2. Hitza u rr e a
Otfried Höffe
1. Leh e n Kriti k a rekik o et a Oin a r r i t z a p e n a rekik o lotur a
Europ a r Ilustrazio ar e n gore n e a n Imma n u e l Kantek garaiko ideia
gidari bat, kritika, bes t e bi ideia gidariei aplikatz e n die, arrazoi m e n a ri
eta aska t a s u n a ri. Horrela, Ilustrazio ar e n autokritika errotiko a eta
zab al a egite n du, bai lehe n uneko garaiar e n a , filosofiar e n era gin
han di a jaso zuen a r e n a , baita geroko aldiar e n a ere, filosofiak indarr a
galdu zuen aldi horre n a . Autokritika hori arte a n son a t u bihurtu diren
hiru gald er e t a n biltzen da: 1. Zer eza g u t dezak e t ? 2. Zer egin beh a r
dut? 3. Zer itxaron dezak e t ? Lehen gald er a ri dagokion era n tz u n a ,
bes t e bi galder a k ere jorratz e n ditu e n a , arrazoi m e n a r e n kritika
tran s z e n d e n t a l a , hain da enziklop e diko a eta ber eziki hain berria,
eze n gar ai berri bat has t e n baitu. Idazlan hori, hog ei urte inguruko
pent s a m e n d u - ahale gin e n ondorio a eta ha m a r urte lanik argitar a t u
gab e egon ondor e n 1781 e a n ag ertz e n den a , Arrazio m e n huts ar e n
kritika , Arthur Schop e n h a u e r - en ustez “Europ a n inoiz idatzi den
liburu garra n t zits u e n a ” da ( Gesa m m e l t e Briefe , arg. A. Hübsch e r, Nr.
157 ). Filosofo askok baliosp e n berb e r a egit e n dut e n e z , Charles S.
Peirce prag m a t i s t a est a t u b a t u a r r a k ere Kante n lehe n kritikari
2
3. “filosofian ed a n dud a n bularr e t a k o esn e a ” zeritzon ( My prag m a ti s m
laneko sarrer a n , 1909), Kante n bes t e lanak ezkutu a n ger a tz e n dira
sarri. Horrez gain, 1788 a n argit ar a t u zuen Arrazoi m e n praktikoar e n
kritika Kantek filosofia mor alar e n ere m u a n idatzi zuen lehe n idazlan
kritikoar e n itzalpe a n dago (Ohitur en m e t afisikar e n oinarritzap e n a ,
1785).
Gutxies p e n bikoitz horre n aurkak o bi arrazoi ditug u. Batetik, lehe n
kritikar ekin lotur a n, ezin da ukatu har e n tesiak art e a n asko
erlatibizat u direla, adibidez ikusp e gi trans z e n d e n t a l a hizkuntz a r e n
filosofiak egind ak o birake t a dela eta (“linguis tic turn”) eta
ma t e m a t i k a r e n teoria judizio ma t e m a t i k o e n izaer a sinte tiko a ri
buruzko zalantz a k direla eta. Aitzitik, Kante n filosofia mor alar e n
oinarrizko osag ai e k egu n ere ones p e n a lortze n dut e: baliota s u n
mug a e zi n a , kat e g o riko a, agind u moral e n adig ai- osag ai gisa,
orokorg a r rit a s u n a har e n beh a rr e zk o irizpide gisa eta gizakiak due n
izaer a bere baitar a k o xed e gisa, bere duint a s u n utziezina, bere
gaita s u n mor al ar e n “ondorio” gisa. Bi me n d e tik gorako ezt a b ai d a
sakon e n ondor e n bigarr e n kritikako oinarrizko baiezt a p e n batzu e k
lehe n kritikako ek baino indar gehia g o eraku s t e n dut e.
Best ald e, Oinarritzap e n a rekin lotura n, bigarr e n kritikak
bet e b e h a r r a r e n printzipio ari dagokion e z “behin- behin ek o
eza g u p e n a ” eta “formul a jakin” bat e n aipa m e n a baino zertxo b ait
gehia g o dauk a (lanar e n hitzaurr e a n aipatz e n den ez). Gainer a k o hori
3
4. gaiar e n zab alp e n e tik abiatz e n da. Horrela, filosofia moralar e n
oinarritza p e n a k , zentz u hertsi a n, “arrazoi m e n praktiko huts a r e n
an alitikak” irakas g ai berri bat jasotz e n du, “arrazoi m e n a r e n
egita t e a ” . Horren bidez arrazoi m e n praktiko huts a k ber e
“erre alit a t e a egintz ar e n bidez” frogatz e n du (lanar e n hitza urr e a n ) .
Horri “Arrazoi m e n praktiko huts a r e n dialektika” gain er a t z e n zaio,
hirug a rr e n galder a jorratz e n due n a : zer itxaro n dez ak e t ? , eta azke nik
“met o d o a r e n irakas p e n ” bat.
Kante n filosofia mor al ar e n era gin historikoa n Ohiture n
m e t afisikar e n oinarritzap e n a k izan du garr a n t zi handie n a . Baina
maila filosofikoari erre p a r a t z e n baz aio, ordu a n Arrazoi m e n
praktikoar e n kritika da nagu si. Idazkiak Oinarritzap e n a k baino gai
gehia g o jasotz e n ditu eta, gain er a , argia g o a da arazo a
plazar a t z e r a k o a n , zeh a t z a g o a adigaie t a n eta sen d o a g o a pent s a m e n -
bide a n .
Hala ere, Kantek ezag u tz a r e n hizkuntz a erabiltze n du, ez
ap el a tib o a . Inoiz ez du nagu sit a s u n mor alar e n ikusp e gitik
gaitz e s p e nik egite n.
2. Oin arrizk o ara z o a
Arrazoi m e n praktikoar e n kritika ren aus ar di a ez da txikia. Izan ere,
Kantek ordur a art eko etikot a s u n a r e n edo mor al ar e n oinarritz a p e n
orori egite n dio aurre. “Taula” laburbiltzaile bat e a n , “etikot a s u n a r e n
printzipioa n dau d e n det er mi n a zio- oinarri mat e ri al praktiko ak”
4
5. sailkatz e n ditu e n e a n , Kantek ber e printzipio form al a azaltz e n du
filosofia mor alar e n tradizio osoari, oro har det e r mi n a zio- oinarrie n
ma t e ri alt a s u n a r e n me n p e ezartz e n due n a ri, zorrozki aurkak o t u z.
Kant aurkak o tz a gutxi- asko zorrotz e a n ezartz e n da hezku n tz a r e n
(Montaign e ), kons tituzio hiritarr ar e n (Mand e ville), senti m e n d u
fisikoar e n (Epìkuro) edo mor al ar e n (Hutch e s o n ), bet e gin tz a r r e a r e n
(estoiko ak, Wolf) eta jainkotiar nahi m e n a r e n printzipio etiko
ma t e ri al e n aurre a n . Taulak guztiz osoa izan nahi due n arre n,
harrig arriro Platon eta Aristot el e s ez ditu jasotz e n.
Moralar e n bes t e oinarritza p e n saiak e r a horiek huts egite n dut el a
lehe n kritikan bezala froga tz e n da. Izan ere, Kante n ustez bi
kasu e t a n uzia berb e r a da, baliota s u n zehar o orokor eta objektibo a .
Han, ere m u teor e tiko a n zientziak aurkez t e n du uzi hori. Hem e n ,
ere m u praktiko a n, moralak, zeinak era ber e a n lotes p e n mug a e zin a
eska tz e n due n: objektibit a t e praktiko a r e n maila gore n a , bes t el a
es a n d a , egia praktiko a, ez teor e tiko a .
Kantek esku a rki arrazoi m e n a z sent s u e n ere m u a gainditz ek o
ah al m e n a ulertz e n du eta hori egite a n zorrozki objektibo a k diren
printzipioei jarraitze a . Arrazoim e n teor e tiko a da gaindip e n horre n
ardur a d u n a eza g u m e n a r e n t z a t eta hori egite a n printzipio teor e tiko e k
det e r mi n a t z e n dut e; aitzitik, arrazoi m e n praktiko a ez zaio lotzen
zuzen e a n ekite a ri, baina bai horre n oinarrian dago e n desira m e n a ri
eta horre n printzipio praktiko ei. Arrazoim e n a k det er mi n a t z e n due n
5
6. desira m e n a k , subjektibit a t e praktiko ak, nahi m e n ere izen a du, zeina
Kante n tz a t ez den indar irrazion al a, baizik eta arrazoizko a den
zerb ait: arrazoi m e n a ekintz ari lotut a. Kante n lan kritiko osoar e n
oinarria n dago e n bereizku n tz a horrek, arrazoi m e n praktiko ar e n eta
teor e tiko a r e n art e a k o a k , oraindik guztiz ulertu ez den era gin a du:
arrazoi m e n teor e tiko a ri zorrozki aurkak o t u z arrazoi m e n praktiko a
osag ai eza g u t z aile orota tik ask e dago, osag ai epist e mik o a k ia era b a t
sunt situ t a daud e hor. Horrela, Kant Platon e n g a n d ik urrun tz e n da
guztiz gai honi dagokion e z, hots, ongi mor alak baldintz a
epist e mik o e kin due n lotur a eta hortik ondoriozt a t z e n den itxarop e n
bat, alegia, filosofoek esku m e n berezi bat dut el a mor ale a n eta,
horre g a tik, gaita s u n berezi bat gizart e a politikoki gidatz ek o.
Filosofoek filosofiare n bidez lortze n dut e n moral bati Kantek giza
arrazoi m e n orokorr ar e n mor ala aurkak o tz e n dio. Morala jakintza-
osag ai e kiko lotur a orota tik aska tz e n den e a n (Platon e n g a n ideien
siste m a , ber eziki ongiar e n ideia), eta alder a n t ziz giza arrazoi m e n
orokor eta arrun t a r e n t z a t irekia dago e n e a n , filosofoek eure n
pribilegio mor alak galtze n dituzt e eta, gainer a , hortik ondoriozt a t z e n
diren pribilegio politikoak. Kantek Platon e n ideia horri egite n dion
kritika ezag u n a , hots, filosofo ak erre g e izan beh a r duela ( Betiko
bak e a , bigarr e n eran s kin a), edukiar e n ara b e r a hon ekin has t e n da:
arrazoi m e n teor e tiko a r e n eta praktiko a r e n art eko bereizke t a
zorrotz a r e kin, mor alar e n de mo kr a tiz a zio bati lotut a.
6
7. Arrazoim e n praktiko a, hob e t o es a n d a , nahi m e n a
“erre p r e s e n t a zi o ei dagozkie n objektu a k sortze n ditue n edo horiek
sortz eko (ahal m e n fisikoa nahiko a izan ala ez) ber e buru a, hots, bere
kaus alita t e a det er mi n a t z e k o ” ahal m e n a da.
Lau ikusp e gi dira garra n t zits u a k definizio horret a n : 1.
“Det er mi n a zio- oinarri” adier az p e n a r e n arab e r a desira tz e bat da,
baina ez gus t a g a r ri eta gust a g a i tz a den a r e n uneko senti m e n d u e k
gidatz e n due n a , baizik eta arrazoiek. Arrazoim e n sinple a ere bai, ez
soilik arrazoi m e n praktiko huts a , printzipioe n arab e r a gidat u a den
desira tz e bat da; horre n printzipio a bitarikoa izan daitek e,
arrazoi m e n praktiko txikien a bad u, agind u tekniko a izango da,
horre n goratz e a bad a , prag m a t ik o a . 2. “Sortze” adier az p e n a k indar
ekoizle a adier az t e n du. 3. Baina, par e n t e s iko es ak u n e erdiak
dioen e z, fisikoki nahiko a ezin da izan; nahi izate a r e n eta ekite a r e n
art e a n adig ai e n arab e r a k o alde a dago, eta sarri egit a t e z k o a ere bai.
4. “Norb er e buru a hori sortzer a det e r mi n a t z e a ” dioen e a n horrekin
erab a ki a adier az t e n da. Arrazoim e n praktiko huts a
nahi m e n a r e n t z a k o arrazoi m e n - oinarriet a n datz a, hau da, ekite a r e n
oinarria n dago e n desiratz e a senti m e n e z k o bultza tz aile e t a tik
bere g ai nki det e r mi n a t z e k o gaita s u n e a n , hots, irrika, pre mi a eta
desio e t a tik, eta noski gust a g a r ri eta gus t a g a i tz den a r e n sent s a ziotik
bere g ai nki. Bere printzipio ak horret a tik bere g ai n a k direlako, eta
7
8. ondorioz, mug a e zin a k direlako, eta ber az, horiek kate g o rikoki balio
dut el ako, agind u kat e g o riko e n maila dut e.
Arrazoim e n a ea oro har praktiko a izan daitek e e n galde t z e a k , eta
horri lotzen zaion bes t e gald er a hon ek, hots, ea arrazoi m e n praktiko
huts gisa, subjektibit a t e mor al gisa existitze n den, filosofiare n
historia osoa zeh ark a t z e n dut e oinarrizko arazo gisa. Hori horrela
dela ikusita, Kante n proze d u r a argia bezain laburr a ri “genial a” deitu
beh a r zaio. Hast ek o Kantek adig ai a zehaz t e n du eta horrela gaizki-
ulertz e asko gainditz e n ditu, baita hainb a t irten bid e faltsu ere:
arrazoi m e n praktiko a ez da ezag u t z a- gaita s u n a , objektu berezi bat
izango lukee n a , praxia. Aitzitik, hura funts ezk o eran ezb er din a den,
eza g u t z e tik erat or tz e n ez den, baizik eta erab a t bere g ai n a den
gaita s u n a da, nahi izate a r e n a . Arrazoim e n praktiko a eza g u t z a-
gaita s u n gisa ulertz e n den bitart e a n , objektu ber ezi bat due n a ,
praxia, bad a, arrazoi m e n praktiko huts bat e n pent s a m e n d u a k
zentzu g a b e k e ri a dirudi. Izan ere, nola gidat u beh a rk o luke ekintz a
eza g u t z a gaita s u n soil bat e k? Bestald e , arrazoi m e n praktiko a
ekintz ar e n det e r mi n a zio- oinarri gisa ulertz e n bad a , ordu a n
arrazoi m e n praktiko huts a pent s a t z e n zaila den baina pent s a
daitek e e n zerb ait bihurtz e n da, alegia, nahi izate huts a, kanpoko
eskakizun e t a tik ber e g ai n a .
Adigaiar e n zehaz t a p e n horri lotze n zaio zuzen e a n Kante n
argu dio a r e n bigarr e n urrat s a , hots, gald er a hau: nola det e r mi n a t z e n
8
9. du bere buru a nahi izate huts bat e k? Hirugarr e n urrat s a k em a t e n
digu eran tz u n a : nahi izate a r e n ma t e ri a nahi izate a r e n kanp o tik
datorkigu n e z , nahi izate huts a k bazt er t u egin beh a r du mat e ri ar e n
bidezko det er mi n a zio oro, halako mold ez non “mat e ri a edo form a”
altern a tib a bad u g u , forma gera tz e n baita soilik det e r mi n a zio- oinarri
gisa. Bere aldetik form a huts bat, laug arr e n urrat s a k dioen e z,
berb e r a da nahi due n edonor e n t z a t , hau da, zentz u praktiko a n
arrazoidu n a k diren zerizan guztien tz a t , eta horre g a tik berb e r a t a s u n
hori, hots, lege orokorr a, nahi izate huts a r e n zeinu eza g u g a r ri
bihurtz e n da.
Teoriar e n ere m u a n bezala, Kantek praktiko a n ere ber eizkun tz a
zorrotz a aurkitze n du senti m e n e z k o det er mi n a zio- oinarrie n me n p e
dago e n ah al m e n bat e n , he m e n “patologikoki afekt a t u t a dago e n
nahi m e n a r e n ” , eta horret a tik guztiz ber e g ai n a den nahi m e n huts
bat e n arte a n . Patologikoki afekt a t u t a dago e n nahi m e n a enpirikoki
afekt a t u t a dago e n a da, eta nahi m e n huts a arrazoi m e n praktiko
huts a . Enpirikoki baldintz a t u t a dago e n arrazoi m e n a k bere
det e r mi n a zio a r e n zati bat kanp o tik jasotz e n du, irrika, pre mi a,
aztur a k eta pasioe n eskutik, baina arrazoi m e n praktiko huts a k bere
buru a ri begira tz e n dio guztiz, hau da, ber e form a huts a ri.
Lanar e n sarr er a n baiezt a t z e n du Kantek dago e n e k o lehe n liburuko
lehe n zatian, hau da, “arrazoi m e n praktiko huts a r e n analitika n”,
“arrazoi m e n praktiko huts a r e n oinarrizko lege tik” erat or tz e n den
9
10. “ondoriozt a p e n ” era b a kig a r ri a osatz e n due n a , eze n “arrazoi m e n
huts a berez izan dait ek e el a praktiko a”. Baiezt a p e n horre n bidez
Kantek mug a k eraku s t e n dizkie enpirikoki det e r mi n a t u t a dago e n
arrazoi m e n praktiko ar e n uziei. Hori dela eta, ere m u praktiko a n
frogar e n helbur u a r e n iraulket a bat gert a t z e n da ere m u
teor e tiko a r e kin alder a t u z. Bi lane n izenb ur u e t a n adier a z t e n da hori.
Ezagutz a n Kantek arrazoi m e n huts a r e n hant u s t e a apurtz e n du, eta
horre g a tik horri dagokion lanak “Arrazoi m e n huts a r e n kritika” izen a
du, edo zehazkia g o, “Arrazoim e n teor e tiko edo esp e k ul a tibo
huts a r e n a ” . Bestald e , ekintz ari dagokion e z, edo zeh azkia g o,
nahi m e n a r e n erak e t a ri dagokion e z enpirikoki baldintz a t u t a k o
arrazoi m e n a r e n hant u s t e a apurtz e n due n e z , lanari “Arrazoi m e n
praktiko a r e n kritika” deitze n dio, eta ez “arrazoi m e n praktiko
huts a r e n a ” . Errefus a t u beh a r den a, hain zuzen, mor alar e n printzipioa
esp e rie n t ziar e n me n p e dago el a dioen ikusp e gi a da. Hume gogo a n
izanik, Kantek enpiris mo etikoa bazt e r tz e n du.
Horren ordez lehe n atal ar e n egitur a n top a tz e n dugu filosofia
mor al e a n Kantek ordezk a t z e n due n arrazion alis m o zorrotz a,
“Arrazoim e n praktiko huts a r e n oinarrizko es ak u n e e z ”. Spinoz ar e n
Ethica, Ordine Geo m e t rico de m o n s t r a t a lanari hurbilduz, baina
arrazoin alis m o a r e n me t o d o ma t e m a t i k o a eta horre n ap art e k o lan
hori guztiz onart u gab e , Kant definizioak em a n e z abiatz e n da
(“Definizioa”). Eta horiei iraka s p e n a k eta eure n oinarritz a p e n ,
10
11. ondoriozt a p e n eta oharr ak jarraiki zaizkie. Hala ere, beh a r diren
adigaie n definizioak baino gutxia g o eta gehia g o biltzen du lehe n
para g r afo a k. Gehiag o barn e biltz e n du, Kantek ber e buru a ere
argitz e n duelako; ber e egita s m o a edo konpo n d u beh a r den arazo a
aurk ezt e n du: nola pent s a dezak e gizakiak, due n senti m e n a izand a
(patologikoki afekt a t u t a k o nahi m e n a ) , arrazoi m e n huts a
eza u g a r ritz e n due n baliog arrit a s u n orokorr a ekintz ar e n ere m u a n eta,
gainer a , nola egikari dez ak e hori? Best ald e, definizioak gutxiegi
jasotz e n du, behin- behin ek o izenezko adig ai- definizioak baino ez
ditu el ak o em a t e n . Adigai erab a kig a rriar e n , lege praktiko ar e n
definizio gar a t u a g o a lehe n atalar e n am ai er a alder a dator, 7.
para g r afo a n .
3. Egitur a
Lehen Arrazoi m e n huts ar e n kritika bezala, Arrazoi m e n
praktikoar e n kritika ere hitzaurr e eta sarr er a bat ekin has t e n da.
Ondor e n lehe n eta zab ale n den zatia dator, “arrazoi m e n praktiko
huts a r e n osag ai e n irakas p e n a ” . Kantek berak es a t e n digun e z, horrek
lehe n kritikar e n egitur a hartz e n du, bain a orain est e tik a an alitikar e n
barn e ezartz e n du. Best ald e, lehe n kritikan bez al a an altika bat e tik
abiatz e n da, orain arrazoi m e n praktiko huts a r e n an alitika den a
egiar e n erre g el a gisa, eta ondor e n dator dialektika “arrazoi m e n
praktiko a r e n judizioet a n gert a t z e n diren liluren aurkez p e n eta
des e git e gisa”.
11
12. Analitikak (uler m e n berri hed a t u a n ) lehe n kritikar e n analitikak
bezala hiru zati ditu, baina lehe n kritikar ekin alder a t u z atze tik
aurrek o nora n tz a n . Lehen kritika senti m e n a r e n teoria bat e kin has t e n
da, est e tik ar e kin, han an alitika trans z e n d e n t a l a ri aitzina tz e n zaion a,
eta ondor e n adig ai e n an alitika bat dator eta gero, gain er a , oinarrizko
es ak u n e e n analitika. Bigarr e n kritika, aldiz, oinarrizko es ak u n e e n
an alitika bat e kin has t e n da, eta ondor e n dator adigaie n a eta gero
(sen ti m e n e z k o a k ez diren) bultza g ai e n an alitika bat dator. Orde n a r e n
iraulket a horre n arrazoia bes t e nonb ait top a t u beh a r da. Ezagutz a n
arrazoi m e n a k objektu e kin due n erlazio a jorratz e n da, senti m e nik
gab e ezinezko a den a, eta orain nahi m e n a ri dagokion e z kontu a
oinarrizko es ak u n e e n nolakot a s u n mor al a, arazt a s u n a , argitar a
ekartz e n due n nahi m e n a da.
Egitas m o horri eta froga- helbur u horri jarraitze n zaien argu dio a
zazpi froga urrat s e t a n ban a daitek e: lehe n urrat s e a n , I-II tesiet a n (2.
eta 3. para g r afo e t a n ) , Kantek enpirikoki det e r mi n a t u t a dago e n
nahi m e n bat ek ditue n maxi m a guztiak bazt er t z e n ditu, horiek ezein
lege praktikorik eskur a t u ezin dut ela eraku s t e n du (2. para g r afo a ),
eta horien printzipio nag u si a ri norb er a r e n mait a s u n edo norb er a r e n
zorion deitze n dio (3. para g r afo a ). Ondor e n , nahier a r e n het er o n o mi a
aipatz e n du (kanp o tiko det e r mi n a zio a ). Bigarre n urrat s e a n , Kantek e
contrario argu dia tz e n du; mor alar e n printzipio izan ezin due n e tik
abiat uz, det e r mi n a zio- oinarri ma t e ri al orot a tik, printzipio moral
12
13. egokia arrazoitz e n du, nahi m e n huts bat e n det e r mi n a zio- oinarri
izateko balio due n forma, hob e, forma huts a , eta hirug a rr e n
urrat s e a n hori edukiz bet e t z e n du: lege- em a t e orokorr a (3. tesia, 4.
para g r afo a ).
Ondor e n, Kantek bi arazo plazar a t z e n ditu, eta laug arr e n eta
bosg a r r e n urrat s a k horiet az ardur a t u k o dira. Alde bat e tik, lege a r e n
form ar e n bidez soilik det er mi n a t z e n den nahi m e n bat e n egitur a
bilatz e n da (5. par a g r af o a , I arazo a ) eta, gainer a , nahi m e n aske a ri
dagokion lege a (6. par a g r af o a , II arazo a). Printzipio mor al gore n a
bilatz e n da bere es a n a hi bikoitze a n , subjektibo a n eta objektibo a n :
bat e tik, subjektibit a t e mor alar e n printzipioa eta, bes t e tik, horri
dagokion lege objektibo a , zeinak aldi bere a n irizpide mor al gore n a
biltzen due n. Lehen arazo a n printzipio ma t e ri al guztie n bazt erk e t a
egin ondor e n ger a tz e n den a k eduki propio a jasotz e n du. Sober a kin
horrek, form ak, nahi m e n a det er mi n a t u ah al izan beh a r du, laug arr e n
urrat s a r e n ara b e r a ; subjektibit a t e mor al ar e n printzipio a aska t a s u n
tran s z e n d e n t a l e a n ager tz e n da.
Moralar e n printzipio objektibo a k, nahi m e n aske a det er mi n a t z e n
due n lege a k, arrazoi m e n praktiko huts a r e n oinarrizko lege a k,
ohitur e n lege a edo lege mor al a ere deitz e n den a k, hon el a dio: “ Ekin
ezazu zure nahi m e n a r e n maxi m a k beti aldi ber e a n lege- em a t e
orokor bat e n printzipio gisa balio balez a k e bezala” (7. para g r afo a ).
Zehazki hart u t a ez da ohitur e n lege a bera, baizik eta horrek zeriza n
13
14. arrazoidu n mug a t u e t a n , arrazoid u n a k soilik ez diren e t a n hartz e n
due n forma. Adieraz p e n a ber a era bili gab e Kantek ( Oinarritzap e n e tik
eza g u n a zaigun) agind u kate g o riko a aipa tz e n du.
Kante n Ohiture n m e t afisikar e n oinarritzap e n a irakurtz e tik
datorr e n a harritut a egon g o da ikust e a n hang o adigai nag u si ak,
agind u kate g o riko ak, bigarr e n kritikan ia garr a n t zirik ez duela. Hori
aipatz e n due n lehe n une garra n t zits u a k (lehe n a g o ere aipat u zuen),
7. par a g r af o a n , laguntz e n du ego e r a hori argitz e n: Kantek agind u
kate g o riko a “lege praktiko ekin (ekintz a bet e b e h a r bihurtz e n
dituzt e n e kin)” berdintz e n du, halako moldez non agind u
kate g o riko a r e n gaia hor baitug u hasier a berb e r e tik, analitikar e n
lehe n es ak u n e tik. Gainer a, Kantek agindu kate g o riko a r e n t z a t
gord e t a dauk a n adigaia, bet e b e h a r r a , Oinarritzap e n ean hasier a-
hasier a tik ag ertz e n da, baina bigarr e n kritikan askoz ber a n d u a g o ,
“Analitikar e n ” hirug a rr e n eta azken atale a n .
5. eta 6. para g r afo e n oharr e a n Kantek dago e n e k o iradokitz e n du
“oinarrizko lege a ri” buruzko oharr e a n eta “ondorio ari” buruzko a n
zeh azkia g o azaltz e n due n a , hots, iraka s p e n zail hura, seigarr e n
urrat s a osatz e n due n a , arrazoi m e n a r e n egita t e a .
Horri, zazpig arr e n urrat s gisa, laug arr e n urrat s e a n jorratu t a k o
tesiar e n argiket a zeh a tz a jarraitz e n zaio, hots, aska t a s u n
tran s z e n d e n t a l a r e n a , nahi m e n a r e n auto n o mi a r e n a .
14
15. 4. Nahi m e n a r e n ask a t a s u n a , ohit u r e n le g e a ed o
agi n d u kat e g o r i k o a et a arraz o i m e n a r e n e gi t a t e a
Zazpi atal ditu e n argu dio horre n hiru osag ai e k argip e n zeh a t z a g o a
mer ezi dute hon el ako sarrer a bat e a n : subjektibit a t e mor alar e n
printzipioa, horre n irizpide a, agindu kat e g o riko a, eta horre n
erre alit a t e a r e n froga, arrazoi m e n a r e n egita t e a .
1. Nahim e n a r e n aska t a s u n a . Subjektibit a t e mor al a
det e r mi n a t z e k o , arrazoi m e n praktiko huts a r e n a den alde tik, Kantek
ma t e ri a eta forma r e n adigaiak erabiliz argu dia tz e n du. Logikan
ma t e ri a deitze n dio “objektu a ri” eta forma “objektu a eza g u t z e k o
erari”. Hori bigarr e n kritikar e n gaiari aplikat uz gero, ma t e ri a
nahi m e n a r e n objekt u a n datz a, eta form a objektu a nahi izateko eran
(ez, noski, eza g u t z e k o era n). Baina mat e ri ar e n barn e objekt u, ego er a
edo ekime n guztiak sartz e n dira, zeine n erre alit a t e a hon ex e g a tik
desira tz e n den, ats e gin a agintz e n dut elak o. Desiratz e a eta ats e gin a
hor ez zaizkio soilik senti m e n e z k o poz baxu ei lotze n (jate a r e n ,
ed a t e a r e n , sexu a r e n , lasaitz e a r e n pozei), baizik eta espirituzko poz
garaiei ere bai, adim e n d u z k o ekim e n sortz aile edo sozialet a tik
sortz e n diren ei (3. par a g r af o a , I oharr a). Izan ere, bi kasu e t a n
itxarot e n den gust a g a r rit a s u n a k det e r mi n a t z e n du lehe nik
nahi m e n a r e n t z a t kanp o tik datorr e n a , eta beraz, het er o n o m o a den a,
eta bigarr e nik, esp e rie n t ziar e n me n p e dago e n a , eta beraz, beti
enpirikoa den a, eta hirug arr e nik, esp e ri e n t ziar e n me n p e dago e n e z ,
15
16. one n e a n orokort a s u n zab al a baim e n t z e n du, bain a inoiz ez lege
praktiko ek eska tz e n dut e n orokort a s u n zorrotz eta era b a t e k o a .
Horren ordez nahi m e n mor al a konpro mi s orik onartz e n ez due n
uler m e n bati makur tz e n zaio: “ Bete b e h a r r a r e n ohora g a r rit a s u n a k ez
du zer ikusirik bizitzar e n goza m e n a r e ki n; hark ber e lege propioa
dauk a, eta bere epai m a h a i propioa ere bai ”.
Kantek onartz e n du, bai, zerizan arrazoidu n mug a t u (pre mi a d u n )
bakoitzak ezinb e s t e a n ber e aba n t aila propioa bilatz e n duela, eta
azken finea n ber e zorion a, bere izate guztiar ekiko as e b e t e gisa
ulertu t a (3. par a g r af o a , II oharr a). Baina as e b e t e hori subjekt u a r e n
(ban a k o, gizart e k o kide eta gen e r o a r e n zati den hein e a n )
berezit a s u n a r e n me n p e dago e n e z eta mun d u a k eta gizart e a k
eskaintz e n dizkion ah alg a rrit a s u n e n me n p e dago e n e z , eta zorion a,
beraz, bi ikusp e gi horiet a n enpirikoki baldintz a t u t a dago e n e z ,
arrazoi m e n praktiko huts a r e n , legezkot a s u n orokorr ar e n irizpide a ez
da nahiko a.
Espiritu ar e n inter e s a k ere bazt er t z e n diren e z, galder a da ea
det e r mi n a zio- oinarri ahalg a rri e n ere m u osoa ez ote den gainditu, eta
ondorioz, etikot a s u n a r e n t z a t ez ote dago e n jada lekurik. Hirug arr e n
atale a n Kantek eraku s t e n du ma t e ri a oro bazt e r t u ondor e n oraindik
ere form a gera t z e n dela, baina maxi m e n forma bes t e rik ez, halako
mold ez non horrek nahi m e n a r e n det er mi n a zio- oinarri bak arr a
osatz e n due n. (4. para g r afo a ). Baina lege a r e n forma soila ez da
16
17. sent s u e n ezein objekt u; ag er p e n guztiet a tik har a t a g o dago, eta
horre n printzipio a kaus alit a t e tik hara t a g o dago. Lehen kritikan lortu
zen adigaia, aska t a s u n trans z e n d e n t a l a r e n a , natur a orot a tik
bere g ai n t a s u n a r e n a , bigarr e n kritikan ask a t a s u n praktiko (mor al)
gisa ager tz e n da: det e r mi n a zio arrotz orot a tik eta horre n
kaus alita t e tik ask e den nahi m e n a k ber e buru ari em a t e n dio lege a,
eta ber e buru a auto n o mi a r e n bidez, norb e r a ri lege a em a t e a r e n bidez
eza u g a r ritz e n du. Askat a s u n a neg a ti b oki det e r mi n a zio- oinarri
ma t e ri al e t a tiko ber e g ai n t a s u n a da, positiboki norb er a r e n buru ar e n
det e r mi n a zio a edo norb er a r e n buru a ri lege- em a t e a (8. par a g r af o a ).
Ekintza desira tz e tik abiat u t a oinarrituz eta desiratz e a auto n o mi a tik
abiat u t a oinarrituz, arrazoizkot a s u n a r e n eta era n tz ukizun a r e n
adigaiek zorrozt a s u n eta errotikot a s u n berri bat jasotz e n dut e.
Gizakiak betier e pre mi a k ditu e n zeriza n bat izate n dirau, baina
horret a z gain, Kantek he m e n jorratz e n ez badu ere, zerizan
historikoa eta soziala da. Moralak auto n o mi a gisa ulertu t a ez ditu
pre mi a k eta gizart e me n p e k o t a s u n a k bazt e r t z e n ; aitzitik, horiek
det e r mi n a zio- oinarri gisa onartz e n dira. Izan ere, “ zorionts u izate a
halab e h a r r e z da zerizan arrazoidu n baina mug a t u orore n eska e r a ,
eta ber az, desira m e n a r e n ezinb e s t e k o det er mi n a zio- oinarria da ”.
Kante n irakurle ek ere sarri ez dut e ongi irakurtz e n Kantek
norb e r a r e n mait a s u n a ri esku bid e hori onartz e n diola, baldin eta
“leg e horrekin ados t e k o baldintz a r a murrizt e n den heine a n ” , eta
17
18. horrela “norb e r a r e n mait a s u n arrazoizko” bihurtz e n da. Eta hor
arrazoiz ko hitzak ez du es a n nahi ongi hau s n a r t u den a edo ongi
kalkulat u den a. Kontu a ez da agind u prag m a t ik o a , epe luzer a
norb e r a r e n ongizat e han di e n a sortze n due n a , baizik eta aurr e tik
bet e b e h a r mor al orore n murrizt a p e n e i me n p e k o t z e n zaien
norb e r a r e n mait a s u n a . Kante n arab e r a norb er a r e n mait a s u n a
arrazoizko a da, baldin eta arrazoi m e n praktiko huts a r e n mug e n
barn e bad a bil.
Autono mi a r e n printzipioak etika filosofikoa oinarri berrien gaine a n
ezartz e n du. Etikota s u n a r e n oinarria ez datz a norb e r a r e n mait a s u n
onb er a n (Rous s e a u ), ezta senti m e n d u mor ale a n ere ( moral sens e ;
Hutch e s o n , gainer a Shaft e s b u r y eta Hume). Jakina, norb er a r e n
bet e gin tz a r r e a r e n bet e b e h a r r a r e n test uin g u r u a n senti m e n d u morala
eta onb er a t a s u n a landu beh a r dira ( Ohitur en Metafisika n jasotz e n du
gero). Biak, norb e r a r e n mait a s u n onb er a eta senti m e n d u mor ala
subjekt u a r e n ego e r a egita t e zk o a k, aus azko a k baino ez dira, eta
horre g a tik ez dut e balio orokorr a zehazki. Rouss e a u k eta moral
sens e horre n aldeko filosofoek enpiris mo finago bat e n barn e a n
harra p a t u t a diraut e .
Are gutxia g o oinarritze n da etikot a s u n a senti m e n d u fisiko bat e a n
(Epikurok hob e s t e n due n mod u a n , nahiz eta Kanti hori ez zaion
iruditze n “ber e teoriar e n printzipio e t a tik erator ziteke e n bez ain
jaidur a baxu a ”. Gauz e n bet e n gi n t z a rr e a (estoiko ak, Wolff) edo
18
19. Jainkoar e n nahi m e n a (Crusius, mor alist a teologiko ak) ere ez dira
bet e b e h a r mor al e n azken iturria. Izan ere, maxi m a bat ez da
Kante n tz a t arrazoizko a Jainkoak bere bot er e nagu si a n hori agintz e n
duelako, baizik eta Jainkoak maxi m a hori agintz e n ditu, hori eta
Jainkoa ber a arrazoizko a k direlako. Nahiz eta enpirikoki ikusita
batzu e t a n alder a n t ziz izan daitek e e n , siste m a tikoki hartu t a
mor alt a s u n a ez zaio erlijio- sines m e n bati jarraitze n, baizik eta horre n
aurre tik doa.
2. Ohitur e n lege a edo agindu kat e g o riko a. “Arrazoim e n praktiko
huts a r e n oinarrizko lege a r e n bidez” (7. par a g r af o a ) edo ohitur e n
lege a r e n bidez Kantek mor al ar e n juzgak e t a- irizpide gar ai e n a
ezartz e n du. Eta horri dagokion juzga m e n a k , “juzga m e n praktiko
huts a k” tank e r a berria eta, aldi bere a n , ikusp e gi mor ale a n
oinarrizko a g o a hartz e n du, Aristot el e s e n g a n d ik hasit a nagu si zen
juzga m e n a r e ki n alder a t z e n badu g u , phron ê sis edo zuhurt a s u n a r e kin.
Aristot el e s e n phron ê sis ak egitur a morala aurr e s u p o s a t z e n du
bertu t e a r e n bidez, eta dagokion helburur a dara m a n bide a
det e r mi n a t z e a r e ki n nahiko a du (Etika Niko m a k or e n t z a t , VI 13, 1144 a
8 ). Aitzitik, Kante n juzga m e n praktiko huts a ardur a t z e n da egitur a
mor al az, maxi m a mor al a eta ez- mor ale n art eko bereizku n t z a z.
Judizioar e n arazo horri dagokion e z, ezin da alde bat e r a utzi
oinarrizko lege mor al ak edo agind u kat e g o riko ak ez dut ela eskaintz a
neutr alik egite n. Kante n t z a t horiek neur g ailu soil bat baino askoz
19
20. gehia g o dira, lotes p e n mor al ak zert a n datz a t e n eraku s t e n due n
mor alo m e t r o bat baino gehia g o, ekilear e n esku utziz eskuz a b al ea
horiek berr ez a g u t u k o ditue n ala agian ez. “Esakuk e praktiko
kate g o riko” gisa oinarrizko lege a baldintz a rik onartz e n ez due n “ekin
ezazu...!” bat ekin has t e n da. Bigarr e n lerroa n es a t e n du Kantek
lehe nik ekim e n hori zert a n datz a n : oinarrian datz a t e n maxi m e n
orokorg a r rit a s u n e a n .
Oinarritzap e n e a n egin beh a r den a ri buruzko galder a gora n t z
mailak a t u t a zeud e n hiru zatita n ban a t z e n baz e n, beh a r tekniko,
prag m a tiko eta mor al bat e a n , Arrazoi m e n praktikoar e n kritikan lehe n
urrat s a k ez du garr a n t zi handirik. Lehen par a g r af o a ri dagokion
oharr e a n es a t e n da mod u inter e s g a r ri a n oinarrizko es ak u n e praktiko
orore n barn e , eta beraz, mor al e n barn e jasotz e n diren erre g el e k
izaer a tekniko edo instru m e n t a l a dut ela, “ekintz a bat” agintz e n
dut el ako “as m o t a n dugu n era gin a lortzeko bitart e k o gisa”.
3. Arrazoim e n a r e n egita t e a . Bi osa g ai teor e tiko e n bidez
(auto n o mi a r e n printzipioa eta maxi m e n orokorg a r rit a s u n a r e n
irizpide a), Kantek oraindik ez du lortze n frogat u nahi due n a :
enpiris mo eta esze p tizis m o etiko ar e n gaindip e n a . Bereziki
esze p tizis m o a behin betirako errefus a t z e k o ez da nahiko a
etikot a s u n a k kontr a e s a n ik ez duela pent s a t z e a , baizik eta azke n
buru a n hura lilura perts o n al e t a n , gizart e a k edo gen e r o a k ditu e n e t a n
ez oinarritz e a r e n aurk a defe n d a t u egin beh a r da. Kantek sus m o horri
20
21. “arrazoi m e n a r e n egita t e a r e n ” pent s a m e n d u a r e n bidez egite n dio
aurre, edo zeh azkia g o, “arrazoi m e n (praktiko huts a r e n ) egita t e a r e n ”
pent s a m e n d u a r e n bidez (7. para g r afo a , oharr ak, eta gero hainb a t
une t a n ).
Arrazoim e n a r e n egita t e ez du izend a t z e n Kantek lanar e n kokag u n e
erab a kig a r ri a n ohitur e n lege a edo lege mor al a bera, baizik horre n
kontzien t zi a. Kante n arab e r a hori ezt a b ai d a t u ezin den, enpiriko a ez
den baizik eta a priori dugu n eta apodiktikoki ziurra den egita t e a da,
baldintz a t u g a b e k o bet e b e h a r bat ez jabetz e a . Eta hor arrazoi m e n a k
bere buru a “jatorriz lege- em aile gisa” irag ar tz e n du ( sic volo, sic
jubeo ).
Arrazoim e n a r e n egita t e a uka ezin a dela frogatz e k o Kantek judizio
berezi batzuk aipatz e n ditu, non guk joera eta horre n printzipio
orota tik bere g ai n ki mor alki zuzen a den ekintz a adier az t e n dugu n.
Kantek galde tz e n du ea, norb aiti eska tz e n baz aio “ber e h al a k o
heriotz a- zigorrar e n me h a t x u p e a n ” “gizon zintzo bat e n aurk ako
lekukotz a faltsu a egiteko”, horrek ahalg a rritz a t joko due n lekukotz a
faltsu a ukatz e a . Eta gald er a horre n eran tz u n a k zalantz a rik gab e dio
baietz. Lekukotz a faltsu a ulerg a rri a izan bad ait e k e ere, baita hori
itxarot e n den e a n ere, bizitza n inter e s a k indar izugarria izango duela
esp e r o delako, hala ere bideg a b e k e ri a mor al gisa balioet siko da. Eta
balios p e n horre t a n ohitur e n lege a aplikatz e n da erre al gisa lege-
em a t e baldintz a t u g a b e a , norb er a r e n ongizat e a r e n hain me h a t x u
21
22. larritik bere g ai nki balio due n lege- em a t e a den aldetik. Egitat e a n ,
lekukotz a faltsu a faltsu a izate a z jabet uz gaitz e s t e k o ekintz a n Kantek
ikust e n du enpiria praktiko orot a tik, hots, joera orot a tik ber e g ai n a
den arrazoi m e n praktiko a frogatz e n dela erre al gisa. Nahim e n huts a,
mor alt a s u n a , ez da ag ertz e n gehia g o bizitzari arrotz zaion bet e b e h a r
gisa, baizik eta guk beti berrez a g u t z e n dugu n erre alit a t e gisa.
Etikota s u n a mor alist e n as m a k u n t z a dela dioen sus m o a r e n aurk a
Kantek arrazoi m e n a r e n egita t e a aipa tz e n du, eta dio hori gizaki
guztie n zerizan e a n “sartu t a ” dago el a eta “hizki gordin eta
irakurg a r ri e n a k era biliz idatzia dago el a gizakiar e n arima n ” ( Hori
teorian zuzena baina praktikan baliogabea dela dioen ohiko esamoldeari buruz
idazkian dioen e z).
Arrazoim e n praktiko huts a nahi m e n a r e n aska t a s u n e a n datz a n e z ,
arrazoi m e n a r e n egita t e a k hirug a rr e n urrat s a aurkez t e n du Kante n
aska t a s u n a r e n iraka s p e n e a n : 1) Lehen kritikar e n antino mi e n atale a n
Kantek froga tz e n du aska t a s u n trans z e n d e n t a l a pent s a dait ek e el a;
2) bigarr e n kritikako auto n o mi a r e n printzipioak ask a t a s u n
tran s z e n d e n t a l a adig ai neg a tib o gisa froga tz e n du, positiboki hartu t a
aska t a s u n mor ale a n datz a n a ; 3) arrazoi m e n a r e n egita t e a k froga tz e n
du, azkenik, aska t a s u n tran s z e n d e n t a l eta aldi ber e a n mor ala erre al a
dela.
Heme n objekzio bat sortze n da arrazoi m e n a r e n egita t e a r e n aurka,
hots, Kantek izate- beh a r akat s a egite n duela, izate a ri buruzko
22
23. baiezt a p e n soilet a tik beh a rr a ri buruzko baiezt a p e n a k erat or tz e n
ditu el a. Egiat a n arrazoi m e n a r e n egita t e a n etika kantiarr a r e n ego er a
itxuraz para d o x al a ag ertz e n da, agian filosofia mor al orore n ego er a :
kontzien t zi a mor al e a n (edo hitzaldi morale a n eta abarr e t a n ) beti hor
egon den zerb ait gogo e t a t z e n da, egita t e bat ber az, da bat, eta
gogo e t a horrek ohitur e n leger a , beh a rr a r e n oinarri eta ered u r a
era m a n beh a rko gintuzk e. Horren oinarria da egita t e a ez dela
berezko egita t e arrun t a , baizik eta beh a r mor al bat e n kontzie n tzia.
Gainer a , egita t e a da jatorrizko zentzu a n , egite n den a edo he m e n
juzgatz e n due n a k egit e n due n a . Egoer a erab a kig a rriak moralki
juzgatz e n diren hein e a n (ez ezinb e s t e a n horiei mor alki aurre egin ez),
zeriza n moral gisa egikaritz e n gara. Gainer a , Kantek ez du erat or tz e n
arrazoi m e n a r e n egita t e tik beh a rr a ri buruzko baiezt a p e nik:
argu dio a r e n logika kontu a n hartz e n bad u g u ohitur e n lege a ez zaio
jarraiki arrazoi m e n a r e n egita t e a ri, baizik eta mug a g a b e ki orokorr a
den, zorrozki objektibo a den lege bat e n adigaiari.
5. Be gir u n e a r e n s e n t i m e n d u a
Analitikar e n lehe n atale a n orokorg a r rit a s u n a r e n apriorizko lege
mor al form al a jorratz e n du, bigarr e n atale a n ongia eta gaizkiar e n
objektu a k, a priori ma t e ri al ak diren a k. “Arrazoi m e n praktiko huts a r e n
bultza g ai ei” buruzko hirug a rr e n atale a n moralt a s u n a r e n apriorizko
hirug a rr e n osag ai a argitz e n du, lege mor alari zaion begirun e a r e n
23
24. senti m e n d u mor ala. Lege mor al ar e n forma k baino iratzar tz e n ez
due n a , gizakian lege mor alar e n aurr e a n erre a kzion a t z e n due n eta
subjektiboki senti m e n e z k o a den senti m e n d u a funts ezk o eran
bereizt e n da ats e gin enpirikotik.
“Arrazoim e n a k era git e n due n” senti m e n d u a da, hasier a n
gust a g ai tz a den a, eta gogoz kontr a gizaki guztiet a n berdin sortz e n
den a . Objektu e n alor oso xum e a ukitze n du begirun e a k :
senti m e n a r e n arrazoi het e r o n o m o e i aurkak o t u z ekintz e n
eran t z u kizun mor al ari soilik lotzen zaio, eta ber az, perts o n ei, inoiz ez
gauz ei, inoiz ez natur a ri, ab er e ei, ezta conditio hu m a n a ren gainer a k o
alderdiei. Aldi bere a n senti m e n a k Kante n etikan tank e r a bikoitz
harrig arria jasotz e n du: alde bat e tik, senti m e n d u enpirikoak dau d e ,
bes t e tik begiru n e a r e n senti m e n d u mor al a. Lehen horiek narrita d u r a
enpirikoek era git e n dituzt e eta ekintz ar e n oinarri ma t e ri al ak diren
aldetik lege formal a r e n me n p e dau d e ; azke n a , bitart e g a b e dator
lege mor al e tik, eta funtzioar e n arab e r a har e n me n p e bad a g o ere,
harekin bat er a doa alde a n dara m a n emoziozko printzipio bab e sl e
gisa.
6. “Arrazoi m e n prak tik o hut s a r e n dial e k t i k a z ”
Arrazoim e n huts ak Kante n ara b e r a beti du ber e dialektika. Horrek
hain zuze n baldintz e n osot a s u n a , hau da, baldintz a t u g a b e a
ag er p e n e i aplikatz e n dien hein e a n , berb ait a n g o gauz a k balira
24
25. bezala, ezinb e s t e k o lilura bat sortz e n du. Bigarr e n kritikar e n kas u a n
dialektikak ongi gore n a r e kin du zer ikusia, eta gain er a horrekin
lotut a dau d e n arrazoi m e n praktiko huts a r e n post ul a t u birekin,
arima r e n hilezkort a s u n a r e ki n eta Jainkoar e n izate a r e kin, eta azkenik,
gainer a , arrazoi m e n praktiko huts a r e n lehe n t a s u n a r e ki n. Ohar gutxi
batzuk baino ezin dira egin sarrer a hon e t a n Kante n lane a n aditu ak
diren e k sarri arret a nahikoz jorrat u ez dut e n alor zab al horri buruz.
Arrazoim e n praktiko huts ak praktikoki baldintz a t u a den a r e n t z a t ,
joere t a n eta natur pre mi e t a n oinarritz e n den guztiar e n t z a t
baldintz a t u g a b e a bilatz e n du osot a s u n abs olut u bat e n zentz u a n .
Osot a s u n hori edo gore n a den a bi erat a r a pent s a daitek e,
me n p e r a t z aile edo barn e- hartz aile gisa. Lehen zentzu a n gar ai e n a
den a (supre m u m ) baldintz a t u g a b e a den baldintz a k osatz e n du
(originariu m ), bigarr e n zentzu a n osat u a den ak osatz e n du
(cons u m m a t u m ), bes t e osot a s u n bat e n zati ez den osot a s u n
oroh a r tz aile bat ek. Ongi gore n a lehe n zentzu a n bertu t e a n datz a,
zorionts u izatek o duint a s u n a bezala ulertu t a . Bigarr e n zentzu a n
hartz e n badu g u , falta den a da bertu t e t s u a aldi bere a n zorionts u
izate a , eta gainer a zorionts u izateko duint a s u n a r e n arab e r a ,
bertu t e a r e n arab e r a . Sent s u e n mun d u a n lortut ak o egita t e z k o
zoriona mor alki (nou m e n o a r e n ere m u a n ) mer e zi izan den zorionari
egokitu beh a r zaio, zorion ar e n eta zorionts u izateko duint a s u n a r e n
art eko egokit a s u n bat sor dadin.
25
26. Bi irten bid e- propos a m e n garr a n t zits u antzin a tik datoz eta garai
mod e r n o r a art e era gin a izan dut e. Kantek biak bazt er t z e n ditu,
epikuro a rr e n eta estoiko e n propo s a m e n a k . Izan ere, biek arazo a
sinplet u egite n dut e: “ Epikuro arr e n ara b e r a bertu t e a r e n adig ai a
norb e r a r e n zorion a sust a t z e k o maxi m a n dago jasot a; zorion ar e n
senti m e n d u a , orde a , estoiko e n arab e r a norb e r a r e n bert u t e a r e n
kontzien t zi a n dago jasot a ”. Ongi gore n a epikuro a rr e n t z a t norb e r a r e n
zorione a n , estoiko e n t z a t bert u t e a n datz a n e z , biek alderdi bak arr a
berrez a g u t z e n dut e eta bes t e a r e n pisu a gutxies t e n dut e. Kant, aldiz,
itxurazko ezint a s u n bat egite n saiatz e n da: zoriona eta bertu t e a
bakoitzak due n balioa n berrez a g u t u nahi ditu eta, aldi bere a n ,
elkarr ekin adiskide t u nahi ditu. Horret a r a k o, orde a , bi osag ai
onartz e n ditu, arrunki erlijiotik datoz e n a k , hots, erlijio judu- krista u tik
datoz e n a k , eta erlijio gaiet a n esze p tiko a den a ri arazo a k sortze n
dizkiote n a k . Postula t u e n irakas p e n a r e n eskutik Kante n filosofia
mor al a erlijioare n filosofiar a igarotz e n da; noski, ez da Jainkoar e n
ag erku n d e a r e n filosofia bihurtz e n , baizik eta ondor e n idatzi zuen
erlijioari buruzko liburu a r e n izenb ur u a k es a t e n due n e z erlijioaz
ardur a t z e n da arrazoi m e n soilaren m u g e n barne .
Autono mi a r e n etika bat e k ez du lege mor alari zaion begiru n e a ez
den bes t e bultza g ai mor alik onartz e n . Beste mun d u a n justizia sari-
em aile edo zigortz aile a esp e r o duelako moralki jokatz e n due n a k
mor alt a s u n a r e n arazt a s u n a apurtz e n du. Baina arrazoi m e n bakarr a k,
26
27. erabiler a teor e tiko eta praktiko a ri komu n zaien arrazoi m e n a k ,
arrazoi m e n a r e n bi ere m u e n bat a s u n a esk a tz e n du. Bata s u n a r e n
pre mi a hori dela eta, “Analitikar e n ” alde a n gald er a guztiz berria
sortz e n da, ez mor ala s u n a r e n adig ai ari, irizpide a ri eta erre alit a t e a ri
buruzko a , baizik eta moralt a s u n a r e n zentz u a ri buruzko a . “Analitika”
subjekt u ekilear e n bet e gi n tz a rr e a z ardur a t z e n da, “dialektika”
mun d u a r e n bet e gin tz a r r e a z : nola izan dait ek e bere bait a n natur a
gisa ez ezik, gain er a , mor al ari begira ere bet e gi n a ?
Galder a berri horri dagokion eran t z u n a ongi gore n e a n datz a, ez
garaie n e a n soilik, baizik eta osat u a n , moralt a s u n a r e n (zorionts u
izateko duint a s u n gisa) eta egita t e a n lortze n den zorionar e n art eko
har m o ni a n : mor alki bizi gare n neurria n zorionts u izate a , har m o ni a
hori Kante n ara b e r a bi gauz a onart uz baino ezin da pent s a t u :
Jainkoar e n izate a , har m o ni a hori sortz e n due n a , eta perts o n a r e n
deu s e z t a e zi n t a s u n a , arim ar e n hilezkort a s u n a , har m o ni a hori
gozatz e a ahalbid e t z e n due n a . Bi baldintz a horiei arrazoi m e n
praktiko a r e n post ul a t u deitz e n die. Horiek onart u beh a r ditu, hain
zuzen, hare n zentzu- pre mi a, ongi gore n a ri lotze n zaion a,
as e b e t e g a r ri gisa pent s a t z e k o : perts o n a zuzen a k Jainkoa izan dadila
eta bere arim a hilezkorr a izan dadila “nahi” du.
Egitat e zk o eta mer ezit a k o zorion ar e n art eko egokit a s u n a k horien
art eko lotur a aurr e s u p o s a t z e n du, zeina ez an alitikoki ez enpirikoki
ez den sortz e n . Hala ere, Kante n arab e r a enpirian nag u sitz e n den
27
28. printzipioar e n arab e r a baino ezin daitek e pent s a t u , hots, kaus a-
ondorio erlazioar e n ara b e r a . Egoer a horre t a tik bi legezko t a s u n
aurk ako t u ondoriozt a t z e n dira, eta ber az, antino mi a bat: bat e tik,
zoriona eska tz e a ezin daitek e maxi m a moral e n kaus a izan. Izan ere,
zoriona eska tz e a r e n oinarria n lege mor alar e n egiazko aurkari a dago,
norb e r a r e n mait a s u n a r e n printzipioa. Best e tik, maxi m a moral ek ez
dut e balio zorion ar e n kaus a gisa, zere n hori ez baita g o jaidura
mor al e n me n p e , baizik eta natur lege e n eta ah al m e n fisikoen
me n p e .
Antino mi a hori arrazoi m e n praktiko huts a r e n bi post ul a t u e n bidez
gaindi daitek e : bat e tik, jaidura ohitur e n lege a ri guztiz egokitz e a ,
sant u t a s u n a , zerizan arrazoid u n mug a t u e n kas u a n aurrer a bi d e
am aig a b e gisa baino ezin daitek e pent s a t u , eta horrek bere alde tik
zeriza n arrazoid u n a r e n am ai g a b e r a n t z luzatz e n den exist e n t zi a
aurre s u p o s a t z e n du, arima r e n hilezkort a s u n a .
Paren t e s i arte a n bi gald er a sortz e n dira hor. Lehen galder a:
gizakia oro har zentzu hertsia n, “ontologiko a n ”, sant u bihur al
daitek e ? Horret a r a k o bere mug a t a s u n a , hots, nahi izate ez-
mor al ar e n alder a limurtu ah al izate a galdu beh a rko luke. Egitat e a n ,
orde a , gorak a doan arazt a s u n a lortu arre n, senti m e n e z k o zerizan
gisa zoriona eska tz e a ri eta hortik sortz e n den limurg a r rit a s u n a ri
lotut a jarraitze n du, halako moldez non gutxie n e z zentzu
“ontologiko a n ” ezin baitz aio inolaz ere sant u t a s u n a ri hurbildu. Eta
28
29. hurbilket a “prag m a t iko” bat e r a k o , jarrer a irmo nahiko bat e r a k o ,
bertu t e r a k o , aurr er a bi d e a k agian ez du zert a n am aig a b e a izan
beh a r. Bigarr e n gald er a : ez al dago soine tik aska t u den perts o n a ,
arima hilezkorr a, norb er a r e n buru ar e n mait a s u n a r e n tent al ditik aske
dago e n e k o ? Itxuraz, lehe n, ezinezko a den a eska tz e n da, eta
bigarr e n , beh a rr e zk o a ez den a.
Best ald e, zerizan bat beh a r da, horre n adim e n osat u a r e n bidez
(orojakintz a) eta horre n nahi m e n osat u a r e n bidez (orozuz e n t a s u n a
eta oroa h al m e n a ) ongi gore n a z ardur a t z e n den a egit a t e a n .
Metodologikoki hart u t a bi post ul a t u a k ez dira “dog m a teor e tiko a k”;
izan ere, ezag u t z a ez baitut e as mo teor e tiko a n hed a t z e n , praktiko a n
baizik. Moralta s u n a r e n oinarrizko es ak u n e tik abiatz e n dira, eta hori
bere alde tik ez da ezein postula t u , baizik eta lege bat.
“Inter e s oro azken buru a n praktiko a den ez”, Kantek
“dialektikar e n ” hirug a rr e n atale a n arrazoi m e n praktiko ari em a t e n dio
lehe n t a s u n a teor e tiko a ri em a n beh a r r e a n . Askat a s u n a k praktikar e n
arloa n nab a rit a s u n izugarria du, eta horrek lehe n e s t e n du
arrazoi m e n teor e tiko a r e n arloa n due n froga e zint a s u n a r e n eta
errefus a e zin t a s u n a r e n gain e tik.
7. Met o d o a r e n irak a s p e n a : h e zk u n t z a m or al ar e n
te ori a bat
29
30. Bi zati ditue n osag ai e n iraka s p e n a r e n ondor e n , berriro, lehe n
kritikak egin due n mod u a n , idazlan a r e n bigarr e n zati bat dator,
me t o d o a r e n irakas p e n oso laburr a. Lehen kritikak egite n zuen
mod u a n , bigarr e n a k ere Descar t e s e n Discours de la m é t h o d e laneko
egita s m o a jasotz e n du. Baina Kanti ez zaio filosofia moralar e n
me t o d o a inter e s a t z e n , maila bat e a n mor alari dagokion e z met o d o
teor e tiko bat, horre n “eza g u t z a zientifikoa” inter e s a t z e n zaio.
Filosofia zeh azki praktiko ar e n pent s a m e n d u a k Aristot el e s e n g a n du
jatorria, sarri Kante n aurkaritz a t jotzen den filosofo mor alar e n g a n
(Etika Niko m a k or e n t z a t , I 1, 1095 a 5 ). Kantek mor alar e n oinarriei
buruz egit e n due n gogo e t a errotiko a n interpr e t a t z ail e batzu e k
filosofia praktiko a r e n pent s a m e n d u a des a g e r t z e n dela irizten dut e.
Egitat e a n hori ez da ondor e n sortz e n , Ohiture n m e t afisika n , lan
horre n zuze n bid e a r e n irakas p e n e a n eta bert u t e a r e n iraka s p e n e a n ,
baizik eta bigarr e n kritikan ere (et a aurre tik ere bai
Oinarritzap e n e a n, bait a lehe n kritikar e n hitzaurr e a n ere) as m o
praktiko, exist e n t zi ala datz a oinarrian. Eszep tizis mo etiko ar e n aurka,
bet e b e h a r moralar e n baliota s u n a era b a t zalantz a n jartze n due n a r e n
aurk a, eta enpiris m o etikoar e n aurka, har e n arazt a s u n eta indarr e a n
zalan tz a k ditue n a r e n aurk a, Kantek kontzie n tzia mor al arrun t a
oinarri seg ur u bat e n gain e a n ezartz e n du eta ber e
baldintz a t u g a b e t a s u n e a n indartz e n du: lege huts a den aldetik,
30
31. ats e gi n a r e n eta des a t s e gi n a r e n osa g ai guztiet a tik bere g ai n a den
lege a den alde tik, mor ala nahi m e n a r e n auto n o mi a tik sortz e n da.
Metodo a r e n irakas p e n e a n Kantek ber e inter e s praktiko a gar a tz e n
du, orain zera azter tz e k o eginkizun gisa: “ arrazoi m e n praktiko
huts a r e n lege a k giza goga m e n e r a k o bide a egitek o eta hare n
maxi m e n gaine a n eragin a lortzeko mod u a , hau da, objektiboki
praktiko a den arrazoi m e n a subje k tibo ki ere praktiko bihur ahal
izateko mod u a ”.
Kantek met o d o a r e n iraka s p e n e a n hezku n t z a mor alar e n teoria bat
zirriborr a tz e n du jeinuzko hitz gutxita n , bi une ditue n a , hezku n tz a
prag m a tiko a eta zentzu hertsia n mor ala den a , eta bigarr e n une a n
legezkot a s u n e r a k o hezku n t z a eta horre n hurre n g o urrat s a den
mor alt a s u n e r a k o hezkun t z a ber eizt e n ditu. Egungo eskolet a k o
“etika” ikasg ai ak badu hezkun tz a r e n teoria horret a tik zer ikasi.
Altern a tib a pisuts u a r e n propo s a m e n a aurk ezt e n du, morala dilem e n
arab e r a ezt a b ai d a t z e k o . Garra n t zits u a da adibidez hori arrazoi m e n a k
due n aiher bati lotze a, gazt e t x o e t a n ere topa t z e n dugu n a , “sortz e n
diren arazo praktiko e n prob a sotilen a ere gust ur a onartz e a ” . Merezi
du, gain er a , “bert u t e huts a r e n prob a- irizpide a k adibide bat e n bidez
eraku s t e a ” . “Gizon zintzo bat e n istorioa kont a tz e n da, zeina bultzat u
nahi den perts o n a inozo eta gain er a txiro bat e n iraintz aile e kin bat
egiter a . Irabaziak eskaintz e n zaizkio… Baina has gaitez e n galer a r e n
me h a t x u a r e kin…ord u a n nire entzule gazt e e k pixkan a k a onar p e n
31
32. soiletik mires m e n e r a egingo dut e gora eta hortik harridur a r a , eta
azken e a n ohor a tz e han di e n e r a eta desira bizi bat e r a , norb er a
horrelak o gizon a izatek o desirar a… Beraz, etikot a s u n a k giza
bihotz e a n hainb a t indar gehia g o izan du hura aratz a g o aurk ezt e n
den hein e a n ”.
8. Gaurk o t a s u n a et a zirik a t z e k o gai t a s u n a
Amaitzeko Kante n filosofia mor alar e n une gutxi batzuk azpim a rr a
ditza g u n , har e n gaurkot a s u n a eta har e n zirikatz ek o gaita s u n a
eraku s t e n dut e n a k . Horren arrazoi batzuk em a n dira dago e n e k o ,
adibidez, Kantek “me t o d o a r e n iraka s p e n e a n ” hezku n tz a mor al ar e n
teoria bat zirriborr a t z e n duela eta egu n g o eskolet a k o “etika”
ikasg ai a k badu el a horret a tik zer ikasi, eta oro har idazlan a k due n
pisu exist e n t zi al a.
1. Utilitaris m o a r e n eta konts e k u e n t zi alis m o a r e n kritika
Egozp e n sarri bat e n arab e r a Kante n etika gizaki konkre t u e n
egita t e zk o ongiza t e a r e n aurr e a n axola g a b e da eta, horrex e g a tik,
utilitaris m o a gailentz e n zaio, zeinak mor al a ongiza t e orokorr ar e n
adigaie n ara b e r a definitze n due n. Badaki Kantek egiat a n zerizan
arrazoidu n mug a t u bakoitzak zoriona eska tz e n duela; eta bes t e e n
ongiza t e a z ardur a t z e a moralki agintz e n den gauz a tz a t jotzen du.
Baina utilitaris m o a k bere printzipio nag u si a, bes t e e n ongizat e a , ez
du filosofikoki oinarritze n, eta Kant, aldiz, oinarritza p e n konplex u bat
32
33. egite n saiatz e n da. Gainer a , ohitur e n lege a r e n t z a k o irizpide a em a t e n
du eskur a maxi m e n orokorg a rrit a s u n a r e n bidez.
Horrez gain, bes t e e n ongizat e a ez du jotzen dago e n bet e b e h a r
bakar tz a t . Beteb e h a r r a k agintz e n ditu e n bi xed e onartz e n ditu,
bes t e e n zoriont a s u n a r e ki n bat e r a norb er a r e n bet e gin tz a r r e a
(Ohitur en m e t afisika n jasotz e n du gero). Gainer a , utilitaris m o a k
bazt er t u due n galder a bat egite n du, zein apriorizko baldintz a t a n da
gai subjekt u a mor ala izatek o oro har? Eta utilitarist e n arte a n gus tuk o
den hedo nis m o a ri aurkak o t u z, nahi m e n a r e n auto n o mi a eskaintz e n
du eran t z u n gisa. Arrazoi horien g a tik Kante n ikusp e gitik etika
utilitarist a faltsu gisa ez ezik, aldi ber e a n mor alki eta filosofikoki
osat u beh a rr e k o eta zuze n d u beh a rr e k o teoria gisa ager tz e n da.
Kante n aurk ako ered u a aurkez t u beh a rr e a n nahiko a oinarritu a ez
dago e n eta indarrik ez due n filosofia morala aurk ezt e n du.
Utilitaris m o a ri ez dio mes e d e rik egite n, gain er a , ongiza t e
orokorr a r e n izene a n justiziar e n aurk a egite a baim e n t z e a k . Kantek
arrazoiz horre n aurkak o objekzioa egite n due n e a n , zuzen bid e a r e n
bet e b e h a r hertsiak lehe n e s t u z bet e b e h a r etiko zabale n alde a n ,
hiltzeko eta iruzurtz ek o deb e k u a k ezin direlako lagun tz e k o
agind u a g a tik haut si, egit a t e a n Kantek utilitaris m o a r e kin alder a t u z
filosofikoki hob e a ez ezik moralki ere hob e a den auker a eskaintz e n
du.
33
34. Azken finea n asp aldi hon e t a n gust uko a den altern a ti b a ,
“deon t olo gi a (bet e b e h a r r e n etika) edo konts e k u e n t zi alis m o a
(ondorio e n etika)”, ez da Kante n t z a t hertsiki bat ala bes t e a r e n art eko
altern a tib a . Bete b e h a r r a k ezin dira legezt a t u Kante n arab e r a ,
adibidez hiltzeko eta iruzurtz ek o deb e k u a , baina ezt a laguntz e k o
agind u a ere, ondorioe t a tik abiat uz, eta beraz, era
konts e k u e n t zi alist a n . Baina halako bet e b e h a r r e n ere m u a n , adibidez,
laguntz e k o agind u a , noski gogo e t a t u beh a r dela ekintz e n ondorio ez,
bereziki ea ekintz a lortu nahi den xed er a k o bitart e k o eraginkorr a
den. Baina bigarr e n kritika funts e a n bes t e bi agindu mot az
ardur a t z e n da, agind u prag m a tiko e z, orain norb e r a r e n mait a s u n a r e n
edo norb er a r e n zorion ar e n printzipio deitz e n diren e z, eta agind u
mor al ez, orain kate g o rikoki praktiko ak diren es ak u n e deitz e n
diren e z.
2. Morala subjekt u a r e n t z a t eta maxi m e n t z a t . Gaurko filosofo
mor al askok aski du mor al ar e n irizpide gore n a lortze a r e kin. Kant ere
ardur a t z e n da arazo horre t a z , baina zuzen ikust e n du horrela ez dela
konpo n tz e n mor al ari buruzko auzia. Morale a n kontu a gizakiar e n
eran t z u kizun a den e z, gainer a horrek due n maila gore n e a n , ordu a n
galder a hau ere garra n t zits u a da: zein subjekt u da gai, bad a,
eran t z u kizun hori izateko? Hori jakiteko subjekt u mor al ari buruz
galde t u beh a r dugu, eta hor Kante n maxi m e n adig ai ak bitart e k o
funtzio garra n t zits u a du. Dago e n e k o lehe n kritikan maxi m a z ulertz e n
34
35. du ekintz e n oinarri subjektibo a , hau da, oinarrizko es ak u n e
subjektibo a . Arrazoi m e n praktikoar e n kritika n gain er a t z e n du halako
oinarrizko es ak u n e e k nahi m e n a r e n det e r mi n a zio orokorr a
barn e biltz e n dut el a eta eur e n baita n hainb a t erre g el a praktiko
jasotz e n dituzt el a (leh e n par a g r af o a ). Oinarrizko es ak u n e
subjektibo a k diren aldetik norb a n a k o bat e tik bes t e r a ezb er din a k izan
daitezk e , baina ez hala b e h a r r e z . Nahim e n a r e n det er mi n a zio gisa ez
dituzt e orde n a - eske m a k izend a t z e n , beh a t z aile objektibo bat ek
ekileari egozt e n dizkionak; aitzitik, printzipioak dira, ekileak ber e a k
bezala berrez a g u t z e n ditu e n a k. Eta oinarrizko es ak u n e gisa, eure n
baita n hainb a t erre g el a jasotz e n dituzt e n a k , “gure bizimod u osoa”
prob a t u beh a r da; maxi m e k norb e r a r e n bizitza egitek o mod u a
barn e biltz e n dut e, bizitzar e n eta elkarr ekin bizitze a r e n oinarrizko
alderdi batzu ei lotut a, adibidez lagun tz a r e n beh a rr a , bizitzaz
asp e r tz e a edo irainak edo, bigarr e n kritikar e n adibide e n arab e r a ,
me n d e k u a r e n pre mi a (leh e n par a g r af o a ) eta jabeg o- irrits a (4.
para g r afo a , oharr a). Maximar e n barn e daud e n ekintz ar e n erre g el e k,
aitzitik, bizitzar e n baldintz a alda g a r ri ekin dut e zer ikusia, eta
horre n b e s t e z ezb er din a k dira. Kantek bere arrazoi m e n praktiko a r e n
kritikan espr e s u ki azpim a r r a t z e n ez bad u ere, maxi m e n etika bat
erre g el e n edo arau e n etika hed a t u e i gutxie n e z lau alder dit a n
gailentz e n zaio:
35
36. a. Nahim e n a r e n oinarrizko es ak u n e e k inguru a b a r alda g a r riak
kontu a n hartz e n ez dituzt e n e z , horiet a n ekintz a bat e n oinarrizko
ered u norm a tib o a pres t a t z e n da. Eta horre n ondorioz ulertz e n da
nolat a n ekintz a ezber din e k nolakot a s u n komu n a izan dezak e t e n ,
mor al a den a r e n eta morala ez den a r e n a , kas u bat e a n erlatibis m o
etiko a n erori gab e eta bes t e a n erre g el e n dog m a ti s m o zurrun e a n
erori gab e . Maximak eskur a t z e n du test uin g u r u norm a tib o a , eta
tes t uin g u r u a n ezartz e horre n bidez bihurtz e n da lehe nik ekintz a
konkre t u , zeina juzga m e n mor al- praktiko bat e k egikaritze n due n
juzgak e t a prozes u produktibo e n bidez.
b. Bizitzar e n oinarrizko es ak u n e komu n diren aldetik maxi m e k
erag oz t e n dut e gizaki bat e n biografia erre g el e n anizta s u n ulert e zin
bat e a n edo ekintz a konkre t u zenb a t e zin e t a n saka b a n a t z e a . Maxime n
bidez bizitza bat e n zatiak zentz u bat a s u n bat e a n biltzen dira, zeina
ohitur e n lege a k edo agind u kate g o riko a k horre n nolakot a s u n moral
edo ez- mor al ar e n ara b e r a juzgatz e n due n.
c. Maximek perts o n a r e n eta gizart e a r e n baldintz a alda g a r ri
urrun a k kontu a n hartz e n ez dituzt e n e z , horiet a n gizakiar e n izaer a
adier az t e n da. Ez dira arau a k, maxi m a k baizik, nort a s u n mor al ari,
osot a s u n mor al ari eta hezkun t z a mor alari buruzko galder e n objektu
egokiak.
d. Azken finea n maxi m e n etika bat ek baim e n t z e n du morala
mor alt a s u n a r e n zentz u a n prob a t z e a . Izan ere, azken horiet a n soilik,
36
37. eure n kabuz ezartz e n diren desiratz e a r e n oinarrizko es ak u n e e t a n
egiazt a daitek e ea ekintz a bet e b e h a r r e n ara b e r a k o a baino ez den,
eta beraz, legezko a , edo bet e b e h a r r a g a t ik gert a t z e n den eta, beraz,
mor alki.
Maxima bakoitz e a n jasot a dago e n orokort a s u n a hasier a bat e a n ,
noski, subjektibo a eta erlatibo a da, ez da orokort a s u n absolut u eta
hertsia, zerizan arrazoid u n oro lotzen due n a . Horreg a tik, ohitur e n
lege a r e n bigarr e n ikusp e gi ak, orokorg a rrit a s u n a k , prob a t z e n du ea
maxi m a bat e n helm e n subjektibo a k perts o n a bak ar bat e n helm e n
objektibo gisa edo perts o n e n gizart e bat e n a gisa balio dezak e e n .
Oinarrizko es ak u n e subjektibo e n sorta koloret s u a n mor alak diren a k
mor al ak ez diren e t a tik ber eizt e n dira, eta ekileari esk a tz e n zaio
mor al ak diren ei baino ez jarraitze a .
Orain Arrazoi m e n praktikoar e n kritika ren behin- behin ek o em aitz a
em a n g o dugu: Kanti argu dio guztiet a n jarraitze n ez zaion a ere,
hon e t a n behintz a t ados egon g o da har ekin, filosofia mor al egoki
bat e n oinarritza p e n kritikoak gutxie n e z lau eginkizun bet e beh a r
ditu el a: 1) eginkizun se m a n tiko a : mor al ar e n edo moralki ona
den a r e n adigaiar e n det er mi n a zio a; 2) irizpide a ri dagokion
eginkizun a: moral ar e n lege gore n a r e n edo erre g el a gore n a r e n
oinarritza p e n a ; 3) subjektibit a t e a r e n teoriari dagokion eginkizun a:
adigaiari eta lege a ri dagokion subjektibit a t e mor alar e n
37
38. det e r mi n a zio a; 4) ongi gore n a r e n eta postula t u e n iraka s p e n a r e n
arazo a ri buruzko gogo e t a k , hau da, nola erlazion a t z e n den
gizakiar e n ber ezko det e r mi n a zio a , zoriona eska tz e a , arrazoi m e n a r e n
det e r mi n a zio a r e kin, moralar e kin.
Egun nagu si diren filosofo morale n lana begira tz e n bad a, adibidez
Rawls, diskurts o a r e n etika eta utilitaris m o a , horiek den e k eklektiko ak
dirudite, Kantek landu zitue n baina eginkizun gutxiag o r e kin aski
dut e n hein e a n eta gutxi horrek konb e n t zitz e n ez gaitu e n heine a n .
Eta arrazoi onak dau d e onartz ek o horrek eginkizun a k bet e tz e a ri
dagokion e z ere balio duela: 1) mor al ak es a n nahi du lege guztiz
objektibo a dago el a; 2) horre n irizpide a maxi m e n
orokorg a r rit a s u n e a n datz al a; 3) horre n jatorri subjektibo a
nahi m e n a r e n auto n o mi a n datz al a; 4) eta ongi gore n a r e n arazo a ez
bad a berriro bazt e r t z e n , ordu a n ez dirudi konpo n daitek e e nik
postula t u e n iraka s p e n a edo gutxie n e z horre n baliokide bat era bili
gab e . Eta ondorioz, Jean Paul idazle a r e n hitz batzuk erald a t u z es a n
dezak e g u : ”eros ezazu Jainkoar e n izene a n Kant, eta liburu bakarr a
eros bad e z a k e z u , ordu a n Arrazoi m e n praktikoar e n kritika izan
dadila”.
38
39. Bibliografia
1. Jatorrizko argitarape n a k
Critik der praktisch e n Vernunft von Imma n u e l Kant, Riga 1788.
Kritik der praktisch e n Vernunft , in: Kants Werk e . Akade mi e-
Texta u s g a b e , arg. Königlich Preußisch e Akade mi e der
Wissen s c h a f t e n , Berlin 1902 hh., V. liburukia (1908/1 3), 1- 164.
Kritik der praktischen Vernunft, in: Immanuel Kant. Werke in sechs Bänden, arg. W.
Weischedel, IV. liburukia, Darmstadt 1956, 105-302.
2. Itzulpenak ingelesera, frantsesera, italierara eta espainierara
Critique of practical reason, itzul. A. Reath eta arg. M. Gregor, Cambridge University
Press: New York 1997.
Critique de la raison practique, itzul. S. Picaret, Press Universite de France 51966 (coll.
Quadrige 1983).
Critica della ragione pratica, itzul. F. Capra, Laterza: Roma/Bari 1997.
Crítica de la razón práctica. Edición bilingüe alemán-español, México 2005.
3. Iruzkinak
39
40. Beck, L.W. 1974, Kants “Kritik der praktisch e n Vernunft ” Ein
Kom m e n t a r , Münch e n; ingel. A Com m e n t a r y on Kant’s critiqu e of
Prac tical Reas o n , London/Chica g o 1960/ 2 1966.
2
Landucci, S. 1999, La “Critica della ragion e pratica” di Kant.
Introdu zio n e alla lettura , Rom.
5. Monografiak
Acton, H.B. 1970, Kant’s Moral Philosoph y , London.
Allison, H. E. 1996 , Idealis m and Freedo m . Essays on Kant’s
Theor e tical and Practical Philosoph y , Cambrid g e .
Allison, Henry E. 1990, Kant’s Theor y of Freedo m , Cambridg e .
Alquié, F. 1966, Introduction à la lectur e critiqu e de la raison
pratiqu e , Paris.
Alquié, F. 1974, La morale de Kant , Paris.
Ameriks, K. 2000, Kant and the Fate of Autono m y , Cambridg e .
Baron, M.W. 1995, Kantian Ethics Almos t Withou t Apology ,
Ithac a/Lon d o n.
Benton, R.J. 1977, Kant’s Seco n d Critiqu e and the Proble m of
Transc e n d e n t al Argu m e n t s , Den Haag.
40
41. Carnois, B. 1973, La Cohér e n c e de la doctrine Kantien n e de la liberté ,
Seuil: Paris.
Delbos, V. 3 1969, La philosop hi e pratiqu e de Kant , Paris.
Fabris, A./Baccelli, L. (argk.) 1989, A partire da Kant. L’eredità della
“Critica della ragion pratica” , Mailand.
Guyer, P. 2000, Kant on Freedo m , Law and Happine s s , Cambridg e .
Hill, Th. E. 1992, Dignity and Practical Reason in Kant’s Moral Theory, Ithaca.
Höffe, O. 1985, Introduc tio n à la philosop hi e pratiqu e de Kant ,
Albeuv e.
3
Höffe, O. (arg.) 2000, Grundle g u n g zur Metap h y si k der Sitte n. Ein
koop er a tiv er Kom m e n t a r , Vittorio Kloster m a n n : Frankfurt/Main.
4
Höffe, O. (arg.) 2004, Kants Kritik der reine n Vernunf t. Die
Grundle g u n g der mod er n e n Philosop hi e , C. H. Beck: Münch e n .
6
Höffe, O. 2004, Im m a n u el Kant , Münch e n , 9. kap. „Die Kritik der
praktisch e n Vernunft”.
Iribarn e , J. V. 1981, La libertad en Kant. Alcanc e s éticos y
connot a cion e s m e t a físicas , Carlos Lohlé: Buenos Aires.
Inner arity Grau, C. 1995, Teoría Kantiana de la acción: La
funda m e n t a ció n transc e n d e n t al de la moralidad , EUNSA: Pamplon a .
Caffare n a , J. G. 1983, El teís m o moral de Kant , Cristianid a d : Madrid.
Korsg a a r d , C. M. 1996, The Source s of Norm a tivit y , Cambrid g e .
41
42. Landucci, L. 1994, Studi sull’etica di Kant , Mailand.
Loude n, M. B. 2000, Kant’s impur e Ethics , Oxford.
Manga n a r o , P. 1989, La filosofia pratica di Kant , Cata nia.
O’Neill, O. 1989, Constructions of reason. Explorations of Kant’s practical philosophy,
Cambridge.
Philonenko, A. 1972, L‘ œuvre de Kant, II. liburukia: Morale et politique, Vrin: Paris.
Pirni, A. 2000, “Il regno dei fini” in Kant. Morale, religione e politica in
Collegamento sistematico, Genua.
Praus s, G. 1983, Kant über Freiheit als Autono m i e , Frankfurt/Main.
Rigobello, A. (ant.) 1996, Il “regno dei fini” di Kant , Institut o Italiano
per gli Studi Filosofici: Neap el.
Schm u ck e r , J. 1961, Die Ursprün g e der Ethik Kants , Meisen h ei m .
Sullivan, R. J. 1997, An Introduction to Kant’s Ethics , Cambrid g e .
Vialatoux, J. 5 1968, La morale de Kant , Paris.
Wood, A.W. 1999, Kant’s Ethical Thoug h t , Cambridg e .
42
43. Egilearen hitzaurrea
Saiakera honek nahikoa argibide ematen du kritika hau arrazoimen praktiko hutsaren
kritika ez, baizik eta bereziki arrazoimen praktikoaren kritika oro har izendatzeko
zergatiari buruz, nahiz eta arrazoimen espekulatiboarekiko paralelotasunak itxuraz
lehenengoa eskatzen duen. Saiakera honek arrazoimen huts praktikoa dagoela besterik
ez du azaldu behar, eta asmo horrekin bere ahalmen praktiko osoa kritikatzen du. Hori
lortzen badu, orduan ez du ahalmen huts berbera zertan kritikatu behar, horrela
ikusteko ea arrazoimenak horrekin uste soil baten modura bere burua ez ote duen
gainditzen (espekulatiboarekin gertatzen den modura). Izan ere, hori arrazoimen huts
gisa benetan praktikoa bada, orduan egintzaren bitartez frogatzen du bere eta bere
adigaien errealitatea, eta alferrikakoa da, beraz, hori praktikoa izatearen
ahalgarritasunaren aurkako arrazoikeria oro.
Ahalmen horrekin batera askatasun transzendentala ere finkatuta geratzen da
aurrerantzean eta, gainera, arrazoimen espekulatiboak kausalitatearen adigaiaren
erabileran behar zuen zentzu absolutu hartan hartuta, horrela hori kausazko loturen
ilaran baldintzatugabe dena pentsatu nahi duenean nahitaez sortzen zaizkion
antinomietatik salbatzeko; arrazoimen espekulatiboak, ordea, adigai hori problematikoki
bakarrik aurkeztu ahal izan zuen pentsagarri gisa baina horren errealitate objektiboa
ziurtatu gabe; hala ere, horrela ez zen behintzat bere zerizanean erasotua izango eta
eszeptizismoaren amildegian eroriko, gutxienez pentsagarri gisa onartu behar duenaren
ustezko ezintasuna dela eta.
Askatasunaren adigaia, horren errealitatea arrazoimen praktikoaren lege apodiktiko
batek frogatzen duen heinean, arrazoimenaren sistemaren eraikuntza osoaren giltzarria
43
44. da, espekulatiboarena barne, eta hor ideia soil gisa euskarririk gabe dauden beste adigai
guztiak (Jainkoarena eta hilezkortasunarena) hari lotzen zaizkio orain, eta horrekin eta
horren bidez lortzen dute irmotasuna eta errealitate objektiboa, hau da, askatasunaren
izateak frogatzen du horien ahalgarritasuna; izan ere, ideia hori lege moralak
agerrarazten du.
Hala ere, arrazoimen espekulatiboaren ideia guztien artean askatasunaz besterik ez
dugu ezagutzen bere ahalgarritasuna a priori, hori ulertu ez arren, zeren lege moralaren
baldintza1 baita, eta hori ezagutzen dugu. Jainkoaren eta hilezkortasunaren ideiak ez
dira, ordea, lege moralaren baldintzak, baizik eta lege horren bitartez determinatutako
nahimenaren beharrezko objektuen baldintzak besterik ez, hau da, gure arrazoimen
hutsaren erabilera praktiko soilarenak; beraz, ezin dezakegu baieztatu ideia horien izatea
ezagutzen eta ulertzen dugula gutxienez, horien ahalgarritasuna ere ez baitugu ezagutzen
eta ulertzen. Hala ere, moralki determinatuta dagoen nahimena horri a priori ematen
zaion objektuari (ongi gorenari) aplikatzeko baldintzak dira. Ondorioz, euren
ahalgarritasuna onartu behar da harreman praktiko horretan, hori teoretikoki ezagutzen
eta ulertzen ez den arren. Azkeneko eskakizunari asmo praktikoan erantzuteko nahikoa
da haiek barne ezintasunik (kontraesanik) ez jasotzea. Hemen orain egiestearen oinarri
subjektibo soila dago arrazoimen espekulatiboan ez bezala, baina horrek balio
objektiboa du hutsa baina praktikoa den arrazoimenarentzat, eta horrela Jainkoa eta
hilezkortasunaren ideiek askatasunaren adigaiaren bitartez errealitate objektiboa eta
1 Hem e n inork ondorioga b e t a s u n i k top at z e n duel a irudika ez dez a n, nik orain
aska t a s u n a ri lege moral ar e n baldintz a bad e ritz ot et a saiak e r a n gero baiezt a t z e n
bad u t eze n, lege moral a aska t a s u n a z bere h a l a jabet u ahal izat eko baldintz a dela,
bad a, gogor a ekarri nahi dut, best e rik gab e , ask at a s u n a noski lege moral ar e n ratio
essendi del a, bain a lege mor al a aska t a s u n a r e n ratio cognoscendi del a. Izan ere, lege
moral a gur e arraz oi m e n e a n lehe n a g o argiki pent s a t u ez balitz, ez gen uk e inoiz
zilegitz a t joko aska t a s u n a bez al ak o zerb ait onartz e a (horrek ber e buru a
kontr a e s a t e n ez bad u ere). Baina aska t a s u ni k ez bale g o, ordu a n ezingo litzat e k e
gug a n inolaz ere lege mor alik aurkitu .
44
45. legeztapena jasotzen dute, gainera haiek onartzeko beharrezkotasun subjektiboa ere
sortzen da (arrazoimen hutsaren premia), eta horrela arrazoimena ez da hedatzen
ezagutza teorikoan, baizik eta horren ahalgarritasuna sortu besterik ez da egiten, lehen
arazo baino ez zena eta hemen baieztapen bihurtu dena, eta horrela arrazoimenaren
erabilera praktikoa teorikoaren osagaiekin elkarlotzen da. Eta premia hori ez da premia
hipotetiko bat, espekulazioaren hautazko asmoaren premia, hain zuzen, espekulazioan
ezagutzaren erabileraren osotasunera iritsi nahi bada zerbait onartu beharko litzatekeela,
baizik eta legezko premia da, alegia, onartu egin beharko litzatekeela norbaitek
ezinbestean bere ekimenaren asmo gisa ezarri beharrekoa ahalbidetzen duen hori.
Nolanahi ere, gure arrazoimen espekulatiboa gehiago asebeteko luke eginbehar haiek
horrelako desbideraketarik gabe bere kabuz bideratzeak eta haiek erabilera praktikorako
ulermen modura gordetzeak; baina dugun espekulazioaren ahalmena ez dago
horretarako prestatuta. Horrelako goi ezagutzak izateaz harrotzen direnek ez lituzkete
eurentzat gorde behar, baizik eta jendaurrean aurkeztu haiek probatzeko eta aintzat
hartzeko. Haiek frogatu nahi dute; aurrera!, froga dezatela, bada, eta kritikak bere arma
guztiak eskainiko dizkie irabazle gisa. Quid statis? Nolunt. Atqui licet esse beatis? ∗
Haiek egitatean nahi ez dutenez, ustez gai ez direlako, orduan arma haiek berreskuratu
behar ditugu Jainkoaren, askatasunaren eta hilezkortasunaren adigaiak arrazoimenaren
erabilera moralean bilatzeko eta horretan oinarritzeko, espekulazioak horien
ahalgarritasunaren berme nahikorik aurkitzen ez duenez.
Hemen adierazten da lehenengoz kritikaren igarkizuna: nola uka diezaiokegun
espekulazioan errealitate objektiboa kategorien sentsuez haratagoko erabilerari eta,
aitzitik, nola onar daitekeen horien errealitatea arrazoimen praktiko hutsaren objektuei
“Zert a n ari zaret e ? Ez dut e nahi. Eta, hala ere, zoriont s u izan dait ezk e ”, Horazio,
Satirak , I, 1, 19.
45
46. dagokienez; izan ere, aurretik horrek halabeharrez ondoregabe iruditu behar du,
horrelako erabilera praktikoa izenaren arabera bakarrik ezagutzen den bitartean. Baina
orain azken horren analisi oso baten bitartez ohartzen badugu ezen, errealitate pentsatu
horrek ez daramala inolaz ere hemen kategorien determinazio teoriko batera eta
sentsuez haratagoko denera iristen den ezagutzaren zabalpen batera, baizik eta horren
bidez haiei harreman horretan beti objektu bat dagokiela besterik esan nahi ez dela; izan
ere, haiek nahimenaren apriorizko determinazioan barnebilduta daudenez, edo horren
objektuarekin era bereiztezinean lotuta daudenez, bada, ondoriogabetasun hura
desagertzen da, adigai haietaz arrazoimen espekulatiboak behar duena ez bestelako
erabilera egiten baita. Bestalde, orain kritika espekulatiboaren ondoriozko pentsaeraren
baieztapena agertzen da, lehen apenas espero zitekeena eta oso asegarri dena, hain
zuzen, kritika espekulatiboak esperientziako objektuei eta horien artean baita gure
subjektuari berari ere agerpenen balioa bakarrik onartzen dielako, baina era berean
berbaitango gauzak ezarriz horien oinarrian, hots, sentsuez haratago dagoen guztia
asmakizuntzat eta horren adigaia edukigabekotzat jo gabe; orain arrazoimen praktikoak
bere kabuz, eta espekulatiboarekin adostu gabe, errealitatea ematen dio kausalitatearen
kategoriaren sentsuez haratagoko objektuari, hau da, askatasunari (nahiz eta adigai
praktiko den aldetik erabilera praktikorako bakarrik), eta beraz, han pentsatu baino ezin
zitekeena, orain egitate baten bitartez baieztatzen da. Aldi berean orain, horrenbestez,
arrazoimen praktikoaren kritikan baiespen osoa jasotzen du kritika espekulatiboaren
baieztapen bitxi nahiz eztabaidaezin honek, hots, subjektu pentsatzaile bera ere barne
begiespenean agerpen soila dela, hain ongi gainera, ezen kritika espekulatiboak esakune
hori frogatu ez balu ere berdin topatuko baikenuke2.
2 Ezinezko a da kaus alit at e a ask at a s u n gisa et a nat ur a r e n m ek a ni s m o gisa, lehe n a
ohitur e n lege a k, bigarr e n a nat ur a r e n lege a k ezarrit a et a, gain er a, subj ekt u bak ar
berb e r e a n , gizaki ar e n g a n , bat e r a t z e a gizakia lehe n a r e kiko harr e m a n e a n
46
47. Horrenbestez, nik ere ulertzen dut orain arte aurkeztu zaizkidan kritikaren aurkako
eragozpen behinenak zehazki bi ardatz hauen ingurukoak izatearen zergatia, hain zuzen,
alde batetik noumenoei aplikatutako kategorien errealitate objektiboa, ezagutza
teorikoan ukatzen dena eta praktikoan baieztatu, eta bestalde, norbera askatasunaren
subjektu gisa noumeno bihurtzeko baina aldi berean naturari dagokionez bere
kontzientzia enpirikoan fenomeno ere bihurtzeko eskakizun harrigarria. Izan ere,
oraindik etikotasunaren eta askatasunaren adigai determinaturik lortu ez zenean, ezin zen
asmatu, alde batetik, ustezko agerpenaren oinarrian zer ezarri nahi zen noumeno gisa,
eta bestalde, ea horren adigai bat nolabait lortu ahal zitekeen, aurretik adimen hutsak
erabilera teorikoan dituen adigai guztiak jadanik agerpen soilei bakarrik eskaini
zitzaizkienean. Arrazoimen praktikoaren kritika osatuak baino ezin ditzake ezabatu
gaizkiulertu horiek guztiak eta bere merezimendu handiena den pentsaera ondoriozkoa
argiki erakutsi.
Hau besterik ez diot lan honetan arrazoimen espekulatibo hutsaren adigaiak eta
oinarrizko esakuneak, jadanik bere kritika berezia izan zutenak, hemen noizean behin
berriro probatu beharraren zergatiaren legeztapenaz, eratzen ari den jakintzaren bide
sistematikoari ongi egokitzen ez zaion (zeren dagoeneko juzgatu diren gauzak aipatu
besterik ezin baitaitezke egin zuzenki, eta ez berriro zalantzan jarri) baina hemen zilegia,
eta premiazkoa ere, badenaz: arrazoimena adigai haiez han egin zuen erabileratik guztiz
ezberdina denerako igarobidean ikuskatzen baitugu. Horrelako igarobideak, ordea,
beharrezkoa egiten du erabilera zahar eta berriaren arteko alderaketa, bide berria
aurrekotik ondo bereizteko eta, aldi berean, haien elkarlotura ohartarazteko. Beraz, era
honetako ikuskapenak, tartean beste behin askatasunaren adigairantz zuzentzen direnak,
berb ait a n g o zerizan gisa, bigarr e n a r e kiko harre m a n e a n , orde a, ager p e n gisa, hura
kontzie nt zi a hut s e a n , azke n hori enpirikoan erre pr e s e n t a t u gab e . Hori gab e
arraz oi m e n a k bere buru a kontra e s a n g o du ezinb e s t e a n .
47
48. arrazoimen hutsaren erabilera praktikoan bada ere, ezin dira arrazoimen
espekulatiboaren sistema kritikoaren zuloak betetzeko baino balio ez duten parentesi
gisa bakarrik hartu (sistema hori osoa baita bere asmoan) eta, presazko eraiketan
gertatzen den modura, ondoren habeak eta zutabeak jartzeko, baizik eta, sistemaren
elkarlotura ohargarri bihurtzen duten benetako kide diren aldetik, lehen problematikoki
baino errepresentatu ezin izan ziren adigaiak orain euren aurkezpen errealean
ezagutarazteko. Ohar hori batez ere askatasunaren adigaiari dagokio, harriduraz
ohartarazi behar baita hainbeste direla oraindik hori guztiz ulertzeaz eta horren
ahalgarritasuna azaldu ahal izateaz harrotzen direnak hori harreman psikologiko soilean
ikuskatu ondoren; horiek aurretik harreman transzendentalean zehazki hausnartu izan
balute berriz, horren ezinbestekotasuna berrezagutuko behar izango zuketen arrazoimen
espekulatiboaren erabilera osoan, adigai problematiko gisa, baita horren adiezintasun
osoa ere, eta, ondoren erabilera praktikora joango balira, euren kabuz iritsi behar izango
zuketen zuzenki azken horren determinazio berberera bere oinarrizko esakuneei
dagokienez, bestelakoan batere gogoko ez duten horretara. Askatasunaren adigaia
oztopo-harria da enpirista guztientzat, baina baita oinarrizko esakune praktiko
bikainenen giltza ere moralista kritikoentzat, horren bitartez ulertzen baitute halabeharrez
arrazoimenaren arabera jokatu behar dutela. Horregatik eskatzen diot irakurleari ez
begiratzeko gaingiroki begi iheslariekin analitikaren amaieran adigai horri buruz esaten
dena.
Ea horrelako sistema batek, arrazoimen praktiko hutsarenak, hemen arrazoimen
praktikoaren kritikatik abiatuz garatzen denak, ahalegin asko edo gutxi sortu duen, batez
ere osotasuna zuzenki zirrimarratu ahal izateko ikuspuntu zuzena ez erratzeko, antzeko
lanen ezagutzaileek juzgatu beharko dute. Ohituren metafisikaren oinarritzapena aintzat
48
