1. Сүүний тухай
Сүү нь биед тэжээллэг чанартай, хүүхэд нялхас, настан буурлууд ер бүх насны хүмүүсийн өдөр
дутмын хэрэглээ болсон. Үнээний цэвэр сүүгээр үйлдвэрлэсэн зөгийн балтай сүү, кальцтай сүүг
хэрэглэх нь кальцийг эм байдлаар хэрэглэснээс илүү давуу талтай. Сүү сүүн бүтээгдэхүүнийг
хэрэглэх нь бага насны хүүхдийн шүдний эмгэгийг багасгах, ясыг бэхжүүлэх, жирэмсэн
эхчүүдийн биеийн эсэргүүцлийг сайжруулах. Өндөр настануудын кальцийн дутагдал, ясны
сийрэгжилтийг эмчлэх, урьдчилан сэргийлэх зорилгоор хэрэглэнэ. Монголын эртний уламжлалт
хоол хүнсний зүйл зонхилох байр суурийг цагаан идээ, сүү, сүүн бүтээгдэхүүн эзэлдэг билээ.
Монголчууд сүү цагаан идээ боловсруулан ашиглах болсон нь маш эрт үеэс эхэлсэн бөгөөд 2000
гаруй жилийн өмнөх эртний Хүннүчүүд сүү айргаар элбэг дэлбэг байж, айраг исгэн, хурууд
агшааж иддэг байжээ. Монголчууд цагаан идээг ерөнхийд нь идээний зүйл, ундааны зүйл гэж
хоёр ангилдаг бөгөөд идээний зүйлд нь ааруул, хурууд, бяслаг, өрөм, шар тос, зөөхий, цөцгий,
ээзгий зэрэг багтах ба ундааны зүйлд нь уураг, сүү, эсэг, цэгээ, ээдэм, айраг, тараг, аарц, хоормог
хийгээд архи багтдаг. Сүүний төрлүүд нь бүгд амтлаг амттай, шингэхдээ мөн амтлагаар шингэх
бөгөөд тослог, хүнд бага зэрэг сэрүүн чанартай тул тамир, өнгө зүсийг сайжруулан, хий шарыг
арилгах, хүчжүүлэх, дуслыг сэлбэж, бадганыг үүсгэх чадалтай юм. Сүүний уураг нь амархан
нийлэгшдэг, хялбархан шингэдэг бөгөөд өдрийн хоолны бүх уургийн амин хүчлийн нийт
тэнцвэржилтийг сайжруулдаг. Хүхэр агуулсан амин хүчил нь хортой бодисыг саармагжуулдаг
бөгөөд тос нь биологийн идэвхитэй уураг, лецитиний иж бүрдэл, чухал арахидоны хүчлийг
агуулдаг. Үнээний сүү: Сэрүүн, халууны чанар тэгш тул сайн чанарын сүү юм. Үнээний сүүний
найрлаганд уурагт сүү, цийдэм, глобулин, органик бус хүчлийн давс, витамин гэх мэт олон
төрлийн бодисууд агууллагддаг нь түүний эмчилгээний чанар өндөр байдгийг илтгэнэ. Тамир
хүчийг нэмэгдүүлэх, өнгө зүсийг сайжруулах, хүчжүүлэх, дуслыг нэмэгдүүлэх болон сэлбэх
чадалтай. Ямааны сүү: Анагаах ухааны сударт ямааны сүүг амьсгаадахыг дарна гэж тэмдэглэсэн
байдаг. Ямаа нь ус бага уудаг тул сүү нь шингэн, хөнгөн сэрүүн чанартай. Хижиг өвчин, амьсгал
давхцах болон цусны өвчин, шарын халуунд тустай бөгөөд таван цулыг шимжүүлэн тэтгэж,
тамирыг тэжээн, амны цангааг тайлж, өтгөн шингэрэхэд туслан, хий огшуулалтыг эмнэн засдаг
байна. Шингэн нүүрс ус багатай, витамин С, Д, А, В1, Са, К ихтэй байдаг. Хонины сүү: Анагаах
ухааны сударт хонины сүүг хий дарах боловч зүрхэнд муугаар нөлөөлөх тул их хэмжээгээр ууж
үл болно хэмээн бичжээ. Уураг, нүүрс ус, тослогших хувь багатай байдаг.Са ихтэй. Тослог, хүнд,
бүлээн чанартай, юмыг мартуулах, мэдрэмж доройтох зэрэг сөрөг нөлөөтэй байдаг байна.
Дөнгөж саасан хонины сүүнд янз бүрийн өөр найрлага нэмэхгүйгээр хэрэглэхэд бам өвчинд
тустай. Гүүний сүү: Цийдмэг сүүний төрөлд хамаардаг. Уураг, өөх тосны хувьд хонь, үхрийн
сүүг гүйцэхгүй боловч нүүрс ус нэлээд их хэмжээгээр агуулагддаг. Бие махбодыг тамиржуулах,
бодисын солилцоог дээшлүүлэх, хоол боловсруулалтыг сайжруулах, исэлдэн ангижрах, сэргээх
процессыг идэвхжүүлдэг. Уламжлалт анагаах ухаанд гүүний сүүг амт нь исгэлэн, давслаг амттай,
шим тэжээлээр элбэг, халуун чанартай, чадал нь шар өвчнийг засаж, ходоодны шингэцийг
сайжруулан, бие махбодыг чийрэгжүүлэн, тамир тэнхээг нэмэгдүүлж, уушигны өгөр өвчин ба
уушгины шархыг анагааж үе гишүүний хийг дарна. Ингэний сүү нь биемахбодид зайлшгүй
шаардлагатай кальци, фосфор, аминдэм болон үл орлох уургийн үндсэн эх үүсвэр болно. Мөн
элэг, цөс болон ходоодны архаг эмгэгийн үед эмчилгээний ач холбогдолтой болохыг судалгааны
үр дүнгүүд нотолж байгаагийн зэрэгцээ ингэний сүүнд С аминдэм 8.3 мг% хэмжээгээр
агуулагддаг учир говь нутагт чийг бамаас сэргийлэх хамгийн чухал хүнс болдог юм. Ингэний
сүүгээр эмчилгээ, сувиллын ач холбогдолтой сүүн бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлийг зохион
байгуулах суурь хөрс буюу ингэний сүүний нөөц Монгол оронд бий. Гагцхүү түүнийг

2. үйлдвэрлэлийн аргаар боловсруулах технологи бий болгох, зах зээлд өрсөлдөх чадварыг
бүрдүүлэх шаардлага зайлшгүй юм. Үүнтэй уялдаж ингэний сүүг боловсруулах технологийн
оновчтой шийдлийг боловсруулах чиглэлээр энэхүү төслийг хэрэгжүүлэв.