e-Business Conference Banja Luka 2014

3. Izazovi interoperabilnosti
Daliborka Mačinković, MSc

4. SADRŽAJ
•Dimenzije interoperabilnosti
•Pristupi interoperabilnosti
•Prepreke interoperabilnost
•Nivoi interoperabilnosti
•Tipovi interoperabilnosti
•Tehnologije i stanje znanja po nivoima interoperabilnosti
•Mjerenje stepena zrelosti interoperabilnosti
•Zaključak

5. ISTRAŽIVAČKI PROJEKTI
•Rješavanje interoperabilnost je predmet istraživanja mnogobrojnih evropskih projekata i inicijativa podražanih od strane Evropske komisije poput:
•ATHENA (Advanced Technologies for Interoperability of Heterogeneous Enterprise Networks and their Applications)
•INTEROP NoE (Interoperability Research for Networked Enterprises Applications and Software - Network of Excellence)
•C4IF (Conection, Communication, Colaboration, Consolidation Interoperability Framework)
•EU javna uprava program ISA (IDBCA)
projekti CIP ICT, STORK, PEPPOL, SPOCS
okvir EIF 2.0. (European Interoperability Framework),
kolaborativne platforme: joinup.eu , ePractice.eu, OSOR.EU, semic.eu.

6. DEFINICIJE INTEROPERABILNOSTI
Definicija interoperabilnosti prema TOGAF, Open Group Architecture framework predstavlja :
•sposobnost dva ili više sistema ili komponente da razmjenjuju i koriste zajedničke informacije
•sposobnost sistema da obezbijede i prihvate usluge drugih sistema i da tako razmijenjene usluge koriste za efikasan zajednički rad.
Open Group.TOGAF [Online], http://pubs.opengroup.org/architecture/togaf9-doc/arch/, accesed 08. 2014.

7. DEFINICIJE INTEROPERABILNOSTI
•Interoperabilnost prema EIF 2.0 predstavlja sposobnost različitih i raznosvrsnih organizacija za interakciju, u skladu sa obostrano korisnim i usaglašenim ciljevima, koja uključuje razmjenu informacija i znanja između organizacija putem poslovnih procesa koje podržavaju i razmjenom podataka između njihovih ICT sistema.
European Interoperability Framework for European Public Services (EIF) Version 2.0, Definitions; 1.2.2 Interoperability, p.2.,2006.

8. NAČINI RJEŠAVANJA
Načini za rješavanje problema interoperabilnosti su:
• Primjena standarda
•Okviri za interoperabilnost,
•Okviri za arhitekturu informacionih sistema preduzeća,
•Servisna orijentacija,
•Semantičke tehnologije zasnovane na ontologijama,
•Zajedničko modelovanje,
•Upravljnje poslovnih procesima...

9. DIMENZIJE INTEROPERABILNOSTI
Rješavanje interoperabilnosti posmatranjem putem dimenzija:
A. Nivoi interoperabilnosti
B. Pristupi interperabilnosti
C. Prepreke interoperabilnosti
INTEROP NoE (Interoperability Research for Networked Enterprises Applications and Software - Network of Excellence)

10. D. Chen, G. Doumeingts, and F. Vernadat, "Architectures for enterprise integration and interoperability: Past, present and future," Computers in Industry, vol. 59, no. 7, pp. 647-659, 2008
KONCEPT INTEROPERABILNOSTI

11. D. Chen, G. Doumeingts, and F. Vernadat, "Architectures for enterprise integration and interoperability: Past, present and future," Computers in Industry, vol. 59, no. 7, pp. 647-659, 2008
KONCEPT INTEROPERABILNOSTI

12. NIVOI INTEROPERABILNOSTI
Oblasti koji se bavi interoperabilnostu su :
a)Interoperabilnost podataka zajednički rad različitih modela podataka, upitnih jezika, heterogenih baza podataka i različitih sistema za upravljanje bazama podataka.
b)Interoperabilnost servisa bavi se identifikaciom, kompoziciom i orkestraciom stvarajući zajedničku funkconalnost različitih usluga/aplikacija, (koje su dizajnirane i implementirane nezavisno) rješavanjem sintaksnih i semantičkih razlika.
c)Interoperabilnost procesa ima za cilj da različiti procesi rade zajedno. Proces organizacija.u interakciji (serijski ili paralelno).Kako spojiti interne procese organizacija za stvaranje zajedničkog procesa.
d) Interoperabilnost poslovanja odnosi se na rad na harmonizovan način na nivou organizacije uprkos različitom modelu donošenju odluka, metoda rada, zakonodavstva, kulture za dijeljenje poslovanja između organizacija.
INTEROP, Enterprise Interoperability-Framework and knowledge corpus - Final report, INTEROP NoE, FP6 – Contract n° 508011, Deliverable DI.3, May 21st 2007.

13. D. Chen, G. Doumeingts, and F. Vernadat, "Architectures for enterprise integration and interoperability: Past, present and future," Computers in Industry, vol. 59, no. 7, pp. 647-659, 2008
KONCEPT INTEROPERABILNOSTI

14. PRISTUPI (APPROACH)
Po ISO 14258 standardima, vezano za koncepte i pravila za modele preduzeća, postoje tri osnovna pristupa za uspostavljanje interoperabilnosti:
•a) Integrisani pristup: Postoji zajednički format za sve modele, koji mora biti na istom nivou detaljnosti kao i detaljnost modela. Zajednički format nije nužno standard, ali mora biti dogovoren od strane svih učesnika, koji grade sistem.
•b) Ujedinjeni pristup: Postoji zajednički format, ali samo na meta nivou. Meta model nije izvršni entitet, kao kod integrisanog pristupa, ali obezbeđuje sredstvo za semantičku jednakost pri mapiranju modela u sistem.
•c) Federalni pristup: Ne postoji zajednički format. Da bi se uspostavila interoperabilnost, partneri se prilagođavaju "u hodu". Prilikom primene ovog pristupa nijedan partner ne nameće svoje modele, jezike, ili metod rada.
•Industrial Automation Systems – Concepts and Rules for Enterprise Models," International Organization for Standardization, ISO 14258, 1999.

15. INTEGRISANI I INTEROPERABILNI SISTEMI
• Često se pojam interoperabilnost pogrešno izjednačava sa pojmom ''integrisani sisitemi''.
•Integracija u okviru preduzeća odnosi se na fizičku integraciju (povezivanje uređaja mašina preko računarskih mreža); integraciju aplikacija (integraciju softverskih aplikacija i sistema baza podataka) i poslovnu integraciju (koordinaciju funkcija za upravljanje i nadgledanje poslovnih procesa). Sa stanovišta povezanosti, integrisani sistemi su čvrsto povezani, odnosno njihove komponente su međusobno zavisne i ne mogu biti izdvojene.
•Za razliku od integrisanih sistema, interoperabilni sistemi su slabo povezani. Dva integrisana sistema su interoperabilna, međutim dva interoperabilna sistema ne moraju istovremeno biti i integrisana.
•D. Chen, G. Doumeingts, and F. Vernadat, "Architectures for enterprise integration and interoperability: Past, present and future," Com. in Industry, vol. 59, no. 7, pp. 647-659, 2008.

16. D. Chen, G. Doumeingts, and F. Vernadat, "Architectures for enterprise integration and interoperability: Past, present and future," Computers in Industry, vol. 59, no. 7, pp. 647-659, 2008
KONCEPT INTEROPERABILNOSTI

17. PREPREKE (BARRIERS)
•Može se reći da organizacije nisu interoperabilne zbog interoperabilnih prepreka: konceptualnih, tehnoloških i organizacionih.
•a) Konceptualne prepreke vezane su za sintaksne i semantičke razlike između informacija koje se razmjenjuju. Konceptualne prepreke prisutne su pri modelovanju na visokom nivou apstrakcije.
•b) Tehnološke prepreke odnose se na nekompatibilnost informacionih tehnologija. Opisuju probleme, koji se tiču standarda za predstavljanje, pamćenje, razmjenu, obradu i komunikaciju podataka, prilikom korišćenja računara.
•c) Organizacione prepreke odnose se na definisanje odgovornosti u organizaciji i nekompatibilnost organizacione strukture.
INTEROP, Enterprise Interoperability-Framework and knowledge corpus - Final report,INTEROP NoE, FP6 – Contract n° 508011, Deliverable DI.3, May 21st 2007.

18. EIF 2.0
EIF 2.0 (European Interoperability Framework) je okvir za interoperabilnost između institucija javne uprave, sa ciljem pružanja usluga građanima i pravnim subjektima. Razmatra uspostavljanje interoperabilnost prema nivoima:
• Tehnička interoperabilnost: signali - komunikacioni protokoli i infrastruktura za razmjenu podataka između sistema
• Sintaksna interoperabilnost: podaci - formati za razmjenu podataka uglavnom XML i slični.
• Semantička interoperabilnost: informacije - predstavljanje i označavanje znanja, ontologije, riječnici, taksonomije, tezaurusi , aksiomi.
• Organizaciona interoperabilnost: poslovni procesi - orkestracija, koreografija, kolaboracija.
• Pravna interoperabilnost i politički kontekst zahtijevaju usklađivanje zakonodavstva i saradnju institucija postavljanjem zajedničkih ciljeva, prioriteta i vizija.
European Interoperability Framework for European Public Services (EIF) Version 2.0, p.2.,2006.

19. NIVOI INTEROPERABILNOSTI
European Interoperability Framework for European Public Services (EIF) Version 2.0, p.2.,2006.

20. C4IF
•Konekcije: mogućnost IS-a da razmjenjuju signale
•Komunikacija: mogućnost IS-a da zmjenjuju podatke
• Konsolidacija: mogućnost sistema da razumiju podatke
•Kolaboracija: mogućnost sistema da djeluju zajedno
•V. Peristeras and K. Tarabanis, "The Connection, Communication, Consolidation, Collaboration Interoperability Framework (C4IF) For IS Interoperability," IBIS –Interoperability in Business IS,
• vol. 1, no. 1, pp. 61-72, 2006
Prikazane su tehnologije kroz nivoe konekcije, komunikacije, konsolidacije i kolaboracije.

21. TEHNOLOGIJE I STANJE ZNANJA
Tehnički i sintaksni nivo interoperabilnosti imaju uspostavljene standarde poput TCP/IP, EDIFAFACT ili XML, razvijene od strane internacionalnih organizacija za standardizaciju, za semantički nivo interoperabilnosti postoje koncepti i metode, ali još uvijek nisu standardizovane, dok za organizacioni nivo interoperabilnosti nije još uvijek dovoljno jasno šta treba da se standardizuje.
Herbert Kubicek, Ralf Cimander‚''Three dimensions of organizational interoperability'' , European Journal of ePractice • www.epracticejournal.eu • January 2009 • ISSN: 1988-625X

22. MATUARITY MODEL
•Razvoj i poboljšanje interoperabilnosti za organizacije podrazumijeva da se stepen interoperabilnosti može izmjeriti, a uzroci identifikovati i analizirati.
• Razvijeno je nekoliko metodologija za interoperabilnosti poput :
•CMM(Capability Maturity Model),
•LISI (Levels of Information Systems Interoperability),
• EIMM (Enterprice Interoperability Maturity Model),
•the Service-Oriented Architecture Maturity Model (Bachman, 2005),
•the Extended Enterprise Architecture Maturity Model (IFEAD,2004),
•the Enterprise Architecture Maturity Model, NASCIO (2003)
• the Organisational Interoperability Maturity Model (Clark et al., 1999).

23. MJERENJE INTEROPERABILNOSTI
•Mjerenje interoperabilnost omogućuje preduzeću da zna svoje prednosti i slabosti u interoperabilnosti i odredi prioritetne akcije za poboljšanje interoperabilnosti.
•Glavni zadatak metodologija mjerenja interoperabilnosti je identifikovati interoperabilne barijere, klasifikovati interoperabilne barijere u koherentan okvir, klasifikovati interoperabilna rješenja u istom okviru i koristiti okvir za odabir pravog rješenja za svaku prepreku.

24. ZRELOST INTEROPERABILNOSTI
Tri vrste mjerenja interoperabilnosti:
•Mjerenje potencijala interoperabilnosti,
•Mjerenje kompatibilnosti interoperabilnosti
•Mjerenje performansi interoperabilnosti.

25. MJERENJE STEPENA INTEROPERABILNOSTI
•A. Potencijal interoperabilnost se može definisati kao činjenica da preduzeća posjeduju svojstvene atribute koji ga čine lakšim za interoperabilnost sa drugim preduzećima, za stanja pratnerstva. Drugim riječima potencijal je unutrašnja procjena preduzeća bez potrebe za poznavanjem preduzeća sa kojim se otvaruje za interoperabilnost. Cilj je povećati sposobnost interoperabilnosti i smanjiti rizik za susrete tokom partnerstva.
•B. Mjerenje kompatibilnosti mora se vršiti u fazi inžinjeringa/ projektovanja sistema koji treba da uspostav interoperabilnost. Mjerenje se vrši u odnosu na idnentifikovane prepreke i najveći stepen kompatibilnosti je kada su uklonjene sve prepreke
•C. Mjerenje performansi mora biti izvedeno u operativnoj fazi da procijene mogućnosti interoperabilnosti između organizacija koje sarađuju. Rangiranje ''poor'' ili ''good'' interoperabilnost za bilo koji mjeru ili kriterijume kao što su troškovi, kašnjenja, kvalitet za mjerenje performansi u odnosu na prepreke i probleme u interoperabilnosti

26. POTENCIJAL PO NIVOIMA
•Isolated (Izolovani): ukupna nesposobnost za interoperabilnost;
•Initial (Početno): interoperabilnosti zahtijeva jake napore koji utiču na partnerstvo;
•Executable(Izvršna): interoperabilnost je moguće, ali je rizik od pojave problema visok;
•Connectable ( Sposobna za spajanje): interoperabilnost je laka, čak i ako se problemi mogu pojaviti za udaljeno partnerstvo;
• Interoperabilan: koji razmatra evoluciju nivoa interoperabilnosti u preduzeću, i gdje je rizik od problema slab
Daclin, N., Interopérabilité des systèmes industriels – Contribution à l’élaboration d’une méthodologie, Thèse de doctorat (In French), Université de Bordeaux, Décembre 2007.

27. FAZE I AKTIVNOSTI
Mogu se izdvojiti četiri faze i aktivnosti u metodologiji struktuiranog pristupa interoperabilnosi :
1)Definisanje ciljeva i potreba - planiranje projekata, ocjena izvodljivosti i isplativosti.
2)Analiza postojećeg sistema - identifikovati aktere, aplikacije, sisteme i probleme interoperabilnosti korišćenjem modela i analiza jakih i slabih tačaka.
3)Selekcija i kombinovanje rješenja - traženje i izbor dostupnih elemenata interoperabilnosti kroz okvir interoperabilnosti
4) Implementacija i testiranje - u ovoj fazi se testiraju i ocjenjuju rješenja uklanjanja barijera
•Chen, D., Daclin, N., Barrier driven methodology for enterprise interoperability, PROVE2007, In Proc. Est. The found. of Collaborative Networks, Guimarães,10-12,2007.

28. ZAKLJUČAK
•Rad je imao za cilj da približi problem ostvarivanja interoperabilnosti i predstavi dosadašnja istraživanja i smjernice u ovoj oblasti.
• Predstavljeni su problemi uspostavljanja interoperabilnosti sagledani kroz dimenzije interoperabilnosti kao prepreke, pristupi i nivoi.
•Stepen interoperabilnosti je moguće procijeniti i mjeriti određenim metodologijama kao mjerenje potencijala, mjerenje kompatibilnosti i mjerenje performansi.

29. Hvala na pažnji!