1. nieuws6 DINSDAG 28 JULI 2015
PRISCILLA TIENKAMP
Z
e was zeventien toen ze
kort na de oorlog in de
kleding van haar zus
danste in de Casablanca
op de Zeedijk. Niet veel la-
ter betrapte haar moeder
haar in bed met een Jamaicaanse
danser. Op dat moment was ze, al-
thans van buiten, nog een man. Haar
moeder zag dus twee mannen het
bed delen. Voor Aaïcha zelf lag dat
anders: ze was geen homoseksueel,
ze voelde zich geen man. Haar moe-
der stuurde haar echter naar St. Wil-
librord, een door paters gerunde psy-
chiatrische inrichting in Heiloo. Ze
was een homofiel met een trauma, zo
verzekerden de mannen van God
haar, en dat viel te genezen.
Maar Aaïcha Bergamin (1932-2014)
ontsnapte. Ze liftte naar Parijs om te
dansen en kwam terecht bij Madame
Arthur. De artiesten van het cabaret
voorzagen haar van make-up, staken
Aaïcha’s haren op, epileerden haar
wenkbrauwen. Toen ze in de spiegel
keek, wist ze: dit ben ik.
In Parijs trad ze op met Coccinelle.
Haar verschijning was een openba-
ring voor Aaïcha en andere transsek-
suelen in de jaren vijftig. De indruk-
wekkende blondine was een van de
eersten in Europa die een geslachts-
operatie hadden ondergaan. Meer-
dere artiesten uit Madame Arthur
volgden haar voorbeeld en vertrok-
ken naar Casablanca of Londen,
waar die operaties toen uitgevoerd
werden.
Toen Aaïcha begin twintig was,
ging ze terug naar Amsterdam. De
stad kende geen travestiecabarets.
Transseksuelen vonden hun plek op
de Wallen. Een reguliere baan krij-
gen was onmogelijk, ook voor Aaï-
cha. Ze werkte als prostituee en als
hoerenmadam en trad op in clubs.
Historicus Alex Bakker (46) schrijft
op dit moment een boek over trans-
genders in Nederland. Daarin wijdt
hij een hoofdstuk aan Aaïcha. Bak-
ker besloot zelf achttien jaar geleden
van geslacht te veranderen. “Er was
in Aaicha’s tijd niets geregeld, je kon
eigenlijk alleen maar terecht in de
goot. Daarom kozen waarschijnlijk
veel mensen met dezelfde gevoelens
ervoor om die gevoelens maar in te
slikken.”
Vooral door wat zij de heksenjacht
van de Amsterdamse politie noemde,
was Aaïcha diep gekwetst. In een
plaatselijke verordening stond dat
het verboden was om rond te lopen
in ‘kleding van de kunne waartoe je
niet behoorde’.
Aaïcha vertelde daar later gruwelij-
ke verhalen over. Als agenten consta-
teerden dat vrouwenkleding droeg,
namen ze haar mee naar het politie-
bureau en dwongen haar zich uit te
kleden. Ze lachten haar uit (‘Kijk, ze
heeft tieten!’) en voetbalden met
haar bh. Haar kleding zou worden
vernietigd. Ze werd in een drenkelin-
genpak, een soort overal, naar huis
‘begeleid’. Voor de deur van haar
pension op de Zeedijk moest ze het
kledingstuk inleveren. Poedelnaakt
beklom ze de trappen naar haar ap-
partement. Huilend verliet ze eens
Tuschinski toen een rechercheur de
filmzaal binnen liep. Zijn vrouw
droeg het peperdure bontjasje dat
Aaïcha niet lang daarvoor bij hem
had moet inleveren.
Het schrappen van de verordening,
in 1974, was een belangrijke eerste
stap voor de erkenning en acceptatie
van de Amsterdamse travestieten,
transseksuelen en transgenders.
Die erkenning kwam voor Aaïcha
een jaar eerder. In 1970 onderging ze
in Amsterdam een geslachtsopera-
tie, maar niet met hetzelfde resultaat
als Coccinelle. Ze groeide dicht en
liep een aantal jaren rond met alleen
plasgat. In Londen kreeg ze een vagi-
na. Ze was dolgelukkig, vooral toen
ze, een jaar later, haar geboorteakte
kon wijzigen en zich in liet schrijven
als Aaïcha. Wapperend met haar pas-
poort ging ze naar de zedenpolitie.
“Hier, ik ben een vrouw. Ik werk
dáár, kom me niet meer lastig vallen
want ik heb net zoveel rechten als an-
dere vrouwen.” Vanaf toen lieten ze
haar met rust.
Het betekende ook dat ze, in haar
woorden, ‘niet meer de hoer hoefde
te spelen’. Ze runde een tijd lang
haar eigen nachtclub, ook Madame
Arthur, in de Warmoesstraat, waar
nu Winston Kingdom zit. Ze kon weer
in het licht staan.
Wat heeft Aaïcha betekend voor
Amsterdamse transgenders? Bakker:
“De vrouwen in die tijd waren echte
vechters. Ze regelden alles zelf,
moesten sterk en zelfstandig zijn.
Hun hormonen kochten ze op de
zwarte markt, voor een geslachts-
operatie moesten ze vaak naar het
buitenland, een normale baan kre-
gen ze niet. Daarmee hebben ze de
weg vrijgemaakt voor de nieuwe
generatie.”
A
aïcha had longkanker en
overleed op 31 mei 2014 in
het VUmc. De laatste jaren
van haar leven woonde ze
alleen op drie hoog in de Jan Pieter
Heijestraat. Bakker: “Dat was ooit
het huis van haar moeder, maar nu
zag het er niet meer uit.”
“Niemand bekommerde zich om
haar spullen toen ze overleed. Sa-
men met haar buurvrouw, met wie ze
wel nog goed contact had, ben ik
naar haar huis gegaan. Een aantal
spullen heb ik bewaard: documen-
ten en foto’s, maar ook haar favoriete
kleding, sieraden, een poederdoosje.
Ze had niet veel meer. Ik nam de din-
gen mee waarvan ik dacht: als je ooit
in een museum haar verhaal wilt ver-
tellen, dan moet je dit hebben. Dit is
haar erfgoed.” Dat erfgoed wordt nu
tentoongesteld. Haar favoriete bont-
jas is vanaf 11 oktober, de jaarlijkse
Coming-Outdag, te zien in het Am-
sterdam Museum. Daar wordt een
tentoonstelling met persoonlijke ver-
halen en objecten van transgenders
ingericht die nog tot medio maart te
zien zal zijn.
Een paar weken na Aaïcha’s overlij-
den begonnen Alex Bakker en Gay
Pride-ambassadeur Dolly Bellefleur
(het alter ego van Ruud Douma) met
het inzamelen van geld via een Face-
bookpagina. Ze betreurden haar tra-
gische einde en wilden een echt graf.
Een jaar later is het benodigde geld
binnen en wordt de grafsteen, een
licht glasontwerp van kunstenaar
Martyn van der Jagt, onthuld. Vol-
gens Bellefleur een kunstwerk dat
recht doet aan Aaïcha. “Versierd met
prachtige stenen, stralend en spiege-
lend.”
St. Barbara, Spaarndammerdijk 312,
Amsterdam, vandaag 15.30 uur.
Het boek verschijnt naar verwachting
volgend jaar bij uitgeverij Boom.
Aaïcha Bergamin, waarschijnlijk in haar eigen club Madame Arthur in de vroege jaren tachtig.
Altijd voorbereid op
temperatuurwisselingen
Topkwaliteit; voelt als een donzen
dekbed
Vochtregulerend, ademend,
ventilerend en isolerend
Beschikbaar in alle matenBeschikbaar in alle maten
advertentie
‘Homo’ bleek
toch niet te
genezen
Een hoerenmadam, maar ook een
transgenderpionier met een turbulent leven
in Parijs en op de Wallen. Vandaag geven
bewonderaars het anonieme gemeentegraf
van Aaïcha Bergamin (1932-2014) alsnog een
monument.
Transgenders Monument voor Aaïcha Bergamin
Agenten lachten
haar uit (‘Kijk,
ze heeft tieten!’)
en voetbalden
met haar bh