Driessen, G., & Langen, A. van (2010). De onderwijsachterstand van jongens. Omvang, oorzaken en oplossingen. Invited presentatie studieochtend ‘De onderwijspositie van jongens en meisjes in het primair en voortgezet onderwijs’. Directies PO, VO en Kennis, Ministerie van OCW, Den Haag, 19 april 2010.

1. De onderwijsachterstand van jongens
Omvang, oorzaken, oplossingen
dr. Geert Driessen
dr. Annemarie van Langen
ITS – Radboud Universiteit Nijmegen
www.its-nijmegen.nl

2. Onderzoeksvragen
1. Is er in het PO en de onderbouw van het VO sprake
van een achterstand van jongens?
Zijn er daarbij verschillen naar sociaal-etnische
achtergrond?
Hoe verhoudt zich de situatie in Nederland tot die in
andere landen?
2. Welke verklaringen zijn er voor evt.
onderwijsachterstanden van jongens?
Welke interventies zijn ontworpen om dergelijke
achterstanden te bestrijden?

3. Onderzoeksopzet
Ad 1: Relatieve positie jongens
• Secundaire analyses
• Literatuuronderzoek
Fase
Cognitieve
competenties
Niet-cognitieve
competenties
Schoolloopbaan-
kenmerken
PO PRIMA , COOL5-18 PPON, JPO
CBS/StatLine TIMSS, PIRLS
Onderbouw
VO
VOCL99-3, COOL5-18
BRON-VO CBS/StatLine PISA
Ad 2: Verklaringen en interventies
• Literatuuronderzoek

4. Samenvattend maat voor resultaten:
Effect sizes
Significantie vs. relevantie
Steekproefomvang
ES = (gemiddelde score jongens – gemiddelde
score meisjes) / standaarddeviatie
Interpretatie (vuistregel):
0,20 = klein
0,50 = middelmatig
0,80 = groot

5. -0,4 -0,2 0 0,2 0,4
COOL Taal groep 2
COOL Taal groep 8
COOL Rekenen groep 2
COOL Rekenen groep 8
COOL Lezen groep 8
CITO Eindtoets Totaal
CITO Taal
CITO Rekenen/Wiskunde
CITO Studievaardigheden
Cognitieve competenties: basisonderwijs
0
Negatief: M > J Positief: J > M

6. -0,6 -0,4 -0,2 0 0,2
Woordenschat
Werkwoordspelling
Engels
Begrijpend Lezen
Wiskunde
Intelligentie
Cognitieve competenties: voortgezet onderwijs (COOL lj. 3)
Negatief: M > J Positief: J > M

7. Cognitieve competenties: internationaal vergelijkend
-0,4
-0,3
-0,2
-0,1
0
0,1
0,2
0,3
Lezen (PIRLS) Wiskunde (TIMSS) Science (TIMSS)
Aus Bel Dui E/VK Fra NL VS Zwe

8. -0,8 -0,6 -0,4 -0,2 0 0,2 0,4 0,6
Sociaal gedrag groep 2
Sociaal gedrag groep 8
Werkhouding groep 2
Werkhouding groep 8
Mastery groep 8
Performance groep 8
Sociale motivatie groep 8
Extrinsieke motivatie groep 8
Welbevinden met docent groep 8
Welbevinden met leerlingen groep 8
Zelfvertrouwen groep 8
Taakoriëntatie groep 8
Niet-cognitieve competenties: basisonderwijs (COOL groep 2 & 8)
Negatief: M > J Positief: J > M

9. -1 -0,5 0 0,5 1
Welbevinden met docenten
Welbevinden met leerlingen
Extraversie
Mildheid
Ordelijkheid
Emotionele stabiliteit
Autonomie
Mastery
Performance
Sociale motivatie
Extrinsieke motivatie
Zelfvertrouwen
Taakoriëntatie
Niet-cognitieve competenties: voortgezet onderwijs (COOL lj. 3)
Negatief: M > J Positief: J > M
0

10. Schoolloopbaan cohort 2005/06: niveau 4e verblijfsjaar VO
0% 50% 100%
Jongens
Meisjes
vsv pro bbl kbl gl/tl havo vwo
12 14 25 23 23
15 15 24 22 19
2
2
1
3

11. Schoolloopbaan cohort 2005/06: % sector- en profielkeuze
in het vierde verblijfsjaar
0
10
20
30
40
50
60
70
Techniek Zorg&Welzijn Economie Landbouw Sector+ N-profiel M-profiel
Jongens Meisjes
vmbo / avo

12. Schoolloopbaan cohort 2005/06: % zittenblijvers en
voortijdig schoolverlaters per overgang
0
1
2
3
4
5
6
7
doubleren 1-2 vsv 1-2 doubleren 2-3 vsv 2-3 doubleren 3-4 vsv 3-4
Jongens Meisjes

13. jongens
2006/072005/06
<1%
93%
1% 5%
2007/08
<1%
91%
2% 6%
2008/09
<1%
92%
3% 4%
1%<1% 1%
meisjes
1%
96%
<1%
3%
1%
93%
2%
4%
<1%
92%
4%
3%
<1% <1% 1%
Schoolloopbaan cohort 2005/06: AVO-stromen per verblijfsjaar
vmbo vmbo vmbo
vmbo vmbo vmbo

14. Schoolloopbaan cohort 2005/06: VMBO-stromen per verblijfsjaar
jongens
2006/072005/06
92%
2%
<1%
2007/08
4%
87%
6%
<1%
2008/09
2%
92%
3%
<1%
2%2% 3%
meisjes
4%
90%
1%
<1%
6%
87%
4%
<1%
2%
92%
3%
<1%
2% 2% 2%
<1%1%1%2%
3% 1% 1%
pro pro pro
pro pro pro
avo avo avo
avo avo avo

15. Schoolloopbaan cohort 2005/06: PRO-stromen per verblijfsjaar
jongens
2006/072005/06
2%
91%
2007/08
4%
92%
2008/09
6%
85%
4%7% 9%
meisjes
5%
90%
8%
89%
9%
83%
5% 4% 8%
vmbo vmbo vmbo
vmbo vmbo vmbo

16. Schoolloopbaan cohort 2005/06: examenresultaten van onvertraagden
in vmbo-4 (% geslaagden en hun gemiddeld CE-cijfer)
92,5
93
93,5
94
94,5
95
95,5
96
96,5
97
97,5
% geslaagd bbl % geslaagd kbl % geslaagd gl/tll
Jongens Meisjes
6.4
6.3
6.2 6.5
6.3
6.6

17. Literatuurstudie
Inkadering debat:
• Ontstaan in Engeland, VS, Australië; na PISA ook
elders
• Feministen: ‘moral panic’, oud nieuws, mannen
maatschappelijker nog steeds succesvol
• Discussie in VS: geen sekseverschillen in
testscores, meisjes wel betere rapportcijfers en
schoolloopbanen (vgl. Nl.)
• Nuancering: welke jongens/welke meisjes!

18. Literatuurstudie
Verklaringen in te passen in Nature-Nurture debat:
• Biologische invalshoek (Nature): nieuwe technieken neurologisch
onderzoek, ‘mannelijk en vrouwelijk brein’, kenmerkende literatuur
over vastgestelde hersenverschillen en (veronderstelde) gevolgen
voor cognitief functioneren, OECD ‘neuromythe’, zie ook Crone
• Sociale & cultureel-maatschappelijke invalshoek (Nurture): invloed
van ouders/gezin (interactie!), peers, school/docent
(schoolcultuur= feminien?), arbeidsmarkt & maatschappij
Interventies: pedagogisch-didactisch (aansluiten op behoeften j/m),
sociaal-cultureel (school is wèl cool; onderzoek naar HAP-lln),
organisatorisch (single-sex)