,
3) wyznaczyć obciążalność prądową podanego przewodu,
4) zaproponować typ bezpiecznika i wyłącznika,
5) obliczyć wartość prądu zadziałania zabezpieczenia w stosunku do obciążalności prądowej
długotrwałej,
6) odszukać wartości współczynników krotności zadziałania zabezpieczenia,
7) obliczyć prąd znamionowy zabezpieczenia,
8) dobrać prąd znamionowy zabezpieczeń i uzasadnić wybór,
9) zaprezentować i przedyskutować wyniki.
− zestaw norm PN-IEC 60364 [10],
− podręcznik INPE dla elektryków, część 1 [8],
− kalkulator,
− papier do notowania,
− papier do prezentacji,
− mazaki, długopis.
Ćwiczenie 3
Dobierz zabezpieczenie odcinka instalacji wykonanej przewodami jednożyłowymi
DY 750 ułożonymi w rurach na tynku, zasilającej silniki trójfazowe hydroforni o mocy
5,5 kW i znamionowym napięciu 380 V, przy współczynniku mocy cos φ = 0,9.
1) obliczyć wartość prądu roboczego obwodu,
2) określić liczbę obciążonych przewodów i grupę, do której należy instalacja,
3) wybrać właściwą normę zawierającą tabele obciążalności prądowej długotrwałej,
4) wyznaczyć obciążalność prądową podanego przewodu,
5) zaproponować rodzaj zabezpieczenia,
6) obliczyć wartość prądu zadziałania zabezpieczenia w stosunku do obciążalności prądowej
długotrwałej,
7) dobrać prąd znamionowy zabezpieczeń i uzasadnić wybór,
8) zaprezentować i przedyskutować wyniki.
− kalkulator,
− papier do notowania i do prezentacji,

33
Ćwiczenie 4
Dobierz na podstawie tabeli zabezpieczenie wkładką topikową typu gG odcinka instalacji
jednofazowej o napięciu znamionowym 230 V, wykonanej przewodami jednożyłowymi
ADY 750 1,5 ułożonymi w rurach w ścianie, przy rezystancji obwodu zwarcia 7 Ω.
1) odczytać z tabeli prąd znamionowy wkładki topikowej,
2) obliczyć przewidywany prąd zwarcia,
3) obliczyć dopuszczalny czas nagrzewania tego przewodu prądem zwarciowym,
4) odszukać charakterystykę czasowo-prądową dobranej wkładki topikowej,
5) sprawdzić, czy nie nastąpi nadmierne nagrzanie przewodu podczas zwarcia,
6) dokonać ewentualnej korekty doboru wkładki topikowej,
7) przedstawić wykonane zadanie do oceny.
− katalogi z charakterystykami czasowo-prądowymi wkładek topikowych,
− kalkulator,
− papier do notowania i do prezentacji,
1) objaśnić, w jakich miejscach należy instalować zabezpieczenia
przetężeniowe?
2) wymienić sytuacje, w których następuje zmniejszenie obciążalności
prądowej długotrwałej przewodu?
3) ustalić czynniki decydujące o wartości prądu znamionowego
urządzenia zabezpieczającego?
4) ustalić czynniki decydujące o wyborze typu wkładki topikowej lub
wyłącznika instalacyjnego?
5) wymienić, w jakich przewodach nie wolno instalować zabezpieczeń
przetężeniowych?
6) wyjaśnić pojęcie selektywności działania zabezpieczeń?
7) rozpoznać wyłączniki selektywne na podstawie oznaczeń
alfanumerycznych?
8) dobrać rodzaj urządzenia zabezpieczającego do przewodów w
zależności od warunków pracy?
9) wskazać zastosowanie wkładek topikowych typu aM?
10) sformułować warunki zapewniające poprawne wyłączanie prądów
przeciążeniowych?
11) obliczyć wartość prądu roboczego obwodu?
12) obliczyć wartość prądu zadziałania zabezpieczenia?
13) obliczyć maksymalny dopuszczalny czas nagrzewania przewodów
prądem zwarciowym?
14) ocenić, czy wybrana na podstawie tabeli wartość prądu
znamionowego wkładki topikowej zabezpiecza instalacje przed
uszkodzeniem w wypadku zwarcia?

34
4.5. Osprzęt instalacyjny
Osprzętem instalacyjnym nazywa się przedmioty przeznaczone do mocowania
(prowadzenia) przewodów, ich łączenia oraz ochrony. Musi on być dostosowany do sposobu
wykonania instalacji elektrycznej. Do osprzętu do mocowania przewodów zalicza się:
uchwyty i opaski do przewodów, listwy i korytka instalacyjne z akcesoriami, drabinki,
izolatory, gałki, kanały kablowe. Do łączenia przewodów służą: puszki rozgałęźne, puszki
przyłączowe, skrzynki zaciskowe, zaciski listwowe, listwy zaciskowe, kostki przyłączeniowe,
złączki przewodowe oraz łączniki instalacyjne i gniazda wtykowe. Jako osprzęt do ochrony
instalacji stosuje się rury elektroinstalacyjne z PVC sztywne i giętkie z akcesoriami oraz rury
stalowe gwintowane. Do osprzętu instalacyjnego zaliczyć można również oznaczniki,
końcówki, tulejki kablowe itp.
Poszczególni producenci oferują kompletny osprzęt do wykonania wybranej instalacji.
Z jego elementami zapoznasz się korzystając z katalogów [13].
Sposoby układania przewodów w budynkach o różnym przeznaczeniu
Sposób ułożenia instalacji jest uzależniony od jej przeznaczenia i miejsca wykonania.
Przy wyborze należy kierować się przede wszystkim możliwościami technicznymi,
względami bezpieczeństwa oraz względami estetycznymi. Norma PN-IEC 60364-5-523 [10]
wymienia 80 sposobów wykonania instalacji przewidzianych dla różnych typów przewodów
i różnych konstrukcji budynków.
W zależności od miejsca ułożenia instalacji można wyróżnić instalacje:
− ścienne,
− sufitowe,
− podłogowe,
W zależności od sposobu ułożenia można wyróżnić instalacje:
− w rurach instalacyjnych,
− w listwach instalacyjnych,
− na uchwytach,
− bezpośrednio w tynku,
− w ościeżnicach drzwiowych lub okiennych,
− w korytkach instalacyjnych,
− na wspornikach instalacyjnych,
− na drabinkach instalacyjnych,
− na lince nośnej,
− na izolatorach,
− w przestrzeniach instalacyjnych,
− w kanałach kablowych.
Przewody można prowadzić:
− wewnątrz konstrukcji (ściany, sufitu, podłogi),
− bezpośrednio na powierzchni konstrukcji,
− w powietrzu (odległość od konstrukcji większa niż średnica przewodu lub 0,3 średnicy
rury).
Nie wszystkie możliwe kombinacje są możliwe do wykonania. Pewne sposoby układania
przewodów są w Polsce rzadko stosowane (na przykład układanie przewodów w ościeżnicach

35
drzwi lub w ramach okiennych). Poniżej podane są najczęściej stosowane sposoby
wykonywania instalacji:
a) W budownictwie mieszkaniowym jednorodzinnym i wielorodzinnym:
– w rurach instalacyjnych w ścianie izolowanej cieplnie lub murowanej – B1 lub B2,
– przewodami wielożyłowymi bezpośrednio w izolowanej cieplnie ścianie – A1,
– przewodami jedno- lub wielożyłowymi na powierzchni ściany – C,
– przewodami wtynkowymi w tynku – C,
– w listwach instalacyjnych ściennych lub wbudowanych – B1 lub B2,
– w sufitach podwieszanych – B1 lub B2.
b) W pomieszczeniach ogólnych (użyteczności publicznej, biurach itp.):
– przewodami wtynkowymi w tynku – C,
– w listwach instalacyjnych ściennych lub wbudowanych – B1 lub B2,
– w sufitach podwieszanych – B1 lub B2,
– w listwach instalacyjnych podłogowych – B1 lub B2,
– w przestrzeniach instalacyjnych – B1 lub B2.
c) W warunkach przemysłowych:
– w rurach instalacyjnych stalowych lub z twardego PVC na tynku – B1 lub B2,
– w podwieszanych listwach instalacyjnych – B1 lub B2,
– w korytkach instalacyjnych perforowanych lub nie – według normy,
– na drabinkach – według normy,
– na lince nośnej – według normy
– w kanałach kablowych – B1 lub B2.
Łączniki instalacyjne ręczne
Łączniki instalacyjne ręczne, stosowane są w instalacjach mieszkaniowych
i przemysłowych do sterowania pracą instalacji oświetleniowych, dzwonkowych lub innych
odbiorników. Styki ruchome przełączane są mechanizmem uruchamianym ręcznie, który
posiada zwykle element zapewniający ich dostatecznie szybkie przełączanie (tzw. migowe),
niezależnie od prędkości przestawiania dźwigni napędowej. Zapewnia to przerwanie
występującego łuku elektrycznego, który mógłby uszkodzić styki. W instalacjach
mieszkaniowych powszechnie stosowane są tzw. łączniki puszkowe z napędem
klawiszowym. Łączniki klawiszowe mogą mieć dwa trwałe położenia klawisza
(dwupołożeniowe) lub jedno trwałe położenie klawisza (jednopołożeniowe), tzw. przyciski –
stosowane głównie w instalacjach dzwonkowych. Produkowane są zwykle na napięcie
znamionowe 250 V i prąd znamionowy 10 A. Występują jako natynkowe, podtynkowe oraz
natynkowo-wtynkowe. W wersji do pomieszczeń mokrych (tzw. bryzgoszczelnej – wyłącznie
natynkowe) mają puszkę hermetyczną, a klawisz osłonięty szczelną elastyczną membraną.
Spotykane są również wersje łączników instalacyjnych do mocowania na uchwytach
systemów instalacyjnych listwowych.
W niektórych wykonaniach łączniki mogą być podświetlane lub posiadać wskaźnik
przepływu prądu. Nowoczesne łączniki instalacyjne klawiszowe mogą mieć wbudowane
urządzenia do regulacji natężenia oświetlenia (tzw. „ściemniacze”) oraz urządzenia
opóźniające przerywanie obwodu oświetleniowego (czas opóźnienia od 1 do 15 s)
Istnieje kilka rozwiązań programu przełączania łączników instalacyjnych, co pozwala na
sterowanie pracą różnych obwodów oświetleniowych i innych (tabela 8).
Tabela 8. Łączniki dwupołożeniowe instalacyjne (opracowanie na podstawie [6])
Nazwa łącznika
Symbol
graficzny
Program
działania
Cechy budowy Zastosowanie

36
Nazwa łącznika
Symbol
graficzny
Program
działania
Cechy budowy Zastosowanie
jednobiegunowy jeden klawisz,
dwa zaciski
załączanie lub wyłączanie
w przewodzie fazowym
jednej grupy odbiorników
dwubiegunowy jeden klawisz,
cztery zaciski
w przewodzie fazowym
i neutralnym jednej grupy
odbiorników
świecznikowy
(seryjny [2],
szeregowy)
dwa klawisze,
trzy zaciski
w przewodzie fazowym dwu
grup odbiorników
zmienny
(schodowy)
jeden klawisz,
trzy zaciski
w jednej grupy odbiorników
z dwóch niezależnych miejsc
krzyżowy jeden klawisz,
cztery zaciski
w połączeniu z łącznikami
zmiennymi załączanie lub
wyłączanie jednej grupy
odbiorników z trzech lub
więcej miejsc
Więcej o łącznikach instalacyjnych dowiesz się z katalogów producentów.
Łączniki wtykowe
Łączniki wtykowe to zespoły gniazd wtykowych i wtyczek służące do przyłączenia
odbiorników ruchomych i przenośnych do ułożonej na stałe instalacji. Konstrukcja ich
uniemożliwia dotknięcie styków, które znajdują się pod napięciem podczas wkładania
wtyczki do gniazda oraz włożenie wtyczki o innym napięciu znamionowym. Obecnie
wchodzą do użytku gniazda zabezpieczone przed włożeniem w ich otwory innych
przedmiotów. Rozwiązanie to przydatne jest w miejscach, w których przebywają dzieci.
W jednofazowych instalacjach mieszkaniowych stosuje się gniazda i wtyczki na napięcie
znamionowe 250 V o prądzie znamionowym 6, 10 lub 16 A. W budynkach jednorodzinnych
często spotyka się również łączniki wtykowe trójfazowe, które zaliczane są do łączników
przemysłowych i omawiane będą w następnej jednostce modułowej.
Gniazda jednofazowe, podobnie jak łączniki instalacyjne, występują w wersji
podtynkowej, natynkowej i do listew instalacyjnych. Wykonuje się je jako zwykłe
i bryzgoszczelne (hermetyczne – wyłącznie natynkowe), zabezpieczone ruchomą przesłoną
przed wnikaniem wody do wnętrza. Są również wykonania przystosowane do montażu
w systemach instalacji listwowych. Produkowane są gniazda pojedyncze i podwójne, a nawet
potrójne w jednej obudowie. Obecnie wymaga się, aby we wszystkich pomieszczeniach
niezależnie od ich charakteru instalować gniazda ze stykiem ochronnym. Styk ochronny

37
gniazda zawsze musi być podłączony do przewodu ochronnego instalacji. Wtyczki
instalowane w przewodach zasilających odbiorników ruchomych i przenośnych muszą
odpowiadać zastosowanej w nich ochronie przeciwporażeniowej.
Uwaga:
Nie wolno przyłączać odbiornika z wtyczką z czynnym stykiem ochronnym do gniazda
bez styku ochronnego, gdyż użytkowanie może grozić porażeniem.
Standardy gniazd i wtyczek stosowanych w innych państwach Unii Europejskiej różnią się
od polskich. Aby móc używać urządzeń z polskimi wtyczkami za granicą, należy się
zaopatrzyć w odpowiedni adapter.
Więcej o łącznikach wtykowych dowiesz się z katalogów producentów.
1. Co zalicza się do osprzętu instalacyjnego do mocowania przewodów?
2. Jakie elementy służą do łączenia przewodów w instalacjach?
3. Czym chronione są przed uszkodzeniami przewody w instalacjach?
4. Gdzie można odszukać informacje na temat sposobów wykonywania instalacji
elektrycznych?
5. Jakie sposoby układania przewodów są najczęściej stosowane w budynkach
mieszkalnych?
6. Jaka jest konstrukcja łączników instalacyjnych stosowanych w budynkach mieszkalnych?
7. Po czym można rozpoznać łączniki stosowane w pomieszczeniach wilgotnych?
8. Jak dzieli się łączniki instalacyjne w zależności od zastosowania?
9. Po czym można rozpoznać, jakie zadania może pełnić wybrany łącznik instalacyjny?
10. Po czym odróżnisz łącznik dwubiegunowy od krzyżowego?
11. Z jakich części składa się łącznik wtyczkowy?
12. Jaka jest konstrukcja gniazd wtykowych bezpiecznych dla dzieci?
13. Jakie warunki musi spełniać zainstalowane gniazdo ze stykiem ochronnym?
14. Jakie parametry znamionowe podaje się dla gniazd wtyczkowych i wtyczek?
15. Kiedy odbiornik z wtyczką ze stykiem ochronnym można podłączyć do gniazda nie
posiadającego styku ochronnego?
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dobierz i nazwij elementy osprzętu instalacyjnego, które można zastosować do
wykonania instalacji we wskazanych rurach PVC na powierzchni tynku.
1) zapoznać się z osprzętem do rur instalacyjnych PVC zamieszczonym w katalogach
wybranych producentów,
2) wybrać z zestawu elementy zgodnie z zadaniem,
3) wypisać na kartę rozwiązania numery wybranych elementów i uzupełnić nazwami
katalogowymi,

38
4) oddać nauczycielowi do oceny wypełnioną kartę rozwiązania.
− zestaw ponumerowanych elementów osprzętu instalacyjnego z różnych systemów,
− katalogi osprzętu instalacyjnego zawierające osprzęt do rur PVC,
− karta rozwiązania,
− długopis.
Ćwiczenie 2
Oblicz koszt materiałów potrzebnych do wykonania w listwach instalacyjnych
zamieszczonej na załączonym planie instalacji gniazd wtyczkowych (bez uwzględnienia ceny
przewodów). Najkorzystniejszą ofertę przedstaw pozostałym grupom.
1) zapoznać się z osprzętem do instalacji w listwach zamieszczonym w wybranych
katalogach producentów,
2) zapoznać się z planem załączonej instalacji,
3) sporządzić wykaz elementów, które potrzebne będą do wykonania instalacji,
4) na podstawie cenników wybranych sklepów lub hurtowni obliczyć koszty zakupów
potrzebnych elementów,
5) porównać różne warianty zakupu i wybrać optymalny,
6) przedstawić wybrany wykaz elementów i koszty pozostałym grupom.
− katalogi producentów osprzętu instalacyjnego dostępnego w Polsce, w formie książkowej
(lub płyty CD z katalogami w formie elektronicznej i komputer ze stacją CD i dostępem
do Internetu),
− cenniki osprzętu wybranych firm oferowanego przez różne hurtownie i sklepy,
− plan instalacji gniazd wtyczkowych w wybranej pracowni szkolnej,
− papier do pisania,
− długopis,
− kalkulator,
− arkusz A2 do przygotowania prezentacji,
− ewentualnie folia i mazaki lub inne środki prezentacji.
Ćwiczenie 3
Zaprojektuj i wykonaj na makiecie ćwiczeniowej fragment instalacji zasilającej oprawę
oświetleniową dwuobwodową z łącznikiem instalacyjnym.
1) narysować schemat wieloliniowy (rozwinięty) instalacji,
2) przedstawić projekt nauczycielowi do zatwierdzenia,
3) zidentyfikować elementy instalacji na makiecie,
4) oznaczyć na schemacie i makiecie elementy, które wykorzystasz w instalacji,
5) wykonać połączenia elementów zgodnie ze schematem, stosując odcinki przewodów
o właściwej liczbie żył przewodzących,
6) sprawdzić poprawność montażu przy użyciu omomierza,

39
7) sprawdzić działanie układu,
8) usunąć ewentualne błędy i usterki,
9) zaprezentować wykonaną instalację.
− makieta uniwersalna do wykonywania ćwiczeń z zakresu łączenia instalacji
oświetleniowych z osprzętem natynkowym (puszki instalacyjne, oprawy oświetleniowe ze
źródłami światła na napięcie 230 V, łączniki instalacyjne do różnych obwodów),
− odcinki przewodów dwużyłowych, trójżyłowych i czterożyłowych z zaprasowanymi
tulejkami,
− komplet wkrętaków,
− przewód zasilający z wtyczką na 230 V,
− miernik uniwersalny,
− długopis lub pisak,
− naklejki do opisywania elementów.
Ćwiczenie 4
Wykonaj na makiecie instalację oświetlenia długiego korytarza zespołem świetlówek
z możliwością załączenia i wyłączenia oświetlenia dowolnym z dwu łączników
umieszczonych przy drzwiach na końcach tego korytarza.
1) wybrać właściwy rodzaj łącznika do zastosowania w tym zadaniu,
2) narysować symbol graficzny i program działania tego łącznika,
3) rozpatrzyć działanie łączników w różnych sytuacjach,
4) narysować schemat ideowy układu połączeń,
5) zastanowić się, jakie elementy osprzętu do łączenia przewodów poza łącznikami
instalacyjnymi będą dodatkowo potrzebne,
6) narysować wieloliniowy schemat połączeń instalacji,
7) przeanalizować działanie tego układu w różnych położeniach łączników (opisać lub
zaznaczyć drogi przepływu prądu w różnych sytuacjach),
8) zmontować zaprojektowany układ na makiecie,
9) sprawdzić poprawność montażu,
10) zaprezentować działanie zmontowanego układu.
− papier,
− ołówek,
− pisaki w 3 kolorach,
− makieta uniwersalna do wykonywania ćwiczeń z zakresu łączenia instalacji
oświetleniowych z osprzętem natynkowym (puszki instalacyjne, oprawy oświetleniowe ze
źródłami światła na napięcie 230 V, łączniki instalacyjne do różnych obwodów),
− odcinki przewodów dwużyłowych, trójżyłowych i czterożyłowych z zaprasowanymi
tulejkami,
− komplet wkrętaków,
− przewód zasilający z wtyczką na 230 V,

40
− miernik uniwersalny,
− naklejki do opisywania elementów.
1) rozpoznać uchwyty i opaski do mocowania przewodów?
2) dobrać osprzęt do listew i rur elektroinstalacyjnych?
3) wymienić sposoby układania przewodów w instalacjach
mieszkaniowych?
4) rozpoznać i nazwać sposób wykonania instalacji?
5) wskazać przeznaczenie łączników instalacyjnych?
6) określić rolę mechanizmu migowego w łacznikach?
7) podać typowe dane znamionowe łączników instalacyjnych?
8) rozpoznać symbole graficzne określonych łączników?
9) wybrać eksponat łącznika do wskazanego zastosowania?
10) odróżnić łącznik krzyżowy od dwubiegunowego?
11) połączyć układ oświetleniowy według schematu wieloliniowego?
12) rozpoznać gniazdo bezpieczne dla dzieci?
13) wskazać wtyczkę z czynnym stykiem ochronnym?
14) odszukać w katalogu wskazany osprzęt instalacyjny?
15) dobrać wtyczkę do prądu znamionowego odbiornika o wskazanym
sposobie ochrony przed dotykiem pośrednim?

41
5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ
Instrukcja dla ucznia
1. Przeczytaj uważnie instrukcję – masz na tę czynność 5 minut. Jeżeli są wątpliwości,
zapytaj nauczyciela.
2. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
3. Na rozwiązanie zadań masz 40 minut.
4. W czasie rozwiązywania zadań możesz korzystać z zestawu norm oraz kalkulatora.
5. Zaznacz poprawną odpowiedź zaczerniając właściwe pole w karcie odpowiedzi.
6. W przypadku pomyłki weź złą odpowiedź w kółko i zaznacz właściwą.
7. W każdym zadaniu jest tylko jedna poprawna odpowiedź.
8. Po zakończeniu testu podnieś rękę i zaczekaj, aż nauczyciel odbierze od Ciebie pracę.
9. Test zawiera 20 zadań wielokrotnego wyboru. W każdym zadaniu jest tylko jedna
poprawna odpowiedź. Za każdą poprawną odpowiedź otrzymasz 1 punkt, za złą lub brak
odpowiedzi otrzymasz 0 punktów.
10. Test jest dwustopniowy. Zadania 1÷12 należą do poziomu podstawowego. Musisz
rozwiązać poprawnie co najmniej dziesięć z nich, aby mieć zaliczone zadania
z wyższego poziomu (13÷20).

42
ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH
1. Symbol OMY 300/500 4 x 1,5 oznacza przewód:
a) telekomunikacyjny,
b) instalacyjny do układania na stałe,
c) sygnalizacyjny,
d) do odbiorników przenośnych.
2. Do ułożenia instalacji jednofazowej w tynku zastosować należy przewód:
a) YALY 300/500 4 x 2,5,
b) SMYp 300/300 2 x 1,
c) YDYt 300/300 3 x 1,5,
d) YADYn 750 3 x 1,5.
3. Obciążalność prądowa długotrwała przewodu YDY 2 x 1,5 mm2
, ułożonego sposobem B2
wynosi:
a) 16,5 A,
b) 15 A,
c) 22 A,
d) 19,5 A.
4. Elementami osprzętu do łączenia przewodów są:
a) listwy zaciskowe, zaciski listwowe, opaski instalacyjne, izolatory,
b) łączniki instalacyjne, listwy instalacyjne, izolatory,
c) skrzynki zaciskowe, puszki przyłączowe, kostki przyłączeniowe,
d) zaciski, końcówki, tulejki, uchwyty.
5. Do wykonania instalacji przewodami wielożyłowymi na powierzchni tynku należy
zastosować:
a) łączniki i gniazda instalacyjne mocowane na listwach,
b) łączniki i gniazda instalacyjne natynkowe,
c) łączniki i gniazda instalacyjne wtynkowe,
d) dowolne z wymienionych w poprzednich podpunktach.
6. Wkładki topikowe typu aM mogą samodzielnie stanowić zabezpieczenie przewodów
przed:
a) zwarciem i przeciążeniem,
b) przepięciem i przeciążeniem,
c) wyłącznie przed zwarciem,
d) wyłącznie przed przeciążeniem.
7. Umieszczony obok symbol graficzny obrazuje łącznik:
a) szeregowy,
b) dwubiegunowy,
c) schodowy,
d) krzyżowy.

43
8. Przewody jednożyłowe w rurze w kanale kablowym odkrytym lub wentylowanym,
w podłodze zalicza się do sposobów ułożenia z grupy:
a) E lub F,
b) C,
c) A1 lub A2,
d) B1.
9. Dla zapewnienia bezpieczeństwa podczas montażu instalacji na makiecie należy:
a) włączyć napięcie zasilające stanowisko,
b) używać wkrętaka izolacyjnego,
c) sprawdzić stan przewodów montażowych,
d) wyłączyć napięcie zasilające stanowisko.
10. Dopuszczalny spadek napięcia na przewodach zasilających obwód odbiorczy wynosi:
a) 1,5 %,
b) 3 %,
c) 4 %,
d) 6 %.
11. Selektywność zabezpieczeń oznacza, że:
a) każdy przewód musi posiadać oddzielne urządzenie zabezpieczające,
b) zadziała zabezpieczenie najbliższe miejsca wystąpienia zwarcia lub przeciążenia,
c) stosowane są inne zabezpieczenia na wypadek przeciążenia niż na wypadek zwarcia,
d) należy dobrać zabezpieczenie do mocy odbiornika.
12. Zabezpieczenia należy stosować:
a) w przewodach fazowych, neutralnych i ochronnych,
b) w przewodach fazowych na początku każdego odcinka linii o mniejszym przekroju,
c) w przewodach fazowych na początku każdego odcinka linii o mniejszej obciążalności
prądowej długotrwałej,
d) we wszystkich przewodach fazowych na początku każdego odcinka linii.
13. Odpowiednikiem przewodu DY 300/500 jest przewód:
a) H03 VV-H,
b) H05 V-U,
c) H05 V-K,
d) H03 VVH2-F.
14.W przypadku przekroczenia dopuszczalnego spadku napięcia na dobranym przewodzie
najbardziej optymalnym rozwiązaniem jest:
a) obliczenie minimalnego przekroju dla założonego spadku napięcia,
b) wybranie kolejnej większej wartości znormalizowanej przekroju przewodu,
c) wybranie innego sposobu układania przewodu,
d) zmniejszenie długości odcinka instalacji.
15.Obciążalność prądowa długotrwała przewodu miedzianego w izolacji XLPE, o przekroju
żyły przewodzącej 10 mm2
, ułożonego sposobem zaliczanym do grupy B1, podana
w tabeli w normie PN-IEC 60364 wynosi:
a) 63 A przy dwóch żyłach obciążonych,
b) 70 A przy trzech żyłach obciążonych,
c) 54 A przy dwóch żyłach obciążonych,
d) 63 A przy trzech żyłach obciążonych.

44
16.Obciążalność prądowa długotrwała przewodu YDY odczytana z tabeli w normie
PN-IEC 60364 Iz wynosi 18 A. Jaka będzie obciążalność tego przewodu w temperaturze
powietrza 50o
C:
a) 25 A,
b) 12,5 A,
c) 18 A,
d) 30 A.
17.W celu kompensacji wydłużenia rurek instalacyjnych winidurowych:
a) należy zastosować między kolejnymi rurkami złączkę elastyczną,
b) wystarczy rozsunąć nieco kolejne odcinki rurek,
c) co trzy metry wykonać połączenie kompensacyjne typu U,
d) zacisnąć na sąsiednich rurkach złączkę dwukielichową.
18. Poszczególne gniazda wtyczkowe w pomieszczeniach mieszkalnych:
a) należy połączyć w obwód pierścieniowy,
b) łączy się oddzielnie do linii zasilającej,
c) mają oddzielne przewody ochronne,
d) powinny mieć styk ochronny połączony z zaciskiem przewodu fazowego.
19.Wyłącznik instalacyjny trójbiegunowy S 303 B IN = 25 A zabezpieczający obwód
trójfazowej wewnętrznej linii zasilającej w domku jednorodzinnym przy przeciążeniu
występującym w jednej fazie zadziała:
a) w czasie krótszym niż przy przeciążeniu w trzech fazach,
b) w takim samym czasie, co przy przeciążeniu w trzech fazach,
c) w czasie dłuższym niż przy przeciążeniu w trzech fazach,
d) nie można oszacować czasu zadziałania.
20.Dodatkowy przewód ochronny w instalacji ułożonej na uchwytach na powierzchni ściany
w piwnicy przewodem LYd 750 4 x 2,5 powinien mieć symbol:
a) DYd 750 1 x 4,
b) LYc 300/500 1 x 6,
c) YDY 450/750 1 x 2,5,
d) ADY 750 1 x 2,5.

45
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko ……………………………………………………………………………
Dobieranie przewodów i osprzętu w instalacjach elektrycznych
Zaznacz poprawną odpowiedź
Nr zadania Odpowiedź Punktacja
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
Razem

46
6. LITERATURA
1. Bartodziej G., Kałuża E.: Aparaty i urządzenia elektryczne. WSiP, Warszawa 2000
2. Bastian P., Schuberth G., Spielvogel O., Steil H.-J., Tkotz K., Ziegler K.: Praktyczna
elektrotechnika ogólna. Rea, Warszawa 2003
3. Kacejko L.: Pracownia eletryczna, t. II. Maszyny, urządzenia i napęd elektryczny.
MCNEMT, Radom 1993
4. Kotlarski W., Grad J.: Aparaty i urządzenia elektryczne. WSiP, Warszawa 1999
5. Markiewicz H.: Instalacje elektryczne. WNT, Warszawa 2005
6. Musiał E.: Instalacje i urządzenia elektroenergetyczne. WSiP, Warszawa 2005
7. Poradnik inżyniera elektryka t. 3. Praca zbiorowa. WNT, Warszawa 2005
8. Strojny J.: Podręcznik INPE dla elektryków, zeszyt 1. COSiW SEP, Warszawa 2004
9. Strzałka J.: Podręcznik INPE dla elektryków, zeszyt 2. COSiW SEP, Warszawa 2004
10. Polska Norma PN-IEC 60634 (wieloarkuszowa) Instalacje elektryczne w obiektach
budowlanych.
11. Polska Norma PN HD 361 S3:2002 Klasyfikacja przewodów i kabli.
12. Katalogi przewodów.
13. Katalogi osprzętu instalacyjnego.
14. Katalogi bezpieczników i wyłączników instalacyjnych.

Technik.elektryk 311[08] z1.01_u

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Similar to Technik.elektryk 311[08] z1.01_u

Similar to Technik.elektryk 311[08] z1.01_u (20)

More from Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe

More from Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe (20)

Technik.elektryk 311[08] z1.01_u