1. ...คำศัพท์สุดสรรหำ...
1)อัสดง = ทิดศตะวันตก 11)ลำกะเพิน = ชื่อลำนำ้ในเขตกำญจนบุรี
2)มนตรี = ที่ปรึกษำ ,ผู้แนะนำ 12)แถลง = บอกเล่ำ
3)ครองคร่ำ = คอย 13)ริปู = ข้ำศึก
4)กระลับ = กลับ 14)ขุนแผน = ตำแหน่งนำยด่ำน
5)บรรหำร = ตรัส , สงั่ 15)ดัสกร = ข้ำศึก
6)ปรำโมทย์ = บันเทิงใจ , ปลืม้ใจ 16)สระเทิน สระทก = ประหม่ำ , พรั่นพรึง
7)สลัดได = ชื่อพรรณไม้ชนิดหนึ่ง 17)เนำ = อยู่
8)สมร = ร่วมตำย , กำรรบ 18)เผือด = จำงไป ,หมองไป
9)กรองเวฬู = ผูกไม้ไผ่เป็นสะพำนเรือ 19)เวรัมภำ = ลมพำยุที่พัดหมุนด้วยอำ
10)เถือก = ดำษ , ทวั่ไป , จ้ำ เช่น แดงเดือด นำจแห่งเวรกรรม เป็นลมร้ำยที่พัดมำให้
บ้ำนเมืองพินำศ

2. ตอนที่ 3
พระมหำอุปรำชำยกทัพเข้ำเมืองกำญจนบุรี
พระมหำอุปรำชำยกทัพผ่ำนด่ำนเจดีย์สำมองค์ ทรงรำพันถึงนำงสนมว่ำ
เสด็จมำลำพังพระองค์เดียวเปล่ำเปลี่ยวใจและน่ำเศร้ำนัก
เมื่อทรงชมต้นไม้และดอกไม้ที่ทรงพบเห็นระหว่ำงทำงทำให้เบิกบำนพระทัยขึน้มำบ้ำง
แต่ก็ยังคิดถึงนำงสนมกำนัลทัง้หลำย
ทรงเห็นต้นสลัดไดทรงดำริถึงสำเหตุที่ต้องจำกนำงมำเพื่อทำสงครำมกับข้ำศึก
เห็นต้นสละเหมือนพระองค์สละนำงมำ
เห็นต้นระกำที่ชื่อต้นไม้เหมือนใจของพระองค์ที่ระกำเพรำะคิดถึงนำง
เห็นดอกสำยหยุดซึ่งกลิ่นหอมจะหมดไปเมื่อเวลำสำย
ต่ำงจำกใจของพระองค์แม้เวลำผ่ำนไปกี่วันกี่คืน มีแต่ควำมทุกข์คิดถึงนำงทุกค่ำเช้ำ
ไม่อำจหยุดรักนำงได้
ฝ่ำยเจ้ำเมืองกำญจนบุรี จัดทหำรไปสืบข่ำวในเขตมอญ
ทหำรก็ลัดเลำะไปทำงลำนำ้แม่กษัตริย์
เห็นฉัตรห้ำชัน้ก็ทรำบว่ำพระมหำอุปรำชำยกทัพมำ
กลับมำแจ้งข่ำวศึกให้เจ้ำเมืองกำญจนบุรี
เจ้ำเมืองทรำบข่ำวศึกปรึกษำกันแล้วเห็นว่ำกำลังทหำรมีน้อย
คงต้ำนไม่ได้จึงชวนกันหลบหนีเข้ำป่ำ ส่วนกองทัพพระมหำอุปรำชำมำถึงแม่นำ้ลำกระเพิน
ให้พระยำจิตตอง ทำสะพำนไม้ไผ่เพื่อยกพลเดินข้ำมฟำก ชำวสยำมเห็นเช่นนัน้จึงมีสำร
แล้วให้ขุนแผน (นำยด่ำน) ขี่ม้ำเร็วมำบอกพญำมหำดไทย เพื่อกรำบทูลเรื่องให้ทรงทรำบ
ส่วนกองทัพมอญยกทัพมำถึงเมืองกำญจนบุรีเห็นบ้ำนเมืองว่ำงเปล่ำ ไม่มีผู้ใดออกสู้รบ

3. จึงรู้ว่ำคนไทยทรำบข่ำวและหลบหนีไปหมด จึงให้ยกทัพเข้ำไปในเมือง
แล้วต่อไปถึงตำบลพนมทวน เกิดลมเวรัมภำพัดฉัตรหักลง ทรงตกพระทัย
ทรงให้โหรทำนำย โหรไม่กล้ำทูลตำมควำมจริง กลับทำนำยว่ำ
เหตุกำรณ์เช่นนีห้ำกเกิดในตอนเช้ำไม่ดี ถ้ำเกิดในตอนเย็นจะได้ลำภ และจะชนะศึกครั้งนี้
พระมหำอุปรำชำได้ทรงฟังก็อดที่จะหวั่นพระทัยไม่ได้ด้วยเกรงพ่ำยแพ้ข้ำศึก
กำรรบกับพระนเรศวร ใครก็ไม่อำจจะต่อสู้ได้
เสียดำยแผ่นดินมอญจะต้องพินำศเพรำะไม่มีใครอำจจะต่อสู้ต้ำนทำน
สงสำรพระรำชบิดำ ที่จะต้องสูญเสียพระโอรสพระรำชบิดำทรงชรำภำพมำก
เกรงจะพ่ำยแพ้ศึกสยำม
หำกพระมหำอุปรำชำสิน้พระชนม์ไม่มีใครเก็บผี(ศพ)ไปให้พระบิดำ ไม่มีใครเผำ
พระรำชบิดำไม่มีใครเป็นคู่ทุกข์ จะริเริ่มสงครำมเพียงลำพังไม่ได้
พระองค์คงจะต้องคับแค้นพระทัย
พระมหำอุปรำชำทรงรำพึงถึงพระคุณของพระรำชบิดำว่ำใหญ่หลวงนักเกรงว่ำจะไม่โอกำ
สกลับไปตอบแทนพระคุณ

4. ตัวอย่ำงเช่น
ยกพลผ่ำนด่ำนกว้ำง เสียงสนั่นม้ำช้ำง
กึกก้องทำงหลวง
.................................................................................................................................
ล่วงลุด่ำนเจดีย์ สำมองค์มีแห่งหัน้
แดนต่อแดนกันนัน้ เพื่อรู้รำวทำง
ขับพลวำงเข้ำแหล่ง แห่งอยุธเยศหล้ำ
แลธุลีฟุ้งฟ้ำ มืดคลุ้มมัวมล ยิ่งนำ
ฯลฯ
..................................................................................................................................

5. มำเดียววเปลี่ยวอกอ้ำ อำยสู
สถิตอยู่เอ้องค์ดู ละห้อย
พิษโพ้นพฤกษ์พบู บำนเบิก ใจนำ
พลำงคะนึงนุชน้อย แน่งเนือ้นวลสงวน
ฯลฯ
..................................................................................................................................
ตอนที่ 4
สมเด็จพระนเรศวรทรงปรำรภเรื่องตีเมืองเขมร
สมเด็จพระนเรศวรมีพระรำชดำรัสถำมถึงทุกข์สุขของปวงชน
ขุนนำงก็กรำบทูลให้ทรงทรำบ พระองค์ทรงตัดสินคดีด้วยควำมยุติธรรม
รำษฎรก็อยู่ด้วยควำมร่มเย็นเป็นสุข จำกนัน้มีพระรำชดำรัสถึงกำรที่จะยกทัพไปตีเขมร
โดยกำหนดวันที่จะยกทัพออกไป
ส่วนทัพเรือจะให้เกณฑ์หัวเมืองปักษ์ใต้เพื่อยกไปตีเมืองพุทไธมำศและเมืองป่ำสัก
แล้วให้เข้ำล้อมเมืองหลวงของเขมรไว้ พระองค์ทรงพระวิตกว่ำ พม่ำจะยกกองทัพมำ
จึงได้ให้ผู้แทนพระองค์อยู่ป้องกันบ้ำนเมืองรอพระองค์เสด็จกลับมำ
ทรงเห็นว่ำพระยำจักรีเป็นผู้ที่เหมำะสมก็ทรงแต่งตัง้ให้เป็นผู้รักษำบ้ำนเมือง

6. แต่ทรงคำดคะเนว่ำทัพพม่ำพึ่งจะแตกไปเมื่อต้นปี คงจะยังไม่ยกมำในปีนี้
หำกมีก็เห็นจะเป็นปีหน้ำขณะที่ทรงปรึกษำกันอยู่นัน้ ทูตเมืองกำญจนบุรีก็มำถึง
และกรำบทูลเรื่องรำวให้ทรงทรำบ พระองค์กลับทรงยินดีที่ได้รับข่ำวศึก
จึงให้พระเอกำทศรถเข้ำเฝ้ำเพื่อแจ้งข่ำวให้ทรำบ
ตัวอย่ำงเช่น
ป่ำงนัน้นฤเบศเบือ้ง บูรพำภพแฮ
เฉลิมพิภพอโยธยำ ยิ่งผู้
พระเดชดงั่รำมรำ ฆพเข่น เข็นเฮย
ออกอเรนทร์รั่วรู้ เร่งร้ำวรำญสมร
………………………………………………………………………………………….

7. ภูธรสถิตท้อง โรงธำร ท่ำนฤๅ
เถลิงมุขพิมำน มำศแต้ม
มนตรีชุลีกรำน กรำบแน่น เนืองนำ
บัดบดีศวรแย้ม โอษฐ์เอือ้นปรำศรัย
..................................................................................................................................
ไต่ถำมถึงทุกข์ถ้อย ทวยชน
ต่ำงตอบสนองเสนอกล แก่ท้ำว
พระดัดคดีดล โดยเยี่ยง ยุกดิ์นำ
เยน็อุระฤๅร้ำว รำษฎร์ร้อนห่อนมี
..................................................................................................................................