Το υλικό αυτής της παρουσίασης αντλήθηκε από την ιστοσελίδα του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης
(Ίδρυμα Νικολάου και Ντόλλυς Γουλανδρή) http://www.cycladic.gr/frontoffice/portal.asp?cpage=resource&cresrc=984&cnode=46&clang=0
2. Το υλικό αυτής της παρουσίασης αντλήθηκε από την ιστοσελίδα του
Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης
(Ίδρυμα Νικολάου και Ντόλλυς Γουλανδρή)
http://www.cycladic.gr/frontoffice/portal.asp?cpage=resource&cresrc=984&
cnode=46&clang=0
ΠΗΓΗ
3. Κατά κανόνα, τα αρχαία ελληνικά
αγγεία διακοσμούνται πριν από
την όπτηση. Οι μορφές και τα
υπόλοιπα μοτίβα σχεδιάζονταν και
«χρωματίζονταν» όσο ο πηλός
ήταν ακόμη νωπός. Με την όπτηση
τα «χρώματα» διαπερνούσαν τους
πόρους του πηλού και
σταθεροποιούνταν – σε αυτό
οφείλεται και η καλή τους
διατήρηση έως σήμερα.
Η ΔΙΑΚΟΣΜΗΣΗ ΤΩΝ ΑΓΓΕΙΩΝ
4. Οι αρχαίοι κεραμείς, βέβαια, δεν
χρησιμοποιούσαν χρωστικές
ουσίες για τη διακόσμηση των
αγγείων. Αντίθετα,
εκμεταλλεύονταν τις χημικές
αντιδράσεις των οξειδίων του
σιδήρου, που περιέχει ο πηλός,
κατά την όπτηση. Τα οξείδια αυτά,
έχουν την τάση να αποκτούν
ερυθρό χρώμα όταν βρεθούν σε
οξειδωτικές συνθήκες καύσης και
μελανό όταν βρεθούν σε
αναγωγικές συνθήκες (δηλαδή
χωρίς παρουσία οξυγόνου).
5. Αν και οι ιδιότητες των οξειδίων
του σιδήρου ήταν γνωστές ήδη
από τα προϊστορικά χρόνια, οι
κεραμείς κατανόησαν πλήρως τις
τεράστιες δυνατότητες που τους
προσέφεραν μόνον κατά την
Αρχαϊκή και Κλασική περίοδο. Τα
περίφημα μελανόμορφα και
ερυθρόμορφα αγγεία, με τις
στιλπνές επιφάνειές τους,
αποτελούν πραγματικά
αριστουργήματα της κεραμικής
τέχνης.
6. Η τεχνική κατασκευής και
διακόσμησής τους ήταν
ιδιαίτερα περίπλοκη και οι
αρχαιολόγοι κατάφεραν να την
κατανοήσουν και να την
αναπαράγουν πειραματικά μόλις
την δεκαετία του 1940. Τα
βασικά στάδια της διαδικασίας
είναι τα εξής
7. A
Όταν στέγνωνε το αγγείο,
αναλάμβανε δράση ο αγγειογράφος.
Αρχικά σχεδίαζε τις μορφές και τα
υπόλοιπα διακοσμητικά μοτίβα και
στη συνέχεια τα κάλυπτε με επίχρισμα
πηλού. Για να επιτύχουν τη χρωματική
διαφοροποίηση, οι αγγειογράφοι
κάλυπταν την επιφάνεια με δύο είδη
επιχρίσματος:
- αραιωμένο επίχρισμα πηλού με
χαμηλή περιεκτικότητα σιδήρου για
τις ερυθρές επιφάνειες,
- παχύρρευστο στρώμα σιδηρούχου
πηλού για τις μελανές επιφάνειες.
αραιωμένο επίχρισμα πηλού για
τις ερυθρές επιφάνειες
ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΜΟΡΦΩΝ ΚΑΙ
ΔΙΑΚΟΣΜΗΤΙΚΩΝ ΜΟΤΙΒΩΝ
παχύρρευστο στρώμα σιδηρούχου πηλού
για τις μελανές επιφάνειες
8. ελεύθερη ροή οξυγόνου
(οξειδωτικό περιβάλλον)
Η οξείδωση των σιδηρούχων συστατικών
του πηλού δίνει ερυθρή απόχρωση στα
αγγεία.
Η ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΤΗΣ ΟΠΤΗΣΗΣ
Φάση 1
Όταν τελείωνε η διακόσμηση,
ο κεραμέας τοποθετούσε το
αγγείο στον κλίβανο όπου
ψηνόταν για 6-8 ώρες. Η
διαδικασία όπτησης ήταν ίδια
και στις δύο τεχνικές.
Περιλάμβανε τρία στάδια με
συνεχείς εναλλαγές στην
παροχή οξυγόνου. Η
εναλλαγή αυτή επηρέαζε με
διαφορετικό τρόπο τα δύο
είδη επιχρίσματος και
οδηγούσε στη δημιουργία
εντονών και στιλπνών
ερυθρών και μελανών
χρωμάτων.
9. Φάση 2
κλείσιμο αεραγωγών
(αναγωγικό περιβάλλον)
Η απουσία οξυγόνου και ο
έντονος καπνός που
παράγεται από την ατελή
καύση του άνθρακα δίνουν
θαμπή γκρίζα απόχρωση στην
επιφάνεια των αγγείων. Το
παχύ σιδηρούχο επίχρισμα
μετατρέπεται σε μαγνητίτη,
με αποτέλεσμα οι αντίστοιχες
επιφάνειες να υαλοποιηθούν
και να αποκτήσουν στιλπνό
μελανό χρώμα
10. Φάση 3
άνοιγμα αεραγωγών (οξειδωτικό
περιβάλλον)
Η ελεύθερη ροή αέρα επαναφέρει
το ερυθρό χρώμα στα σημεία που
έχουν καλυφθεί από αραιό
επίχρισμα, όμως τα σημεία που
έχουν υαλοποιηθεί παραμένουν
μελανά. Τα χρώματα
σταθεροποιούνται και τα αγγεία
είναι έτοιμα.
11. Αυτά είναι τα βασικά στάδια
παραγωγής ενός απλού
μελανόμορφου ή ερυθρόμορφου
αγγείου. Στην πράξη, βέβαια, η
διαδικασία ήταν πολύ πιο σύνθετη.
Η αποτύπωση των λεπτομερειών
των μορφών, η προετοιμασία των
κατάλληλων επιχρισμάτων και η
ακριβής επάλειψη των επιφανειών
απαιτούσαν εξαιρετική
επιδεξιότητα. Τεράστια σημασία
είχε και ο έλεγχος της
θερμοκρασίας στον κλίβανο, που
ήθελε μεγάλη εμπειρία και συνεχείς
δοκιμές και ελέγχους.
12. Αλλά και οι καλλιτεχνικές απαιτήσεις
μπορούσαν να κάνουν δυσκολότερη την
διαδικασία. Συχνά οι Έλληνες
αγγειογράφοι - ιδιαίτερα εκείνοι του
μελανόμορφου ρυθμού - επιθυμούσαν να
τονίσουν συγκεκριμένα στοιχεία των
παραστάσεών τους με άλλα χρώματα.
Για παράδειγμα, χρησιμοποιούσαν λευκό
ή υποκίτρινο χρώμα για το δέρμα των
γυναικών, ιώδες για τα γένια, τα μαλλιά
και τα ενδύματα, κ.ά. Αυτά τα "επίθετα
χρώματα" ήταν στην ουσία διαφορετικά
είδη επιχρίσματος που έμπαιναν πάνω
από το βασικό επίχρισμα πριν από την
όπτηση. Τις περισσότερες φορές
διατηρούνται αναλλοίωτα, σε ορισμένες
περιπτώσεις, όμως, αποκολλώνται
εύκολα, ίσως λόγω ατελούς όπτησης.
