2. Նկարագրություն
Քիմիական նշանը՝ Al
Ատոմային թիվը 13
Ատոմային զանգվածը՝ 26.98154
Կարգաթիվը` 13, Միջուկի լիցքը՝ Z =13
(13p; 14p)13-e
III խումբ; Գլխավոր ենթախումբ
Մետաղական
Միացություններում օքսիդացման աստիճանը +3 է
(եռավալենտ)
3. Ալյումինը պարզ նյութ է փափուկ,
թեթև արծաթասպիտակավուն երանգով
մետաղ, օժտված է մեծ էլեկտրա–
և ջերմահաղորդականությամբ։
Ալյումինի խտությունը 2,7 գ/սմ3 է։ Մոտ 3
անգամ թեթև է երկաթից և պղնձից,
սակայն բավական ամուր է։ Ալյումինը
հալվում է 600 °C ջերմաստիճանում։
Տարածվածությամբ ալյումինը մետաղների
մեջ գրավում է առաջին տեղը և կազմում է
երկրակեղևի զանգվածի 7 %–ը։ Դեռևս մ. թ.
ա. I դարում ալյումինական պաղլեղներն
օգտագործվում էին Եգիպտոսում՝ որպես
կապակցող և աղաղող նյութեր:
4. Հայտնագործումը
Առաջին անգամ ալյումինը ստացել է դանիացի
ֆիզիկոս Հանս Էրսթեդի կողմից 1825
թվականին։ Լլատ.՝ aluminium-ը գալիս է նույն
լատիներեն լատ.՝ alumen բառից, որը
նշանակում է պաղլեղ, որը վաղուց
օգտագործվել է կաշվի մշակման ժամանակ և
ինչպես կպցնող միջոց։ Քիմիական բարձր
ակտիվության պատճառով մաքուր ալյումինի
հայտնագործումն ու ստացումը ձգվել է
համարյա 100 տարի։ Եզրակացությունն այն
մասին, որ պաղլեղից կարելի է ստանալ «հող»
եկել է դեռ 1754 թվականից՝ գերմանացի
քիմիկոս Ա. Մարգգրաֆից։ Ավելի ուշ պարզվեց,
որ հենց այդպիսի «հող» կարելի է ստանալ
կավից, և այն սկսեցին անվանել կավահող։
5. Ստացումը
Մետաղական ալյումին կարողացավ ստանալ
դանիացի ֆիզիկոս Հ. Ք. Էսթրեդը։ Նա ալյումինի
քլորիդի վրա ազդեց կալիումի ամալգամայով։
Միայն քառորդ դար հետո այս մեթոդը հնարավոր
եղավ մի քիչ կատարելագործել։ Ֆրանսիացի
քիմիկոս Ա. Է. Սենտ-Կլեր Դեվիլը 1854 թվականին
առաջարկեց ալյումին ստանալու համար
օգտագործել մետաղական նատրիում և ստացավ
նոր մետաղի առաջին ձուլակտորները։ Այդ
ժամանակ ալյումինի գինը շատ բարձր էր, և
դրանից պատրաստում էին թանկարժեք զարդեր։
6. Բնության մեջ
տարածվածությունը
Բնության մեջ տարածվածությունով
ալյումինը գրավում է առաջին տեղը
մետաղների մեջ և երրորդ տեղը բոլոր
տարրերի մեջ (թթվածնից և սիլիցիումից
հետո), այն զբաղեցնում է երկրակեղևի
զանգվածի 8.8%-ը։ Ալյումինը մտնում է
ահռելի քանակությամբ հանքանյութերի
բաղադրության մեջ, գլխավորությամբ
ալյումոսիլիկատների և լեռնային
ապարների։ Ալյումինի միացություններ
պարունակում են գրանիտները,
բազալտները, կավը, դաշտային սպաթը և
այլն։
7. Նրա մակերևույթի վրա ձևավորվում են օքսիդային թաղանթներ, որոնք
ունեն բարձր ամրություն և, ուստի նյութը պաշտպանված է կոռոզիայից
և չի ժանգոտվում նույնիսկ խոնավության հետ երկարատև շփումից
հետո:
Նյութը լայնորեն օգտագործվում է.
• Ավիացիոն և տիեզերական արդյունաբերության մեջ
• Ավտոմոբիլային արդյունաբերության մեջ
• Ծովային և գետային տրանսպորտի մեջ
• Շինարարության մեջ
• Կենցաղային տարբեր իրերի արտադրության մեջ
Արտադրողները ընտրում են այս նյութը անվտանգության,
հուսալիության և արժեքի օպտիմալ համադրության համար:
Կիրառումը
8. Ալյումինի և թթվածնի միացության
բանաձևը՝ Al2O3։ Ալյումինի օքսիդը
անգույն, կարծր, ջրում անլուծելի
բյուրեղային նյութ է, խտությունը՝ 3960
կգ/մ³, հալման ջերմաստիճանը՝
2050 °C է։ Լուծվում
է թթուներում և ալկալիներում՝
առաջացնելով ալյումինի աղեր
և ալյումինատներ։ Ալյումինի օքսիդը
և նրա հիդրատները ամֆոտեր են։
Ալյումինի օքսիդ
Բնության մեջ ալյումինի օքսիդը
հանդիպում է
որպես կորունդ, սուտակ և շափյուղա,
որոնք գունավորված են, որովհետև
տարբեր մետաղների աղեր են
պարունակում։ Նաև ալյումինի օքսիդի
հիմնական պարունակողները և
ելանյութը բոքսիտներն են։
Արհեստական ալյումինի օքսիդը
կոչվում է ալունդ։
Ալյումինի օքսիդը
բնության մեջ
9. Կիրառվում է ալյումինի, հրակայուն և
էլեկտրամեկուսիչ նյութերի, ադսորբենտն
երի, կատալիզատորների արտադրության
համար: Ալյումինի օքսիդը օգտագործվում
է որպես հղկանյութ, ժամացույցի քար,
զարդաքար, ինչպես նաև կավահող
անվան տակ՝ ալյումինի արտադրության
մեջ։
Ալյումինի օքսիդի
կիրառումը
10. Ալյումինի հիդրօքսիդի քիմիական բանաձևն
է Al(OH)3։ Ալյումինի օքսիդի և ջրի միացությունն է։
Սպիտակ նյութ է, դժվար է լուծվում ջրում, ունի
երկդիմի հատկություններ։
Ալյումինի հիդրօքսիդը իրենից ներկայացնում է
սպիտակ բյուրեղային միացություն, որը հայտնի է
չորս բյուրեղային ձևափոխություններով։
• Մոնոկլինային (γ) գիբսիտ
• Եռկլինային (γ') գիբսիտ (հիդրագիլիտ)
• Բայերիտ (γ)
• Նորդստրանդիտ (β)
Գոյություն ունի նաև ամորֆ ալյումինի հիդրօքսիդ
Al2O3•nH2O։
Ալյումինի հիդրօքսիդ
11. Ալյումինի հիդրօքսիդը կարող է փոխազդել.
• Թթուների հետ՝
Al(OH)3+3HCl⟶ AlCl3+3H2O
• Հիմքերի հետ՝
Լուծույթում.
Al(OH)3 + NaOH ⟶ Na[Al(OH)4]
Համահալելիս.
Al(OH)3+NaOH → NaAlO2+2H2O
Տաքացնելիս քայքայվում է.
2Al(OH)3 → Al2O3+3H2O
Ամոնիակի լուծույթի հետ չի փոխազդում։
Ալյումինի հիդրօքսիդ
Ալյումինի հիդրօքսիդը
օգտագործվում է ջրի
մաքրման համար, իր
մակակլանող հատկության
շնորհիվ։
