2. Selinger, Skowron Siła argumentu:
racja, przekonanie, konsensus:
• silne argumenty ma ktoś, kto ma rację
• silny argument to taki, który potrafi
przekonać
• … ze względu na pewien ogólny cel, jakim
jest zazwyczaj zgoda i porozumienie
między użytkownikami argumentów. Silny
argument to w tym wypadku taki, który
pozwala osiągnąć konsensus
10. Łuszczewska-Romahnowa Z teorii
racjonalnej dyskusji:
Odbiorcę argumentacji nie interesuje na
ogół bezpośrednio to, czy argumentacja jest,
czy nie jest poprawnie przeprowadzona,
interesuje go natomiast często to, czy ma
uznać tezę argumentacji, czy też odmówić
uznania tej tezy, a jeśli zdecyduje się na to
ostatnie, może chcieć uzasadnić swoje
stanowisko.
11. Łuszczewska-Romahnowa Z teorii
racjonalnej dyskusji:
Odbiorca argumentacji może zgodzić się na
twierdzenie T lub odmówić stwierdzenia T.
Zarówno jedno, jak i drugie stanowisko może
on uzasadnić bez zajmowania stanowiska
wobec owej argumentacji. Może godzić się na
stwierdzenie T na podstawie innych racji lub
może uzasadnić swoją odmowę stwierdzenia T
poprzez zaprodukowanie kontrargumentacji,
czyli argumentacji o tezie będącej negacją T.
12. Łuszczewska-Romahnowa Z teorii
racjonalnej dyskusji:
Odbiorca argumentacji może zgodzić się na
twierdzenie T lub odmówić stwierdzenia T.
Zarówno jedno, jak i drugie stanowisko może
on uzasadnić bez zajmowania stanowiska
wobec owej argumentacji. Może godzić się na
stwierdzenie T na podstawie innych racji lub
może uzasadnić swoją odmowę stwierdzenia T
poprzez zaprodukowanie kontrargumentacji,
czyli argumentacji o tezie będącej negacją T.
13. Tokarz Ćwiczenia z wnioskowania
i argumentacji:
Przez argumentację (często nazywaną
krótko argumentem) rozumiemy czynności
werbalne i mentalne zmierzające do
wykazania prawdziwości pewnej tezy
(zwanej też wnioskiem albo konkluzją) za
pomocą serii sądów (wypowiedzi), zwanych
przesłankami, które zdaniem nadawcy do
owej konkluzji w jakiś sposób prowadzą.
14. Wittgenstein Dociekania
filozoficzne:
479. Pytanie: „Z jakiej racji tak
sądzisz?” mogłoby znaczyć: „Z jakich
racji to wywodzisz (wywiodłeś)?”. A
także: „Jakie racje przemawiające za
tym mniemaniem możesz potem
przytoczyć?”.
21. Kryteria praktyczne:
O1: W poniedziałki rano autobusy linii
182 prawie zawsze się spóźniają.
O2: A dziś już niestety poniedziałek.
O3: No to osiem-dwa na pewno się
spóźni.
22. Uzasadnienie – stopniowalność:
• ponad wszelką wątpliwość – racja
konkluzywna
• ponad rozsądną wątpliwość – tzw. dobra
racja – racja mocniejsza od racji
przeciwnej
• słaba racja, trudno wykluczyć racje
przeciwne
24. Ajdukiewicz Krytycyzm:
O człowieku, który niczego nie głosi na wiatr,
w nic nie wierzy na kredyt, lecz głosi i uznaje
tylko to, co sobie sam uzasadnił lub co mu
inni uzasadnili, mówimy, że jest krytyczny.
Nie wierz w nic bez dostatecznego
uzasadnienia! Jest to hasło krytycyzmu.
Uznawaj tylko twierdzenia uzasadnione!
27. Szymanek Sztuka argumentacji.
Słownik terminologiczny:
RATIO SUFFICIENS łac. powód, racja
wystarczająca (do uznania czegoś za prawdę, do
podjęcia decyzji itp.)
WARUNEK WYSTARCZAJĄCY zdanie A jest
warunkiem wystarczającym zdania B, jeśli z A
wynika B. Zdanie A: „Oskarżony ma alibi” jest
warunkiem wystarczającym zdania B: „Oskarżony
jest niewinny”. Jednocześnie A nie jest warunkiem
koniecznym B: oskarżony może być niewinny,
pomimo iż alibi nie ma.
28. Leibniz Monadologia:
Stwierdzamy, że żaden fakt nie może
okazać się rzeczywisty, czyli
istniejący, żadna wypowiedź
prawdziwa, jeżeli nie ma racji
dostatecznej, dla której to jest takie, a
nie inne; chociaż racje te najczęściej
nie mogą być nam znane.
29. Leibniz Monadologia:
Stwierdzamy, że żaden fakt nie może
okazać się rzeczywisty, czyli
istniejący, żadna wypowiedź
prawdziwa, jeżeli nie ma racji
dostatecznej, dla której to jest takie, a
nie inne; chociaż racje te najczęściej
nie mogą być nam znane.
30. Leibniz Monadologia:
Stwierdzamy, że żaden fakt nie może
okazać się rzeczywisty, czyli
istniejący, żadna wypowiedź
prawdziwa, jeżeli nie ma racji
dostatecznej, dla której to jest takie, a
nie inne; chociaż racje te najczęściej
nie mogą być nam znane.
31. Leibniz Monadologia:
Stwierdzamy, że żaden fakt nie może
okazać się rzeczywisty, czyli
istniejący, żadna wypowiedź
prawdziwa, jeżeli nie ma racji
dostatecznej, dla której to jest takie, a
nie inne; chociaż racje te najczęściej
nie mogą być nam znane.
33. Kant O odkryciu, po którym wszelka nowa
krytyka czystego rozumu jest zbędna ze
względu na istnienie wcześniejszej:
Twierdzenie zostało sformułowane
dwuznacznie, tak, że można uczynić z niego
zasadę logiczną i transcendentalną,
ponieważ słowo „wszystko” może
oznaczać zarówno sąd, który formułujemy o
czymkolwiek, jak i każdą rzecz.
35. Ajdukiewicz Zarys logiki:
Zasada dostatecznej racji – jako postulat –
domaga się więc od nas, byśmy uznawali tylko
twierdzenia posiadające dostateczne
uzasadnienie, a powstrzymywali się od
dawania wiary wszelkim innym. […] Krytycyzm,
a więc i zasada dostatecznej racji zdają się
jednak występować przeciwko przyjmowaniu
jakichś poglądów „na wiarę”, tzn. tylko na
podstawie tego, że nam ktoś te twierdzenia
komunikuje.
36. Ajdukiewicz Zarys logiki:
Zasada racji dostatecznej nie opowiada się
przeciwko wszelkiemu korzystaniu z
cudzych informacji, ale tylko przeciwko
lekkomyślnemu korzystaniu z nich, tzn.
przeciwko przyjmowaniu informacji
pochodzących ze źródła, o którego
kompetencji i wiarogodności nic nie wiemy.
38. Łukasiewicz Analiza i konstrukcja
pojęcia przyczyny:
Stosunek racji do następstwa nie
zachodzi między zjawiskami
psychicznymi, bo byłby wtedy chyba
jakimś stosunkiem przyczynowym,
tylko między prawdziwością lub
fałszywością sądów.
39. racja czy przyczyna?
• poszukiwanie bazy, czy fundamentu wiedzy
i przekonań w postaci epistemologicznego
źródła uzasadnienia, prowadzi w stronę
świadectwa zmysłów: wrażeń, percepcji,
doświadczenia, czy danych zmysłowych
• jaki charakter ma relacja zachodząca
pomiędzy wrażeniem, a przekonaniem, które
ma być przez wrażenie uzasadnione?
40. racja czy przyczyna?
• doznania zmysłowe powodują przyczynowo
dane przekonania i w tym sensie są one
bazą dla tych przekonań
• ale nie są to racje uzasadniające dla
przekonań, są to zdarzenia w świecie lub
naszym aparacie percepcyjnym
• np. zachmurzone niebo poprzez zmysły jest
przyczyną przekonania o zachmurzeniu
41. Schopenhauer Poczwórne źródło
twierdzenia o podstawie dostatecznej:
Jeżeli prawda empiryczna jest podstawą
ostatecznego twierdzenia, do jakiego
doszliśmy i idąc dalej, pytamy
„dlaczego?”, to żądanie nasze nie dotyczy
już podstawy poznania, ale przyczyny.
42. Rorty Obiektywność, relatywizm
i prawda:
chociaż istnieją przyczyny powodujące,
że przekonania się zdobywa, oraz racje
przemawiające za ich podtrzymywaniem
lub zmianą, to nie istnieją żadne
przyczyny, dla których przekonania są
prawdziwe
43. Davidson Komentarze:
• Nic, co jest przyczyną jakiejś myśli, nie
jest racją, aby ją pomyśleć.
• Przekonania spostrzeżeniowe, choć
zależą przyczynowo od świata, nie mają
uzasadnień pochodzących spoza
dziedziny przekonań.
44. Davidson Komentarze:
Tylko coś, co ma jakąś treść
propozycjonalną (a zatem nie jest tylko
doznaniem lub pobudzeniem neuronów),
może wchodzić w relacje logiczne z jakąś
myślą i stanowić tym samym powód, aby ją
pomyśleć, czyli uzasadnić tę myśl.
45. Popper Logika odkrycia
naukowego:
postanowienie przyjęcia zdania bazowego,
uznania go za zadowalające, związane jest
przyczynowo z naszymi doznaniami,
szczególnie z doświadczeniami
percepcyjnymi. Nie zamierzamy jednak
uzasadniać zdań bazowych za pomocą
doznań. Doznania mogą motywować
postanowienie i – skutkiem tego –
przyjmowanie lub odrzucanie zdań, lecz zdania
bazowego nie można w ten sposób uzasadnić.
46. Causa sive ratio?
• konsekwentne oddzielenie przyczyn
i racji – motywująca przyczyna nie
przemienia się w uzasadniającą rację
• racja dostateczna sensu stricto, czyli
wystarczająca; nie prowadzi do racji
ostatecznej – de facto koniecznej
47. Leibniz De contingentia, [cyt. za: B.
Paź Naczelna zasada racjonalizmu]
Wspólne jest każdej prawdzie, że zawsze
można podać rację twierdzenia, w
przypadku twierdzeń koniecznych rację
konieczną (ratio necessitans), w przypadku
przygodnych – skłaniającą (ratio inclinans).
49. Leibniz Wyznanie wiary filozofa:
Wszyscy bowiem ludzie, gdy coś
postrzegają, to zaraz [...] pytają [...] o rację
dostateczną [...]. A kiedy im się podało rację,
to [...] pytają o rację racji, aż w końcu – jeśli
to filozofowie – natrafią na rzecz jasną, która
jest konieczna, czyli jest racją dla samej
siebie, a jeśli to zwyczajni ludzie – to na
zwyczajną, taką, z którą się już zżyli, i na
niej poprzestają.
50. • Ajdukiewicz K. (1934) „Krytycyzm”, [w:] Świat i życie, t. III, Lwów-Warszawa.
• Ajdukiewicz K. (1958) Zarys logiki, Warszawa.
• Boruszewski J. (2013) „Zasada racji dostatecznej w kontekście semantycznej kontrowersji
realizm-antyrealizm”, Studia Philosophica Wratislaviensia VIII.
• Davidson D. (1996) Komentarze, [w:] Dyskusje z Donaldem Davidsonem o prawdzie, języku
i umyśle, U. Żegleń (red.), Lublin.
• Kant I. (2009) O odkryciu, po którym wszelka nowa krytyka czystego rozumu jest zbędna ze
względu na istnienie wcześniejszej, Toruń.
• Kmita J. (2000) Wymykanie się uniwersaliom, Warszawa.
• Leibniz G.W. (1969) Wyznanie wiary filozofa. Rozprawa metafizyczna. Monadologia. Zasady łaski
i natury oraz inne pisma filozoficzne, Warszawa.
• Łukasiewicz J. (1961) Z zagadnień logiki i filozofii, Warszawa.
• Łuszczewska-Romahnowa S. (1964) „Z teorii racjonalnej dyskusji”, [w:] Rozprawy logiczne,
Warszawa.
• Paź B. (2007) Naczelna zasada racjonalizmu. Od Kartezjusza do wczesnego Kanta. Kraków.
• Popper K.R. (2002) Logika odkrycia naukowego, Warszawa.
• Rorty R. (1999) Obiektywność, relatywizm i prawda, Warszawa.
• Schopenhauer A. (2004) Poczwórne źródło twierdzenia o podstawie dostatecznej, Kraków.
• Selinger M., Skowron B. (2016) „Siła argumentu: racja, przekonanie, konsensus”, Zagadnienia
Naukoznawstwa 209.
• Szymanek K. (2008) Sztuka argumentacji. Słownik terminologiczny, Warszawa.
• Tokarz M. (2006) Ćwiczenia z wnioskowania i argumentacji, Tychy.
• Tokarz M. (2006) Argumentacja, perswazja, manipulacja. Wykłady z teorii komunikacji, Gdańsk.
• Wittgenstein L. (2000) Dociekania Filozoficzne, Warszawa.
