Mikroteze Master (Kliton Domi)

1. Faktorët që përcaktojnë kooperimin në bujqësi
Rasti i organizatave të prodhuesve të perimeve në Berat
Punoi :
Kliton Domi
Udhëheqësi shkencor :
Prof.As. Ëngjell Skreli

2. Permbajtja
 Hyrje
 Serat ne Berat
 Problemi dhe objektivat e kerkimit
1.
Problemi
2.
Objektivat dhe hipotezat
 Rishikimi i literatures
 Metodat dhe procedurat
1.
Variablat dhe masat
2.
Modeli empirik
3.
Burimet e te dhenave
 Rezultatet dhe interpretimi
 Konkluzione dhe rekomandime
 Litertura
Punoi : Kliton Domi

3. Hyrje
 Bujqësia shqiptare dominohet nga ferma shumë të vogla. Madhësia mes e
fermës eshte 1.21 ha. Përveç kësaj, fragmentimi i tokës përbën një problem të
madh, gjithashtu sipërfaqja mesatare për parcelë është shumë e vogël. Duke
pasur parasysh madhësinë e vogël të fermës dhe fragmentimin e tokës,
fermerët hasin vështirësi të shumta në sigurimin e inputeve, shitjen e
prodhimeve bujqësore dhe përballen me konkurrencën e pandershme nga
furnizuesit e inputeve dhe tregtarët. Prandaj, nuk ka alternativë më të mirë
perveçse bashkëpunimit midis fermerëve.
 Prodhimi i perimeve është një aktivitet i rëndësishëm për bujqësinë
Shqiptare. Në krahasim me qarqet e tjera qarku Berat ka rendimentin më të
lartë të perimeve, përveç kësaj Berati zë vëndin e dytë në rang republike për
prodhimin e perimeve në sera. Megjithatë kooperimi i i fermerëve në rrethin
e Beratit mbetet i kufizuar, pothuajse mungon krejtesisht si rrjedhojë ato
hasin vështirësi të shumta.
Punoi : Kliton Domi

4. Problemi
 Problemi i përgjithshëm
Veprimi kolektiv në bujqësisë shqiptare mbetet i kufizuar. Përveç kësaj,
studimet për faktorët që përcaktojnë veprimin kolektiv në një vend postkomunist dhe në tranzicion si Shqipëria pothuajse mungojnë krejtesisht.
Prandaj, përcaktimi i faktorëve që favorizojnë veprimet kolektive, në një
nënsektor strategjik si ai i perimeve është praktikisht e dobishme dhe
teorikisht e rëndesishme.
 Problemi i kërkimit
Kooperimi i i fermerëve që merren me prodhimin e perimeve në sera në
rrethin e Beratit mbetet i kufizuar, pothuajse mungon krejtesisht. Prandaj
ata hasin vështirësi të shumta në përmirësimin e teknologjisë, sigurimin e
inputeve, shitjen e prodhimeve të serave dhe përballen me konkurrencën
e pandershme nga furnizuesit e inputeve dhe tregtarët, kjo ka sjellë një
rënje të prodhimit të perimeve.
Punoi : Kliton Domi

5. Serat ne Berat
 Prodhimi i perimeve në sera aktualisht përbën gati 8% të prodhimit
total të perimeve.
 Qarku i Berati ka numrin e dytë më të madh të serave me perime
me 1010 ferma pas Fierit me 2892 ferma,
 Gjithashtu ka siperfaqen e mbjellë me sera e dyta në vend me 200
ha, pas Fierit me 395 ha.
 Qarku i Beratit zë vendin e dytë në rang republike për prodhimin e
perimeve në sera me 15647 ton.
Punoi : Kliton Domi

6. Serat ne Berat
Prodhimi i perimeve ne sera sipas qarqeve ne perqindje
60.00%
50.00%
40.00%
30.00%
20.00%
10.00%
0.00%
Berat
Diber
Durre
Elbas
Fier
Punoi : Kliton Domi
Gjirok
Korce
Kuke
Lezhe
Shkod
Tiran
Vlore

7. Serat ne Berat
Dinamika e prodhimit te serave(ton) ne rrethin Berat
21000
18000
15000
12000
9000
6000
3000
0
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Punoi : Kliton Domi

8. Rishikim i literatures
 Litratura na sugjeron disa faktorë që përcaktojnë veprimet kolektive:












Madhësia e grupit
Pasuria /grupi heterogjen
Kapitali social
Konfliktet
Udhëheqja
Konkurrenca
Opsionet e daljes
Arsimi
Mosha
Komunikimi
Marrëdhëniet e mëparshme të biznesit
Heterogjeniteti i komuniteti social
Punoi : Kliton Domi
(Mancur Olson)
(Banaszak, Bardhan P)

9. Objektivat dhe Hipotezat
 Objektivi i përgjithshëm
Të përcaktojmë faktorët që parashikojnë mundësinë që prodhuesit e
perimeve në sera të angazhohen në veprime kolektive (kooperojnë) në
rrethin e Beratit.
 Objektivat specifike
1 - Vlerësimi i ndikimit të karakteristikave individuale të fermerëve mbi
mundësinë e tyre per te kooperuar.
2 - Vlersimi i ndikimit të karakteristikave mjedisore (ekonomiko-sociale)
mbi mundesinë e fermereve per te kooperuar.
Punoi : Kliton Domi

10. Objektivat dhe Hipotezat
PERCAKTUESIT E KOOPERIMIT
LIDHJA E HIPOTEZUAR PER MUNDESIN E KOPERIMIT
Karakteristikat Individuale
Kapitali social
Sa më i madh stoku i kapitalit social, aq më të medha gjasat
për veprime kolektive.
Pasuria
Angazhimi në veprime kolektive rritet me rritjen e pasurisë
Opsionet e daljes
Arsimi
Mosha
Karakteristikat mjedisore
Konfliktet e përceptuara
Transparenca e përceptuar
Përceptimi mbi praninë e
udhëheqësit
Besimi se dhe te tjeret do te
bashkëpunojne në veprime
kolektive
Opsionet e daljes në dispozicion, zvogëlojnë gjasat e
veprimit kolektiv
Sa më i larte arsimimi, aq më të mëdha gjasat e veprimit
kolektiv
Me rritjen e moshës, bie mundesia për veprime kolektive
Sa më të larta konfliktet e përceptuara aq më të uleta gjasat
për veprime kolektive
Sa më e lartë transparenca e përceptuar aq më e madhe
mundësia e veprimit kolektiv.
Kur rritet perceptimi i fermerëve për prezencën e
udhëheqesit, rriten gjasat e veprimit kolektiv.
Sa me i madh besimi se te tjeret do të marrin pjesë në
veprime kolektive, aq më e madhe mundësia e veprimit
kolektiv.
Punoi : Kliton Domi

11. Metodat dhe proçedurat
 Mënyra e matjes së variablit të varur
Në pyetsorin që është ndërtuar për këtë studim, për të marrë
informacion nga fermerët nëse ato janë dakord për të kooperuar nuk
është përdorur një pyetje direkte për shkak se një pyetje e tillë mund të
jetë disi arbitrare. Për këtë arsye kemi përdorur :
Pyetjet e nivelit, Shkallëzimi Thurnstone.(nje varg shprehjesh)
 Matja e kapitalit Social
Kapitali social është një tregues i përbërë duke marrë parasysh
pjesëmarrjen formale dhe joformale në veprimiet kolektive dhe shkallën
e pjesëmarrjes. Dhjetë grupe formale dhe gjashtë aktivitete që përfshijnë
veprimet kolektive janë përfshirë në pyetësor. (1*2 + 1*3)
Punoi : Kliton Domi

12. Metodat dhe proçedurat
 Modeli empirik
Për të testuar ndikimin e faktorëve që parashikohet të ndikojnë në prirjen e
fermerëve për të kooperuar është përdorur modeli i logjistik LOGIT
Modeli Binar LOGIT , ky model ka formën :
Yi = 1 / [1 + exp (aiXi + biZi)] + e
Raporti i probabiliteteve do të jepet nga ekuacioni më poshtë :
P / (1-P) = exp (aiXi + biZi)
Interpretimi : Një ndryshim për njësi në variablin Xi apo Yi, rrit me eb1
raportin e probabiliteteve qe fermerët të marrin pjesë në veprime
kooperuese për kundrejt mospjesmarrjes se tyre.
Punoi : Kliton Domi

13. Metodat dhe proçedurat
 Instrumenti i mbledhjes së të dhënave
Të dhënat vijnë nga një punë e projektuar dhe zbatuar për këtë studim.
Për mbledhjen e të dhënave është përdorur instrumenti i anketimit i
cili është projektuar për të mbledhur informacionin e nevojshëm për të
arritur objektivat e përmendura (testimi i hipotezave të parashtruara).
 Madhesia e zgjedhjes
Një madhësi e zgjedhjes prej 62 intervistash u vlerësua të jetë
përfaqësues. Hulumtimi është kryer në dy fshatra kryesore të Beratit
për prodhimin e perimeve në sera, përkatësisht në fshatin Poshnje(25)
dhe Kutalli(37). Brenda çdo fshati, fermerët janë zgjedhur rastësisht.
Gjithashtu janë mbledhur të dhëna dytësore nga vjetarët e MBUMKsë, DRBUMK e Beratit, raporte të ndryshme, INSTAT etj.
Punoi : Kliton Domi

14. Rezultatet dhe interpretimi
 Rezultatet tregojne se nga faktorët e konsideruar dy faktorë ndikojnë në
mundësinë e fermerëve për të për të kooperuar. Ata janë kapitali social
dhe udhëheqja.
Vlersimi i parametrave te modelit LOGIT
B
a
Step 1
S.E.
Wald
df
Sig.
Exp(B)
KapSoc
.408
.118
11.876
1
.001
1.504
Lidershipi
1.123
.701
2.563
1
.109
3.074
Mosha
-.020
.087
.053
1
.818
.980
NivArsimi
-.089
.263
.115
1
.734
.915
SipSeres
.000
.000
.248
1
.619
1.000
Constant
-4.439
5.401
.675
1
.411
.012
b. Rrethi = Berat
Punoi : Kliton Domi

15. Rezultatet dhe interpretimi
 Rezultatet tregojne se kapitali social si një karakteristikë individuale e
fermerëve dhe përceptimi i prezencës së lidershipit nga fermerët si një
karakteristikë mjedisore, janë faktorët te rëndësishëm që ndikojnë pozitivisht
në prirjen e fermereve për tu angazhuar në veprime kooperuese.
 Interpretimi i Lidershipit
Mund të themi me gati 90 % siguri (nivel sinjifikance 0,109) se kur kalojmë
nga përceptimi i mungeses së lidershipit tek përceptimi i prezencës së tij nga
ana e fermerit, raporti i probabiliteteve P/(1 – P) që fermeri të kooperoje
përkundrejt moskooperimit nga ana e tij, rritet me 3 herë.

 Ky nuk është një rezultat befasues sepse udhëheqja është burim i rrallë në
komunitetin shqiptar të fermerëve, veçanërisht në rrethin e
Beratit. Dëshmitë nga terreni mbështesin se marrëdhëniet midis suksesit dhe
dështimit në projektet e bashkëpunimi lidhen ngushtë me cilësitë e liderit.
Punoi : Kliton Domi

16. Rezultatet dhe interpretimi
 Interpretimi i Kapitalit Social
Mund të themi me mbi 99 % siguri se kur kalojmë nga një fermer që
karakterizohet nga mungesa e kapitalit social tek një fermer që mund të
konsiderohet si zotërues i tij, raporti i probabiliteteve P/(1-P) që ky fermer të
angazhohet në veprime kolektive përkundrejt mosangazhimit të tij, rritet me
1,5 herë.
 Kapitali social është një tregues i përbërë duke marrë parasysh pjesëmarrjen
formale dhe joformale të fermerëve në veprime kolektive dhe shkallën e
pjesëmarrjes, nga kjo mund të themi që në sa më shumë veprimtari kolektive
të kenë qënë angazhuar fermerët dhe me një shkallë sa më të lartë
pjesmarrjeje, aq më i lartë është probabiliteti që ato të angazhohen në
veprimtari kolektive pra, që të kooperojnë.
Punoi : Kliton Domi

17. Konkluzine
 Rezultatet tregojnë se kapitali social dhe udhëheqja janë faktorët te
rëndësishëm që ndikojnë pozitivisht në prirjen e fermereve për tu angazhuar
në veprime kooperuese.
 Rezultatet e hulumtimit janë në përputhje me mënyrën se si ata janë
hipotezuar dhe në përputhje me studimet e mëparshme.
 Rezultatet janë të një rëndësie të dyfishtë teorike dhe praktike :
- Teorikisht, studimi mbështet se kapitali social dhe lidershipi janë veçanërisht
të rëndësishme në bujqësinë postkomuniste të një vendi në tranzicion.
- Praktikisht, rezultatet sjellin përfitime për agjencitë qeveritare në dy mënyra:
1. Përcaktimi më i mirë i grupeve të fermerëve potencial për të kooperuar
dhe përmirësimin e parakushteve për veprime kolektive nëpërmjet rritjes së
stokut të kapitalit social.
2. Hartimin dhe zbatimin e programeve të lidershipit.
Punoi : Kliton Domi

18. Rekomandime
Nga rezultatet e mesiperme rrjedhin rekomandimet per adresimin e
zgjidhjes se problemit :
Agjensite qeveritare apo private duhet te nderhyjne :
 Se pari, duke përcaktuar grupin e fermerëve potencial për të kooperuar
(duke ju referuar kapitalit social si nje faktor i rendesishem qe ndikon
pozitivisht ne prirjen e tyre per te kooperuar ), dhe
 Se dyti, duke përmirësuar parakushtet qe fermeret te angazhohen ne
veprime kooperuese nëpërmjet rritjes së stokut të kapitalit social.
(veprimtari te shumta ne pune kolektive, trajnime mbi kooperimin etj)
 Gjithashtu ato duhet te nderhyjne duke hartuar dhe zbatuar programet
e lidershipit. Investimi ne ngritjen e institucionit te lidershipit qe
misheron besim, drejtesi dhe transparence.
Punoi : Kliton Domi

19. Rekomandime
 Rezultatet e studimit sugjerojnë se dy grupe të mëdha të faktorëve ende
mbeten të studiohen me tej :
 Jo-rëndësia statistikore e faktorëve individual si Niveli i
arsimit, Pasuria, Mosha, dhe Opsionet e daljes tregon se ka nevojë për
të kuptuar me thellë keto faktorë, dhe
 Jo-rëndësia statistikikore e tre faktorëve të hiptezuar si përcaktues të
rëndësishme, domethënë, Konfliktet, Trasparenca dhe Besimi duhet të
rishikohen në studimet e ardhshme nga autorët ose nga studiues të tjerë.
Punoi : Kliton Domi

20. Literatura
 Skreli E, Kola R, Osmani M: Faktorët që përcaktojnë veprimin kolektiv në bujqësinë
Shqipëtare: Rasti i prodhuesve të mollëve në Shqiperi. Universiteti Bujqësor i
Tiranës,Fakulteti i Ekonomisë dhe Agroboznesit, Shqipëri 2010.
 Banaszak I: Faktorët që përcaktojnë kooperimin e suksesshem në tregjet bujqësore:
Evidenca nga grupet e prodhuesve në Poloni. 2006.
 Bardhan P: Analiza e institucioneve joformale të kooperimit në zhvillimin rural.
Zhvillimet boterore, 1993 (21), 4: 633-639.
 Krishna A: Të kuptojmë të masim dhe të përdorim kapitalin social : Sqarimi i
koncepteve dhe paraqitja e një fushe aplikimi nga india, Sistemet bujqësore, 2004, 82
 MBUMK
 DRBU Berat
Punoi : Kliton Domi

21. Faleminderit.
Punoi : Kliton Domi

22. Te dhena nga Pyetsori
Perfitimet nese ngrini nje kooperative
9.6.Perfit_Keshillimi
9.5.Perfit_Magazina
9.4.Perfit_CmimPerimeve
9.3.Perfit_Cmimi MjeteveMek
9.2.Perfit_CmimCilesi e
inputeve
9.1.Perfit_InfrastukturaUjitjes
0
50
Punoi : Kliton Domi
100
150
200
250

23. Te dhena nga Pyetsori
Problemet qe hasen ne kultivimin e perimeve
8.6.Prob_Keshillim
8.5.Prob_Magazina
8.4.Prob_CmimPerime
8.3.Prob_CmimMekaik
8.2.Prob_CmimCilesi
inpute
8.1.Prob_InfrUjitje
0
5
Punoi : Kliton Domi
10
15
20
25
30

24. Metodat dhe procedurat
Mënyra e matjes së variablit të varur
Për këtë arsye kemi përdorur pyetjet e nivelit, Shkallëzimi Thurnstone.
Kjo pyetje konsiston në paraqitjen e një vargu shprehjesh(10 shprehje) në gjuhën e
fermrëve, duke i pyetur ato nëse ato janë dakord me këto shprehje, duke filluar nga një
shprehje që paraqet një dakordsi të plotë të fermerit për tu angazhuar në veprime
kolektive deri tek shprehja që paraqet një kundërshti të plotë për tu angazhuar në
veprime kolektive.
Më pas këtë informacion të marrë nga fermerët nëpërmjet kësaj pyetje do ta
konvertojmë në një variabël dami me dy variante, për të marrë kështu variablin e varur:
Gjasat për të kooperuar. Mënyra e konvertimit : mesataria e përgjithshme e zgjedhjes
eshte 5,5 nese mesatarja e rekordit (shuma e kodeve përkrah shprehjeve me të cilat
është dakord fermeri pjestim për numrin e shprehjeve që ai është dakord) ështe më e
madhe se 5,5 fermeri konsiderohet se kooperon, në të kundërt fermeri konsiderohet se
nuk kooperon
Punoi : Kliton Domi

25. Metodat dhe proçedurat
Ndryshorja e varur
Gjasat për të kooperuar-Variabël dami. 1=kooperon, 0=nuk kooperon
Ndryshore të pavarur
Kapitali social - Variabel i shkallezuar. Tregues i përbër duke marrë në konsideratë
pjesëmarrjen formale / joformale në veprime kolektive dhe shkallen e pjesëmarrjes
Pasuria - Variabel i shkallezuar. Siperfaqja e serave me perime
Opsionet e daljes - Variabel dami. 1=puna bujqesore kryesore, 0= puna bujqesore
ojkryesore
Arsimi - Numer rendor. 1=Pa diplomë, 2=Shkollë fillore, 3=Shkollë 7/8/9-vjeçare, 4=Shkollë
e ulët teknike(2-3-vjeçare), 5=Gjimnaz, 6=Shkollë e mesme profesionale (4-5vjeçare), 7=Universitar (Bachelor), 8=Universitar(Master), 9=Universitar(sistemi i
vjeter), 10=Studime pas universitare, 11=Doktorate
Mosha - Variabel i shkallezuar. Mosha
Konfloktet e perceptuara - Numer rendor. -2=Ka shumë konflikte, -1=Ka, 0=Neutral, 1=Nuk
është problem, 2=Nuk ka fare konflikte
Transparenca e përceptuar - Numer rendor. -2=Shumë jotransparente, 1=Jotransparente, 0=Neutral, 1=Transparente, 2=Shumë transparente
Përceptimi I Lidershipi - Variabël dami. 1=prezence lidershipi, 0=mungesë lidership
Besimi se të tjeret do marrin pjesë në kooperim - Numer rendor. -2=Nuk kam fare besim, 1=Nuk kam besim, 0=Neutral, 1=Kam besim, 2=kam shumë besim
Punoi : Kliton Domi

26. Metodat dhe procedurat
Matja e kapitalit social
Kapitali social është një tregues i përbërë duke marrë parasysh pjesëmarrjen formale
dhe joformale në veprimiet kolektive dhe shkallën e pjesëmarrjes. Dhjetë grupe
formale dhe gjashtë aktivitete që përfshijnë veprimet kolektive janë përfshirë në
pyetësor. Shkalla e pjesëmarrjes në veprimet kolektive kuotohet nga 1 deri në 4,1 =
jo aktive, 2 = disi aktive, 3 = shumë aktiv, 4 = organizator.
Të anketuarit kuotohen me 1 për pjesëmarrje në çdo organizatë formale ose
joformale dhe me 0 për mospjesmarrje, dhe kuotohen nga 1 deri në 4 për shkallën e
pjesëmarrjes. Për shembull, dikush qe është duke marrë pjesë shumë aktivisht në
një komitet prindërish dhe në mënyrë aktive në mirëmbajtjen e kanalit
vaditës, aksionet e tij të kapitalit social llogariten 5 = (1 * 3 +1 * 2); 1 qëndron për
pjesëmarrjen dhe 3, 2 qëndrojnë për shkallën e pjesëmarrjes në veprimet përkatëse
kolektive. Krishna ,Banka Botërore
Punoi : Kliton Domi

27. Kooperativa
 Kooperativat janë grupime të lira njerëzish, të organizuara
vullnetarisht, të drejtuara dhe të kontrolluara në mënyrë demokratike
dhe që kanë për objektiv themelor plotësimin e nevojave të tyre të
përbashkëta ekonomike, sociale dhe kulturore.
 Kooperimi është një sipërmarrje ekonomike, që synon të plotësojë
nevojat e përbashkëta të njerëzve (anëtarëve), dhe që është në pronësi
të anëtarëve dhe menaxhohet prej tyre.
Punoi : Kliton Domi

28. Problemet qe hasin fermeret shqipetar per te
bashkepunuar midis tyre
 1.
Probleme të natyrës ekonomike:
Mungesë e financimeve në kapitalin shoqëror nga ana e vetë anëtarëve.
Mungesë grantesh nga qeveria dhe institucione të tjera.
Mungesë financimi nga bankat dhe norma të larta interesi të kredive.
 2. Probleme të natyrës sipërmarrëse:
Mungesë formimi profesional i drejtuesve të kooperativave.
Mungesë diversifikimi të produkteve dhe shërbimeve në kooperativa
Mungesë e markave të cilësisë që diferencojnë produktet bujqësore
 3. Probleme të natyrës shoqërore:
Mosbesim i fermerëve shqiptarë ndaj modelit kooperativist.
Mosbesim i anëtarëve kundrejt drejtuesve të kooperativave.
Mungesë e bashkëpunimit midis kooperativave.
 4. Probleme të natyrës institucioanle:
Mungesë e mbështetjes teknike nga institucionet shtetërore.
 5. Probleme të natyrës legjislative:
Punoi : Kliton Domi

29. Te dhena nga Pyetsori
Qendrimi ndaj kooperimit
3%
8%
Shume kunder
Kunder
39%
Neutral
Dakord
Shume dakord
48%
2%
Punoi : Kliton Domi

30. Te dhena nga Pyetsori
Niveli i arsimit te fermereve
15%
Shkolle e meseme profesionale
48%
shkolle 8 vjecare
shkolle e ulet teknike
37%
Punoi : Kliton Domi