1. ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ'
Η ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ Ο ΚΟΣΜΟΣ
ΚΑΤΑ ΤΗ ΑΙΑΡΚΕΙΑ ΤΟΥ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ
1. Η δεκαετία 1920 -1930
2. Εσωτερικές εξελίξεις στην Ελλάδα 1923-1930
3. Η Διεθνής Οικονομική Κρίση και οι συνέπειές της
4. Η Ελλάδα στην κρίσιμη δεκαετία 1930-1940
5. Ο υπόλοιπος κόσμος
1. Η δεκαετία 1920-1930
ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ
1) Να γνωρίσουν τους στόχους και τα όργανα λειτουργίας της ΚΤΕ και να εκτιμήσουν τις προσ-
δοκίες που γέννησε αλλά και την αδυναμία της να ανταποκριθεί σ' αυτές.
2) Να εκτιμήσουν τη νέα κατάσταση που διαμορφώθηκε στην Ευρώπη μετά τις συνθήκες ειρή-
νης και ιδιαίτερα τη σημασία της ομαλοποίησης των γαλλογερμανικών σχέσεων για την ευ-
ρωπάίκή ειρήνη και ασφάλεια.
3) Να εκτιμήσουν τις πρωτοβουλίες για την προώθηση της παγκόσμιας ειρήνης, και να αναζη-
τήσουν τους λόγους για τους οποίους αυτές οι προσπάθειες απέτυχαν.
4) Να κατανοήσουν τη διαμόρφωση νέας ισορροπίας στα Βαλκάνια και την Εγγύς Ανατολή.
ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ: Δ ιαρθρώνεχαι σε τρεις νποενόχηχες (α. Η οργάνωση χης ειρή-
νης, β. Η οικονομική και κοινωνική σνγκνρία, γ. Οι προκλήσεις καχά χης κοινοβονλενχικής δη-
μοκραχίας και χον φιλελενθερισμον).
ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟΥ ΤΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ:
α. Η οργάνωση της ειρήνης.
• Φροντίδα ηγετών (δεκαετίας 1920-1930) για διατήρηση ειρήνης.
• Σύσταση Κοινωνίας των Εθνών (ΚΤΕ).
• Μειονέκτημα: τα κράτη θέτουν πρώτα το εθνικό συμφέρον και μετά το γενικό.
• Σύστημα “συλλογικής ασφάλειας" αδύναμο στην πρακτική ανταγωνισμού μεταξύ κρατών.
• Αρχικά φάνηκε δυνατή η συνύπαρξη δύο αντιλήψεων για διατήρηση ειρήνης.
• Κοινή γνώμη αποστρεφόταν ενδεχόμενο νέας αιματοχυσίας.
• 1925. Συμφωνίες Λοκάρνο.
• 1926. Ένταξη Γερμανίας στην ΚΤΕ.
• 1928. Σύμφωνο Μπριάν - Κέλλογκ: κήρυξη πολέμου “εκτός νόμου”.
• 1929. Αρ. Μπριάν, υπουργός Εξωτερικών Γαλλίας, προτείνει ένωση Ευρώπης. β.
Η οικονομική και κοινωνική συγκυρία.
• Πρώτη μεταπολεμική δεκαετία: αισθητή οικονομική ανάκαμψη.
• Βιομηχανική παραγωγή Ευρώπης και ΗΠΑ αυξανόταν κατά 50%.
• Αρνητικοί κραδασμοί από πιέσεις για αποπληρωμή πολεμικών χρεών και πολεμικών απο-
ζημιώσεων.

2. • Παρουσίαση προβλημάτων από νέες οικονομικές εξελίξεις στην Ευρώπη: ■=>
Δυσχέρεια στην εξεύρεση αγορών για βιομηχανικά αγαθά.
■=> Πίστη ότι θα αντιμετωπιστούν καιτα προβλήματα αυτά με μεθόδους δημοκρατικές.
111

3. Ι2Τ 3 Ι^ΙΚ ΚΑΤΗ ΕΑ 3. ς[χά 31/8/2007 12:16 ϋ Ρ&9β 112
γ. Οι προκλήσεις κατά της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας και του φιλελευθερισμού.
• Αναγκαία μια πειστική απάντηση για τα ανοιχτά κοινωνικά προβλήματα.
• Ο Στάλιν επιχειρεί συγκεντρωτικά, μετά 1924, οικοδόμηση σοσιαλισμού στην ΕΣΣΔ.
• Επιβάλλει: 1) Κρατικοποίηση καλλιεργήσιμης γης,
2) Επιτάχυνση εκβιομηχάνισης (αυστηρά προγραμματισμένη οικονομία υπό
πλήρη έλεγχο του κράτους).
• Ιταλία. Άλλη πρόταση. Μπενίτο Μουσολίνι, εμπνευστής φασιστικής ιδεολογίας:
• Έξαρση εθνικισμού.
• Διεκδίκηση στο όνομα "δικαιώματος” Ιταλών στη δημιουργία ισχυρού κράτους.
•Έξαρση δύναμης και βίας, ως παραγώγων της πολιτικής.
• Επίκληση συνθημάτων (και σοσιαλιστικών) υπέρ κοινωνικής ισότητας.
• Άνοδος φασιστών στην εξουσία απόρροια αίσθησης ότι Ιταλία αδικήθηκε από Συμμάχους
και από φόβο μήπως διαταραχτεί η κοινωνική τάξη από ταραχές και απεργίες.
• Βαθμιαία ταύτιση κόμματος και κράτους απολήγει στην ολοκληρωτική κατάλυση δημο-
κρατικών θεσμών και στη δημιουργία ενός προτύπου για οπαδούς Φασισμού.
Πρόσθετα ιιαραθέματα /ιιηγές
1. Επιστολή ανέργον Γερμανον
«Αξιστιμε κ. μυστικοσύμβουλε δρ. Ντούισμπεργκ.
Μέσα στην μεγάλη μον ανάγκη, στην απελπισία μου, παίρνω το θάρρος να σας προσπέσω και
να σας παρακαλέσω να μον δώσετε για μια μόνο φορά ένα δείγμα της καλοσύνης σας.
Με αδιερεύνητη θεία θέληση δοκιμάστηκα πάρα πολύ σκληρά, ώστε θα προτιμούσα να πε-
θάνω παρά να ζω, μολονότι είμαι μόλις 29 ετών. Αλλά έχω ένα παιδί επτά ετών, πον έχει χειρονρ-
γηθείδνο φορές στο τοπικό νοσοκομείο, και βλέπω μέσα στην μεγάλη μον αθλιότητα να έρχεται ένα
δεύτερο παιδί, με μεγάλο τρόμο. Επίσης έχω αναπηρία στο βάδισμα. Παίρνω ένα μικρό χρη-ματικό
ποαό από κάποια ανθρωπιστική οργάνωση, αλλά δεν φτάνει για τη διατροφή μας.
Σνγκεντρώνονται τόσα χρήματα για την κοινωνική πρόνοια, για "Μητέρα και παιδί" κτλ.,
αλλά, μάρτνς μον ο θεός, μέρες και εβδομάδες ολόκληρες έτρεξα σε όλες τις μεριές, μέχρι πον
κατέρρενσα, και μέχρι σήμερα δεν πήρα οντε ένα ξεροκόμματο, έτσι ώστε πριν από την Πεντη-
κοστή μείναμε χωρίς φαγητό και αναγκαστήκαμε να φέρονμε τα πράγματα πον μας είχαν απο-
μείνει, στο ενεχνροδανειστήριο της πόλης. Επίσης δεν έχω σεντόνια και παιδικά πράγματα και
βρίσκομαι στην πιο ακραία ανάγκη, βλέποντας με τρόμο και απελπισία τη γέννα πον πλησιάζει.
Και, μάρτνς μον ο θεός, είναι αντή η κατάσταση απελπισίας πον με κάνει να σας ζητήσω μια μικρή
βοήθεια ή μια καλή σνμβονλή, για τις οποίες θα ήμονν ενγνώμων. (νπογραφή)».
Ηί11& ΡΘΘΙΖ, ό.π. σ. 241. Μτφρ. από τα γερμανικά Αγαθ. Αζέλης.
2. Το σχέδιο Μπριάν
«Στις αρχές Σεπτεμβρίον τον 1929, ο Γάλλος πρωθνπονργός (Αήίίίάε Βήαηά) προτείνει από το
βήμα της Κ. Τ.Ε. τη σύσταση Ομοσπονδίας των Ενρωπαϊκών Κρατών. Η αρχική εισήγησή τον θα
προσλάβει σαφέστερο περιεχόμενο τον Μάιο τον 1930, όταν, με εξονσιοδότηση των εικοσιε-πτά
ενρωπαϊκών κρατών-μελών τον Διεθνονς Οργανιαμον, θα διατνπώσει σε εκτενές γραπτό νπόμνημα
την πρόταση για μια νέα πολιτική και οικονομική οργάνωση της Ενρώπης. Ηλειτονρ-γία τον νέον

4. θεσμού θα εντασσόταν στα πλαίσια και θα τελούσε κάτω από την αιγίδα της Κ Τ.Ε. Η κατοχύρωση
της ισότητας και η διατήρηση των κνριαρχικών δικαιωμάτων των σνμβαλλομέ-νων μερών
σννιστούσαν τον ακρογωνιαίο λίθο τον νέον οικοδομήματος. Η Ενρωπαϊκή Σννδιά-σκεψη, σαν
κατενθνντήρια δύναμη, η Πολιτική Επιτροπή, σαν εκτελεστικός φορέας, καιηΓραμ-ματεία, θα
αποτελούσαν τα κύρια όργανα της λειτονργίας τον. Τολμηρό στη βασική σύλληψή τον, το Σχέδιο
Μπριάν όχι μόνο δεν αντέφαακε αλλά και έτεινε να ανταποκριθεί αε απτές πολι-
112

5. Ι2Τ 3 Ι^ΙΚ ΚΑΤΗ ΕΑ 3. ς[χά 31/8/2007 12:16 ϋ Ρ&9β 113
τικές αναγκαιότητες: την κατοχύρωση της εδαφικής ασφάλειας και την ενίσχνση της ειρηνικής
σννεργασίας στον εναίσθητο ενρωπαϊκό χώρο. Η τελική, παρελκνστική στη βασική της σνντε-ταγμένη,
στάση των ενρωπαϊκών κνβερνήσεων ήταν απότοκη της ετερογένειας των βραχνπρό-θεσμων, και
σνχνά ανταγωνιστικών, επιδιώξεών τονς».
Κ. Σβολόπουλος, Η οργάνωση της διεθνονς κοινωνίας,
Αθήνα-Θεσσαλονίκη, Σάκκουλα, 1996, σσ. 66-67.
ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ ΓΙΑ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΥΠΟΣΤΗΡΙΚΤΙΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ:
Τα παραθέματα στο ΒΜ φωτίζουν από διάφορες οπτικές το φαινόμενο του φασισμού (να σχο-
λιαστεί και η σχετική γελοιογραφία), καθώς και ορισμένες πλευρές της κοινωνίας του Μεσο-
πολέμου στην Ευρώπη (δικαιώματα γυναικών, μαζική κατανάλωση, ψυχαγωγία και αθλητι-σμός).
Στα οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα της Γερμανίας κατά την ίδια περίοδο ανα-φέρεται το
πρώτο πρόσθετο παράθεμα στο ΒΚ, ενώ το δεύτερο παρουσιάζει το σχέδιο Μπριάν και αναλύει
τους λόγους για τους οποίους δεν έτυχε της ανταπόκρισης των άλλων ευρωπα'ίκών χωρών.