Bazatekriminalitetitekonomik 111219032002-phpapp01

BAZAT E
KRIMINALITETIT
EKONOMIK
Dr. Mersida SUÇESKA

PRISHTINË 2006
FSK/S – 07/06

PLAN-PROGRAMI MESIMOR PER LENDEN MESIMORE
“BAZAT E KRIMINALITETIT EKONOMIK“
VITI SHKOLLOR 2005/ 2006

PJESA I
NOCIONI, KARAKTERISTIKAT DHE LLOJET E KRIMINALITETIT
EKONOMIK

• Nocioni i kriminalitetit ekonomik
• Karakteristikat e kriminalitetit ekonomik
• Llojet e kriminalitetit ekonomik

PJESA II
BAZA JURIDIKE PER LUFTIMIN E KRIMINALITETIT EKONOMIK

• Dokumentet ndërkombëtare
• Marrëveshjet ndërkombëtare
• Konventat ndërkombëtare
• Rekomandimet dhe këshillat ndërkombëtare
• Ligjet vendore
• Kodi Penal i Bosnjës e Hercegovinës
• Ligji mbi Tatimin në Vlerë të Shtuar në Bosnjë e Hercegovinë
• Ligji mbi politikën tatimore në Bosnjë e Hercegovinë
• Ligji mbi tregtinë e jashtme në Bosnjë e Hercegovinë
• Ligji mbi politikën e investimeve të huaja në Bosnjë e Hercegovinë
• Ligji mbi bankat
• Ligji mbi zonat e tregtisë së lirë në Bosnjë e Hercegovinë

PJESA III
FAKTORET E KRIMINALITETIT EKONOMIK

• Faktorët e kriminalitetit ekonomik në përgjithësi
• Faktorët e kriminalitetit ekonomik në Bosnjë e Hercegovinë

PJESA IV
KRIMINALITETI EKONOMIK I ORGANIZUAR

• Nocioni, karakteristikat dhe shkaktarët e kriminalitetit ekonomik
• Format dhe mënyrat e organizimit të kriminalitetit ekonomik të organizuar

1

• Pasojat e kriminalitetit ekonomik të organizuar

PJESA V
PARANDALIMI I KRIMINALITETIT EKONOMIK TE ORGANIZUAR

• Metodat operative dhe rregullative
• Bartësit (subjektet) e luftimit të kriminalitetit ekonomik të organizuar
• Aktiviteti në kuadrin e programit të Organizatës së Kombeve të Bashkuara
• Aktivitetet dhe kompetencat e organit për parandalimin e kriminalitetit
ekonomik të organizuar në Bosnjë e Hercegovinë

PJESA VI
SISTEMI FISKAL DHE KRIMINALITETI EKONOMIK

• Nocioni i sistemit ekonomik dhe politikës fiskale
• Tatimet, kontributet dhe taksat si të hyra fiskale
• Parimet tatimore, klasifikimi dhe format
• Ligji mbi Tatimin në Vlerë të Shtuar në Bosnjë e Hercegovinë
• Doganat: nocioni, rëndësia, llojet dhe rregullativa ligjore në Bosnjë e
Hercegovinë
• Kriminaliteti në fushën e tatimeve dhe doganave
• Deliktet financiare

PJESA VII
EVAZIONI I TAKSAVE FISKALE

• Fshehja e tatimit dhe kontrabanda (shferci), nocioni, shkaktarët e mënyrat e
kryerjes
• Parandalimi i fshehjes dhe kontrabandës
• Vendi dhe roli i drejtorisë mbi tatimit indirekt në sistemin doganor e tatimor të
Bosnjës e Hercegovinës
• Roli i drejtorisë tatimore
• Roli i policisë financiare dhe organeve tjera të ndjekjes

PJESA VIII
DOKUMENTACIONI DOGANOR E TREGTAR NË KRIMINALITETIN
EKONOMIK

2

• Dokumentacioni në tregtinë ndërkombëtare
• Dokumentacioni doganor
• Dokumentacioni tregtar

PJESA IX
EKONOMIA E PERHIMTE SI FENOMEN SHOQEROR-EKONOMIK
GLOBAL

• Nocioni i ekonomisë së përhimët – format spekulative të fitimit
• Ekonomia e përhimët dhe evazioni fiskal i të hyrave (tatimeve, doganave,
kontributeve, taksave dhe të hyrave tjera) – shmangia e obligimeve publike
ndaj bashkësisë
• Efektet e ekonomisë së përhimët në ekonominë e Bosnjës e Hercegovinës
• Parandalimi i ekonomisë së përhimët në Bosnjë e Hercegovinë

PJESA X
KORRUPSIONI DHE MITO

• Nocioni dhe karakteristika e korrupsionit
• Format e korrupsionit
• Masat dhe aktivitetet për parandalimin e korrupsionit në botë
• Masat, aktivitetet dhe efektet ne parandalimin e korrupsionit në Bosnjë e
Hercegovinë

PJESA XI
LARJA E PARAVE

• Nocioni dhe mënyra e larjes së parave
• Qendrat e larjes së parave
• Dokumentet ndërkombëtare dhe institucionet ndërkombëtare që merren me
problematikën e larjes së parave – masat për parandalimin e larjes së parave
• Parandalimi i larjes së parave në Bosnjë e Hercegovinë

PJESA XII
FALSIFIMI I PARAVE

• Nocioni, format dhe mënyra e falsifikimit të parave

3

• Parandalimi i veprës penale të falsifikimit të parave dhe masat preventive e
represive
• Metodat e zbulimit të parave të falsifikuara
• Aspekti penalo-juridik i veprës penale të falsifikimit të parave në Bosnjë e
Hercegovinë

PJESA XIII
KRIMINALITETI EKONOMIK KOMPJUTERIK

• Nocioni, karakteristikat dhe format e kriminalitetit kompjuterik
• Kriminaliteti kompjuterik si problem global
• Aktiviteti i organizatave rajonale për luftimin e kriminalitetit kompjuterik
• Aktiviteti i organizatave ndërkombëtare dhe bashkimi për luftimin e
kriminalitetit kompjuterik
• Aspekti penalo-juridik i kriminalitetit kompjuterik në Bosnjë e Hercegovinë
• Mundësitë e preventivës së kriminalitetit kompjuterik

PJESA XIV
KONKURRENCA JOLOJALE

• Nocioni dhe format e konkurrencës jolojale
• Marrëveshjet monopoliste të „kartelizimit“ të tregut dhe luftimi i tij
• Parandalimi i pozitave monopoliste në Bosnjë e Hercegovinë
• Përvoja aktuale dhe rezultatet

PJESA XV
MBIKEQYRJA E REVIZIONIT INTERN – MJETI ME I PERSHTATSHEM
PER LUFTIMIN E KRIMINALITETIT EKONOMIK

• Detyrat dhe kompetencat e punës së revizionit intern
• Përcaktimi ligjor dhe afarist i revizionit intern
• Llojet e mbikëqyrjes revizore
• Parimet etike në revizionin intern

4

PERMBAJTJA

PJESA I

EKONOMIK

1. NOCIONI I KRIMINALITETIT EKONOMIK
1. 1. KRIMINALITETI EKONOMIK
1. 2. FORMAT E SHFAQJES SE KRIMINALITETIT EKONOMIK

PJESA II

BAZA JURIDIKE PER LUFTIMIN E KRIMINALITETIT ERKONOMI

1. DOKUMENTET NDERKOMBETARE
2. LIGJSHMERIA VENDORE
2.1 KODI PENAL I BEH
2.2. LIGJI MBI POLITIKEN DOGANORE
2.3. LIGJI MBI TREGTINE E JASHTME NE BEH
2.4. LIGJI MBI POLITIKEN E INTESTIVE TE HUAJA DIREKTE NE BEH
2.5. LIGJI MBI TARIFEN DOGANORE TE BEH
2. 6.ZONAT E TREGTISE SE LIRE NGA ASPEKTI I LIGJIT MBI POLITIKEN
DOGANORE
2.6.1. Nocioni dhe karakteristika e zonës së lirë
2.6.2. Definimi i zonave te lira

PJESA III

FAKTORET E KRIMINALITETIT EKONOMIK

PEJA IV

KRIMINALITETI EKONOMIK I ORGANIZUAR

1. KRIMINALITETI I ORGANIZUAR
2. SHKAKTARET E KRIMINALITETIT EKONOMIM TE ORGANIZUAR
3. ORGANIZATAT ME TE NJOHURA KRIMINALE NE BOTE

5

PJESA V

PARANDALIMI I I KRIMINALITETIT EKONOMIK TE ORGANIZUAR

PJESA VI

SISTEMI FISKAL DHE KRIMINALITETI EKONOMIK (EVAZIONI)

1. TATIMET- ASPEKTI TEORIK
1. 1. TERMINOLOGJIA TATIMORE
1. 2. KLASIFIKIMI I TATIMEVE
1. 3. TATIMET NGA SHPENZIMET
1. 4. TATIMI MBI VLEREN E SHTUAR
1. 4. 1. Forma prodhuese
1. 4. 2. Forma e të ardhurave
1. 4. 3. Metodat e grumbullimit (llogaritjes) të Tatimit mbi Vlerën e Shtuar
1. 4. 4. Parimet e ngarkimit me tatim
1. 4. 5. Shkalla tatimore
2. KARATERISTIKAT THEMELORE TE TATIMIT MBI VLEREN E SHTUAR NE BEH
2. 1. KRAHASIME TE SISTETIMIT TE TVSH-SE DHE SISTEMIT TE TATIMIT NE QARKULLIM
2. 2. KARAKTERISTIKAT E TATIMIT MBI VLEREN E SHTUAR
2. 3. MANGESITE E TVSH-SE
3. DIREKTIVA E GJASHTE
3. 1. ANALIZA E KËRKESËS SË DIREKTIVËS SË GJASHTË
3. 1. 1. Ngarkimi me tatim i transaksioneve
3. 1. 2. Obliguesit tatimorë dhe detyrimet e tyre
3. 1. 3. Vendi i ngarekesës me tetim
3. 1. 4. Shkallët e tatimit dhe baza tatimore
3. 1. 5. Lirimet tatimore
3. 1. 6. Veprimet e veçanta të ngarkimit me tatim
3. 1. 7. Zbritja e tatimit të paragjykuar
4. SISTEMI I TVSH-SË NË BOSNJË E HERCEGOVINË
4. 1. SISTEMI UNIK I TVSH-SE NË BEH
4. 2. STABILITETI MAKRO-EKONOMIK
4. 2. 1. Grumbullimi dhe ndarja e të hyrave nga tatimet direkte
4. 2. 2 Arsyet për nxjerrjen e Ligji mbi TVSH-në
4. 3. PROJEKTI I IMPLEMENTIMIT TË TVSH-SË
4. 4. NDIKIMI I TVSH-SË NË KRIMINALITET, ME VËSHTRIM TË VEÇANTË NË
KRIMINALITETIN EKONOMIK
5. NOCIONI I DOGANËS DHE RËNDËSIA E SAJ
5. 1. RËNDËSIA E DOGANËS
5. 2. LLOJET E DOGANAVE

6

5. 3. DELIKTET DOGANORE
5. 4. VEPRAT PENALE DOGANORE
5. 4. 1. Kontrabanda
5. 4. 2. Mashtrimet doganore
5. 5. SHKELJET DOGANORE
5. 6. KUNDERVAJTJET DOGANORE
5. 6. 1. Kundërvajtjet doganore për mosparaqitjen e mallit
5. 6. 2. Kundërvajtjet doganore për evitimin e mbikëqyrjes doganore
5. 6. 3. Kundërvajtjet doganore për cenimin e dispozitave mbi lehtësimet doganore
5. 6. 4. Kundërvajtjet doganore për paraqitje të pasaktë të mallrave doganore
5. 6. 5. Kundërvajtjet doganore për vështirësimin e pagesës së taksave doganore dhe
taksave tjera të importit, si edhe të zbatimit të masave të mbikëqyrjes doganore
5. 6. 6. Kundërvajtjet doganore për nxjerrjen në treg të mallrave me të cilat janë bërë shkelje të
caktuara
6. KRYESIT E KUNDRAVAJTJEVE DOGANORE
6.1. PERSONI FIZIK SI KRYES I KUNDRAVAJTJES DOGANORE
6. 2. PERSONI JURIDIK SI KRYES I KUNDRAVAJTJES DOGANORE
6.3. INICIMI I PROCEDURËS KUNDRAVAJTËSE SIPAS KUNDRAVAJTJEVE DOGANORE
7. KONTROLLI KRIMINALISTIK , PERPUNIMI DHE PREVENTIVA E
KRIMINALITETIT DOGANOR
7.1. KONTROLLI KRIMINALISTIK
7.2. PERPUNIMI KRIMINALISTIK I KRIMINALITETIT DOGANOR
8. PREVENTIVA SI FORME E LUFTES KUNDER KRIMINALITETIT DOGANOR

PJESA VIII

DOKUMENTACIONI DOGANOR E TREGTAR NE KRIMINALITETIT EKONOMIK

1. DOKUMENTACIONI I AFARIZMIT NE TREGTINE E JASHTME
1. 1. DOKUMENTACIONI I MALLERAVE
1. 2. DOKUMENTACIONI I DOGANES
1. 3. DOKUMENTACIONI I TRANSPORTIT
1. 4. GARANCITE NE AFARIZMIN NDERKOMBETAR
2. LLOJET E MASHTRIMIT
2. 1. MASHTRIMET ME RASTIN E PERCAKTIMIT TE BAZES DOGANORE
2.2. MASHTRIMET ME PËRSHKRIMIN E GABUESHEM TE MALLIT
2.3. MASHTRIMET ME PREJARDHJEN E MALLIT
2. 4. MASHTRIMET ME LEHTESITE DOGANORE
2. 5. MASHTRIMET ME DESTINACIONIN PERFUNDIMTAR TE MALLIT
2. 6. MASHTRIMET ME MALLRA TE FALSIFIKUARA– PIRATUARA
2. 7. MASHTRIMET ME ZBRAPSJEN OSE TRANSITIN E MALLIT
3. FORMAT E SHFAQJES SË LLOJEVE TË KRIMINALITETIT EKONOMIK NE

7

FURNIZIM DHE SHITJE
3.1 FORMAT E DETYRIMIT GJATË FURNIZIMIT ME MALL
a) Përvetësimi në bazë të deficitit dhe përvetësimi me falsifikim
b) Përvetësimi në bazë të korrupsionit dhe keqpërdorimit
3.2. FORMAT E PËRVETËSIMIT ME RASTIN E SHITJES SË MALLIT
a) Përvetësimi nga mosevidenti i tepricave të shkaktuara nga mashtrimi i konsumatorëve dhe
blerësve
b) Përvetësimi nga mosevidentimi i tepricave të shkaktuara nga afarizmi për llogari
personale
c) Përvetësimi në bazë të korrupsionit dhe keqpërdorimit
d) Reklamimi i rrejshëm i mallit
e) Mashtrimet në sasi
f) Mashtrimet në cilësi
g) Mashtrimet në çmim
h) Kundërvajtjet doganore dhe tatimore
i) Malverzimi
4. KATEGORITË E KRYESVE TË KRIMINALITETIT EKONOMIK

4.1. NOCIONI DHE FUNSKIONI I FURNIZIMIT
4.2. NOCIONI DHE FUNKSIONI I SHITJES
4.3. FAKTORET E VEPRIMIT KRIMINAL NE FURNIZIM DHE NE SHITJE
4.4. PARANDALIMI I KRIMINALITETIT EKONOMIK
5. MASAT E PARANDALIMIT TË KRIMINALITETIT EKONOMIK NË
FURNIZIM DHE SHITJE
5.1. MASAT ORGANIZATIVE
5.2. KONTROLLI I CIKLIT TË FURNIZIMIT
5.2.1. Llojet kryesore të ngjarjeve afariste
5.2.2. Llogaritë e raporteve financiare në lidhje me furnizimin
5.2.3. Llojet e dokumenteve dhe ecidencave
5.2.4. Funksionet kryesore të furnizimit
5.3. NDARJA KRYESORE E DETYRAVE DHE GABIMET OSE PARREGULLSITË E MUNDSHME
6. KONTROLLI I CIKLIT TË PRODHIMIT
6.1. LLOJET KRYESORE TË NGJARJEVE AFARISTE
6.2. LLOJET E DOKUMENTEVE DHE EVIDENCAVE
6.3. FUNKSIONET E CIKLIT TË SHITJES
6.4. NDARJA KRYESORE E DETYRAVE DHE GABIMET E PARREGULLSITË E MUNDSHME
7. PËRPUNIMI KRIMINALISTIK I KRIMINALITETIT EKONOMIK
7.1. MASAT DHE VEPRIMET THEMELORE NË PËRPUNIMIN KRIMINALISTIK

8

PJESA IX

EKONOMIA E PËRHIMTË SI FENOMEN SHOQËROR E EKONOMIK
GLOBAL

1. NOCIONI I EKONOMISË SË PËRHIMTË
2. SHKAKTARËT E SHFAQJES SË EKONOMISË SË PËRHIMTË
3. FORMAT E SHFAQJES SË EKONOMISË SË PËRHIMTË

PJESA X

KORRUPSIONI DHE MITO

1. NOCIONI I KORRUPSIONIT
2. DEFINIMI I KORRUPSIONIT
3. KONVENTA E KOMBEVE TË BASHKUARA PËR LUFTIMIN E
KORRUPSIONIT
4. NDARJA DHE KARAKTERISTIKAT THEMELORE TE KORRUPSIONIT
4.1. KARAKTERISTIKAT E KORRUPSIONIT
5. EVOLUCIONI I TË DREJTËS NDËRKOMBËTARE NË LUFTIMIN E
KORRRUPSIONIT
5.1.OECD KONVENTA (KONVENTA OECD-SË MBI LUFTËN KUNDËR KORRUPTIMIT TË
ZYRTARËVE PUBLIKË TË HUAJ NË TRANSAKSIONET NDËRKOMBËTARE AFARISTE)
5.2. KONVENTAT E KËSHILLIT TË EVROPËS KUNDËR KORRUPSIONIT
5.2.1. Konventa penalo-juridike mbi korrupsionin
5.2.2. Konventa qytetaro-juridike mbi korrupsionin
5.2.3. Konventat tjera që i paraprinë UNCAC-it
6. KONVENTA E OKB-SË KUNDËR KORRUPSIONIT
( KONVENTA NDËRKOMBËTARE E OKB-SË KUNDËR KORRUPSIONIT)
6.1. DISPOZITAT E KONVENTËS NDËRKOMBËTARE TË KOMBEVE TË
BASHKUARA KUNDËR KORRUPSIONIT
6.1.1. MASAT PREVENTIVE – PARANDALIMI I KORRUPSIONIT
7. SEKTORI PUBLIK
7.1. KORRUPSIONI NË ADMINISTRATËN PUBLIKE
7.2. DISPOZITAT LIDHUR ME ZYRTARËT PUBLIKË, FUNKSIONARËT
7.3. FURNIZIMET PUBLIKE, FINANCAT PUBLIKE , RAPORTET PUBLIKE
8. SEKTORI PRIVAT

9

8.1. PROPOZIMI I MASAVE NË SEKTORIN PRIVAT
9. RËNDËSIA E KONVENTAVE NË KORNIZAT NDËRKOMBËTARE
10. RËNDËSIA E KONVENTAVE PER BOSNJËN E HERCEGOVINËN
10.1.VLERËSIMI I DISPOZITAVE LIGJORE KUNDËR KORRUPSIONIT

PJESA XI

LARJA E PARAVE

1. NOCIONI I LARJES SË PARAVE
2. KARAKTERISTIKAT BASHKËKOHORE TË LARJES SË PARAVE
3. PROCEDURA E LARJES SË PARAVE
3.1. PROCEDURAT THEMELORE TË LARJES SË PARAVE
Institucionet e përshtatshme për larjen e parave:
3.1.1. Deponimi (vendosja)
3.1.2. Depozitimi
3.1.3. Integrimi
4. DISPOZITAT NORMATIVE QË RREGULLOJNË PROBLEMIN E LARJES SË
PARAVE NË BEH
4.1. KORNIZA LIGJORE
4.1.1. LIGJI MBI PARANDALIMIN E LARJES SË PARAVE
4.2. MASAT PËR PARANDALIMIN E LARJES SË PARAVE
4.2.1. Identifikimi
4.2.2. Informimi
4.3. RREGULLORJA MBI TË DHËNAT, INFORMACIONET, DOKUMENTACIONIN
DHE METODAT E IDENTIFIKIMIT DHE TREGUESVE TJERË TË
DOMOSDOSHËM PËR ZBATIMIN EFIKAS TË DISPOZITAVE LIGJORE MBI
PARANDALIMIN E LARJES SË PARAVE
4.3.1. INFORMACIONET, TË DHËNAT DHE DOKUMENTACIONI I
NEVOJSHËM PËR IDENTIFIKIM
4.3.2. INFORMACIONET, TË DHËNAT QË SHOQËROJNË FOJ-in
4.3.3. INFORMACIONET E NEVOJSHME PËR TRANSAKSIONE TË DYSHIMTA TË
PERSONAVE TË HUAJ
4.3.4. TREGUESIT E TRANSAKSIONEVE TË DYSHIMTA
4.4. VENDET QË ZBATOJNË STANDARDET E PRANUARA NDËRKOMBËTARE
PËR PARANDALIMIN DHE ZBULIMIN E LARJES SË PARAVE DHE FINANCIMIN E
AKTIVITETEVE TERRORISTE
4.5. PROCEDURA E KONFISKIMIT TË PASURISË SË FITUAR ME VEPËR PENALE
5. KONVENTA E OKB-SË KUNDËR KRIMINALITETIT TRANSNACIONAL

10

PJESA XII

FALSIFIKIMI I PARAVE

1. NOCIONI MBI FALSIFIKIMIN E PARAVE
2. FORMAT DHE MËNYRAT E FALSIFIKIMIT TË PARAVE
3. PARANDALIMI I FALSIFIKIMIT TË PARAVE
4. METODIKA E ZBULIMIT DHE DËSHMIMIT TË VEPRËS PENALE TË FALSIFIKIMIT TË
PARAVE

PJESA XIII

KRIMINALITETI EKONOMIK KOMPJUTERIK

1. NOCIONI I KRIMINALITETIT KOMPJUTERIK
2. KRYESIT E KRIMINALITETIT KOMPJUTERIK
3. NDARJA E KRIMINALITETIT KOMPJUTERIK
4. MËNYRA E KRYERJES SË KRIMINALITETIT KOMPJUTERIK - MODUS
OPERANDI
4.1. HYRJA
4.2. DALJA
4.3. PROGRAMIMI
4.4. PËRDORIMI
4.5. BARTJA
5. PËRCAKTIMI I NOCIONIT TË MASHTRIMIT KOMPJUTERIK
5.1. FORMAT E SHFAQJES SË MASHTRIMIT KOMPJUTERIK
5.2. PARANDALIMI I MASHTRIMIT KOMPJUTERIK
5.2.1. Mbrojtja ligjore nga kriminaliteti kompjuterik në kuptimin e gjerë
5.3. ÇËSHTJET AKTUALE DHE PROBLEMET E ZBULIMIT TË
MASHTRIMEVE KOMPJUTERIKE
5.4. HETIMI I MASHTRIMEVE KOMPJUTERIKE
5.5. PLANIFIKIMI I VEPRIMEVE OPERATIVE-TAKTIKE HETIMORE PAS
KRYERJES SË VEPRËS SË KRIMINALITETIT KOMPJUTERIK

PJESA XIV

KONKURRENCA JOLOJALE

11

1. MASAT MBROJTËSE
2. MBROJTJA ANTIDAMPING
3. KËSHILLI KONFERENCIAL I BEH

PJESA XV

MBIKËQYRJA E REVIZIONIT INTERN – MËNYRA E PËRMIRËSIMIT TË
AFARIZMIT

1. DETYRAT DHE FUSHËVEPRIMI I PUNËS SË REVIZIONIT INTERN
2. MËNYRA E PËRMIRËSIMIT TË AFARIZMIT
3. PËRCAKTIMI LIGJOR DHE AFARIST I REVIZIONIT INTERN
4. STANDARDIZIMI I REVIZIONIT INTERN
5. MIRËKUPTIMI DHE VLERËSIMI PLENAR I REVIZIONIT INTERN
6. KOHA E NEVOJSHME PËR LIDHJE E KOORDINIM
7. VLERËSIMI DHE TESTIMI I PUNËS SË REVIZIONIT INTERN
8. LLOJET E MBIKËQYRJES SË REVIZIONIT
9. KARAKTERISTIKAT AFARISTE TË MBIKËQYRJES SË REVIZIONIT
10. PLANIFIKIMI I REVIZIONIT INTERN
10.1. STANDARDIZIMI I REVIZIONIT INTERN
11. PARIMET ETIKE TË REVIZIONIT INTERN

12

PJESA I
EKONOMIK

1. NOCIONI I KREIMINALITETIT EKONOMIK

Në qoftë se i vështrojmë veprat penale në tërësinë e tyre, do të vërejmë se ato i
karakterizojnë disa elemente të përbashkëta, sipas të cilave ato renditen në të njëjtën
kategori të dukurive shoqërore, e kjo është kriminaliteti. Një prej karakteristikave të
tilla është inkriminimi, si shprehje e rrezikshmërisë së tyre shoqërore. Megjithatë,
kriminaliteti mbetet si një prej dukurive shumë komplekse dhe heterogjene. Në
shumicën e rasteve, midis veprave të ndryshme penale dhe kryesve të tyre ka pak të
përbashkëta. Kështu, kriminaliteti ekonomik, deliktet e gjakut, deliktet seksuale dhe
veprat penale politike nuk kanë fare ose kanë shumë pak pika të përbashkëta. Kjo
dallueshmëri manifestohet madje edhe te veprat penale të të njëjtit lloj. Për të vënë një
rend të caktuar në mozaikun e sjelljeve inkriminuese, bëhen ndarje të ndryshme, në
lloje dhe grupe. Për këtë arsye, në literaturë hasen shumë klasifikime të kriminalitetit,
të cilat bazohen në kritere të ndryshme.
Një prej ndarjeve të shpeshta është ajo që veprat penale i ndan sipas peshës dhe
shkallës së rrezikshmërisë shoqërore – në vepra penale të rënda dhe të lehta.
Si vepra të rënda penale përmenden: vrasjet, plaçkitjet, vjedhjet e rënda,
dhunimet, falsifikimet, mashtrimet etj.
Vepra të rënda penale janë: vjedhjet e vogla, prishjet e rendit e qetësisë publike,
ofendimet, shpifjet, etj., për të cilat shqiptohen dënime më të lehta.
Struktura e kriminalitetit mund të bëhet edhe në bazë të kritereve të tjera, siç
janë: natyra e veprave penale, karakteri dhe lloji i objektit të mbrojtur, fushat e jetës
shoqërore dhe vlerat që janë sulmuar, elementi moral, kategoria e gjinisë dhe moshës,
vendi dhe koha e kryerjes së veprës penale, etj.
Pastaj vjen renditja në delikuentë primarë e recidivistë (përsëritës), dhe ndarje
të tjera.
Në ditët e sotme bëhet ndarja në forma klasike dhe të reja të kriminalitetit.
Veprat klasike i sulmojnë të mirat që konsiderohen vlera shoqërore, në kuptimin
material ose moral, pakashumë, në të gjitha sistemet shoqërore.
Shpjegimet e mësipërme tregojnë se mund të bëhen klasifikime dhe tipologji të
ndryshme të kriminalitetit – më të gjerë ose më të ngushtë, kështu që ai mund të ndahet
në bazë të kritereve të ndryshme. Kjo, para së gjithash, varet nga qëllimi, të cilit duhet
t'i shërbejë klasifikimi i caktuar.
Me gjithë heterogjenitetin e përmendur, mund të thuhet se sjellja kriminale
mund të ndahet në klasë dhe tipe të ndryshme, na bazë të shenjave të tyre tipike dhe,

13

para së gjithash, karakterit etiologjik të saj. Më parë ndarjet janë bërë më shumë sipas
klasave, ndërsa tash bëhet sipas tipave. Me qenë se tipi formohet në bazë të tërësisë së
më shumë shenjave korelative, një tipi duhet t'i jepen ato forma të kriminalitetit që i
karakterizon një numër i caktuar shenjash, të cilat tregojnë veprat penale dhe kryesit e
tyre. Këta janë të ashtuquajturit „tipa ideal“. Përveç këtyre ekzistojnë edhe tipat e
përziera“, si edhe format e sjelljes kriminale, të cilat nuk i përkasin asnjë tipi.
Siç duket, bëhet fjalë për një çështje të rëndësishme dhe komplekse, e cila
meriton analizë dhe studim të veçantë, në të cilën nuk mund të ndalemi në këtë rast.
Për këtë arsye, në shqyrtimin tonë të mëtejmë, nuk do të hyjmë në analizën e
tipologjisë së kriminalitetit, por do të përqendrohemi vetëm në kriminalitetin
ekonomik.

1. 1. KRIMINALITETI EKONOMIK

Lidhur me nocionin e kriminalitetit ekonomik ekzistojnë pikëpamje të
ndryshme, të cilat ndryshojnë varësisht prej vendit, por ndodh shpesh që edhe në të
njëjtin vend ka dallime midis autorëve.
Kriminaliteti ekonomik është kategori penale-juridike. Nocioni i kriminalitetit
ekonomik nuk është përcaktuar qartë as në teorinë penale-juridike dhe as në praktikën
e Bosnjës e Hercegovinës e në vendet e ish-Jugosllavisë, ku pikëpamjet e autorëve
pakashumë dallojnë midis tyre. Një grup thotë se vepra të kriminalitetit ekonomik janë
ato sjellje të personave fizikë e juridikë që shkaktojnë rrezik shoqëror dhe dëmtojnë
politikat e reja shoqërore e ekonomike; një grup tjetër thotë se vepra penale e
kriminalitetit ekonomik është sulm karakteristik në organizimin dhe funksionimin e
sistemit ekonomik; një grup i tretë niset nga sulmet inkriminuese në sistemin ekonomik
në përgjithësi; ndërsa një grup i katërt konsideron se esenca e veprave penale të
kriminalitetit ekonomik ka të bëjë me dëmet që i shkaktohen pronës gjatë kryerjes së
aktiviteteve ekonomike. Më e përhapur është pikëpamja që bazohet në klasifikimin
juridik të së drejtës penale materiale, e cila i konsideron kriminalitetit ekonomik ato
veprimtari me të cilat sulmohet sistemi ekonomik nacional, të cilat janë inkriminuar me
dispozitat e Kodit Penal (në tekstin e mëtejmë KP). Kjo pikëpamje bazohet në
nomenklaturën e KP, ndërsa këto vepra penale evidentohen në statistikën zyrtare. Kjo
pikëpamje nuk është plotësisht e qëndrueshme, jo vetëm për shkak se në kapitujt e KP
nuk janë përfshirë shumë inkriminime që mund të konsiderohen vepra penale të
kriminalitetit ekonomik, por edhe për shkak se ajo nuk kriminalitetin që e kryejnë
shoqëritë ekonomike gjatë ushtrimit të aktiviteteve të tyre ekonomike. Këto janë të
ashtuquajturat shkelje, të cilat nuk janë përfshirë në kriminalitetin si dukuri e
përgjithshme, kështu që mund të kuptohet sikur shkeljet janë kategori të shkallës së
dytë apo të tretë, nga aspekti i rrezikshmërisë shoqërore.

14

Për përcaktimin e saktë të kriminalitetit ekonomik, nuk është e mjaftueshme
vetëm mbështetja në dispozitat juridike. Kriminaliteti ekonomik nuk është vetëm
kategori juridike, por, mbi të gjitha, është fenomen shoqëror që ka tipare të shumta,
midis të cilave edhe karakteret juridike, të cilat duhet të merren në konsiderim dhe të
respektohen gjatë përcaktimit të tij. Mbështetja në karakterin penalo-juridik, pra në një
karakteristikë e cila është më e rëndësishmja, shpesh shpie në zgjidhje të
papranueshme, të cilat karakterizohen për formalizëm dhe dogmatizëm juridik. Kështu
ndodh me ato pikëpamje sipas të cilave kriminaliteti është kategori e përhershme, e cila
nuk ka dallime esenciale nga një shoqëri në tjetrën. Kështu, mund të ndërtohen
struktura, skema dhe ndarje të caktuara, pavarësisht prej përmbajtjes shoqërore të
fenomenit të kriminalitetit. Por, ato nuk mund të kenë vlerë të saktë, sepse, si shprehje
logjike formalo-juridike, anashkalojnë përmbajtjen shoqërore konkrete, pra edhe
determinimin kriminologjik e sociologjik të normave dhe institutit penalo-juridik.
Kriminaliteti ekonomik nuk është fenomen i ri. Ai shfaqet edhe në të gjitha
rregullimet shoqërore. Dihet se edhe në shoqëritë borgjeze inkriminohen disa
veprimtari nga fusha e ekonomisë dhe marrëdhënieve ekonomike, për të mbrojtur disa
forma dhe marrëdhënie pronësore: private – kapitaliste, shtetërore – kapitaliste, etj.
Por, në qoftë se, gjatë përcaktimit të karakterit të kriminalitetit nisemi nga aspekti
juridik, nuk mund të vërehen gjithmonë tiparet dhe dallimet e rëndësishme, sipas të
cilave dallon varësisht nga shoqëritë. Në të gjitha rastet, këtu bëhet fjalë për
inkriminime me normat pozitive, të cilat e mbrojnë pasurinë apo formën e caktuar
shoqërore të saj, formulimet juridike të së cilës mund të jenë shumë të ngjashme, madje
edhe të njëjta. Në këtë mënyrë është e pamundur të vërehet çfarëdo dallimi, sepse nja
qasje e tillë, e cila bazohet në formulë juridike, nuk i kushtohet rëndësi të mjaftueshme
karakterit të marrëdhënieve pronësore, të cilat janë të mbrojtura me sistemin normativ
pozitiv.
Në praktikë nuk ekziston ndonjë definicion i pranuar ndërkombëtarisht mbi
kriminalitetin ekonomik, kështu që ky fenomen definohet në mënyra të ndryshme. Ja
disa prej definicioneve:

1. Disa autorë nuk bëjnë ndonjë dallim midis nocioneve kriminalitet ekonomik
(origj. ekonomski kriminalitet) dhe kriminalitetit të veprimtarisë ekonomike
(origj. privredni kriminalitet)1, kështu që me nocionin e kriminalitetit ekonomik

1
Në këtë tekst, togfjalëshat “ekonomski krikimalitet” dhe “privredni kriminalitet” përsroen si dy
nocione me kuptime pakashumë të ndryshme. Të dy atributet, “ekonomski” dhe “privredni”, në gjuhën
shqipe kanë të njëjtin kuptim “ekonomik”. Meqenëse këto dy fjalë në përkthim në gjuhën shqipe kanë
vetëm një kuptim (“ekonomik”), në këtë tekst do t’i dallojmë midis tyre, në vend të nocionit “ekonomski
kriminalitet” do ta përdorim nocionin ”kriminalitet enonomik”, kurse në vend të nocionit “provredni
kriminalitet do të pqërdorim nocionin “kriminalitet i veprimtarisë ekonomike”. Kërkojmë mirëkuptim
nga shfrytëzuesit e këtij teksti. (Përkthyesi)

15

ose kriminalitetit të veprimtarisë ekonomike nënkuptojnë të gjitha ato forma të
aktiviteteve kriminale që janë të drejtuara kundër sistemit ekonomik kombëtar
dhe funksionimit të tij, pa dallim se a janë ndërmarrë në kuadrin e veprimtarisë
ekonomike apo jashtë saj;

2. Autorë të tjerë2 bëjnë dallim midis këtyre dy nocioneve, duke marrë për
bazë natyrën e marrëdhënieve shoqërore në të cilat shfaqet kriminaliteti, pra edhe
në vetë marrëdhëniet dhe proceset (prodhime, ndarje, këmbime dhe shpenzime).
Ata mendojnë se kriminaliteti i veprimtarisë ekonomike është një nocion më i
gjerë se sa ai i kriminalitetit ekonomik, sepse përfshin kriminalitetit ekonomik
dhe veprat penale kundër obligimeve në ekonomi (nuk përjashtohet kriminaliteti
pasuror në ekonomi);

3. Për definimin e kriminalitetit ekonomik, disa teoricientë nisen nga kriteret
dispozitave penalo-juridike të veprës kundër ekonomisë, ndërsa teoricientë të
tjerë nisen nga objekti i mbrojtjes penalo-juridike apo nga vepra e drejtuar kundër
organizimit dhe funksionimit të sistemit ekonomik.

4. Në shumicën e leksikonëve3, nocioni kriminalitet ekonomik përfshin të
gjitha format e veprimtarive kriminale, të orientuara kundër sistemit ekonomik
kombëtar dhe veprimit të tij. Definicionet kriminologjike dhe sociologjike të
kriminalitetit janë më të gjera dhe, përveç veprave penale, përfshijnë edhe
shkeljet dhe kundërvajtjet në funksionimin e sistemit, si edhe veprat e drejtuara
kundër të mirave materiale – me rrezikimin nga jashtë (pra, të gjitha format e
delikteve pasurore).

Kriminaliteti i veprimtarisë ekonomike është një formë e veçantë e kriminalitetit,
e cila ka për qëllim përfitimin material ose të mira të tjera, pavarësisht prej formës dhe
vlerës së tyre. Tipare kryesore të këtij kriminaliteti janë «shifrat e errëta», dinamika
dhe përshtatja me të gjitha ndryshimet ekonomike e normative. Veprat penale kryhen
në dëm të personave juridikë dhe fizikë4;
Pra, nocioni i kriminalitetit ekonomik i përfshin të gjitha format e aktiviteteve
kriminale, të cilat janë të orientuara kundër sistemit ekonomik kombëtar dhe funksionit
të tij.

2
S. Pihler, Drejt konceptit bashkëkohor të kriminalitetit ekonomik, Problemet aktuale të shkatërrimit të
kriminalitetit, Instituti për hulumtime sogjiologjike dhe kriminologjike, Beograd, 1993, f.35-38
3
Leksikoni kriminologjik
4
D. Modly, Leksiokoni kriminalistik, FSHK, Sarejevë, 1998, f. 149

16

1. 2. FORMAT E SHFAQJES SË KRIMINALITETIT EKONOMIK

Në esencë të fenomeneve shoqërore janë determinantet ekonomike, të cilat
kushtëzojnë natyrën e tyre materiale (pozitive ose negative). Rëndësi të veçantë për
studimin e shkaqeve të delikuencës kanë kushtet ekonomike të zhvillimit të shoqërisë,
krizat dhe problemet tjera ekonomike, gjendja ekonomike e banorëve dhe dallimet e
tyre, etj. Në të vërtetë, në njëfarë mënyre, kriminaliteti ekonomik shfaqet në shumë
fusha të kriminalitetit,sidomos në fushën e kriminalitetit të organizuar, tregtisë ilegale,
kontrabandës, spekulimeve, etj.
Në praktikë është parë se aktivitetet më të shpeshta në sferën e veprimtarive
kriminale kundër ekonomisë ose shoqërisë janë:
• përpilimi i bilancit të rrejshëm në korporatat private,
• manipulimi dhe shit-blerja e aksioneve (berza financiare),
• mito në botën afariste (korruptimi i zyrtarëve shtetërorë me rastin e arritjes së
marrëveshjeve midis ndërmarrjeve private e shtetërore ose me rastin e nxjerrjes
së disa dispozitave),
• reklamimi i rrejshëm i mallit (verifikimi laboratorik),
• përvetësimet,
• shpenzimet e fondeve jashtë destinimeve (revizioni i përputhshmërisë),
• anashkalimi i pagesës së tatimeve,
• bankrotimi i rrejshëm (likuidimi i montuar, etj.),
• konkurrenca jolojale,
• mashtrimi i blerësit etj. (deklarata e rrejshme).

Në vitin 1981, Këshilli i Evropës e përpiluar një listë të aktiviteteve kriminale
(rekomandimet nr. R/81/12), në të cilën hyjnë:
1. Kartel kundërvajtjet,
2. Praktikat e mashtrimit dhe keqpërdorimit të situatës ekonomike nga kompanitë
multinacionale,
3. Mashtrimet në furnizim ose përdorimi i gabueshëm i mjeteve të pakthyeshme
(granteve) të shteteve të huaja dhe organizatave ndërkombëtare,
4. Kundërvajtjet që kanë të bëjnë me të dhënat,
5. Themelimi i ndërmarrjeve fiktive,
6. Falsifikimi i bilancit ose shkelja e obligimeve për mirëmbajtjen e llogarive
(vlerësimi joreal i pasurisë),
7. Mashtrimet në aspektin e pozitës tregtare dhe kapitalit të kompanisë,
8. Shfrytëzimi nga ndërmarrja e rregullave të caktuara për sigurinë dhe shëndetin
e punëtorëve,

17

9. Mashtrimet në dëm të kreditorëve,
10. Kundërvajtjet kundër konsumatorit,
11. Konkurrenca jolojale,
12. Kundërvajtjet tatimore dhe fshehja e kontributeve të sigurimeve sociale,
13. Kundërvajtjet doganore,
14. Kundërvajtjet valutore,
15. Shkeljet e ligjit mbi berzën dhe bankat,
16. Shkeljet e ligjeve ekologjike.

Në tekstin në vijim do të flitet në mënyrë më të detajuar për aktivitetet e
përmendura.

PJESA II
BAZA JURIDIKE PËR LUFTIMIN E KRIMINALITETIT EKONOMIK

1. DOKUMENTET NDËRKOMBËTARE

Në të gjitha vendet evropiane është i njohur fakti se kriminaliteti ekonomik
paraqet rrezik për ekonomitë dhe, rrjedhimisht, edhe për demokracinë në këto vende.
Prandaj, nxjerrja e dispozitave ligjore për luftimin e kriminalitetit ekonomik është
faktor vendimtar për prosperitetin dhe mirëqenien e të gjithë qytetarëve. Ne, si
ekspertë, duhet të jemi të vetëdijshëm edhe për faktin se zbatimi i këtyre dispozitave
nuk nënkupton edhe kufizimin e transaksioneve ekonomike të ligjshme, siç është, p.sh.,
qarkullimi i lirë i mallrave dhe shërbimeve në botën e jashtme. Në luftën kundër
kriminalitetit ekonomik duhet të kihet parasysh edhe mbrojtja e të drejtave të ligjshme
të të gjithë qytetarëve. Për këtë arsye, në listën e dokumenteve duhet të përfshihet dhe
Konventa evropiane për të drejtat e njeriut. Gjithashtu, duhet të kihet parasysh edhe
fakti se çdo vend e ka trashëgiminë e vet të veçantë kulturore dhe traditën juridike.
Këto veçanti duhet të merren parasysh gjatë shqyrtimit të ligjeve të reja, në mënyrë që
zbatimi i ligjeve të jetë sa më efikas, ndërsa bashkëpunimi ndërkombëtar për luftimin e
kriminalitetit të jetë sa më i suksesshëm.

Përfitimi ekonomik është një prej motiveve themelore të veprave penale, kurse
shpesh është motivi i vetëm i malverzimeve. Por, ndonjëherë, përfitimi ekonomik është
mjet dhe jo qëllim. P.sh., terrorizimi është një prej qëllimeve. Paratë janë vetëm forcë
që vë në lëvizje makinerinë e terrorizmit. Prandaj, mënyra më efikase e luftës kundër
kriminalitetit është konfiskimi i profitit të realizuar në mënyrë joligjore, pas kryerjes së
veprës penale. Kjo vlen edhe për kriminalitetin ekonomik. Vështirë se rejtingu i

18

udhëheqësit të një bande do të bjerë nëse anëtarët e bandës së tij dënohen me burg, por
ndikimi i tij do të bie dukshëm, në qoftë se i konfiskohen paratë dhe pasuria e në
mënyrë të paligjshme.
Përveç kësaj, nëpërmjet konfiskimit të pasurisë së fituar në mënyrë të
paligjshme, shoqëria kompenson dëmin e shkaktuar nga kriminaliteti. Pra, konfiskimi
është masë me interes të madh shoqëror, e cila është edhe veprim preventiv,
njëkohësisht. Rregullat kryesore që kanë të bëjnë me këtë fushë përmblidhen në
Konventën mbi pastrimin e parave, veprimet hetimore dhe sekuestrimin e konfiskimin
e të mirave materiale të fituara në mënyrë të paligjshme, të cilat janë miratuar nga
Këshilli i Evropës, në vitin 1990. Me këtë konventë janë caktuar rregullat për nxjerrjen
e dispozitave shtetërore, si edhe për bashkëpunimin ndërkombëtar. Të gjitha format e
kriminalitetit të rëndë janë të lidhura me realizimin e profitit ekonomik. Por, disa vende
i përmbahen të drejtës kur bëhet fjalë për kriminalitetit financiar, më çka zvogëlohet
mundësia e bashkëpunimit me botën. Nga fushat që kërkojnë përpjekje të veçanta në
nivelin ndërkombëtar, zakonisht përmenden kriminaliteti i organizuar dhe tregtia me
drogë. Në disa vende, p.sh. ekziston kodi penal që mbron interesat publike dhe private,
në bazë të të cilit inicohen procedura penale për vepra te rënda të kriminalitetit
financiar, përvetësimit të mjeteve të Bashkimit Evropian dhe shfrytëzimit të paligjshëm
të subvencioneve të fituara nga Bashkimi Evropian.
Konfiskimi i mjeteve materiale të fituara në mënyrë të paligjshme mund të jetë i
pjesshëm dhe i plotë. Në rast se nuk është e mundur të vlerësohet saktë vlera e këtyre
mjeteve, sipas kodeve penale të disa vendeve, mund të bëhet konfiskimi i mjeteve me vlerë
të përafërt. Në këto vende, konfiskimi bëhet edh në rast se një person tjetër ka marrë përsipër
mjetet e fituara në mënyrë të paligjshme, në qoftë se ai person ka qenë në dijeni për veprën
penale, në rast se është bërë i shurdhër ndaj dispozitave në lidhje me këtë ose në rast se
mjetet e fituara në mënyrë të paligjshme i ka pranuar si dhuratë.
Përveç kësaj, në kodet penale të këtyre vendeve janë futur edhe dispozita të reja.
Sipas dispozitave të reja, pasuria e kryesit të veprës së rëndë penale mund të konfiskohet, në
qoftë se me kryerjen e veprës penale është realizuar profit i konsiderueshëm material. Në
rrethana të tilla, mund të konfiskohet pasuria e bashkëshortit të kryesit të veprës (qoftë me
kurorë, qoftë pa kurorë), përveç nëse pasuria është fituar pesë vjet para kryerjes së veprës
penale ose në qoftë se pasuria është fituara para krijimit të bashkësisë bashkëshortore.
Në Evropa kanë rëndësi të madhe dispozitat që kanë të bëjnë me ndërmarrjet dhe
institucionet afariste. Në to, para së gjithash, përcaktohet se cilët persona fizikë ose juridikë
janë pronarë të ndërmarrjeve apo kanë ndikim vendimtar në ndërmarrje. Pjesëmarrja
minimale e kapitalit të ndërmarrjes, e parashtruar si parakusht ligjor, mund ta mbrojë
organizimin e ndërmarrjes. Në rastet kur, p.sh. pronarit i lejohet të marrë hua nga ndërmarrja,
gjithmonë ekziston rreziku nga keqpërdorimi i kapitalit të ndërmarrjes. Shkelja e dispozitave
që rregullojnë çështjet e kontabilitetit, çështjet lidhur me revizionin financiar dhe dorëzimin e
llogarive vjetore që pasqyrojnë afarizmin dhe bilancin, tërheq me vete përgjegjësinë penale.

19

Në disa vende evropiane, vitet e fundit, ka bankrotuar një numër i caktuar i bankave dhe
ndërmarrjeve të mëdha. Është konstatuar se veprimet kriminale në këto ndërmarrje nuk kanë
mundur të zbulohen shumë vjet, sepse revizioni financiar nuk është bërë në mënyrë efikase.
Gjithashtu, ka pasur raste që korporatat të themelohen me kapital qarkullues, i cili është
deponuar në llogarinë bankare me rastin e themelimit ose blerjes së ndërmarrjes, por pas një
kohe të shkurtër është tërhequr nga llogaria, për të themeluar apo për të blerë një ndërmarrje
tjetër.
Për shkak të keqpërdorimeve të shumta, në disa vende të Evropës është krijuar
mundësia që në rrugë ligjore, personave të caktuar t'u shkurtohet e drejta e themelimit të
ndërmarrjeve ose të drejtimit të tyre. Zvogëlimit të këtij rreziku në disa vende i kontribuojnë
dispozitat që rregullojnë identifikimin e qartë dhe kontrollin efikas, kur bëhet fjalë për banka,
organizata financiare, shoqëri të sigurimeve dhe shoqëri bankare.
Ja disa marrëveshje ndërkombëtare, konventa dhe rekomandime që kanë të bëjnë me
kriminalitetin ekonomik:
1. Kombet e Bashkuara: Konventa e Kombeve të Bashkuara kundër kriminalitetit të
organizuar trans-nacional.
2. Kombet e Bashkuara: 1988. Konventa kundër tregtisë së paligjshme të drogave
narkotike dhe substancave psikotropike.
3. Këshilli i Evropës: 1990. Konventa mbi larjen e parave, borxheve, bllokimi dhe
konfiskimi i të hyrave nga kriminaliteti.
4. Këshilli i Evropës: Strasburg 1999. Konventa qytetare-juridike mbi korrupsionin.
5. Këshilli i Evropës: Strasburg 1999. Konventa penalo-juridike mbi korrupsionin.
6. Bashkimi Evropian (26/07/1995): Konventa mbi mbrojtjen e interesave financiare.
7. Këshilli i Evropës/OECD 1988: Konventa mbi aksionin e përbashkët bë veprimet
doganore.
8. Konventa evropiane për mbrojtjen e të drejtave të njeriut.
9. Këshilli i Evropës: 2000, Projekt konventa mbi kriminalitetin kompjuterik.
10. Këshilli i Evropës: 1990, Konventa mbi bllokimin dhe konfiskimin e mjeteve të
fituara nëpërmjet veprave penale.
11. Konventa evropiane mbi ekstradimin (1957).
12. Protokolli shtesë i Konventës evropiane mbi ekstradimin (1975).
13. Protokolli i dytë shtesë i Konventës evropiane mbi ekstradimin (1978)
14. Konventa evropiane mbi bashkëpunimin reciprok në rastet penale (1959).
15. Protokolli shtesë i Konventës evropiane mbi bashkëpunimin reciprok në rastet
penale (2001).
16. Protokolli i dytë shtesë i Konventës evropiane mbi bashkëpunimin reciprok në rastet
penale (2001).
17. Këshilli i Evropës: 1981, Konventa për mbrojtjen e personave në bazë të përpunimit
automatik të të dhënave personale.

20

18. Protokolli shtesë Konventës së Këshillit të Evropës për mbrojtjen e personave në
bazë të përpunimit automatik të të dhënave personale (1981).
19. Këshilli i Evropës: 1988, Konventa mbi ndihmën administrative reciproke në fushën
e tatimeve.
20. Koventa e OECD mbi luftën kundër korruptimit të zyrtarëve të huaj publikë në
transaksionet afariste ndërkombëtare.
21. Këshilli i Evropës: 2001, Konventa e Këshillit të Evropës mbi kriminalitetit në
internet.
22. Komisioni dhjetë-anëtarësh për rregullativën bankare dhe praktikën e mbikëqyrjes
(Komisioni i Bazelit) 1988: Deklarata mbi parimet e parandalimit të përdorimit
kriminal të sistemit bankar, me qëllim të larjes së parave.
23. Kombet e Bashkuara: Modeli i ligjit për luftën kundër korrupsionit dhe larjes së
parave.
24. Grupi G-7 (ATF) grupi punues për aktivitetet financiare kundër larjes së parave, 40
rekomandime.
25. Bashkimi Evropian: 1991. Direktiva për parandalimin e shfrytëzimit të sistemit
financiar për qëllime të larjes së parave.
26. Interpol, 1955, Rezoluta mbi larjen e parave.
27. Komiteti i Ministrave, 1996: Programi aksional kundër korrupsionit.
28. Komiteti i Ministrave, 1997: Rezoluta (97) 24 mbi njëzet parimet kryere të luftës
kundër korrupsionit.
29. Komiteti i Ministrave, 1998: Marrëveshja për krijimin e „Grupit të vendeve kundër
korrupsionit (GRECO).
30. Këshilli i Evropës, Strasburg, 1997: Deklarata dhe plani aksional i luftës kundër
korrupsionit.
31. Bashkimi Evropian: Rregullat 1073/1999 e Parlamentit Evropian dhe Këshillit
Evropian (25/05/1999) që kanë të bëjnë me hetimet e sektorit evropian për
kriminalitetin ekonomik (OLAF).
32. Këshilli i Evropës / Grupi multi-disiplinar për korrupsion 1999: Kooperimi
ndërkombëtar në luftën kundër korrupsionit dhe qendrave financiare off-shore:
Rekomandime dhe solucione (Konkluzionet e Konferencës IV evropiane, sektori i
specializuar për luftë kundër korrupsionit).
33. Marrëveshja për themelimin e Bashkësisë Evropiane, 1948.

2. LEGJISLACIONI VENDOR

2.1 KODI PENAL I BeH

21

XVIII – KAPITULLI I TETËMBËDHJETË – VEPRAT PENALE KUNDËR
EKONOMISË DHE TREGUT UNIK DHE VEPRAT PENALE NGA FUSHA E
DOGANËS

Cenimi i barazisë në kryerjen e veprimtarisë ekonomike

Neni 204.

Kushdo që, me keqpërdorimin e pozitës së tij zyrtare ose autorizimeve të institucioneve
të Bosnjës e Hercegovinës kufizon lëvizjen e lirë të njerëzve, mallrave dhe kapitalit
midis entiteteve ose midis entiteteve dhe Distriktit të Bërçkos të Bosnjës e
Hercegovinës, shkurton ose kufizon të drejtën e shoqërive ekonomike ose personave
tjerë juridikë që në territorin e entitetit tjetër ose Distriktin e Bërçkos të Bosnjës e
Hercegovinës të merret me qarkullimin e mallrave dhe shërbimeve, ose e vë ndonjë
shoqëri ekonomike ose ndonjë person tjetër juridik në pozitë të pabarabartë me
personat tjerë juridikë në aspektin e kushteve për punë ose gjatë kryerjes së qarkullimit
të mallrave dhe shërbimeve, ose kufizon këmbimin e lirë të mallrave dhe shërbimeve
midis entitetit dhe Distriktit të Bërçkos së Bosnjës e Hercegovinës, do të dënohet prej 6
muaj deri 5 vjet burg.

Falsifikimi i parave

Neni 205.

(1) Kushdo që bën para të rrejshme me qëllim që t'i vë në qarkullim si para të vërteta,
ose kushto që modifikon paratë e vërteta me qëllim që t'i vë në qarkullim, ose kushdo
që paratë e rrejshme i vë në qarkullim, do të dënohet me burg, prej 1 deri në 10 vjet.
E shtunë, 22 nëntor 2003, Gazeta zyrtare e BeH, Nr, 37, faqe 893
(2) Me dënimin e parashikuar në alinenë 1 të këtij neni do të dënohet kushdo që pranon
para të rrejshme me qëllim që t'i vë në qarkullim si para të vërteta.
(3) Në qoftë se për shkak të veprës penale sipas alineve 1 dhe 2 të këtij neni janë
shkaktuar pengesa në ekonominë e Bosnjës e Hercegovinës, kryesi do të dënohet me së
paku 5 vjet burg.
(4) Kushdo vë në qarkullim paratë e rrejshme që i ka marrë si para të vërteta, ose
kushto që di se janë bërë para të rrejshme ose janë vënë në qarkullim para të rrejshme
dhe nuk e paraqet këtë do të gjobitet me para ose me burg deri 1 vjet.
(5) Paratë e rrejshme do të konfiskohen.

22

Falsifikimi i letrave me vlerë

Neni 206.

(1) Kushdo që falsifikon letra me vlerë të lëshuara në bazë të dispozitave të Bosnjës e
Hercegovinë, me qëllim që t'i vë në qarkullim si të vërteta, ose kushdo që përvetëson
letra të tilla me vlerës me qëllim që t'i vë në qarkullim, ose kushdo që vë në qarkullim
të tilla letra me vlerë, do të dënohet me burg në kohëzgjatje prej një deri në dhjetë vjet.
(2) Në qoftë se si pasojë e veprës penale sipas alinesë 1 të këtij neni janë shkaktuar
pengesa në ekonominë e Bosnjës e Hercegovinës, kryesi do të dënohet me së paku pesë
vjet burg.
(3) Letrat me vlerë të rrejshme do të konfiskohen.

Falsifikimi i shenjave të vlerës

Neni 207.

(1) Kushdo që falsifikon pulla të taksave ose postare apo shenja tjerë të vlerës të
lëshuara në bazë të dispozitave të Bosnjës e Hercegovinës, ose kushdo që përvetëson të
tilla shenja të falsifikuara të vlerës me qëllim që t'i përdorë si të vërteta apo t'ia japë
tjetrit për përdorim, ose kushdo që të tilla shenja të vlerës i përdor si të vërteta apo i
merr për këtë qëllim, do të gjobitet me para apo me tre vjet burg.
(2) Nëse shenjat e vlerës sipas alinesë 1 të këtij neni janë me vlerë më të lartë, kryesi
do të dënohet me burg prej 6 muajsh deri në pesë vjet.
(3) Kushdo që heq vulën e anulimit të shenjave sipas alinesë 1 apo me qëllim që t'i
përdorë përsëri vepron në ndonjë mënyrë tjetër që ato shenja të duken sikur nuk janë
përdorur, ose kushdo që shenjat e tilla të vlerës i përdor ose i shet sikur janë të
vlefshme, do të gjobitet me para ose dënohet me burg deri në tri vjet.
(4) Shenjat e rrejshme të vlerës do të konfiskohen.

Falsifikimi i shenjave për shenjimin e mallrave, masave dhe peshojave

Neni 208.

(1) Kushdo që, me qëllim që t'i përdorë si të vërteta, falsifikon vula, vraja, pulla ose
shenja tjera për shenjimin e mallrave të vendit ose të huaja, me të cilat vulosen arti,
argjendi, kafshët, druri apo ndonjë mall tjetër, ose kushdo që, me qëllim që t'i përdor si
të vërteta, falsifikon shenja të tilla, ose kushdo që shenjat e tilla të rrejshme i përdor si
të vërteta dhe kështu e cenon hapësirën e përbashkët ekonomike të Bosnjës e
Hercegovinës, do të dënohet me burg, prej gjashtë muajsh deri në pesë vjet.

23

(2) Me dënim sipas alinesë 1 të këtij neni do të dënohet kushdo që falsifikon masat dhe
peshojat, duke rrezikuar hapësirën e përbashkët ekonomike të Bosnjës e Hercegovinës.
(3) Shenjat e rrejshme, masat dhe peshojat do të konfiskohen.

Larja e parave

Neni 209.

(1) Kushdo që i merr, i këmben, i mban, i ka apo i përdor për afarizëm paratë ose
pronat për të cilat është në dijeni se janë përvetësuar me vepër penale, ose kushdo që
në ndonjë mënyrë tjetër i fsheh ose përpiqet t'i fsheh, kurse paratë ose prona të tilla
kanë vlerë më të madhe ose që ky veprim cenon hapësirën ekonomike të Bosnjës e
Hercegovinës ose ka pasoja të dëmshme për veprimtarinë ose financimin e
institucioneve të Bosnjës e Hercegovinës, do të dënohet me burg prej gjashtë muaj deri
në pesë vjet.
(2) Nëse vlerës e parave ose pasurisë sipas alinesë 1 të këtij neni është më e lartë se
50.000 KM, kryesi do të dënohet me burg prej një deri në dhjetë vjet.
(3) Nëse gjatë kryerjes së veprës penale sipas alineve 1 dhe 2 të këtij neni kryesi ka
vepruar për hakmarrje në raport me rrethanat e përfitimit të parave ose pasurisë me
vepër penale, do të gjobitet me para ose do të dënohet me burg deri në tri vjet.
(4) Paratë dhe pasuria e përfituar sipas alineve 1 deri 3 të këtij neni do të konfiskohen.

Fshehja e tatimit

Neni 210.

(1) Kushdo që anashkalon pagesën e përcaktuar me legjislacionin tatimor të Bosnjës e
Hercegovinës ose të kontributeve të sigurimit social, duke mos paraqitur të dhënat e
kërkuara ose duke paraqitur të dhëna të rrejshme, mbi të ardhurat që tatimohen apo mbi
faktet tjera që kanë ndikim në përcaktimin e shumës së këtyre obligimeve, ndërsa
shuma e pagesës së obligimeve të shmangura është më e lartë se 10.000 KM, do të
gjobitet me para ose do të dënohet me burg prej tri vjetësh.
(2) Kushdo që kryen vepër penale sipas alinesë 1 të këtij neni, kurse shuma e pagesës
së obligimeve të anashkaluar është më e lartë se 50.000 KM, do të dënohet me burg
prej një deri në dhjetë vjet.
(3) Kushdo që kryen vepër penale sipas alinesë 1 të këtij neni, shuma e obligimeve të
papaguara është me lartë se 200.000 KM, do të dënohet me burg prej së paku tre
vjetësh.

24

Mospagesa e tatimit

Neni 211.

Personi që nuk i paguan obligimet tatimore në pajtim më legjislacionin tatimor të
Bosnjës e Hercegovinës, do të gjobitet me para ose do të dënohet me burg deri në tre
vjet.

Tregtia e palejueshme

Neni 212.

(1) Kushdo që në mënyrë të paautorizuar shet, blen ose bën këmbimin e mallit ose të
mjeteve tregtia e të cilave është e ndaluar ose e kufizuar me dispozitat e Bosnjës e
Hercegovinës ose me dispozita të së drejtës ndërkombëtare, në qoftë se me këtë veprim
nuk është kryer vepër tjetër penale për të cilën është përcaktuar dënim më i rëndë, do të
dënohet me burg prej një deri në dhjetë vjet.
(2) Malli ose mjete sipas alinesë 1 të këtij ligji do të konfiskohen.

Prodhimi i palejueshëm

Neni 213.

(1) Kushdo që prodhon ose përpunon mallra prodhimi ose përpunimi i të cilave është i
ndaluar me dispozitat e Bosnjës e Hercegovinës ose me të drejtën ndërkombëtare, në
qoftë se me këtë veprim nuk është kryer vepër tjetër penale për të cilën është
parashikuar dënim më i rëndë, do të gjobitet me para ose do të dënohet me burg deri në
një vit.
Numri 37, faqe 894 Fletorja Zyrtare e BeH, e shtunë 22. nëntor 2003.
(2) Mallrat sipas alinesë 1 të këtij neni dhe mjetet për prodhimin ose përpunimin e tyre
do të konfiskohen.

Kontrabanda

Neni 214.

(1) Kushdo që përtej vijës doganore bart mallra me vlerë më të lartë, duke iu shmangur
masave të kontrollit doganor, ose kushdo se duke iu shmangur masave të kontrollit
doganor bart mallra përtej vijës doganore, do të gjobitet me para ose do të dënohet me
burg deri në tri vjet.

25

(2) Kushdo që pa leje përkatëse, duke iu shmangur masave të kontrollit doganor, bart
përtej vijës doganore mallra importi a eksporti i të cilave është i ndaluar, i kufizuar apo
që kërkon leje të veçantë ose lejen e organit kompetent, do të dënohet me burg prej
gjashtë muaj deri në pesë vjet.
(3) Nëse është kryer vepër penale sipas alineve 1 dhe 2 të këtij neni, duke kaluar përtej
linjës doganore mjete, mallra apo substanca që janë të rrezikshme për shëndetin e
njerëzve ose që paraqesin rrezik për sigurinë publike, kryesi do të dënohet me burg prej
një deri në dhjetë vjet.
(4) Mallrat sipas alineve 1. deri 3 të këtij neni do të konfiskohen.
(5) Mjeti transportues strehimoret ose vendet e fshehta të të cilit janë shfrytëzuar për
bartjen e mallrave sipas alineve 1 deri 3 të këtij neni, ose i cili është destinuar për
kryerjen e veprave penale sipas alinesë 1 deri 3 të këtij neni, do të konfiskohen nëse
pronari ose shfrytëzuesi e ka ditur këtë, ka mund ta dijë ose ka qenë i obliguar të dijë.

Organizimi i grupit të njerëzve ose bashkimi për kontrabandë ose për
shpërndarje të mallit të pa doganuar

Neni 215.

(1) Kushdo që organizon njerëz ose ndonjë bashkim tjetër për kontrabandë të
organizuar ose ndonjë rrjet të stërshitësve apo ndërmjetësve të shitjes ose shpërndarje
së mallrave të pa doganuara, do të dënohet me burg së paku tri vjet.
(2) Kushdo që bëhet anëtar i grupit të njerëzve ose bashkohet sipas alinesë 1 të këtij
neni, do të dënohet me burg së paku një vit.

Mashtrimi doganor

Neni 216.

(1) Kushdo që me qëllim që vetë ose dikush tjetër t'i shmanget tatimit të doganës apo të
obligimeve tjera që paguhen më rastin e importimit të mallrave, shuma e të cilave është
më e lartë se 5.000 KM, e ka bërë ose ia dorëzon organit doganor lejen e falsifikuar
doganore, vërtetimin ose ndonjë dokument tjetër të rrejshëm, do të gjobitet ose do të
dënohet me burg deri tri vjet.
(2) Nëse obligimet sipas alinesë 1 të këtij ligji janë më të larta se 20.000 KM, kryesi do
të dënohet me burg prej një deri në dhjetë vjet.
(3) Nëse obligimet sipas alinesë 1 të këtij neni janë më të larta se 80.000 KM, kryesi do
të dënohet me burg së paku tri vjet.

26

2.2. LIGJI MBI POLITIKËN DOGANORE

FUSHË-VEPRIMI DHE DEFINICIONET THEMELORE

Neni 1.

1. Dispozitat doganore burojnë nga Ligji mbi politikën doganore të BeH (në tekstin e
mëtejmë: Ligji) dhe dispozitave të nxjerra nga Kuvendi i Bosnjës e Hercegovinës,
Këshilli i ministrave i Bosnjës e Hercegovinës dhe/ose Këshilli Drejtues për zbatimin e
tyre në pajtim me dispozitat e Bashkimit Evropian.
2. Ligji rregullon elementet themelore të sistemit për mbrojtjen doganore të ekonomisë
së Bosnjës e Hercegovinës (në tekstin e mëtejmë: BeH), të drejtat dhe obligimet e të
gjitha subjekteve në procedurat tatimore, rregullon fushën doganore, linjën doganore,
brezin kufitar doganor, mbikëqyrjen doganore, procedurën e doganimit të mallrave dhe
institutet tjera që rregullojnë sistemin e mbrojtjes doganore.

Neni 2.

1. Dispozitat doganore zbatohen në mënyrë unike në hapësirën doganore të BeH.
2. Këtë ligj e zbaton Drejtoria për tatime indirekte (në tekstin e mëtejmë. Drejtoria).
3. Rregulla të caktuara të dispozitave doganore mund të zbatohen edhe jashtë hapësirës
doganore të BeH, në bazë të dispozitave me të cilat rregullohen këto fusha ose në bazë
të konventave ndërkombëtare.

Neni 3.

1. Zona doganore e BeH është unike.
2. Zona doganore e BeH përfshin territorin e BeH, duke përfshirë edhe ujërat
territoriale, ujërat e brendshme dhe hapësirën ajrore të BeH.
3. Zona doganore e BeH është e kufizuar me vijën doganore e cila është identike me
vijën e kufirit të BeH.
4. Brezi kufitar doganor në tokë përfshin atë pjesë të zonës doganore të BeH, gjerësia e
të cilës shtrihet pesë kilometra nga linja doganore në thellësi të hapësirës së BeH.
5. Dispozita e alinesë 4 zbatohet kur linja doganore shtrihet përgjatë lumenjve kufitarë.
6. Brezi kufitar doganor në det përfshin atë pjesë të zonës doganore të BeH gjerësia e
të cilës shtrihet tri kilometra në thellësi të tokës prej bregut dhe zonës prej bregut deri
te kufijtë e jashtëm të ujërave territoriale.

27

Neni 176.
1. Për pajisjet e destinuara për qarkullim të lirë, të cilat paraqesin investim të personit
të huaj, përveç automobilave të udhëtarëve, automatëve të argëtimit dhe lojëra të fatit,
lejohet lirimin nga pagesa e taksës doganore.
2. Mallrat e destinuara për qarkullim të lirë për forcat ushtarake e policore dhe për
institucionet ndëshkuese korrektuese, të cilat në tërësi financohen nga donatorë dhe
mallrat e destinuara për qarkullim të lirë për deminim lirohen nga pagesa e taksës
doganore.
3. Mallrat e destinuara për qarkullim të lirë për projekte të rindërtimit dhe
konstruksionit të BeH lirohen nga pagesa e taksës doganore, në qoftë se projekti:
(a) është miratuar nga Këshilli i ministrave të BeH.
(b) financohet në tërësi nga donatorët e huaj ose bankat ndërkombëtare për zhvillim.
4. Prodhimet dhe mallrat e përmendura në shtesën e këtij ligji lirohet nga pagesa e
taksës doganore.
5. Këshilli i Ministrave të BeH me propozim të Këshillit Drejtues përcakton dispozita
më të afërta për nxjerrjen e vendimeve të organeve doganore mbi lejimin e lirimit nga
pagesa e taksës doganore sipas alineve 1 deri 4 të këtij neni.

MALLRAT E LIRUARA NGA PAGESA E TAKSËS DOGANORE

Neni 1.

Korniza e definicionit themelor

1. Me këtë aneks, në pajtim me Nenin 176 të këtij ligji, përshkruhen rastet e lirimit nga
pagesa e taksës doganore, në kushte të veçanta, që lejohet në mënyrë individuale kur
mallrat që nxirren në qarkullim të lirë në BeH.
2. Në kuptimin e këtij aneksi:
(a) “Sasia dhe vlera e mallrave që mund të fusë udhëtari” përfshin sasinë e mallit të
caktuar dhe vlerën e përgjithshme të mallit që udhëtari mund ta fusë në zonën doganore
të BeH një herë në ditë, me rastin e hyrjes në zonën doganore të BeH nga vendet e
jashtme, me kusht që malli të mos jetë i karakterit komercial.
(b) “Prona personale” përfshin mallrat e destinuara për përdorim personal të
personave të caktuar për përmbushjen e nevojave të tyre.
“Prona personale“ përfshin sidomos:
(1) mjetet e amvisnisë:
(2) biçikletat dhe motoçikletat, automjetet private dhe rimorkiot e tyre, kamp-shtëpizat,
anijet e piknikut dhe aeroplanët privatë.

28

Artikujt e amvisnisë që u përgjigjen kërkesave normale të familjeve, kanakarët
shtëpiakë dhe kafshët e kalërimit, si edhe instrumentet portabël për arte aplikative ose
shkenca humanitare, të cilat personit të caktuar i shërbejnë për kryerjen e veprimtarisë
ose profesionit të tij, përbëjnë gjithashtu “pronën personale”.
(c) “Mjetet e amvisnisë” përfshijnë mjetet personale, shtrojën e mbulojën shtëpiake,
mobiliet e destinuara për përdorim personal të përmbushjes së nevojave të familjeve të
personave. Mirëpo, karakteri dhe sasia e “mjeteve të amvisnisë” nuk guxon të jenë të
tilla që çojnë në përfundim se importohen për qëllime komerciale.
(d) “Valixhja personale” përfshin valixhen që udhëtari është në gjendje t’ua paraqesë
organeve doganore me rastin e hyrjes së tij në zonën doganore të BeH, si edhe çdo
valixhe që u tregohet paraprakisht këtyre organeve, me kusht që të jetë në gjendje të
paraqesë dëshmi se në vendin ku është nisur, me rastin e nisjes për në BeH është
regjistruar si valixhe përcjellëse te kompania me të cilën ka udhëtuar.
(e) “Mallrat me karakter komercial” përfshijnë mallrat që importohen për qëllime
komerciale, në të cilat hyjnë mallrat për përdorim personal të udhëtarëve e të familjeve
të tyre, ose mallrat që janë të destinuara për dhurata; karakteri dhe sasia e mallrave të
tilla nuk guxon të jetë e tillë që çon në përfundim se importi i tyre bëhet për qëllime
komerciale.
(f) “Lehtësimet doganore” paraqesin rastet e precizuara në pasqyrën tarifore të Ligjit
mbi tarifat doganore të BeH që nuk ngarkohen me taksë doganore.
(g) “Mostra e mallit” nënkupton paraqitjen e të gjitha prodhimeve që konsiderohet si
mallra, për të konstatuar llojin dhe cilësinë e tyre, duke përjashtuar përdorimin e tyre
ose për çfarëdo qëllimi tjetër, me përjashtim të porosisë.
(h) “Pijet alkoolike” përfshijnë prodhimet (birrën, verën, aperitivët me bazë
alkoolike, konjaku, likeri ose pijet tjera alkoolike), të cilat përfshihen në shenjën nr. 22
03 do 22 09 të pasqyrës tarifore të Ligjit mbi tarifat doganore të BeH.

Neni 2.

Mallrat e valixhes personale të udhëtarit

1. Nga pagesa e taksës doganore lirohen mallrat që gjenden në valixhen personale të
udhëtarit i cili vjen nga bota e jashtme, të cilat nuk u nënshtrohet asnjërës prej
kufizimeve ose ndalesave, me kusht që këto mallra të mos jenë të karakterit komercial.
2. Lehtësimet doganore të përmendura në alinenë 1 të këtij ligji kanë të bëjnë me
mallrat e përmendura më poshtë, por zbatohen sipas sasive të kufizuara për udhëtarë:

(a) mallrat e karakterit jokomercial, përfshirë edhe dhuratat e suveniret, që gjenden në
valixhen personale të udhëtarit. Vlera doganore e të cilave nuk është më e lartë se 200
KM.

29

(b ) prodhimet e duhanit:
(I) 200 cigare ose
(II) 100 cigare puro ose
(III) 250 gramë duhan.
(c) Pijet alkoolike:
(I) 2 litra verë;
(II) 1 litër alkool ose pije të fortë, mbi 22% vol. ose 2 litra verë deserti, shkumbëzuese
ose pikesh tjera;
(d) parfume dhe ujë kolonje:
(I) 60 cc/ml parfum;
(II) 250 cc/ml ujë kolonje.
3. Udhëtarët më të rinj se 17 vjet nuk kanë të drejtë të importojnë mallrat e përmendura
në alinenë 2, pikat (b) dhe (c) të këtij neni.

2.3. Ligji mbi politikën e tregtisë së jashtme të BeH

Me këtë ligj rregullohen elementet themelore të sistemit të importit e eksportit
të mallrave dhe shërbimeve, përcaktohen kushtet për kryerjen e veprimtarisë
ekonomike nga personat fizikë e juridikë në BeH. Për këtë arsye është përcaktuar
regjimi i importit dhe eksportit, dokumentet shoqëruese të mallrave të importit e
eksportit, investimin e kapitalit të të huajve, importimin dhe eksportimin e
përkohshëm, regjimin e importit dhe eksportit në zonat e lira doganore, bashkëpunimin
afatgjatë të prodhimit, marrjen me qira të pajisjeve, punët kompensuese, ushtrimin e
veprimtarisë ekonomike në botën e jashtme.

2.4. Ligji mbi politikën e investimeve të huaja direkte në BeH

Ky ligj rregullon politikat themelore dhe parimet e pjesëmarrjes së investitorëve të huaj
në ekonominë e BeH. Në këtë kuptim, është përpunuar procedura e investimeve direkte
të të huajve, të drejtat, benificionet e obligimet e investitorëve të huaj, zgjidhjen e
mosmarrëveshjeve dhe udhëzimet mbi regjistrimin e investimeve direkte të të huajve.

2.5. Ligji mbi tarifën doganore të BeH

Neni 1.

1. Doganat dhe taksat tjera të importit paguhen për mallra që importohen, futen ose
pranohen në zonën doganore të Bosnjës e Hercegovinës (në tekstin e mëtejmë BeH),
sipas shkallëve të caktuara në Tarifën doganore, e cila është pjesë përbërëse e këtij
ligji, përveç në rastet që në marrëveshjet ndërkombëtare të BeH dhe ligjet e BeH

30

përcaktohet ndryshe.
2. Shkallët doganorë janë të njëllojta në Federatën e Bosnjës e Hercegovinës dhe në
Republikën Serbe (në tekstin e mëtejmë:entitetet).

Neni 2.

1. Nomenklatura e sistemit të harmonizuar të tarifave doganore është pjesë përbërëse e
këtij ligji dhe çdo lidhje me këtë ligj ka të bëjë edhe me tarifën doganore të BeH, e cila
shërben për mbajtjen e statistikave mbi tregtinë e jashtme.
2. Në rastet kur konsiderohet se është e nevojshme të bëhet shkoqitje shtesë e mallrave,
kjo bëhet në bazë të vendimit të marrë nga Këshilli i Ministrave.
3. Kufiri statistikor për paraqitjen e mallrave që importohen dhe eksportohen
përcaktohet nga Këshilli i Ministrave.
4. Entitetet ia dorëzojnë të dhënat statistikore Ministrisë së Tregtisë së jashtme dhe
marrëdhënieve ekonomike, në formën, mënyrën dhe afatin e caktuar kohor nga Këshilli
i Ministrave.

Neni 3.

Tarifa doganore e BeH përfshin:
a) nomenklaturën e mallrave të sistemit të harmonizuar;
b) shkallët doganore dhe taksat tjera të importit, të cilat paguhen për mallra që
importohen në zonën doganorë të BeH.
c) masat preferenciale tarifore që përfshihen në marrëveshjet që i ka nënshkruar
BeH me vende ose me bashkësi vendesh të caktuara, me të cilat lejohet
procedura tarifore preferenciale.
d) Masat e veçanta për qëndrime të caktuara tarifore për të cilat përcaktohet ulje e
doganës së importit ose lirim nga pagesa e taksës doganore.
e) Masat tjera që janë parashikuar me Ligjin mvi tregtinë e jashtme të BeH.

Neni 4.

Pjesë përbërëse të këtij ligji janë edhe rregullat e përgjithshme prej 1 deri 6 për
interpretimin e nomenklaturës së mallrave të sistemit të harmonizuar, të cilat janë
përmendur në Shtesën 1, Pjesa 1 e këtij ligji.

Neni 5.

1. Për mallrat që kanë prejardhje nga vendet ose bashkësitë e vendeve me të cilat BeH
ka nënshkruar marrëveshje që përmbajnë edhe klauzolën me sistemin doganor

31

preferencial, ose vendet që e zbatojnë këtë klauzolë për mallra me prejardhje nga BeH,
shkallët e taksës doganore janë precizuar në Shtesën 1, Pjesa 2 të këtij ligji.
2. Në mallrat e vendeve tjera zbatohen shkallët doganore që përmenden në tarifën
doganore të shtuara për 70%.
3. Dispozitat e precizuara në alinenë 2 të këtij neni nuk do të zbatohen derisa BeH të
bëhet anëtare e GATT-it (WTO)

2. 6. ZONAT E LIRA NGA ASPEKTI I LIGJIT MBI POLITIKËN DOGANORE

2.6.1. Nocioni dhe karakteristikat e zonës së lirë

Zonat e lira kanë histori të gjatë dhe përcaktime të ndryshme terminologjike. Ato
njihen si zona doganore, porte të lira, zona të lira, depo të lira doganore, zona të lira
doganore, zona ekonomike të veçanta, etj. Në legjislacionin e Bosnjës e Hercegovinës
përdoret shprehja zonë e lirë.
Dikur këto zona kanë përfshirë jo vetëm tërë portin ose limanin, por edhe qytetin
në të cilat gjendeshin ato. Karakteristika themelore e këtij instituti janë një sërë lehtësimesh
dhe privilegjesh, të cilat nuk kanë mundur të shfrytëzohen në pjesët tjera të vendit të cilit i
kanë takuar. Zonat e lira kanë shërbyer kryesisht për nevojat tregtare dhe janë themeluar në
portet dhe limanet e mëdha, por edhe në brendi të vendit. Limanet detare ku arrijnë rrugë të
ndryshme (hekurudhore e automobilistike), ku bashkohen edhe rrugë të ndryshme detare,
kanë qenë dhe janë vende të paracaktuara për magazinimin e sasive të mëdha të mallrave
të destinuara për qarkullim në botën e jashtme, prandaj edhe sot shumica e zonave të lira
gjenden në këto lokalitete.
Sistemet doganore bashkëkohore të vendeve të zhvilluara evropiane, kryesisht
nuk kanë më institute të zonave të lira doganore, në të cilat organizohet prodhimi i
mallrave të liruara nga pagesa e doganës për lëndë të parë e riprodhuese, etj., sipas
parimit të eks-territorialitetit (përjashtim doganor). Përjashtim bëjnë Italia dhe
Gjermania.
Në vendet në zhvillim instituti i zonave të lira doganore po bëhet gjithnjë e më
tërheqës për shkak se siguron prodhimin e mallrave me lehtësi të jashtëzakonshme
doganore e të tjera. Në këto vende që synojnë zhvillimin industrial por nuk kanë
kapital vetjak, zonat e lira që paraqesin përjashtim doganor ofrohen kushtet më të
favorshme për tërheqjen e kapitalit të huaj.
Kompanitë e huaja, duke llogaritur fuqinë e lirë të punës, si edhe beneficionet
dhe lehtësitë tjera të vendit domicil, shohin kushte të favorshme për plasmanin e
kapitalit të tyre dhe për fitim më të madh se në vendet e tyre. Vendet në zhvillim hapin
zona të lira me qëllim të sigurimit të teknologjisë bashkëkohore, uljes së shkallës së
papunësisë, aftësimit të kuadrit, eksportimit të lëndës së parë dhe hyrjes së mjeteve
valutore, të cilat janë parakushte të zhvillimit ekonomik e shoqëror. Në këtë drejtim

32

BeH tash duhet të planifikojë zhvillimin e vet.
Terminët e ndryshme tregojnë qartë problemin e përcaktimit përmbajtjesor të
nocionit „zonë e lirë“. Në bazë të kësaj, nocioni „zonë e lirë“ mund të definohet si
pjesë e territorit shtetëror, e cila nuk është e thënë të jetë përjashtim nga zona e tij
doganore, por në to sigurohet trajtim më i përshtatshëm doganor dhe regjim favorizues
i afarizmit në krahasim me ato që vlejnë brenda pjesës tjetër të zonës doganore të
vendit. Këto lehtësime u sigurohen shfrytëzuesve të zonës së lirë nëpërmjet zgjidhjeve
të ndryshme organizative dhe juridike.
Përcaktimi juridik pozitiv është më kompleks dhe më specifik. Ekzistojnë dy
definicione. Sipas atij territorial „zona e lirë është pjesë e territorit gjegjësisht zonës
doganore të Bosnjës e Hercegovinës, që është e ndërtuar posaçërisht dhe e shenjuar, në
të cilën zhvillohen veprimtari sipas kushteve të përcaktuara me këtë ligj“. Definicioni
që zë fill nga kriteri personal është më i shkurtër: „Zona e lirë është ndërmarrje“. Mund
të vërehet se në përcaktimin e zonës së lirë përfshihen paralelisht elementet juridiko-
publik dhe juridiko-privat.
Ngjashmëria e përmbajtjes së ligjeve të përmendura jepet në pasqyrën e
shkurtër në vijim.

2.6.2. Definimi i zonave të lira

Zona e lirë është pjesë e hapësirës doganore të Bosnjës e Hercegovinës, e
ndërtuar posaçërisht, e cila drejtohet nga themeluesi i zonës së lirë. Shfrytëzues të
zonës së lirë mund të jenë personat fizikë e juridikë, të vendit e të huaj. Shfrytëzuesi i
zonës së lirë kryen veprimtarinë e lejuar në zonë, në bazë të marrëveshjes me
themeluesin e zonës.
Zonën e lirë mund ta themelojë një ose më shumë persona juridikë –
themeluesit e zonës së lirë, kurse pronari ose bartës i të drejtës së shfrytëzimit të tokës
ndërtimore në zonën e lirë duhet të jetë së paku një themelues vendor.
Shfrytëzuesi i huaj i zonës së lirë mund të themelojë në zonë bankën e vet ose
të përzier dhe organizatën siguruese, përkatësisht filialin e bankës ose organizatës
siguruese, në pajtim me dispozitat e veçanta dhe punët e përmendura (prodhimin e
mallrave, ofrimin e shërbimeve, kryerjen e tregtisë së jashtme të mallrave me shumicë
dhe tregtinë me pakicë me valutë, sigurimet dhe shërbimet turistike).
Afarizmi në zonën e lirë ofron favore që nuk parashikohen për afarizmin në
pjesën tjetër të Bosnjës e Hercegovinës. Kjo ka të bëjë sidomos me këto veprimtari
afariste:
• Malli që importohet, eksportohet, transportohet dhe vendoset në zonën e lirë, i
paraqitet doganës, por ai nuk ngarkohet me doganë apo taksa të veçanta
doganore;
• Për eksportin dhe importin e mallrave e shërbimeve si edhe për orientimin e

33

përkohshëm të mallit nga zona e lirë nuk zbatohen masat dhe kufizimet e
përkohshme, sipas ligjeve me të cilat rregullohen qarkullimi i jashtëm tregtar
dhe afarizmi valutor në Bosnjë e Hercegovinë;
• Shfrytëzuesit e zonës së lirë nuk paguajnë tatime dhe kontribute, me përjashtim
të tatimit dhe kontributeve nga pagat;
• Mallrat e prodhuar ose të finalizuar në zonën e lirë mund të nxirren në
qarkullim në tregun e brendshëm, me zbatimin e dispozitave mbi importin dhe
u nënshtrohen doganës dhe taksave tjera të importit, për përmbajtjen
importuese të këtyre mallrave;
• Mallrat e zonës së lirë që nxirren përkohësisht për hulumtime, testime,
riparime, përfaqësime me treg ose finalizim industrial, të cilat përmenden në
specifikimin që e vërteton dogana, duhet të kthehet më së largu në afat prej një
viti;
• Në zonën e lirë sigurohet afarizëm plotësisht i lirë valutor;
• Me ligj është siguruar mbrojtja e plotë e shfrytëzuesve të zonës së lirë nga
keqësimi i kushteve të afarizmit për shkak të ndryshimit të dispozitave ligjore.
Vlerësohet se lehtësimet në zonën e lirë ulin për 50% shpenzimet e afarizmit.

Vendimin për dhënien e pëlqimit për themelimin e zonës së lirë e kanë këto
zona: Vogoshçe (Sarajevë), Mostar, Puraçiq (Llukavac), Visoko, Bjelina, Banja Lluka.

34

PJESA III
FAKTORËT E KRIMINALITETIT EKONOMIK

Ka faktorë të ndryshëm që ndikojnë në ndonjë forcë. Varësisht prej llojit ose
shkallës së ndikimit, faktorët mund të konsiderohen si shkaktarë, kushte ose motive të
dukurive delikuente (faktorët ekzogjenë, faktorët endogjenë, faktorët kriminogjenë,
faktorët objektivë, shkaset, faktorët socialë, faktorët subjektivë, faktorët e brendshëm,
kushtet, faktorët e delikuencës, faktorët kauzalë).
Lëndë të interesimit tonë do të jenë faktorët kauzalë (shkakorë), të cilët mund të
kenë ndikim të drejtpërdrejt në kriminalitetin ekonomik.
Faktorët e kauzalitetit janë përbërësit kryesorë të ndikimit në dukurinë
përkatëse. Faktorët e verifikuar objektivisht dhe saktësisht si kushte të domosdoshme
për shfaqjen e një dukurie, përkatësisht përbërësit që mund të shpien në lidhshmëri të
drejtpërdrejt me pasojën e saj. Vërtetimi i shkakut në kriminologji imponohet nga arsye
objektive, nga një sërë përbërësish që kushtëzojnë deliktin duhet të veçohet shkaku i
vërtetë, me që pasoja kriminale shfaqet nën ndikimin e shumë faktorëve. Me çështjen e
shkaktarëve të kriminalitetit merren shumë teori të kriminalistikës dhe të së drejtës
penale, midis të cilave mund të veçohen këto: teoria e balancit, teoria e dallimit
kualitativ dhe teoria e faktorëve. Për dallim nga faktorët kushtëzues dhe motivues,
faktorët shkakorë gjenden jashtë arsyes njerëzore. Ata janë realitet në marrëdhëniet
midis shoqërisë dhe natyrës së njeriut. Për këtë arsye, kauzaliteti është „faktor
vendimtar“ gjegjësisht lidhje objektive dhe e përhershme midis një gjendjeje dhe një
pasoje.
Për studimin e kauzalitetit të kriminalitetit ekonomik është e domosdoshme një
qasje kriminologjike dhe penalo-juridike, e cila niset nga elementet e shumta të
ndikimit psikikë, biofizikë dhe socialë në kriminalitet, që studion lidhjet dhe
kushtëzimet e tyre reciproke. Dobësia kryesore e saj është se shkaktarët e dukurive i
vështron si rezultat të veprimit reciprok të veprimit mekanik të faktorëve, por nuk
përcaktohet rëndësia e ndikimit real e relativë të secilit prej këtyre faktorëve në
dukurinë si tërësi.
Në literaturë5, më së shpeshti bëhet klasifikimi i faktorëve që ndikojnë në
mënyrën e kryerjes së kriminalitetit ekonomik, sipas kësaj ndarjeje:

1. Forma e marrëdhënies ndaj pronës:
a. Funksioni drejtues e udhëheqës,
b. Funksioni kontrollues,

5
D. Modly, Fjalori kriminalistik, Teshanj, 2002

35

c. Funksioni operativ.
2. Forma e pronës:
a. natyrale,
b. monetare,
c. e drejtë, autorizim, fuqi, vendimmarrje.
3. Shkalla e koncentrimit të funksioneve:
a. horizontale,
b. vertikale,
c. koncentrim i plotë (horizontal e vertikal).
4. Shkalla e zhvillimit të sistemit mbrojtës:
a. kontrolli ndërfazor,
b. kontrolli nëpërmjet kontabilitetit,
c. kontrolli nëpërmjet inventurës,
d. kontrolli fizik - teknik,
e. Mjetet teknike të mbrojtjes (ambalazhimi, filli radioaktiv, paketimi
vakum, magnetizimi, etj.) dhe
f. Zonat mbrojtëse (ekonomike, autonome, të jashtme).
5. Pozita afariste e ndërmarrjeve:
a. pozita normale dhe mesatare,
b. pozita e monopolit,
c. pozita e beneficuar,
d. pozita e forcës së vendimmarrjes,
e. pozita pronësore grupore dhe
f. pozita e pavolitshme.

Për shkatërrimin e kriminalitetit ekonomik janë vendimtarë faktorët prej të
cilëve niset kontrolli kriminalistik, i cili niset nga:
* fenomeni i fshehtësisë relative të dukurive kriminale (shifra e errët) dhe
* njohurive të profesionalizimit dhe organizimit të veprës kriminale.

36

PJESA IV
KRIMINALITETI I ORGANIZUAR EKONOMIK

1. KRIMINALITETI I ORGANIZUAR

Kriminaliteti i organizuar është një lloj i delikuencës dhe tipologji e dukurive
kriminale të lidhura me veprimtarinë e organizatave kriminale. Kjo është veprimtari
ekonomike, të cilën e kryejnë grupet e organizuara e profesionale kriminale, me hierarki
disiplinë dhe norma të sjelljes të përcaktuar në mënyrë të rreptë. Grupet e organizuara ose
gjysmë të organizuara kryejnë vepra penale në bashkëpunim me përfaqësuesit e pushtetit, në
nivel lokal ose më të lartë. Bartësit e kriminalitetit të organizuar janë në lidhshmëri të
ngushtë („marrëdhënie afariste“) me përfaqësuesit e pushtetit, të institucioneve financiare,
kompanive ekonomike dhe partive politike.
Sipas Reklesit (Ualter Reckless), delikuenca e organizuar është formë e fuqishme
dhe e strukturuar e sjelljes kriminale me organizim të caktuar afarist, struktura e së cilës
shprehet në sindikata dhe në format tjera të organizimit hierarkik të botës kriminale.
Beçeri (O. Boettcher) thekson se „kriminalitetin e organizuar e karakterizon veprimi
i përbashkët i më shumë personave (të cilët synojnë që kjo të jetë afatgjatë), me qëllim që, në
mënyrë të drejtpërdrejt ose të tërthortë, të realizojnë profite të fshehta ose ndikim në fusha të
jetës publike, ashtu që të sigurojnë apo të ofrojnë prodhime dhe shërbime të ndaluara ose të
kontrolluara me ligj, duke kontrolluara ndërmarrjet legale, duke kryer vepra penale (me
qëllim të pasurimit), duke synuar që me metoda ilegale të krijojnë monopole reale“.
Komiteti i ministrave të punëve të brendshme të Gjermanisë e ka formuluar
definicionin e vet, i cili thotë: „Kriminaliteti i organizuar nuk nënkupton vetëm mafinë,
ngjashëm me shoqërinë paralele ne kuptimin 'organized crime', por veprimin e përbashkët ,
me vetëdije e vullnetar, të më shumë personave, me qëllim të kryerjes së veprave penale,
shpesh duke shfrytëzuar infrastrukturën moderne, me qëllim që, sa më parë që është e
mundur, të realizojnë përfitime të mëdha financiare“.
„Grup i organizuar kriminal është grupi që përbëhet prej tre apo më shumë
personave, i cili eksiton një kohë të caktuar, që vepron për kryerjen e një apo më shumë
veprave të rënda penale, me qëllim që, në mënyrë të drejtpërdrejtë ose të tërthortë, të
realizojë fitim në para ose të mira tjera materiale“.
Kriminaliteti i organizuar është kërcënimi më i madh për institucionet e civilizimit
bashkëkohor. Forca e tij buron nga aftësitë që në mënyrë shumë fleksibile t'u përshtatet
ndryshimeve të kushteve në të cilat vepron dhe të gjitha masave represive që i ndërmerr
kundër tij shoqëria e organizuar. Në të vërtetë, kriminaliteti i organizuar paraqet një
organizatë kriminale të organizuar mirë, me hierarki, disiplinë, përgjegjësi, lojalitet dhe
ndarje të detyrave në mënyrë qartë. Synim i këtyre grupeve kriminale është realizimi i fitimit

37

sa më të madh dhe legalizimi i pasurisë së krijuar.
Në teori ekzistojnë pikëpamje më të gjera dhe më të ngushta mbi kriminalitetin e
organizuar. Pikëpamje e gjerë e nocionit të kriminalitetit të organizuar përfshin ato forma të
veprimit të organizuar kriminal, ku ekziston organizata kriminale dhe qasja e organizuar në
fazën e përgatitjeve për kryerjen e veprave penale, me qëllim të realizimit të fitimeve në
mënyrë të kundërligjshme. Pikëpamja e ngushtë e nocionit të kriminalitetit të organizuar ka
të bëjë vetëm me ato forma të kriminalitetit të organizuar, në të cilat vendosen lidhje të
caktuara midis shefave të organizatave kriminale dhe përfaqësuesve të shtetit e organeve
shtetërore.
Në sferën e kriminalitetit të organizuar, pothuaj se është zhdukur ndarja shekullore e
kriminalitetit nga dhuna kriminale, përkatësisht kriminalitetit klasik dhe kriminalitetit
financiar (pasi bartësit e tyre janë bashkuar kaherë). Kontrabandistët e armëve dhe
narkotikëve, vrasësit me pagesë, zinxhirët e prostitucionit dhe tregtisë me njerëz i lajnë
paratë e tyre nëpërmjet rrugëve të ndryshme të kriminalitetit ekonomik, i cili e merr
gjithashtu pjesën e vet të profitit, për shërbimin e kryer.
Mund të thuhet gjithashtu se kriminaliteti ekonomik është biznes. Sikur edhe të
ndërmarrjet, qëllim themelor i veprimit të grupeve të organizuara kriminale është realizimi i
profitit sa më të madh. Por, vetëm një numër i vogël i njerëzve realizon fitime enorme.
Ekziston një paralele midis strukturave dhe sistemit të kriminalitetit të organizuar
dhe strukturave dhe mënyrës së funksionimit të ndërmarrjeve legale. Në të vërtet, organizatat
kriminale kopjojnë strukturën e organizatave legale, formësohen sipas modelit të
përgjithshëm të organizatave që merren me biznes të ligjshëm, duke përshtatur dhe
përpunuar mënyrën e funksionit e veprimit në pajtim me veçantitë e punëve më të cilat
merren. Për më tepër, bashkimet kriminale nëpërmjet të cilave realizohet biznesi i paligjshëm
strukturohen sipas strukturimit të organizatave më efikase që veprojnë në mënyrë të
ligjshme.

Kriminaliteti i organizuar është i pranishëm në mjedise të ndryshme, prandaj
çdo shtet i ekspozohet formave të ndryshme të shfaqjes së tij. Disa shtete i ekspozohen
larjes së parave, disa shtete përballen me prodhimin dhe tregtinë e drogës dhe armëve,
kurse disa shtete të tjera përballen me prostitucion dhe reket (shantazh).
Natyrisht, sa më të mëdha që të jenë organizatat kriminale, aq më të lloj-
llojshme janë aktivitetet e tyre të paligjshme.
Shkalla e lartë e dhunës është arma kryesore e kriminalitetit të organizuar.
Pasojat e kësaj forme të dhunës nuk i vuajnë vetëm viktimat e drejtpërdrejta të
kriminalitetit të organizuar, por të gjithë pjesëtarët e shoqërisë, në formë të ndjenjës së
pasigurisë personale dhe rrezikimit të jetës dhe pasurisë personale.
Objektiv kyç i bartësve të kriminalitetit të organizuar janë institucionet
shoqërore dhe legalizimi i pasurisë së realizuar në mënyrë të paligjshme, pikërisht
nëpërmjet këtyre institucioneve. Nëpërmjet metodave të ndryshme, bartësit e

38

kriminalitetit të organizuar përpiqen të arrijnë deri të organet më të larta të pushtetit, në
mënyrë që të arrijnë fuqi më të madhe. Janë të njohura mirë rastet kur përfaqësuesit e
kartelave të kokainës ose të mafisë janë përpjekur, madje edhe kanë arritur, të
depërtojnë në organet më të larta shtetërore të disa vendeve dhe t'i blejnë ato (tregtarët
kolumbianë të drogës kanë bërë ofertë për pagesën e gjithë borxhit të jashtëm të shtetit
në këmbim të veprimit të papenguar).
Kriminaliteti i organizuar shërbehet më së shpeshti me korrupsion, i cili është
bartës i krijimit dhe mbajtjes së lidhjeve me organet e pushtetit, organet shtetërore dhe
organet tjera me ndikim, subjektet ekonomike dhe financiare, si edhe me larjen e
parave, si formë e fshehjes së veprimeve kriminale, pavarësisht se a parashikohen apo
jo si vepra penale korrupsioni dhe larja e parave.

Kriminaliteti i organizuar kushtëzohet nga disa elemente:
1. bashkimi afatgjatë i një numri më të madh personash;
2. objektivi i veprimtarisë kriminale, i cili nënkupton realizimin e profitit të madh,
përkatësisht fitimit sa më të madh;
3. struktura organizative hierarkike, subordinimi dhe epërsia;
4. veprimi me plan i kryerjes së veprës penale, sipas parimeve të ndarjes së punes
dhe specializimeve;
5. elasticiteti, përshtatja e veprimit për kryerjen e punëve ilegale, të cilat
gjithmonë u përshtaten kërkesave të qytetarëve;
6. teknologjia kriminale fleksibile dhe lloj-llojshmëria e zgjedhjes së metodave
kriminale në kryerjen e veprave të shumta penale (reket, prostitucion, bixhoz,
kontrabandë droge, detyrim, shantazh, vrasje e lëndime trupore, terror,
korruptim, etj.);
7. internacionalizimi dhe mobiliteti i detyrueshëm;
8. lidhja e kriminalitetit të organizuar me shtetin dhe udhëheqjen shtetërore e
politike.

Kodi Penal i Bosnjës e Hercegovinës, në Nenin 250, e sanksionon
kriminalitetin e organizuar si vepër penale. Në këtë nen thuhet se do të dënohet me
burg personi që kryen veprës penale të sanksionuar, sipas kodit të Bosnjës e
Hercegovinës, si pjesëtar i grupit të organizuar të kriminelëve.
Më tutje thuhet se do të dënohet me burg edhe personi i cili organizon ose
udhëheq në çfarëdo mënyre grupin e organizuar të kriminelëve, si edhe personi që
bëhet anëtar i grupit të organizuar të kriminelëve.

2. SHKAKTARËT E KRIMINALITETIT TË ORGANIZAR EKONOMIK

Kriminaliteti i organizuar ekonomik është forma e parë e kriminalitetit që ka

39

shfrytëzuar apo, më saktë, ka keqpërdorur vlerat e civilizimit modern siç janë: tregu
global financiar, avancimi i shkencës së teknologjisë (sidomos në fushën e
telekomunikacionit). dhe konfiguracionin e ri gjeopolitike të botës.
Depërtimin e kriminalitetit të organizuar ekonomik në planin ndërkombëtar i
kanë ndihmuar“
• globalizimi i rrjedhave financiare, shpejtësia me të cilën bëhen transaksionet
financiare dhe dominimi i dollarit amerikan dhe EORO-s në këmbimin
financiar global;
• zhvillimi i qyteteve të mëdha kosmopolitane, të cilat janë bërë qendra të
sistemit ekonomik e financiar global, arkat e kapitalit dhe pasurisë dhe pikat
kryesore të transportit e komunikacionit për transaksione ndërkombëtare
(qendrat që kanë rol të rëndësishëm në lehtësimin e transaksionit të karakterit
global, janë njëkohësisht qendra të transaksionit ilegal);
• zhvilli i shoqërisë post-industriale dhe revolucioni informativ;
• rënia e sistemit komunist dhe gara tronditëse për futjen e kapitalizmit të tregut
liberal, pa ekzistimin e mekanizmave themelorë rregullativë dhe normave të
sjelljes;

3. ORGANIZATAT MË TË NJOHURA KRIMINALE NË BOTË

Në botë ka shumë organizata terroriste dhe grupe të kriminalitetit të organizuar,
por zona kryesore të krizës janë: Azia, Amerika Latine dhe Evropa Juglindore. Sot,
këto organizata funksionojnë si ndërmarrje të mëdha, të cilat i lajnë paratë e tyre dhe i
investojnë në biznese legale. Mafiozët janë bërë biznesmenë, të cilët bashkohen dhe
bashkëpunojnë me organizata të tjera mafioze në nivel global, sipas kërkesave të
tregut, me qëllim të realizimit të profitit sa më të madh.
Midis organizatave kriminale më të njohura në botë janë:
a) Triadat kineze – janë shfaqur në vitet pesëdhjetë. Fillimisht ato janë
organizuar si grupe të rezistencës, kurse pas revolucionit kinez janë shndërruar
në organizata kriminale, aktivitetet kryesore të të cilave janë larja e parave dhe
tregtia me drogë. Përveç në Kinë, ato veprojnë edhe Tajvan, Hong Kong,
Kanada, Australi, SHBA, Itali, Gjermani dhe Hungari. Triadat kanë mbi
100.000 pjesëtarë aktivë.
b) Vakuzat japoneze – kanë lindur nga tradita e vjetër e samurajëve, kurse sot
luftojnë për marrjen e kompanive japoneze. Merren me prostitucion, reket dhe
tregti të drogës. Sipas disa të dhënave, në vit përfitojnë rreth 10 miliardë
dollarë.
c) Mafia siciliane – La Cosa nostra (Çështja jonë) është një prej organizatave më
të vjetra kriminale në botë. Ajo e ka zanafillën qysh në shekullin XIX, kurse

40

vendi i saj i lindjes ishte në ujdhesën italiane Sicilia. Përveç në Itali, kjo
organizatë vepron edhe në SHBA, Francë, Gjermani, Belgjikë, Holandë, Rusi
dhe vende të tjera të Evropës Juglindore. Kjo organizatë ka përfituar miliarda
dollarë në kohën e prohibicionit në SHBA. Udhëheqja e saj është e organizuar
në bashkësi familjare, të cilat janë shndërruar në prototip të shumë bashkësive
kriminale në botë: familjet Bonnano, Corleone, Madonia, etj. Burimet policore
evropiane besojnë se mafia siciliane i ka rreth 1.500 anëtarë dhe rreth 15.000
bashkëpunëtorë në jug të Italisë. Të hyrat kryesore të tyre vijnë nga tregtia me
kokainë dhe heroinë. Në vitet '90 të shekullit të kaluara, mafia siciliane ka
arritur marrëveshje me kartelin kolumbian dhe ka fituar të drejtën ekskluzive të
shitjes së kokainës jug-amerikane në Evropë. Në vitin 1992, mafia siciliane ka
importuar në Evropë mbi 200 tonë drogë, për çka ka fituar rreth 10 miliardë
dollarë. Përveç fuqisë së madhe ekonomike, mafia siciliane ka ndikim të madh
edhe te një numër i madh i politikanëve dhe afaristëve.
d) Organizata ruse „Kaukaz“ – është organizatë me orientime etnike, e cila
vepron në Gjermani dhe SHBA, por grupi më aktiv vepron në Çeçeni. Rritja më
e madhe e mafisë ruse ka ndodhur me privatizimin e ndërmarrjeve të ndryshme
të ish Bashkimit Sovjetik. Vlerësohet se këto organizata mafioze kontrollojnë
sot 60 deri 70% të ekonomisë ruse. Shumica prej 800 bankave komerciale në
Rusi janë pjesërisht ose plotësisht pronë e organizatave mafioze.
e) Karteli kolumbian Medellin – merret me tregtinë e kokainës. Me ndihmën e
organizatave tjera kriminale bën bartjen e kokainës në SHBA. Për të arritur fuqi
maksimale politike dhe ekonomike, karteli Medellin, nën udhëheqjen e Pablo
Escobar Gaviries, ka filluar një luftë të përgjakshme kundër autoriteteve
kolumbiane, duke korruptuar dhe vrarë policët, gjykatësit, gazetarët dhe, madje
edhe kandidatët presidencialë.
f) Mafia shqiptare – është shumë aktive në tregti me drogë dhe në aktivitete të
tjera kriminale. Përparësitë e saj janë, para së gjithash, gjuha, e cila nuk është e
përhapur në botë, pastaj zakonet dhe hierarkia e rrepte familjare, sipas së cilës
„dihet kush është zot shtëpie“. Ajo është pa konkurrencë për nga vrazhdësia,
kurse aktivitetet kryesore të saj janë: reketi, shantazhi dhe prostitucioni i
organizuar në shtëpitë publike. Për tregti me drogë mafia shqiptare është e treta
në SHBA.

Grupet e organizuara kriminale shpesh bien në konflikt me njëri-tjetrin, por
midis tyre është i mundur edhe bashkëpunimi (p.sh. bashkëpunimi i grupeve siciliane
dhe ruse, të cilat punojnë bashkërisht).
Vendet ku veprojnë më së shumti organizatat kriminale janë vendet e Azisë
Juglindore, vendet e Amerikës Jugore dhe Amerikës Qendrore dhe ujdhesat e
Karaibeve, ndërsa vendet transitore janë: Tajvani, India, Malajzia, Rumania, Bullgaria,

41

Jemeni, Rusia, Turqia, etj. Ndërkaq, qytetet më atraktive për grupet e organizuara
kriminale janë: Nju Jorku, Berlini dhe Moska.
Veprimtaritë kryesore të grupeve të organizuara kriminale janë:
• droga ( prodhimi, shitja dhe qarkullimi),
• tregtia me armë,
• kontratat për punë publike ose investime të huaja,
• transporti ilegal i emigrantëve,
• vjedhja dhe qarkullimi i automobilave të vjedhur,
• transporti ilegal dhe shitja e mbeturinave dhe materieve të rrezikshme
ekologjike,
• prostitucioni i organizuar, blera dhe shitja e femrave dhe fëmijëve,
• vjedhja dhe qarkullimi i vlerave kulturore,
• tregtia me prodhime bërthamore.

Natyrisht, një prej veprimtarive më të përhapura është edhe larja e parave.

42

PJESA V
PARANDALIMI I KRIMINALITETIT TË ORGANIZUAR EKONOMIK

Të gjitha format e kriminalitetit te organizuar ekonomik i tejkalojnë kufijtë
nacionalë, kështu që lufta kundër tyre nuk mund të paramendohet ekskluzivisht
brenda juridiksionit nacional të një vendi. Kriminaliteti i organizuar ekonomik, i cili
shqetëson sot si vendet e zhvilluara ashtu edhe vendet ne zhvillim, kaherë ka marrë
përmasa ndërkombëtare dhe bartësit e tyre nga shtete dhe rajone të ndryshme
bashkëpunojnë dhe veprojnë bashkërisht, në mënyrë globale.
Në dhjetor të vitit 2000, në Palermo është mbajtur një konferencë në të cilën
është miratuar një dokument me rëndësi kyçe për luftën kundër kriminalitetit të
organizuar – Konventa e Kombeve të Bashkuara kundër kriminalitetit të organizuar
trans-nacional. Kjo konferencë do të mbahet mend si precedencë në marrjen e
obligimeve në fushën e bashkëpunimit të gjyqësisë hetimore. Dispozita kryesore e
dokumentit të miratuar në këtë konferencë thotë se organet gjyqësore vendore mund
të kërkojnë ndihmë nga organet e huaja gjyqësore për hetime të të gjitha
veprimtarive që bëjnë pjesë në kriminalitetin e organizuar dhe presin që kjo ndihmë
të jetë e shpejtë dhe efikase.
Strategjia e luftës kundër kriminalitetit të organizuar duhet të jetë e
orientuar, para së gjithash, në fushën e rregullativës financiare, zhvillimit shoqëror
e ekonomik dhe të demokracisë, minimizimit të mundësive objektive për
keqpërdorimin e konjukturave tregtare dhe shoqërore e politike, aftësimit
profesional të kuadrit, koordinimit dhe bashkëpunimit në planin ndërkombëtar.
Ekzistojnë tri mënyra të luftës kundër kriminalitetit të organizuar. Mënyra e
parë është mënyra amerikane, sipas së cilës kriminelëve u konfiskohet gjithë
pasuria dhe paratë. Mënyra e dytë është që vendeve që e mbështesin hapur
kriminalitetin e organizuar t'u tërhiqet vërejtja se nuk do të tolerohen (Pakistani,
Afganistani dhe vendet e Azisë Qendrore e Jugore). Mënyra e tretë ka të bëjë me
vendet në tranzicion, të cilat duhet ta zgjidhin këtë çështje sa më parë, sepse këto
vende nuk mund të mbështesin kriminalitetin e organizuar dhe të integrohen në
bashkësinë ndërkombëtare. Për luftimin efikas të kriminalitetit të organizuar është e
nevojshme të njihen shkaktarët e shfaqjes dhe zhvillimit të tij, në mënyrë që të
mundësohet veprimi preventiv. Natyrisht, me rastin e zbatimit të masave preventive
duhet të kihen parasysh standardet dhe normat ndërkombëtare.
Rastet e organizatave të mëdha kriminale nuk është lehtë të zgjidhen,
sidomos në qoftë se shërbehemi vetëm me metodat tradicionale hetimore. Është e
nevojshme përsosja e metodave të vjetra dhe gjetja e metodave të reja. Problem
serioz sot është se lufta kundër kriminalitetit të organizuar ekonomik është
jashtëzakonisht e shtrenjtë, sepse ajo kërkon mbështetjen e teknologjisë së shtrenjtë
si edhe përgatitje kulminante të personelit që merret me luftimin e kriminalitetit të

43

Bazatekriminalitetitekonomik 111219032002-phpapp01

Bazatekriminalitetitekonomik 111219032002-phpapp01

Recommended

Recommended

More Related Content

More from Ministry of Health

More from Ministry of Health (13)

Bazatekriminalitetitekonomik 111219032002-phpapp01