inguruneko lan txiki bat

1. AMAIUR GARMENDIA VITORIA
JON VELÁZQUEZ RODRÍGUEZ
PERU IDIGORAS GARZIA
DEYNA SOUZA RODRÍGUEZ
SARA VILLAMAYOR MUJIKA

3.  1492 urtean
 xv. mendea
 Amerikako
aurkikuntza
 1792 utean
 XVIII.
Mendea
 Frantziaren
iraultzarekin

4. ERREGE KATOLIKOAK
ISABEL FERNANDO

5. Aragoiko eta Gaztelako koroak gobernatu zituzten, aldi
berean, baina bakoitzak bere legeak eta erakundeak zituen.
Zabaldu egin zuten bere mendeko:
 Granadako Erresuma Konkistatu zuten. (1492)
 Kanariar uharteen konkista amaitu zen.
 Aroagoiko Koroari Napoliko Erresuma Erantsi zioten.
 Afrikako Iparraldeko lurralde txiki batzuk konkistatu
zituzten.
 Aragoiko Koroak Nafarroako Erresuma anexionatu zuen.
(1512)

6. INPERIO HISPANIKOA
 Gaztela eta Aragoiko batasuna lortu zuten baina
bakoitzak bere legeak jarraitu.
 Errekonkistaren bukaera kanariar uharteetan bukatu
zen.
 Granadako erresuma konkistatu zuten 1492an.

7. Kristobal Kolonen espedizioa
finantzatu zuten (1492.) Amerika
aurkitu zuen azkenean.

8. CRISTOBAL COLONEN
LEHEN BIDAIA
 Kristobal Kolon bere lehen espedizioa gidatu zuen
Isabel eta Fernandoren ordenetan, urriaren 3an abiatu
zen.

9. MUNDU BERRIAREN
IRISTEA
 Amerika eta Ozeania kontinenteak dira izen Euro
zentrokoak dituzte eta Kristobal Kolonek aurkitu zuen.

10. COLON EUROPARA BUELTATZEN DA
 Amerikako bidea ireki zenean. Elikagai berri etorri
ziren Europara: Artoa, Patata, Cacaoa, Tabakoa…
 Alderantzizko trukeak ere egon ziren: Gurpila,
Gurdiak, eta Armak.
 Kristobal Kolon hil eta geroago Europarrek hura ez
zela Asia kontinentea erabaki zuten eta beste
kontinente berri bat zela onartu zuten.

11. INPERIO HISPANIKOA
 Gaztela eta Aragoiko batasuna lortu zuten baina
bakoitzak bere legeak jarraituz.
 Errekonkistaren bukaera Kanariar uharteetan
bukatu zen.
 Granadako Erresuma konkistatu zuten 1492an.

15. KARLOS I.
 Jaio: 1500eko otsailaren 25ean
Gante, Flandrian jaio zen.
 Hil: 1558eko irailaren 21ean(58 urte)
Yusteko monasterioan hil zen.
 Erlijioa: Katolikoa
 1516ean, Espainiako tronua hartu
zuen.
 Luteranoei egin zien aurre, ez
baitzuten Aita Santuaren
autoritatea onartzen.

16. FELIPE II.
 1556an Felipe I.enak garai hartako
inperio handienaren buruzagitza hartu
zuen .
 Arazo handiak izan zituen hari eusteko .
Hasieran , Frantzia garaitu zuen eta 1271
turkiarrak garaitu zituzten , Lepantoko
Guduan .
 Herbeherek oso eremu gatazkatsua izan
ziren .Espainiaren aurka Altsasu ziren
1566urtean . Gerra horiek guztiek gastu
izugarriak sortu zituzten eta herritarrak
pobretu egin ziren .
 Jaio : 1527ko maiatzaren 21 (Valladolid ).
 Hil : 1598 (El Escorial ) .
 1556 – 1598 izan zen Espainiako errege
1580 – 1598 izan zen Portugaleko errege .
Maria I.a Inglaterrakoarekin ezkondu
zuen .

18. KARLOS II
 Españako Karlos II. deitzen
zioten “El Hechizado”.
 Bere ernegaldia iraindu zen 1665
tik- 1700 arte.
 Jaio zen 1661. urtean eta hil zen
1700. urtean
 Ezkondu zen Maria de Francia-
rekin.
 Bere semeak ziren Felipe IV. eta
Mariana de Austria.
 Felipe IV. hil zenean, semerik
gabe desagertu zen, Austriarren
adarra.

19. FELIPE III.
 Jaio zen 1578 apirilean
14an Madriden.
 Hil zen 1621eko
martxoaren 31ean
 Ezkondu zen Margarita
Austriakoarekin .
 Bere aita Felipe II. da eta
ama Ana Austriakoa da.
 Bere ernegaldia
trantsizioko aldia izan
zen.

20. FELIPE IV
Herbeheretako gatazkak
jarraitu egin ziren XVII.
mendean zehar.
1609an hamabi urteko Su -
etena aldarrikatu bazen ere,
denbora hori igarota berriro
piztu zen gerra.
1648an, Espainiak lurralde
horien independentzia
onartu zuten behin betiko,
eta Europako nagusitasuna
galdu zuten.

21. ESPANIAKO GAINBERA XVII
MENDEAN
 Espainia lehenengo potentzia izatera heldu zen,
Portugalerekin hasiera batean, eta Frantzia, Ingalaterra eta
Otomandar inperioekin geroago.
 Gaztela Portugalekin batera Europa esplorazioaren eta
ozeano bidezko merkataritza ibilbideen zabalkuntzaren
abangoardian zegoen. Adoretzen hasi ziren Europako
potentziako izandako eten gabeko borrokako
desberdintasun politiko edo erlijioso eta oinarritzen ziren.
 Felipe V. kontrako potentziarekiko batetik zetorren
monarkak, sinatutako Utrecheko bakearekin 1713 Españako
Italia eta Herbeheretako lurraldeak utzi zituzten, eta
Europan zuen hegemonia galdu zuen.

24. • Jaio: 1683eko abenduaren
19ean Bersaieko
jauregian, Frantzian jaio
zen.
• Hil: 174eko uztailaren 9ean
Madril, Espania.
• Ezkontza: (1701 -1714)
Elisabet Farnesiorekin
• Erlijioa: Katolikoa.
• Borboi leinuaren
lehenbiziko Espaniako
erregea izan zen.
FELIPE V.

25. FERNANDO VI.
 Fernando VI.a Borboikoa
(Madril, 1713ko irailaren 23 an
jaio zen eta Villaviciosa de
Odon, 1759ko abuztuaren 10ean
hil zen)
 Ezizenez Zuhurra edo Zintzoa,
Espainiako erregea zen 1746tik
hil arte.
 Aita Filipe V.a eta ama Maria
Luisa Gabriela Savoiakoa zituen.
 1729an Badajozen Barbara
Bragançakoa ezkondu zuen.

26. KARLOS III
 Jaio zen 1716eko
urtarrilaren 20ean
Madrilen eta hil zen
1788eko abenduaren 14an
Madrilen
 Espainiaren Erregea izan
zen.
 Jesuitak kanporatu zituen.
 Nekazaritza eta
merkataritza bultzatu
zituen.
 Zazpi urte gerran parte
hartu zuen.

27. CARLOS IV
 1748eko Azaroaren 11an
Porciti, Napoli jaio zen
eta hil zen 1808an. Maria
Luisa de Parmarekin
ezkondu zen eta seme
bat izan zuten Fernando
izenekoa. Carlos IIIk
emandakoak Espaniari
galdu zitun Carlos
IVnak, Frantsesen eta
ingelesen aurka izan
zituen gudetan.

30. XVIII. MENDEKO
ERREFORMAK
 Administrazioaren erreformak . Balioen ordez , estatu – idazkariak edo
ministroak izendatu zituzten , erregeri gobernu – zereginetan laguntzeko ;
esaterako , zergak biltzeko .
 Lan publikoak . Komunikazio – bideak hobetu eta errepideak eta ubideak
eraiki zituzten .
 Erreforma ekonomikoak . Ekonomia hobetzeko errege manufakturak eta
merkataritza konpainiak sortu ziren, Amerikarekin merkataritzan aritzeko .

31. XV. Mendearen bukaeran

32. ERASMO DE ROTTERDAM
 Jaio zen 1466 urriaren 27
Rotterdam.
 Hil egin zen Basilean, Suitzan
1536ko uztailaren 12an.
 Teologia ikasi zuen.
 Idazlea zen.
 Apaiz baten sariko semea zen.
 Fraide agustindarrek hezi
zuten.
 Apaiza egin zen.
 Unibertsitate askotan ikasi zuen.
 Humanista, filologo, teologo eta
filosofo bat izan zen.

33. XVI. mendea

34. ILUSTRAZIOA
XVIII. mendea
 Argien garaia edo ilustrazioa XVI eta XVIII mendean
garatu zen.
 Garai filosofiko eta zientifiko aberatsa izan zen.
 Europan gertatu zen, Frantzia, Alemania, Espainia eta
Erresuma Batuan bereziki.
 Euskal Herrian, “Euskalerriaren Adiskideen Elkartea”
da garai artako emaitzarik nabarmenena.

35. ZATIKETA:
ERREFORMA
KONTRARREFORMA:
Trentoko kontzilioa (1545 – 1563)
Jesusen Konpainia

36. ERREFORMAK
KONTRARREFORMAK
 Kontrarreforma edo Erreforma
Katolikoa XVI. mendearen
erdialdean Erromatar Eliza
Katolikoak garatutako barne
erreforma mugimendua izan
zen, Erreforma Protestanteari
aurre egiteko nahian.
 Doktrina, barne-egitura, ordena
erlijiosoak eta mugimendu
espiritualak izan ziren
burututako aldakuntzen
jomuga.
 Johann Stephan Pütterrek
1776an sortu zuen
Kontrarreforma (alemanez:
Gegen reformation) terminoa,
eta hitza eremu ez-katolikoetan
hedatu zen, Eliza Katolikoaren
barneko aldaketa horiek
protestantismoen sorrerak
eragin zituela eta horien helburu
nagusia hedapen protestantea
geldiaraztea zela
azpimarratzeko.

38. Pribilegiatuak:
Nobleak eta Kleroak (diru asko zutenak)
Pribilegiatu gabeak:
Nekazariak, artisauak, burgesak,
bazterretako taldeak (Ez zutenak dirurik)
GIZARTE ANTOLAKUNTZA

39. XVIII. MENDEA

41. LOPE DE VEGA
 Jaio zen 1562ko azaroaren 25 an Madrilen
eta hil zen 1635 eko abuztuaren 27 a
Madrilen.
 Poeta eta antzerkigile Espainiar
nabarmena izan zen.
 Ezkondu zen Isabel de Urbinarekin.
 Alaba jaio zenean emaztea hil zitzaion.
 1598an Juana de Guardarekin ezkondu
zen…
 1 613an Carlos Felis eta Juana de Guarda
hil zitzaion.
 Honen ondorio 1614 apaiz sartzea
erabaki zuen.
 1616an Marta de Nevares ezagutu zuen
eta ezkondu zen eta bi seme alaba izan
zituen.
 Zori txarreko gizon bat izan zen .

42. MIGUEL DE CERVANTES
 Jaio: 1547eko irailaren 29ean
Alcala de Henares (Espania)
 Hil: 166eko apirileko 22ean
Madrid, España.
 Espaniako urrezko mendeko
idazlerik behinena izan zen.
 “On Kixote Mantxakoa”, haren
lan nagusia, Europako lehen
eleberri modernotzat hartzen da
eta zenbait adituren arabera, inoiz
idatzi den fikziozko lanik
hoberenetako bat da.

43. FRANCISCO DE QUEVEDO
 Hil : 1545ko Irailaren 8an
Villanueva de los Infantes, Ciudad Real
(Espainia )
 Jaio : 1580ko Irailaren 14ean Madril ,
Espainia )
 Urrezko mendean idazle izan zen.
 Concentismo deituriko Espainiako barroko
aroko literatura mugimenduaren maisu
eta gidaritzat hartu izan da Francisco de
Quevedo.
 Nolanahi ere, Quevedo-ren obraren
handitasuna era berberatasuna – nola
hizkuntzaren, hala ideien arloan ,
sailkatze ahalegin orotik kanpo geratzen
da, eta berorretan labur bildurik azaltzen
dira XVIII. mendeko Espainia dekadente
hartako kontra esan ideologikok guztiak .
 Hauek dira bere obrak : “Sueño del
Infierno” , “La vida del Buscón” , “El
alguacil endomingado” , “El mundo por
de dentro”, “Sueño de la muerte” …

44. CALDERÓN DE LA BARCA
 Jaio 1600 urtarrilaren 17an
(Madril)
 Hil 1681eko maiatzaren 25ean
(Madril)
 Lehenengo obra “El amor”, “La
religión” y e

46. VELÁZQUEZ
 Jaio zen 1599eko ekainaren
6ean Sevillan.
 Hil zen 1660eko abuztuaren
6ean Sevillan.
 Margolaria izan zen.
 Filipe IV. Erregeari
erretratua egin zion ondo eta
bikain egin ziolako,
erregearen margolaria
bihurtu zen.
 Bere margolan famatuenak
hauek ziren: “Las Meninas”,
“Venus ispilukoa”,
“Mozkortiak”, “Jesukristo
gurutzeatua”.

47. ZURBARAN
 Bere izena da Francisco
de Zurbaran 1598an jaio
zen 1664. urtean hil zen
abuztuak 27an.
 Zurbaran margolaria zen
bere obrak erlijiosoak
ziren.
 Maria de Paezarekin
ezkondu zen eta 3 seme
eduki zituen Maria,
Juan eta Isabel Paula.

48. MURILLO
 1660an Sevillako pintura-akademia sortu zuen,
eta haren lehen lendakaria izan zen.
 1660az geroztiz, gutxi gora behera, elizarekiko lotura
handiagoa izan zuen.
 Herritarrei elizaren mezua helarazteko aukera eman zioten
behere koadroek.

49. MURILLO

50. FRANCISCO DE SALZILLO Aita, Nicolas Salzillo napolitar eskultorea zen, eta
hura hil zenean haren lantegiaren ardura hartu
zen.
 Italiar barrokoko moldeak Espainian ezagutarazi
zituen eskultoreetako bat izan zen; erlijio-gaietan
oinarrituriko eskulturak eta erliebeak landu
zituen, batez ere.
 Zura, burdina, harri-kartoia, ehun gogortuak eta
antzeko materialak erabili zituen bere “Belen”
ospetsua (456 pertsonaiek eta 372 animaliek
osatua) egiteko; gaur egun Murtziako Salzillo
Museoan gordetzen da lan hori.
 Aste Santuko prozesioetako eskulturak landu
zituen 1752. urtetik aurrera: Erorialdia (1752 )
Otoitza baratzean (1754 ) , Veronika, San Joan eta
Doloretako Ama Birjina (1755-1756 ); Judasen
musua eta Afaria (1763); non trebezia handiz
ebazten baitira mahai baten inguruan hamahiru
pertsonaia kokatzeak sortzen dituen konposizio-
zailtasunak, pertsonaia bakoitzaren azterketa
psikologikoa alde batera utzi gabe), eta Kristo
zutabeari lotuta (1777-1778)

53. ERRENAZIMENDUA
 Gizakia hartzen du
gaitzat: humanismoa
 Antzinate klasikora
itzulera: Arte eta
Eskultura
 Inprimategiaren
asmakizuna: ideiak
zabaltzeko

54. MIGUEL ANGEL
 Jaio zen 1475eko martxoaren 6an
Erroman.
 Hil zen 1564ko otsailaren 18an
Erroman.
 Miguel Angel eskultorea zen.
 Bere artelan ezagunenak:
 David eta Pieta dira, 3 urtetan
zehar egin zituen.
 Margolaria eta arkitektoa zen.
 Margolari bezala bi artelan
famatuak egin zituen:
 Kapera Sixtinoko freskoak eta
Sabaiko Genesiaren pasarteak
margotu zituen.
 San Petri Basilikako kupula
eraiki zuen.

55. RAFAEL
• Urbin jaio zen Italia 1483ko
apirilaren 6an
• 1520ko apirilaren 6an hil
zen Erroman.
• Margolari oso inportantea
izan zen

56. LEONARDO DA VINCI
Jaio: 1452ko apirilaren 15ean Vinci (Toskana)
Hil: 1519ko maiatzaren 2an Amboise (Frantzia)
Leonardo da Vinci, Toskanako pizkundero,
arkitekto, musikari, asmatzaile, ingeniari,
eskultore eta margolari izan zen..

57. LEONARDO DA VINCI

58. BARROKOA
 Barrokoa XVI. mendearen amaieratik XVII. mendearen
erdialdera arte Europan eta bere eraginpeko herrialdeetan
eman zen aro kulturala da .
 Literaturan , eskulturak , margolaritzan , arkitekturan ,
dantzan eta musikan eragin zuen , garai artistiko berezi
eratuz .

59. BARROKO

61. NICOLA COPERNICO
 Jaio zen 1473ko otsailaren
19an Turin.
 Hil zen 1543ko maiatzaren
24.
 Coperniko matematikari,
legegizon, fisikari, kalonje
katoliko, gobernadore,
administratzailea eta
buruzagi militar izan zen.
 Eguzki sistemaren
heliozentrismoaren teoria
idatzi zuen: eguzki
Universoaren zentroa da.

62. GALILEO GALILEI
 1564. urtean jaio zen.
 1642an hil zen
 Galileo Galilei astronomo,
matematiko, fisiko eta
filosofo izatea lortu zuen.

63. ISAAK NEWTON
 Jaio 1642 abenduaren
25ean
 Hil 1726 martxoaren
31an
 Lanak: “Grabitate legea”.
 18 urterekin joan zen
Canbridgera ikasketak
egitera. 1669an

65. BOLBORA
Bolbora edo su-autsa substantzia
eztandagarri bat da, batik bat su
armetan erabiltzen dena,
hauen jaurtigailuen propulsatzaile
gisa erabiltzen dena.

66. PAPERA
 Guztietatik papera da
jendea gehien erabiltzen
duena .
 Papyrosetik dator
paperaren izena.
 Lehengo egiptiarrak ,
grekoak eta
erromatarrak erabiltzen
zuten
 Ts´ai Lun papera asmatu
zuen 105 k.a Txinan.

67. INPRENTA
 Inprenta asmatu zen
1040an Txinan.
 Europan ez dago argi
nork asmatu zuen. Herri
bakoitzean pertsona
batek asmatu zuen.
 Espainian Johanes
Gutemberk asmatu zuela
esaten da.

68. IPARORRATZAREN ERABILERA
 Iparrorratza orientatzeko
balio duen tresna da.
 Lurraren ipar
magnetikoa seinalatzen
du.
 Bere funtzionamendua
oso sinplea da,
imandutako orratz baten
bidez seinalatzen
duelako.

69. ASTROLABIOA
 Astroen altuera higidura
eta kokalekuak zehazteko
eta astromiazko beste
hainbat arazo metodo
grafikoen bidez aztertzeko
antzinako tresna.