2. लिपी म्हणजे काय?
लिपी संदेश वहनासाठीची दृष्य संके तांची प्रणािी आहे. या
संके तांची शब्दातीि आवाजांशी सांगड असेिच असे नाही.
ही चचत्रे काय सांगत आहेत ?
3. इजजप्तशीय अक्षरमािेत या चचत्रांचा वापर शब्दातीि आवाज दाखवण्यासाठी
करण्यात आिा आहे हे तुम्हािा कळिेच असेि. या चचत्रांच्या इजजप्तशीय
नावात त्या त्या अक्षराचा उच्चार आिा आहे
इजजप्तशीय अक्षरमािेचा तक्ता पाहून Michael हा शब्द कसा लिहहिा आहे ते
पाहा.
4. लिपीचे उपयोग काय आहेत ?
ववरून जाणार्या तोंडी भाषेिा हिकाऊ रूप हदिे.
एका हठकाणी हदिेिा संदेश लिपीमुळे दुसर्या हठकाणी पोहचवता येऊ
िागिा.
स्मरणशक्तीवर ववसंबून रहाण्याचा ( पाठांतराचा) त्रास वाचिा
एका वपढीत ननमााण झािेिे ज्ञान दुसर्या वपढी पयंत अचिक ननदोष पणे
पोहचवता येऊ िागिे
5. देवनागरी लिपीचे स्वरूप
अ, आ, इ, ई, उ, ऊ, ए, अ‍ॅ, ऐ, ओ, ऑ,
औ, ऋ
वरीि सवा अक्षरांचे उच्चार सिग करता येतात तोंडातून बाहेर
पडणार्या हवेिा अडथळा करावा िागत नाही हे सवा स्वर
आहेत.
उदाहरणाथा हे उच्चार ऐका आ इ ऑ
आपण इंग्रजी शब्द वापरायिा िागल्यावर आपल्यािा अ‍ॅ व ऑ
या स्वरांची गरज पडू िागिी
6. देवनागरी लिपीचे स्वरूप
वणा म्हणजे मूळ आवाज. सवा वणांचे उच्चार सिग करता येत नाहीत.
खािीि वणांचे उच्चार नीि ऐका
क्, च्, ट्, त्, प्, स्
ज्या वणांचा उच्चार करताना तोंडातून बाहेर पडणार्या हवेिा थोडा तरी
अडथळा करावा िागतो. त्यांना व्यंजने म्हणतात.
व्यंजनांचा उच्चार पूणा करताना त्यांच्यात स्वर लमसळावा िागतो.
उदा. क्+अ = क, त्+अ = त. (add recording)
अक्षर म्हणजे चचन्ह. ही व्यंजने लिहहण्यासाठी आपण क, च, ि, त, प,
स या अक्षरांचा वापर करतो.
7. क ख ग घ ङ
च छ ज झ ञ
ि ठ ड ढ ण
त थ द ि न
प फ ब भ म
व्यंजनांचे गि
कं ठातून होणारे उच्चार
उच्चार करताना जीभेचा
स्पशा दात आणण िाळ्यािा
होतो.
उच्चार करताना जीभ
दातािा िागते.
उच्चार करताना ओठांचा वापर
होतो.
उच्चार करताना जीभ मागे
घेऊन जबड्याच्या वरच्या
भागािा िावावी िागते.
8. म्हणून बघा...
तोंड न लमिता पुढीि वणा म्हणा.
क, ख, ग, घ
प, फ, ब, भ
प, फ, ब, भ तोंड न लमिता म्हणायिा का अडचण येते
आहे ?
9. व्यंजनांचे गि
क ख ग घ ङ
च छ ज झ ञ
ि ठ ड ढ ण
त थ द ि न
प फ ब भ म
हवा बाहेर
फे किी जात
नाही.
हवा बाहेर
फे किी जाते.
हवा बाहेर
फे किी जात
नाही.
हवा नाकातून
बाहेर फे किी
जाते.
हवा बाहेर
फे किी जाते.
10. िक्षात ठेवण्याच्या बाबी
• ङ हे अनुनालसक ड सारखे हदसत असल्याने खूपदा याच्या
उच्चारात गल्ित होते. याचा उच्चार असा होतो. उदा. वाङ्मय,
अंगण
• ञ हे अनुनालसक बर्याचदा त्र म्हणून उच्चारिे जाते. त्याचा
उच्चार असा. उदा. पंचम, गंज
• बर्याचदा ण चा उच्चार न असा के िा जातो. हा ण चा
उच्चार आहे. उदा. बाण, कणा
11. व्यंजनांचे गि
य ्, र्, ि ्, व ्, श ्, ष ्, स ्, ह्, ळ्
ही व्यंजने कोणत्याही ववलशष्ि गिात मोडत नाहीत.
12. ववशेष संयुक्त व्यंजने
क्ष = क् + श ्
ज्ञ = द्+ न ्+ य ्ककं वा ग ्+ न ्+ य ्
श्र हे देखीि संयुक्त व्यंजन आहे का?
श ् + र् = श्र ??
26. शुद्ििेखन????
हे शब्द उच्चारा व लिहा. (add recording)
१. २. ३. ४.
िहानपणीच्या भाषेतीि न ऐकिेल्या वणांचा उच्चारावर व
िेखनावर प्रभाव आढळतो.
त्याचा बाऊ करण्याची गरज नाही.
उदा. बाळ – बाि; पानी- पाणी; पळणे-परणे; छत्री-सत्री; बरसात-
वरहात
27. प्रमाणिेखन
“िेखनाचे साध्य भाषेची नोंद करणे हे आहे. त्यासाठी उच्चारांची
नोंद करणे हे के वळ एक उपयुक्त सािन आहे. िेखन आणण
उच्चार यांचा संबंि स्वायत् आणण अपररहाया नाही, तो भाषा
सापेक्ष आणण त्या त्या िेखनव्यवस्थेने ननयत आहे.”
लिपी आणण िेखन व्यवस्था
वैखरी : भाषा आणण भाषा व्यवहार
अशोक रा. के ळकर
