1. 29
???
28
REIS
EEN GEKKE GOD,
FALLUSSEN
EN HET NATIONAAL
GELUK
ROKEN IS ER VERBODEN, MAAR GESCHILDERDE
FALLUSSEN BEGROETEN JE AAN ELKE VOORDEUR,
ZEVENTIENDE-EEUWSE KLEDERDRACHT BEHEERST
HET STRAATBEELD EN HET WELZIJN WORDT ER
GEMETEN IN BRUTO NATIONAAL GELUK. WELKOM IN
BHUTAN, HET LAATSTE ONAFHANKELIJKE
KONINKRIJK IN DE HIMALAYA.
BHUTAN
TEKST EN FOTO’S JO FRANSEN
H
oe langer ik er rondreis,
des te minder lijk ik vat
te krijgen op dit vreem-
de land. Een bezoek aan
de tempel van Drukpa
Kunley, de Divine Mad-
man, brengt alleen meer verwondering. De
Goddelijke Gek, ook bekend als de heilige
met de vijfduizend vrouwen, bracht verlich-
ting door een losbandig leven van wijn en
wijven, provocatie en prosternatie. Giganti-
sche, gevleugelde fallussen versieren de ge-
vels van de boerenwoningen of hangen als
exotische maretak boven de deuren in het
bergdorp waar het pad begint. Op een heu-
vel ligt de gompa, een bescheiden bedevaart-
soord dat vooral populair is bij vrouwen
met een onvervulde kinderwens.
De wilde heilige lijkt mijlenver verwijderd
van de bescheiden inborst van de Bhutane-
zen, een volgzaam volk dat voorbeeldig de
plaatselijke dresscode respecteert. Op
school, op het werk of in de dzong dragen
de mannen een gho — een soort wollen
badjas, kunstig geknoopt op de buik boven
lange witte kousen, netjes met een boord op
de knie. Hoe stoffig de wegen ook zijn,
mijn gids complimenteert zijn uniform met
glimmende lakschoenen zodat ik steevast
aan een schooljongen op zijn paasbest denk,
vanaf het moment dat hij mij op de lucht-
haven begroet. Bij de dertig centimeter gro-
te rozige fallussen, die ter ere van de zotte
wijze te koop zijn in de plaatselijke souve-
nirwinkel, verpinkt hij evenwel niet.
De vlucht naar Bhutan alleen al loont de
moeite. De luchtbrug vanuit Kathmandu in
buurland Nepal geldt als de mooiste lijn-
vlucht ter wereld, met aan de linkerzijde een
arendsperspectief over de hoogste toppen ¨

2. 31
van de planeet, een zee van zwarte pieken
gehuld in eeuwige sneeuw. Minutenlang
staar ik naar Mount Everest, haast binnen
handbereik drijvend op schaapswolken.
Dan zwenkt het vliegtuig de vallei in en
land ik in een andere wereld. Pas in de jaren
zeventig liet de afgelegen bergstaat de eerste
toeristen toe. Televisie en internet kent
Bhutan slechts sinds 1999, verkiezingen se-
dert 2007, een grondwet én een nieuwe ko-
ning sedert 2008. Na die spectaculaire
vlucht een sigaret roken zit er niet in. Niet
alleen de luchthaven, nee, het hele land is
rookvrij. Reizigers met rookwaren (voor ei-
gen gebruik, alleen op hun hotelkamer) be-
talen 200 procent invoerrechten. Tijdens
mijn bezoek medio maart 2011 prijkt op de
voorpagina van de Bhutan Times een 23-ja-
rige monnik, de eerste veroordeelde roker:
drie jaar celstraf wegens het bezit van een
handvol tabak. Ondertussen zitten al een
vijftigtal rokers achter de tralies, van een 16-
jarige student tot een 81-jarige opa, zo
meldt website AsiaOne.
GEEN SLACHT,
WEL VLEESIMPORT
Nergens is het leven zo doordrongen van de
boeddhistische levensvisie als hier, besef ik
terwijl we halt houden aan de rivier die naar
de hoofdstad kronkelt. „Vissen mag niet, ja-
gen evenmin”, vertelt gids Tshenang Rin-
zin. „Elk leven wordt hier gerespecteerd.”
Bhutanezen slachten geen dieren. Toch zijn
vegetariërs zeldzaam. „Vlees en vis importe-
ren we uit India, onze bevoorrechte han-
delspartner.” Ook de gastarbeiders die als
mieren kronkelen over de bamboestellingen
op de vele bouwwerven in de hoofdstad,
komen uit de buurlanden India en Nepal.
„Alle nieuwe gebouwen moeten opgetrok-
ken worden in onze traditionele stijl, maar
zelf hebben we weinig ervaring met grote,
moderne constructies.”
Toch heeft de verse vorst grootse plannen.
De National Highway, de enige tweevaks-
baan die van de luchthaven naar de hoofd-
stad en verder naar het uiterste oosten voert,
wordt gestaag verbreed. Regionale luchtha-
vens moeten in de nabije toekomst de toe-
gankelijkheid van verafgelegen valleien voor
toeristen vergemakkelijken. Na die infra-
structuurwerken staat een verdubbeling van
het aantal bezoekers in de sterren geschre-
ven.
Voorlopig blijft Timphu een van de meest
provinciale hoofdsteden ter wereld, zonder
één enkel verkeerslicht, maar mét een over-
dekte groentemarkt, een oude apotheek
met natuurgeneesmiddelen en Zorig Chu-
sum, de nationale kunstschool waar je de
dertien traditionele ambachten kunt aanle-
ren. Een bezoek aan de ateliers maakt snel
duidelijk dat bij het schilderen van religieu-
ze thangkas of boetseren van bodhisattvas
geen westerse aller-individueelste expressie
van emotie verwacht wordt, wel een eerder
getrouw reproduceren van overleverde ar-
chetypes. Net zo subtiel zijn de variaties in
de bouwstijl van de dzongs, de versterkte
kloosters die de valleien beheersen. De witte
forten met hun hoge muren, trotse torens
en versierde erkers zijn het administratieve
en religieuze centrum van de macht. De im-
posante dzong van Timphu ligt als een witte
bruidstaart vlak bij het koninklijk paleis, el-
ders bezetten de feodale kloosterburchten
een strategische heuvel of een klif boven het
dorp.
30
REIS
PRAAT EEN
WOORDJE MEE
Dzong: versterkt klooster-
complex, o.m. met tempels en
monnikenverblijven.
Thangka: een geschilderd of
geborduurdboeddhistisch
altaardoek.
Bodhisattva: de Boeddha die
naar hij opperste verlichting
streeft.
Stoepa: een boeddhistisch
bouwwerk dat relieken bevat.
Meestal een massieve ronde
structuur, gebouwd op een
vierkante sokkel.
Mandala: geometrisch patroon
dat dekosmos symboliseert.
Mantra: continu herhaalde,
godsdienstige formule.
STREAMER STREAMER
STREAMER STREAMER
STREAMER STREAMER
STREAMER STREAMER
¨

3. 3332
REIS
REM OP TOERISME
Bhutan, het laatste onafhankelijke ko-
ninkrijk in de Himalaya, beschermt
zijn boeddhistische traditie met een
consequente keuze voor minder reizi-
gers en meer inkomsten. Officieel is
er geen limiet meer op het aantal be-
zoekers dat elk jaar het land binnen
mag, maar rugzaktoeristen zonder
budget zijn niet welkom. Bezoekers
betalen (in 2012) een minimumtarief
van 250 dollar per dag, all inclusive
voor overnachtingen, maaltijden, ver-
voer én de diensten van een gids. Bij
een groepsreis, samengeperst in een
busje, lijkt deze dagprijs veeleer hoog
voor het geboden comfort. Voor gezin-
nen of kleine gezelschappen die op
een flexibele manier per jeep willen
rondreizen, biedt de formule wel een
goede prijs-kwaliteitsverhouding.
complex, pittoresk gelegen op de samen-
vloeiing van de Vader- en Moederrivier.
Tijdens de winter resideert de hoge clerus in
deze milde vallei, in oktober 2011 trouwde
de koning in dit Paleis van het Grote Ge-
luk. Op het binnenplein klimmen haast
loodrechte trappen steil als een ladder naar
de tempel. Schrikgoden en demonen langs
de massieve deuren verjagen het kwaad,
mandala’s en levenswielen wijzen de weg
van het achtvoudige pad. Vroeg in de och-
tend brengen mantra’s en traag geroffel de
gebedshal tot leven, een bezwerend ritueel
met eeuwenoude Tibetaanse roots.
HETE STENEN, PIKANTE
PEPERS
Sinds Guru Rinpoche er in de achtste eeuw
het boeddhisme introduceerde, geldt de val-
lei van Bumthang als het culturele hart van
het land. Geboren uit een lotusbloem en ge-
zegend met bovennatuurlijke krachten be-
schouwen de Bhutanezen hem als de twee-
de reïncarnatie van de Boeddha, een ver-
licht leraar die in zijn acht manifestaties de-
monen bezwoer en bij donderslag op een
tijger vloog. Talloze kloosters eren de grot-
ten waar hij mediteerde, een voetafdruk of
een reliek achterliet. De meeste van die
schatten werden in de vijftiende eeuw ont-
dekt door Pema Lingpa, een lokale heilige
én een voorvader van het huidige konings-
huis. In het klooster van Tamshing, een van
de voornaamste van het land, stap ik met
een loodzware ketting — gesmeed door de
heilige zelve — op mijn rug driemaal rond
het heiligste der heiligen. Goed voor mijn
karma!
In deze mooie vallei verblijf ik een nacht in
een homestay, waar de gastheer mij instru-
eert in de edele kunst van het boogschieten
— de nationale sport — en ondertussen een
gigantisch vuur oppookt tot de rivierkeien
witheet gloeien. Met een riek balanceert hij
de warme stenen in het met ijskoud rivier-
water gevulde houten bad, dat sissend en
stomend op temperatuur komt. Het Bhuta-
nese hetesteenbad is even weldoend als een
Finse sauna, een ontspannende routine van
warme baden en frisse buitenlucht, vuurwa-
ter en een kampvuur. Al even heet is ema
datse, pikante pepers in een kaassaus, het
nationale gerecht dat niet als bijgerecht
maar als volwaardige groenteschotel bij elke
maaltijd op tafel komt. Milder smaakt de
STREAMER STREAMER
STREAMER STREAMER
STREAMER STREAMER
STREAMER STREAMER
STREAMER STREAMER
DE GODEN EN HUN
BERGTOPPEN
Even buiten Timphu bloeien appelbloe-
sems in de ijle voorjaarslucht. De National
Highway klimt langs esdoorn en den, eik en
rododendron, dichte bossen met hier en
daar enkele huizen tussen landbouwterras-
sen, een stoepa op een kam, gebedsmolens
langs een rivier. „Volgens de grondwet moet
zestig procent van het territorium bestaan
uit bossen”, verduidelijkt mijn gids. „Duur-
zaamheid is een van de pijlers van ons con-
cept van Bruto Nationaal Geluk, een ont-
wikkelingsvisie bedacht door onze vorige
vorst.” Niet het in kille cijfers te vatten Bru-
to Nationaal Product, maar het collectieve
geluk staat centraal. Verrassend vooruitstre-
vend lijkt het ecologisch besef in dit land te
zijn, of paternalistisch conservatief? Sinds
1994 mogen expedities niet meer klimmen
boven 6000 meter, omdat de goden daar
wonen.
Besneeuwde Himalayatoppen, maagdelijk
in elke zin, domineren het machtige pano-
rama dat zich openbaart op de Dochu La
pas. Tussen de 108 stoepa’s, 3100 meter
boven zeeniveau, wapperen de gebedsvlag-
gen uitbundig, in een rechte lijn naar de go-
den. Gangkhar Puensum, met 7570 meter
het dak van het land, blijft nog wel even de
hoogste niet beklommen berg op aarde.
Het mooiste gebouw van het land is onge-
twijfeld het oude Winterpaleis van Punak-
ha, een gigantisch, zes verdiepingen hoog ¨

4. 34
REIS
PRAKTISCH
DE REIS
We reisden naar Bhutan met Atlas
Reizen, een specialist in maatwerk,
die authentieke gastvrijheid hoog in
het vaandel draagt. We maakten ge-
bruik van privévervoer met chauffeur
en een gids.
VERBLIJF
Het toerisme staat nog in zijn kinder-
schoenen, met een hotelaanbod ge-
richt op groepsreizen. Gelukkige uit-
zonderingen zijn onder meer het
Swiss Guest House, een ecopionier in
de vallei van Bhumtang, de homestays
bij lokale families die investeerden in
gastenkamers en de designchic van
Amankora, eenvoudige luxe op unieke
locaties.
Amanresorts (een internationale
groep met als vlaggenschip het Zo-
merpaleis in Peking) heeft vijf luxueu-
ze lodges verspreid over het land, van
Punakha tot Bumthang. We genoten
twee dagen van onze ruime kamer in
de Amankora Paro, een sfeervolle loft
met een brandende houtkachel,
hoogst persoonlijke attenties en een
uitstekende keuken.
BESTE REISTIJD
Het voorjaar en de herfst zijn de aan-
genaamste en drukste seizoenen. Tij-
dens onze zomermaanden teistert de
moesson Bhutan.
VLUCHT
We vlogen rechtstreeks van Brussel
naar Delhi met Jet Airways, een ambi-
tieuze Indiase luchtvaartmaatschap-
pij. Sinds 2007 ontwikkelt Jetairways
de luchthaven van Zaventem als haar
Europese hub voor trans-Atlantische
vluchten vanuit New York en Toronto
naar Delhi, Mumbai, Chennai of Ban-
galore.
Van Delhi (of Kathmandu) verzorgt de
Bhutanese luchtvaartmaatschappij
DrukAir een luchtbrug.
www.jetairways.com
INFO
Atlas Reizen, Pand 270 bus 56,
8790 Waregem, 056605858,
www.atlasreizen.be
voortreffelijke ragout met rapenstelen als-
ook de appelbrandewijn, de trots van
Bhumtang.
De erfenis van Pema Lingpa komt tot leven
tijdens de religieuze festivals, de jaarlijkse
hoogmis in elke gompa. De mysterieuze
trancedansen van de monniken, gehuld in
vogelmaskers of met demonenhoofden,
ontlenen hun goddelijke inspiratie aan cho-
reograaf Pema Lingpa. Schreeuwerige mist-
hoorns en nerveus geroffel begeleiden de
tsechu van Paro, een van de grootste en
voornaamste feesten van het land. Van
heinde en ver verzamelen mannen en vrou-
wen in hun mooiste klederdracht op het
tempelplein, waar clowns met een apen-
masker de orde handhaven en de dansers de
overwinning van het goede op het kwade
uitbeelden. Ik bewonder het spektakel van
op de tribune, tussen betelnootkauwende
moeders en opgewonden fluisterende va-
ders. „Berg je fototoestel op, de koning
komt!” Minzaam glimlachend neemt de
vorst plaats tussen zijn volk. De dansende
rode gewaden steken nu een tandje bij.
Erg vroeg in de ochtend, op de laatste dag
van mijn verblijf én van het festival, schui-
felt bij volle maan de menigte geduldig aan.
Het is nog donker en bijtend koud, maar de
throngdel —een gigantische thangka opge-
hangen tegen de kloostermuur — biedt ver-
lossing op het eerste zicht. Het religieuze
doek mag het daglicht niet zien, maar ster-
velingen die het geluk hebben het reliek met
eigen ogen te beroeren, verdienen de hemel.
Zo verdien ik in extremis mijn paradijs, net
voor ik het boeddhistische koninkrijk ver-
laat.
BHUTAN
STREAMER STREAMER
STREAMER STREAMER
STREAMER STREAMER
STREAMER STREAMER
STREAMER STREAMER
India
China
Nepal