Her şeyi açıklayan tek bir yasa / Eski Yunan’ın MÖ VII. ve VI. yüzyılları Büyük Birleşik Kuram Fizik tarihinde kavşak/birleşme noktaları Cultural History of Physics - Károly Simonyi

1. Her şeyi açıklayan tek bir yasa
*(Eco, U., 2019, Güzelliğin Tarihi, 7. Baskı, Doğan Egmont Yayıncılık, s. 61)
http://physics.bu.edu/cc104/grand.html
“… Antikçağ’dan beri Güzelliğin neden daima
oranla özdeşleştirildiğini de anlatır. Eski Yunan’ın
MÖ VII. ve VI. yüzyılları arasında yaşamış olan
Tales, Anaksimandros ve Anaksimenes gibi
Sokrates öncesi düşünürleri her şeyin kaynağının
ne olduğunu tartışmaya (gerçeğin başlangıç
noktasının, sonsuzluktan ve havadan kaynaklan-
dığını ileri sürüyorlardı) başladıklarında amaçları,
dünyayı tek bir yasanın yönettiği düzenli bir
bütün olarak tanımlamaktı. Bu, dünyayı bir biçim
olarak tahayyül etmeyi de içerdiğinden, Yunanlılar
Biçim ve Güzellik özdeşliğini adamakıllı hisse-
diyorlardı. …” *
1970’lerde “… Büyük Birleşik Kuram (BBK) evrende varolan
tüm maddeyi ve gerçekleşen tüm olayları açıklayan …”
matematiksel bir model olarak, ilk kez ortaya atılmıştı.
Çok yüksek enerjilerde, parçacık hızlandırıcılarda yapılan
deneylerde elde edilen bulgular da; bu kuvvetleri “birleştiren
bir çerçeve olması” gerektiğine işaret ediyordu .(**
)
15 Nisan 2021
no. 21
menemen
@azdacorba

2. Büyük Birleşik Kuram ne diyor ?
(Grand Unified Theory)
Bu kuram (aynı tip veya farklı tip)
parçacıklar çok çok hızlı hareket eder
veya çok çok sıcak bir ortamda
olurlarsa;
normal şartlarda bunlar arasındaki
kuvvetler farklı olmalarına rağmen;
hızları veya sıcaklıkları nedeni ile, yani
yüksek enerjili durumda olduklarında;
kuvvetler aynı olmaya başlar.
Biri altından diğeri tenekeden iki
pulun, başka-farklı bir diyarda
(parçacıkların çok çok hızlı hareket
ediyor olması gibi) tamamen aynı
(mali) değeri görmesi gibi bir şey.
(Bu sayfadaki her şey, olayı basitçe ifade edebilmek için;
kaba ve temsili anlatım ile verilmiştir; formüller ve sayısal
değerler de uydurmadır.)
15 Nisan 2021
no. 21
menemen
@azdacorba

3. Büyük Birleşik Kuram hakkında birkaç şey daha
http://abyss.uoregon.edu/~js/21st_century_science/lectures/lec24.html
“… Böylece nihai kuramı, her şeyin kuramını yani Büyük Birleşik Kuramı yaratma çalışmaları başladı. BBK, evrende varolan tüm
maddeyi ve gerçekleşen tüm olayları açıklayan, temel doğa kuvvetlerini zarifçe birleştiren bir çerçeve olmalıydı.
Elektromanyetik kuvvet, zayıf çekirdeksel kuvvet, güçlü çekirdeksel kuvvet ve kütleçekimin birleştirilmesi sonucunda BBK elde
edilecekti. Fakat kütleçekim kuvvetinin diğer üç temel kuvvetten farklı bir yapısı vardı ve kütleçekimin kuantum kuramı bir türlü
kurulamıyordu. …” https://bilimfili.com/fizikte-buyuk-birlesik-kuram-arayisi-suruyor
Konu ile ilgili çok fazla kaynak bulabilirsiniz. Aşağıya ilk sayfada alıntı yaptığım metinden de bir parçayı ekledim.
Yani kütleçekim kuvvetini (gravitational force) de ekleyerek
evrendeki-doğadaki tüm kuvvetleri birleştirebilecek tek bir
yasa kurma hayali-arzusu da vardır.
15 Nisan 2021
no. 21
menemen
@azdacorba

4. Fizik tarihinde kavşak/birleşme noktaları
Tek noktaya, tek bir yasaya doğru
yol almanın büyüsünü Macar
Károly Simonyi (1916-2001)’nin
kitabındaki bu şema ile biraz daha
hissedebilirsiniz.
İlk orijinal dilindeki basım yılı 1978.
Bu İngilizce basım ise 2001’de 3.
baskısı yapılan Almanca’dan çeviri
(çeviriden çeviri). Ama titizlikle
üzerinden geçilmiş.
Önce bu şemayı nasıl okuyacağımıza
dair bir örnek verelim sonra da
kitaptan bu şemanın olduğu sayfanın
resmini ve kitaba ulaşım için bağlantı
adresini verelim.
(Simonyi, K., 2012, Cultural History of Physics, 1. Baskı, CRC Yayıncılık (Taylor & Francis Group), s.8)
15 Nisan 2021
no. 21
menemen
@azdacorba

5. Fizik tarihinde kavşak/birleşme noktaları
En çarpıcı olanından bir örnek verirsek, şöyle okuyabiliriz bu
şemayı;
Manyetizma, elektrik ve ışık keşfedildikleri zaman veya
haklarında düşünmeye başlandığında; aralarında bir ilişki
olduğu zannedilmiyordu.
Efsaneye göre, milattan önce, Manisa’da bir çobanın ayakkabısındaki metal
kısımlar bir kayaya yapışır. Bu taşa verilen mıknatıs (magnet-magnetite) adı
da çobanın isminden gelir. Bu çoban güneş ışığı ile bu olay arasında bir
ilişki kurmamıştır. Prizmalarda ışığın kırılmasını inceleyen Newton’ın aklına
da bu ikisi arasında, ışık ve manyetizma arasında, bir ilişki olduğu
gelmemiştir, büyük olasılıkla.
Ama 1820’de elektrik ve manyetik alanların birbirleri ile
ilişkili olduğu deneysel olarak ortaya çıkarıldı; 1864 ve
sonrasında da J. C. Maxwell ışığı oluşturan şeyin aslında
elektrik ve manyetik alan olduğunu gösterdi. O döneme
kadar elde edilenleri; derli-toplu ve en doğru haliyle dört
tane diferansiyel denklemle ifade etti.
15 Nisan 2021
no. 21
menemen
@azdacorba

6. Cultural History of Physics (Károly Simonyi)
(Simonyi, K., 2012, Cultural History of Physics, 1. Baskı, CRC Yayıncılık (Taylor & Francis Group), s.8)
https://www.edge.org/3rd_culture/simonyi12/CulturalHistoryOfPhysics_Excerpt.pdf
Sağdaki resim Károly Simonyi’nin kitabından, çizdiğimiz şemanın
olduğu sayfa. Kitabın tamamına aşağıdaki bağlantıdan ulaşabilirsiniz.
Bu sayfada matematiksel ifadeler fazla gibi görünse de kitabın
genelinde pek yok. Yazar kitabının hemen hemen herkes tarafından
okunabileceğini, bu matematiksel kısımların da çok ciddi kayıp
olmadan atlanabileceğini ifade ediyor. *
Kitabın önsözünde, yazarın oğlu Charles Simonyi, babasının hep “doğa
bilimleri ve insani bilimler arasındaki etkileşimin tarihini” (“… the history
of the interplay of science and the humanities. …”) anlatan bir ders
vermek istediğini; yaşadığı dönemin de gereği tam da buna olanak
bulup, bu dersleri verebildiğini; kitabın da bu ders notlarından ortaya
çıktığını ifade ediyor.
*
Bana göre çok da kolay bir kitap değil, arka planı da bir yandan sağlamlaştırarak, yavaş yavaş, keyif alınarak okunabilir.
15 Nisan 2021
no. 21
menemen
@azdacorba

7. Antik Yunan’dan parçacık hızlandırıcılara - Antik Mısır’dan Guernica’ya
15 Nisan 2021
no. 21
menemen
@azdacorba
• Her şeyin tek bir şeyden meydana gelmesi, ortaya çıkması gerektiği sezgisi; yasaların da buna uygun olması
gerektiğini hayal gücü ile öngörmek (tahmin/hayal/tasavvur etmek).
Sezgi sıklıkla karşımıza çıkıyor, farklı farklı disiplinlerde. Üzerinde daha çok konuşuruz. Buna örnek olarak Richard
Feynman’ın üç ciltten oluşan ünlü kitabından bir paragrafını paylaşacağım.
• Farklı şeyleri, uygulamaları, görüşleri vs. birleştirip yeni bir şey yaratmak, kırkyama (patchwork) gibi.
Mısır sanatındaki, tek bir nesne veya tek bir manzara için, en iyi ‘pozu’ veren iki boyutun seçilerek, bütünün
resmedilmesinin, Picasso’ya ilham veren parçalardan biri olması.

8. https://artsandculture.google.com/asset/nebamun’s-garden-fragment-
of-a-scene-from-the-tomb-chapel-of-nebamun/mQHQ1FORXD3L-w
https://tr.wikipedia.org/wiki/Guernica_(tablo)
15 Nisan 2021
no. 21
menemen
@azdacorba
https://www.feynmanlectures.caltech.edu
Richard Feynman’ın üç ciltlik kitabının ilk bölümündeki aşağıdaki paragraf hayal gücünün önemini tekrar ve güzel
bir şekilde vurguluyor. (imagination ≈ sezgi) (teorik fizikçilerin deneysel fizikçilerden üstün olduğunu da vurguluyor :))
2 + 1 = 3
Richard Feynman - Pablo Picasso
Nebamun’un bahçesi
(M.Ö. 1400)
Guernica
(1937)