Prezentacja dotycząca adaptacji do zmian klimatu wyświetlona podczas spotkania informacyjnego

1. Adaptacja do zmian klimatu
działania lokalne
dr Magdalena Kuchcik
prof. dr hab. Krzysztof Błażejczyk

2. Czy klimat się zmienia?

3. FAKTY

4. Średnia globalna temperatura powierzchni Ziemi wzrosła w okresie
1906-2005 o 0,74°C
Trend liniowy ocieplenia w ostatnich 50 latach (0,13°C na dekadę)
jest prawie dwukrotnie większy niż za ostatnie 100 lat (0,07°C /10 lat)
Źródło: IPCC 4th Report, 2007

5. W 2 połowie XX w.
średnia temperatura
na półkuli płn. była
najwyższa na przestrzeni
ostatnich 500 lat
Źródło: The Pre-Historical Temperature Record
www.appinsys.com/GlobalWarming

6. Obserwacje satelitarne prowadzone
od 1978 r. dowodzą, że średni roczny
obszar lodu arktycznego zmniejsza się
w tempie 2.7% na dekadę.
Latem obszar lodu arktycznego
zmniejsza się aż o 7.4% na dekadę.
Źródło: National Snow and Ice Data Center,
Monthly Archives 2012
Na półkuli północnej zmniejsza
się wyraźnie obszar z pokrywą
śnieżną - Brown (2000), a śnieg
odbija do 90% promieniowania

7. Europa - powodzie od 1980

8. Warszawa
Zmienność średniej rocznej temperatury powietrza w Warszawie (1780-2003)
0,55°C/100 lat, z czego w miesiącach zimowych 1,12°C/100 lat
Źródło: Lorenc H. (red.), 2005, Atlas klimatu Polski, IMGW, Warszawa

9. Dlaczego klimat się zmienia?
Przyczyny naturalne
(astronomiczne, geologiczne, tj. cykl Milankovica, wędrówka
kontynentów, czy aktywność słoneczna i wulkaniczna)
Przyczyny antropogeniczne
(emisja gazów cieplarnianych, wycinka lasów w skali globalnej,
osuszanie obszarów podmokłych, dewastacja środowiska)

10. Naturalne czynniki (cykl Milankovica, wędrówka kontynentów, czy aktywność
słoneczna i wulkaniczna) nie wyjaśniają obserwowanych zmian klimatu
Znacznie lepsze wyniki odtworzenia warunków klimatycznych otrzymuje
się wprowadzając do modelu gazy cieplarniane odpowiedzialne za
ocieplenie oraz aerozole odpowiadające za ochłodzenie.
Źródło: www.globalchange.gov

11. I P C C Fifth Assessment Report
Climate Change 2014: The Physical Science Basis Summary for Policymakers
Międzyrządowy Panel
ds. Zmian Klimatu
publikuje raporty
pokazujące różne
przyczyny zmian
klimatu.
Wg tych raportów za
obserwowane obecnie
zmiany klimatu w
zdecydowanej
większości odpowiada
różnorodna działalność
człowieka.

12. Przyczyny antropogeniczne
-zwiększona emisja gazów cieplarnianych (dwutlenek
węgla, metan, związki azotu),
-masowe wycinanie lasów,
-emisja halonów i freonów (związki używane kiedyś w
urządzeniach chłodniczych i aerozolach),
-zmiany użytkowania ziemi,
-urbanizacja,
-zanieczyszczanie atmosfery,
-przyrost liczby ludzi itd.

13. Spalaniepaliwstałychi
płynnych
Deforestacja
Zmianyuzytkowania
ziemi
Spalanie
biomasy
Nawożenie
Chodowlabydła
Uprawaryżu
Zwiększenie
areału
upraw
Procesynaturalne
CO2
CH4
NO2
Emisja gazów cieplarnianych
Rozmarzanie wiecznej zmarzliny

14. Las w Amazonii
(fragment) w roku
2000 i 2009
Wycinanie lasów,
zwłaszcza starych,
najbardziej cennych,
dotyczy także Polski
Deforestacja
Źródło: NASA, www.mongbay.com

15. URBANIZACJA
Sztuczne powierzchnie w miastach na stałe zmieniają
klimat, w którym żyje prawie ¾ Polaków i ponad połowa
z 7 mld mieszkańców globu
Pokrycie nawierzchnie ulic, chodników,
placów materiałami
nieprzepuszczalnymi (asfalt, beton)

zwiększony odpływ wód opadowych
Tylko niewielka część wody ulega
wyparowaniu

mniejsza zawartość pary wodnej
w powietrzu w mieście
Albedo powierzchni
Zródło: U.S. Environmental Protection Agency. Polska wersja ryciny: M. Kamiński
http://yosemite.epa.gov/oar/globalwarming.nsf/content/ActionsLocalHeatIslandEffect.html

16. Materiały budowlane, tworzące
powierzchnie w mieście, mają
znaczną pojemnością cieplną
dlatego akumulują ciepło w czasie
dnia, a emitują je nocą – w wyniku
tego procesu i wielu innych
powstaje Miejska Wyspa Ciepła.
Liverpool, żródło: http://www.dailymail.co.uk/sciencetech/article-2097308/Britains-
wasteful-cities-New-thermal-images-huge-amounts-energy-wasted-country.html
Żródło: www.gardinergreenribbon.com

17. ROLNICTWO
Podtlenek azotu (N2O) oraz metan (CH4):
• N2O jest wydalany do atmosfery z użytków rolnych, głównie w efekcie
mikrobiologicznego przetwarzania nawozów azotowych w glebie. Emisje N2O stanowią
połowę wszystkich emisji rolnych;
• Emisje CH4 są głównie wynikiem procesów trawiennych zwierząt przeżuwających
(przede wszystkim krów i owiec)
Emisje rolnych gazów cieplarnianych
maleją! W UE w latach 1990-2005
spadek o 20%
Źródło: Komisja Europejska, Dyrekcja Generalna ds. Rolnictwa,
opracowanie w oparciu o dane z EEA

18. Liczba ludności Ziemi
1800 r. – 978 mln
1960 r. - 3 mld
1990 r. - 5,3 mld
2006 r. - 6,6 mld
2015 r. - 7,3 mld
Składnik powietrza
% obj.
Powietrze
wdychane
Powietrze
wydychane
Azot 78 78
Tlen 21 17
Dwutlenek węgla 0,03 4
Inne gazy ok. 1 ok.1
Skład chemiczny powietrza wdychanego i wydychanego
MY, czyli LUDZIE

19. Większa częstość i natężenie ekstremów pogodowych
Dowiedzione zmiany klimatu
Cieplejszy klimat więcej energii w systemie?

20. Niszczymy my – cierpią inni
Atmosfera jest JEDNA
Najbiedniejsze kraje zależą silnie od rolnictwa
– najbardziej „wrażliwego” działu gospodarki
Wg WHO w 2000 r. zmiany klimatu odpowiadają za
2.5% biegunek i 6% przypadków malarii,
nawet w klimacie szerokości umiarkowanych
Wzrost zanieczyszczenia powietrza - astma i inne
choroby ukł. oddech. i zgony, zwłaszcza dzieci
Podnoszenie poziomu mórz i oceanów,
powodzie i susze – głód, brak wody
pitnej, choroby i śmierć
Katastrofy pogodowe pogłębiają negatywne zjawiska:
praca dzieci, handel dziećmi i dorosłymi

21. Obecnie mówiąc o klimacie Polski myślimy zazwyczaj nie o
warunkach średnich, ale o ekstremalnych:
falach upałów (dni gorące, upalne noce), falach zimna (dni b. mroźne),
huraganowych wiatrach, powodziach lub suszach, anomaliach pogodowych…
A dodatkowo myślimy równocześnie o ich skutkach
ekonomicznych, społecznych, zdrowotnych
Kilka przykładów ….
Do 2050 r. prognozowany jest w Polsce:
wzrost temperatury powietrza
wzrost zimowych opadów deszczu (powodzie),
spadek letnich opadów deszczu,
wzrost ryzyka suszy i erozji gleby,
wydłuży się sezon wegetacyjny i zmienią się plony

22. 1997r. Dorzecze Odry: Kotlina Kłodzka –
opady ciągłe 60-70 godz., 5-9.07 = 450-480
mm (200% śr. m-nej). Kłodzko: poziom wody
w 5 dni z 100 do 655 cm
4.07.2002 r. huraganowy wiatr niszczy
ok. 14 tys. ha Puszczy Piskiej.
21.08.2007 r. komórka burzowa, Mikołajki:
wiatr 126 km/h (35 m/s), spadek temp. z
28°C na 16°C, śmierć 12 żeglarzy
Lato 1994 – najsilniejsza dotychczas
fala upałów w Polsce, 2006 r. –
najwyższa temperatura lipca, blisko
miesiąc z tmax około 30°C.
Sierpień 2003 r. –fala upałów
Europie Zach., około 30 tys. zgonów

23. Czy jesteśmy bezradni wobec tych procesów?
Na szczęście – Nie.
Skutki zmian klimatu odczuwane przez nas wszystkich są
sumą wszystkich naszych działań, tych globalnych, ale także
tych lokalnych, a nawet indywidualnych.
Potrzebny jest wzrost naszej świadomości oraz podjęcie tych
działań, które są dla nas możliwe.

24. Powstały różne programy, międzynarodowe i krajowe, mające
na celu zmniejszenie niekorzystnych dla klimatu działań.
Ich sukces zależy nie tylko od tego, co zrobią rządy największych
państw świata, ale także od tego, co zrobi każdy z nas.

25. Food and Agriculture Organization of the
United Nations (FAO)
www.fao.org/climatechange/en/
www.fao.org/climatechange/youth/en/
www.yunga-un.org
http://www.unicef.org/environment/
http://www.unicef.org/cfs/
http://www.unicef.org/education/bege_61668.html
http://www.unep.org/climatechange/
http://en.unesco.org/themes/education-
sustainable-development
http://www.unesco.org/new/esd2014
http://www.wmo.int/pages/themes/WMO_climatechange_en.html
http://www.who.int/globalchange/en/

26. KONKURS
„RAZEM DLA KLIMATU”
Czas na działania w Polsce…

27. 1. WODA i GLEBY
zagospodarowanie wód opadowych,
mała retencja
sadzenie drzew na obszarach narażonych na krótkotrwałe powodzie
i ochrona przed erozją gleb.
2. ROLNICTWO i LEŚNICTWO
dostosowanie gospodarowania struktury upraw,
dostosowanie agronomii i agrotechniki
dbałość o prawidłowy skład gatunkowy lasu.
Kategorie tematyczne obecnego programu

28. 3. GOSPODARKA
ochrona przed skutkami zmian klimatu
projektowanie inwestycji
zabezpieczenia dróg i mostów
zabezpieczenie infrastruktury energetycznej
4. CZŁOWIEK i ŚRODOWISKO
znaczenie powierzchni biologicznie czynnej na terenach
zurbanizowanych – czyli ochrona terenów zielonych i wodnych
w miastach
ochrona zdrowia
5. PLANY ADAPTACJI DO ZMIAN KLIMATU
Lokalne, kompleksowe plany adaptacji

29. Wyzwania stojące przed każdym z województw
w kontekście działań adaptacyjnych
są częściowo tożsame, częściowo różne
– zależne od specyfiki przyrodniczej województwa.

30. Przykłady możliwych działań
małych lub większych, choć w efekcie
bardzo ważnych…

31. Gromadzenie wód opadowych
Gromadzenie wód opadowych, które można
następnie wykorzystać w gospodarstwie jest
znane od stuleci.
Mieszkańcy bogatych krajów robią to od dawna.
Oszczędzamy nie tylko złoża wód rzecznych i
podziemnych, ale także pieniądze.
Zabezpieczamy przed lokalnymi podtopieniami.
Siła jest w sumie oddziaływań lokalnych

32. Proste zbiorniki wody deszczowej
Profesjonalne, rozbudowane systemy retencji

33. W internecie – metody obliczania i doboru odpowiedniej wielkości
zbiornika podziemnego i naziemnego
http://www.deszcz.com.pl/www/01_d_obl.htm
Średnia wartość
opadów [litrów/ m2]
wg mapy opadów,
powyżej
X Powierzchnia rzutu
poziomego dachu
[m2]
X Współczynnik materiałowego
pokrycia dachu
(dachówka ceram. 0,9,
dachówka betonowa 0,8, dach
płaski z posypką żwirową 0,6)
= Uzysk wody
[litry/ rok]
Przykład: 600 l/m2 X 150 m2 X 0,9 = 81000
litrów/rok
Twoje dane: ..... X ..... X ..... = .....
Tzw. większy opad w Polsce, latem to
max 15 l/m2 w ciągu doby – wyjątkowo
do 30 l/m2 – zbiornik powinien mieć ok.
2000-4000 l (2-4 m3), a montowane są
najczęściej właśnie 3-4 m3.
http://deszczowka.pl/oszczednosci.php

34. Ogrody deszczowe różnych rozmiarów,
które usuwają zanieczyszczenia z przepływającej wody
deszczowej zbieranej z powierzchni dróg, placów czy
dachów

35. Muldy i rowy chłonne
Wyprofilowanie ulic
i zielonej infrastruktury
Dbanie o rowy melioracyjne
- funkcja retencji,
- nie tylko odpływu
Powierzchnie bioretencyjne

36. Różne zabiegi techniczne: małe zbiorniki wodne, jazy,
zastawki itp., jak również nietechniczne (zalesienia,
zadrzewienia, roślinne pasy ochronne, ochrona oczek
wodnych, stawów wiejskich, mokradeł itp.) - prowadzą
do spowolnienia lub powstrzymania odpływu wody przy
jednoczesnym odtwarzaniu naturalnego krajobrazu.
Mała retencja na ciekach wodnych,
czyli zatrzymywanie jak największej ilości wody w jej
powierzchniowym i przypowierzchniowym obiegu

37. Korzyści z małej retencji:
Gromadzi wodę, która w okresach deficytu opadu może być
wykorzystywana w gospodarce.
Zwiększa bioróżnorodność w obrębie dolin.
Łagodzi warunki termiczne i zabezpiecza przed lokalnymi
powodziami.
Zwiększa potencjał rekreacyjny.
Może być wykorzystana jako źródło czystej energii.

38. Rozsądna regulacja cieków wodnych
Jednym z uciążliwych skutków zmian klimatu jest duża
zmienność opadów w czasie i w przestrzeni.
Efektem tej zmienności są nie tylko rozległe powodzie, ale
także lokalne podtopienia.
Z drugiej strony na innych obszarach obniża się
zwierciadło wód gruntowych i dodatkowy odpływ wód
może prowadzić do przesuszania gruntów, a nawet suszy.
Rozważnie regulując lokalne cieki wodne zmniejszamy te
problemy.

40. Rekultywacja obszarów zdegradowanych
Wiele terenów ulega degradacji w wyniku działalności
człowieka.
Są to nie tylko tereny pokopalniane, ale także każde wyrobiska
po kruszywach (piaskownie, żwirownie, kamieniołomy itp.).
Można zmienić ich wygląd i nadać im nową „twarz” i przypisać
nowe funkcje (np. rekreacyjne).
Opuszczone i zdegradowane tereny w miastach, przy drogach,
na terenach przemysłowych, w sąsiedztwie torowisk
kolejowych…..

41. Kielce – kamieniołom w
Kadzielni - rezerwat i
amfiteatr
Kryspinów k. Krakowa – zalany obszar
po kopalni piasku

42. Warszawa, Kabaty,
ugór zamieniony w „Nasz Park”
inicjatywa społeczna

43. Inne przykłady

44. Całoroczny stok
narciarski (640 m
długości, 30 m szer.) i
park wokół w
Bottrop, Niemcy
(2001 r.)
Niesamowite inwestycje

45. Park Znalezisk, Nochten, Niemcy (2000-2003 r.). Teren byłej
kopalni węgla brunatnego, obecnie 10 ha park z unikatowymi
okazami kamieni i wyjątkową florą.
Niesamowite inwestycje

46. Energia odnawialna
W warunkach klimatycznych Polski można skutecznie
wykorzystywać przez znaczną część roku energię
promieniowania słonecznego.
Może ona podgrzewać wodę używaną w gospodarstwie lub
wytwarzać prąd, gromadzony w akumulatorach.

47. Przydomowe systemy solarne
Energia słoneczna w transporcie

48. Biomasa Energia wiatru

49. Zachowanie bioróżnorodności
Bioróżnorodność to nie tylko hasło naukowe, ale realna
potrzeba każdej społeczności i każdego człowieka.
Różnorodność środowiska, w którym żyjemy to kwestia
naszego „być albo nie być”.
Bioróżnorodność zapewnia nam urozmaicone pożywienie
oraz zabezpiecza przed niszczącymi inwazjami różnych
szkodników wyspecjalizowanych w niszczeniu pojedynczych
roślin czy zwierząt.
Potrzebne są różnorodne akcje edukacyjne i promujące
bioróżnorodność.

51. Lasy mieszane kontra
monokultury iglaste
- różne gatunki
„świadczą” sobie
pewne usługi
ekosystemowe
Wysoki przyrost drzew negatywnie
wiąże się z produkcją jagód,
pożywienia dla zwierząt i
występowaniem martwego
drewna, a tylko to jest warunkiem
zachowania bioróżnorodności.

52. 1 ha boru świerkowego zatrzymuje około 30 ton pyłu, a 1ha lasu
bukowego zatrzymuje 65 ton pyłu.
1ha lasu produkuje 3-10 razy więcej tlenu niż taka sama powierzchnia
użytków rolnych.
W 1m3 powietrza leśnego jest 46 - 70 razy mniej organizmów
chorobotwórczych niż w powietrzu na terenie miejskim.
Sosna, brzoza i jałowiec wytwarza wokół siebie strefę do 3-5 m wolną
od bakterii.

53. Korytarze ekologiczne
Korytarze ekologiczne to połączone ze sobą
obszary, pokryte roślinnością, które umożliwiają
migrację roślin, zwierząt czy grzybów.
Przyczyniają się one do zachowania
bioróżnorodności.

54. Korytarze od skali globalnej do lokalnej

55. Adaptacja do zmian klimatu w miastach
W miastach żyje prawie 2/3 ludności Polski.
Życie w miastach ma swe zalety, ale także uciążliwości.
Część tych uciążliwości wiąże się ze specyficznym klimatem
tworzonym przez miasto, ale też z hałasem i zanieczyszczeniem.
Każdą z uciążliwości można zmniejszyć przez różne działania lokalne.

56. Zieleń w mieście
Zieleń w mieście ma ogromne znaczenie dla poprawy warunków
klimatycznych, sanitarnych i akustycznych.
Chodzi nie tylko o utrzymanie tej zieleni, która jeszcze w mieście
rośnie, ale o zwiększenie jej powierzchni.
Zieleń nie tylko łagodzi temperaturę,
ale także oczyszcza powietrze z
zanieczyszczeń i tłumi hałas.
W parkach temperatura powietrza
jest znacznie niższa, a wilgotność
powietrza wyższa w porównaniu z
zabudowanym terenem
otaczającym.

57. Przykład badań IGiPZ PAN - Warszawa
Nadwyżka temperatury powietrza (Ta) i temperatury odczuwalnej
(UTCI) w trzech rejonach Warszawy w stosunku do obszaru
podmiejskiego
Koło – stare osiedle z licznymi drzewami i trawnikami
Włodarzewska – nowe osiedle z nielicznymi drzewami i trawnikami
Twarda – fragment centrum miasta pozbawionego zieleni

58. Promujmy i walczmy o zieleń w miastach
Nie wycinajmy bezmyślnie drzew przy nowych inwestycjach!
Protestujmy - gdy widzimy, że ktoś niszczy środowisko –
zgłaszajmy odpowiednim władzom!
Walczmy o zachowanie istniejących terenów zielonych!
Inicjujmy akcje sąsiedzkie, społeczne mające na celu urządzanie
nowych terenów zielonych!
Dbanie o zieleń to nie tylko dbanie
o temperaturę powietrza i wilgotność w mieście,
ale też walka z hałasem i zanieczyszczeniem powietrza

59. Dojrzałe drzewo liściaste – absorbuje ok. 1 tony CO2 na każdy 1m3
przyrostu.
W okresie wegetacyjnym emituje do 1,1 kg O2 z 1 m2 powierzchni
liści.
Jedno drzewo produkuje w ciągu roku tyle tlenu, ile zużywa człowiek
w ciągu 2 lat życia.

60. Zielone ściany

61. Zielone dachy
Stanowią dobrą izolację termiczną
Zwiększają retencję wód
opadowych
Tworzą swoisty mikroklimat.

62. Zielone dachy w skali makro i mikro

63. Pasaże roślinne
Pasy roślinności buforowej
Zielone tory tramwajowe

64. Ograniczenie udziału
powierzchni
uszczelnionych w
przestrzeni miejskiej
jest jednym z
podstawowych
działań dla
zatrzymania wody w
mieście, zwiększenia
parowania i
obniżenia
temperatury
powietrza.
Powierzchnie przepuszczalne

65. Białe dachy, białe elewacje, jasne barwy –
niższa temperatura w mieście
źródło: Global Model Confirms: Cool Roofs Can Offset Carbon Dioxide Emissions and Mitigate Global Warming
http://newscenter.lbl.gov/2010/07/19/cool-roofs-offset-carbon-dioxide-emissions/

66. Białe dachy, białe elewacje, jasne barwy

67. Przykład wpływu zieleni na złagodzenie miejskiej
wyspy ciepła – rejon ul.Twarda, Warszawa
Obecny stan zagospodarowania - MWC 1,5-3,5°C
(maksymalnie do 12°C)

68. Wprowadzenie trawników i drzew
- złagodzenie MWC o 0,1-0,2°C
Wprowadzenie trawników,
drzew i zielonych dachów
- złagodzenie MWC o 0,4-0,5°C

69. m.in. w tej
broszurze
znajdziecie
państwo
wskazówki, co
możemy zrobić,
aby poprawić
mikroklimat miasta

70. Klimat to także klimat akustyczny
Nadmierny hałas może mieć wpływ na:
uszkodzenia słuchu
zakłócenia snu
osłabienie procesów poznawczych
psychofizjologiczne reakcje stresowe
zwiększone ryzyko chorób krążenia
Szacuje się, że w Polsce, na szkodliwe lub uciążliwe działanie
hałasu narażonych jest około 13 milionów osób.

71. Wyraźne zwiększony hałas występuje w pasie do około 500 m od drogi.
Powyżej tej odległości większe znaczenie w kształtowaniu się klimatu
akustycznego miejsca mają czynniki lokalne, a hałas komunikacyjny z drogi
słyszalny jest w postaci w miarę jednostajnego szumu.
Dla zapewnienia ludziom odpowiednich warunków w ciągu dnia i
wypoczynku nocnego, drogi powinny przebiegać w odległości większej niż
200-300 m od budynków mieszkalnych.
Natężenie hałasu w okolicy Wyszkowa – norma to max 65 dB w dzień i 45 dB w nocy przy
drogach, poza drogami – 55 w dzień
a) w porze dziennej, b) w ciągu nocy

72. Ochrona przed hałasem wymaga kompleksowych działań
w sferze edukacji, planowania i organizacji ruchu .
Ekrany akustyczne są jednym ze
sposobów na obniżenie poziomu
hałasu w otoczeniu dróg .
Pas zieleni, w stanie
ulistnionym , o szerokości 30m
redukuje hałas o 5 dB.

73. Edukacja

74. D Z I E C I
Źródło: Climate Change and
Environmental Education

75. Przedszkole – jak ważne jest środowisko naturalne i jego czystość,
NAUKA
Szkoła podstawowa – podstawy naukowe zmian klimatu i surowców naturalnych,
znaczenie przyrody w codziennym życiu, sposoby unikania ryzyka, uświadamianie, że
historia i teraźniejszość ma wpływ na ich przyszłość i przyszłość środowiska w jakim żyją,
Gimnazjum – dokładnie o zmianach klimatu i środowisku, cykle ekologiczne (wody,
biomasy), cykle życia różnych produktów (powtórne wykorzystywanie, recykling), związki
między globalnymi i lokalnymi akcjami dotyczącymi środowiska, sposoby identyfikacji
zagrożeń, wpływ norm społecznych i zachowań grupowych na ryzyko zagrożeń i ochronę
środowiska
ABY
Małe dzieci rozumiały odpowiedzialność za wykorzystywanie środowiska i potrafiły
unikać zachowań niebezpiecznych; starsze dzieci miały szacunek dla harmonii w naturze,
potrafiły identyfikować surowce naturalne i zmieniać swe codzienne praktyki na
przyjazne środowisku, potrafiły dbać o ogrody przy szkołach, ; a gimnazjaliści oprócz
wszystkiego co wyżej potrafili działać lokalnie na rzecz środowiska.
Źródło: Climate Change and Environmental Education

76. Młodzież w akcji na rzecz zmian klimatu: inspiracje ze świata

77. KONKRETNE przykłady
Szkoła podstawowa – wycieczki po okolicy (dzieci wskazują czynniki ryzyka które zauważają,
robią zdjęcia, kręcą filmy), tworzenie map lokalnych zagrożeń (zrzutów ścieków, wysypisk
śmieci), ale też wyobrażeń o tym jak mogą poprawić środowisko, sadzenie drzew, tworzenie
klombów i późniejsze dbanie o nie, gry z wykorzystaniem plansz, na których można
projektować różne rozwiązania, pomiary meteorologiczne, obserwacje przyrody, pomiary
obiektów tj. domu w celu tworzenia map, małe GRUPY dyskusyjne – uczenie dzieci
rozmawiania o środowisku, każda z grupek my wymyśleć rozwiązanie innego problemu
Przedszkole – prowadzenie ogródka lub warzywniaka, małe
zwierzęta, konkursy rysunkowe, spacery po okolicy
Gimnazjum – wszystko co powyżej, tworzenie modeli gier lub plansz do projektowania
lokalnych zmian w środowisku, panele dyskusyjne, umożliwienie młodzieży uczestnictwa
w decydowaniu o wybranych inwestycjach lokalnych
Wszystko to wymaga nauczycieli rozumiejących środowisko i procesy w nim zachodzące,
kreatywnych, lubiących działać z dziećmi.
Wiele z tych aktywności (gry, podchody, mapy, sadzenie roślin), można zrobić z dziećmi w
czasie gdy szkoły są puste, w weekendy, po południu i połączyć je potem z zabawą, piknikiem

79. Zawsze i wszędzie oszczędzanie energii i wody
Regulacja temperatury
w pomieszczeniach
Dobra izolacja budynków
Wyłączanie światła, urządzeń
w stanie czuwania

80. Promocja

81. Atrakcyjna forma

82. Zakończenie
To tylko wybrane przykłady działań, które możemy
podjąć wspólnie, aby złagodzić skutki zmian klimatu
lub lepiej zaadoptować się do niektórych zmian.
Każda gmina różni się od pozostałych. Musimy
uruchomić naszą wyobraźnię, aby zobaczyć, co dla
nas jest najważniejsze i co razem możemy zrobić,
aby wszystkim żyło się lepiej.

83. Czekamy
na Wasze kreatywne pomysły!