Bójka i pobicie. Aspekty wykrywcze i dowodowe - ebook Autor: Karolina Olszak Data wydania: 16.08.2009 Wydawca: Wolters Kluwer Polska Prezentowana publikacja stanowi kompendium wiedzy na temat skomplikowanych, zarówno od strony przyjęcia właściwej kwalifikacji prawnej jak i od strony dowodowej, przestępstw: bójki i pobicia. Ilustrowana jest dużą liczbą przykładów zaczerpniętych z badanych spraw, dobranych w taki sposób, by ukazać nie tylko przypadki typowe, lecz scharakteryzować bójki i pobicia w całej ich różnorodności. Autorka omawia czyny z art. 158 i 159 k.k. w sposób przekrojowy, uwzględniając rozważania prawnokarne i kryminologiczne, skupiając się na wskazaniach teorii wykrywania oraz zagadnieniach dowodowych. Wnioski zawarte w publikacji oparte zostały na badaniach empirycznych, odnoszących się zarówno do czynów popełnionych w środowisku cywilnym, jak i wojskowym. Tym samym praca ta ma szczególny wymiar poznawczy dla powszechnych organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości, które od 1 stycznia 2009 roku stanęły przed koniecznością rozpoznawania spraw o przestępstwa i wykroczenia popełnione przez żołnierzy, niemające związku ze służbą wojskową. Adresaci: Książka adresowana jest do szerokiego spektrum Czytelników, zajmujących się prawem karnym, począwszy od praktyków, prowadzących postępowania karne zarówno na etapie przygotowawczym, jak i sądowym (funkcjonariuszy policji, prokuratorów, sędziów), jak również do biegłych oraz studentów. Pełna wersja: http://epartnerzy.com/e-ksiazki/bojka_i_pobicie__aspekty_wykrywcze_i_dowodowe_-_ebook_p12129.xml

2. Niniejsza darmowa publikacja zawiera jedynie fragment
pełnej wersji całej publikacji.
Aby przeczytać ten tytuł w pełnej wersji kliknij tutaj.
Niniejsza publikacja może być kopiowana, oraz dowolnie
rozprowadzana tylko i wyłącznie w formie dostarczonej przez
NetPress Digital Sp. z o.o., operatora sklepu na którym można
nabyć niniejszy tytuł w pełnej wersji. Zabronione są
jakiekolwiek zmiany w zawartości publikacji bez pisemnej zgody
NetPress oraz wydawcy niniejszej publikacji. Zabrania się jej
od-sprzedaży, zgodnie z regulaminem serwisu.
Pełna wersja niniejszej publikacji jest do nabycia w sklepie
internetowym Salon Cyfrowych Publikacji ePartnerzy.com.

3. Bójka i pobicie
Aspekty wykrywcze
i dowodowe

5. Bójka i pobicie
Aspekty wykrywcze
i dowodowe
Karolina Olszak
Warszawa 2009

6. Stan prawny na 30 czerwca 2009 r.
Wydawca:
Magdalena Górniewicz
Redaktor prowadzący:
Małgorzata Buczna
Opracowanie redakcyjne:
Studio Diament
Sk³ad, ³amanie:
Studio Diament
© Copyright by
Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o., 2009
ISBN 978-83-7601-780-8
ISSN 1897-4392
Wydane przez:
Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o.
Redakcja Książek
01-231 Warszawa, ul. Płocka 5a
tel. (022) 535 80 00, (022) 535 82 00
31-156 Kraków, ul. Zacisze 7
tel. (012) 630 46 00
e-mail: ksiazki@wolterskluwer.pl
www.wolterskluwer.pl
Księgarnia internetowa www.profinfo.pl

7. Spis treści
Wykaz skrótów . .................................................................................................. 9
Wprowadzenie . ................................................................................................. 11
Rozdział I
Przestępstwo bójki lub pobicia w polskim prawie karnym . ................... 17
1..Zachowanie.podmiotu.przestępstwa.......................................................... 18
2..Skutek.czynu................................................................................................... 25
3..Strona.podmiotowa.przestępstwa............................................................... 29
4..Użycie.niebezpiecznego.przedmiotu.–.art..159.k.k................................... 31
Rozdział II
Charakterystyka czynu .................................................................................... 35
1..Uczestnicy.zdarzenia..................................................................................... 35
1.1..Sprawcy.................................................................................................... 36
1.2..Ofiary........................................................................................................ 40
2..Sposób.popełnienia.przestępstwa............................................................... 45
3..Czas.i.miejsce.czynu....................................................................................... 48
4..Następstwa.czynu.......................................................................................... 52
5..Motywacyjne.uwarunkowanie.czynu........................................................ 55
Rozdział III
Wstępne informacje o przestępstwie ............................................................ 61
1..Źródła.informacji.o.przestępstwie............................................................... 61
2..Sposób.wykorzystania.pierwszych.informacji.o.przestępstwie............. 72
Rozdział IV
Wyjaśnienia i zeznania w sprawach o przestępstwo bójki i pobicia ..... 77
1..Wyjaśnienia..................................................................................................... 80
2..Zeznania.świadków....................................................................................... 86
3..Konfrontacje.................................................................................................... 90
5

8. Spis treści
Rozdział V
Okazanie w sprawach o przestępstwo bójki lub pobicia ......................... 97
1..Przygotowanie.do.okazania,.przesłuchanie............................................ 100
.
2..Prezentacja.parady.identyfikacyjnej......................................................... 103
3..Uzasadnienie.rozpoznania.......................................................................... 107
Rozdział VI
Oględziny w sprawach o przestępstwa bójki i pobicia . ......................... 110
1..Oględziny.miejsca........................................................................................ 113
2..Oględziny.osoby........................................................................................... 118
3..Oględziny.zwłok.......................................................................................... 121
.
4..Oględziny.rzeczy.......................................................................................... 124
5..Dokumentacja.oględzin............................................................................... 127
Rozdział VII
Opinie biegłych w sprawach o przestępstwa bójki lub pobicia . .......... 133
1..Opinie.sądowo-lekarskie.w.sprawach.o.przestępstwa..
bójki.lub.pobicia........................................................................................... 135
2..Opinie.sądowo-psychiatryczne.i.psychologiczne..
w.sprawach.o.przestępstwo.bójki.i.pobicia............................................. 146
3..Pozostałe.opinie.biegłych.w.sprawach.o.przestępstwa.bójki..
i.pobicia.......................................................................................................... 153
Rozdział VIII
Inne czynności dowodowe w sprawach o przestępstwa bójki
lub pobicia ........................................................................................................ 158
1..Przeszukanie.................................................................................................. 159
2..Eksperyment.procesowy............................................................................. 164
3..Wizja.lokalna................................................................................................. 167
Rozdział IX
Ocena dowodów przez organy procesowe ................................................ 170
1..Ocena.zeznań.i.wyjaśnień.......................................................................... 173
2..Ocena.czynności.okazania.......................................................................... 181
3..Ocena.opinii.biegłych.................................................................................. 184
4..Ocena.pozostałych.dowodów.................................................................... 188
Podsumowanie ................................................................................................ 191
1..Właściwe.przyjęcie.zawiadomienia.o.zaistnieniu.bójki.lub.pobicia........194
2..Pierwsze.działania.po.uzyskaniu.zawiadomienia.o.bójce..
lub.pobiciu..................................................................................................... 195
6

9. Spis treści
3..Taktyka.przesłuchania................................................................................. 196
4..Taktyka.i.technika.prowadzenia.oględzin............................................... 197
5..Korzystanie.z.pomocy.biegłych................................................................. 198
6..Taktyka.i.technika.prowadzenia.pozostałych.czynności..
dowodowych................................................................................................ 199
7..Ocena.dowodów.......................................................................................... 200
.
8..Uwzględnienie.specyfiki.służby.wojskowej............................................ 201
Spis akt sądowych spraw o przestępstwa bójki lub pobicia,
z których pochodzą użyte w książce przykłady ....................................... 203
Bibliografia . ..................................................................................................... 205

11. Wykaz skrótów
Apel.-Lub... –.. . pelacja..Orzecznictwo.Sądu.Apelacyjnego.
A
w.Lublinie
Arch..Med..Sąd..Krym... –.. . rchiwum.Medycyny.Sądowej.i.Kryminolo-
A
gii
Biul..Aka.. –.. . iuletyn..Orzecznictwo.Sądu.Apelacyjnego.
B
w.Katowicach.i.Sądów.Okręgowych
Biul..SN.. –.. . iuletyn.Sądu.Najwyższego
B
k.k... –.. . stawa.z.dnia.6.czerwca.1997.r..–.Kodeks.kar-
u
ny.(Dz..U..Nr.88,.poz..553.z.późn..zm.)
k.p.k... –.. . stawa.z.dnia.6.czerwca.1997.r..–.Kodeks.po-
u
stępowania.karnego.(Dz..U..Nr.89,.poz..555.
z.późn..zm.)
kodeks.karny.z.1969.r... –.. . stawa.z.dnia.19.kwietnia.1969.r..Kodeks.kar-
u
ny.(Dz..U..Nr.13,.poz..94.z.późn..zm.)
KZS.. –.. . rakowskie. Zeszyty. Sądowe.. Orzeczenia.
K
Sądu.Apelacyjnego.w.Krakowie.w.sprawach.
karnych
NP.. –.. . owe.Prawo
N
OSA.. –.. . rzecznictwo.Sądów.Apelacyjnych
O
OSN.w.SK.. –.. Orzecznictwo. Sądu. Najwyższego. w. spra-
.
wach.karnych.(pełny.urzędowy.zbiór.orze-
czeń.Izby.Karnej.i.Izby.Wojskowej.Sądu.Naj-
wyższego)
OSNKW.. –.. . rzecznictwo.Sądu.Najwyższego..Izba.Kar-
O
na.i.Wojskowa
OSNPG.. –.. Orzecznictwo.Sądu.Najwyższego,.Wydaw-
.
nictwo.Prokuratury.Generalnej
PiM.. –.. . rawo.i.Medycyna
P
9

12. Wykaz skrótów
PiP.. –.. . aństwo.i.Prawo
P
Probl..Krym... –.. . roblemy.Kryminalistyki
P
Prok..i.Pr... –.. . rokuratura.i.Prawo
P
RPEiS.. –.. . uch.Prawniczy,.Ekonomiczny.i.Socjologiczny
R
WPP.. –.. . ojskowy.Przegląd.Prawniczy
W
Zeszyty.Naukowe.ASW.. –.. . eszyty.Naukowe.Akademii.Spraw.Wewnętrz-
Z
nych

13. Wprowadzenie
„Wszystkie.przestępstwa.mają.jakieś.«rodzinne».podobieństwo.i.gdy.
się.zna.jak.własne.pięć.palców.szczegóły.tysiąca.zbrodni,.dziwne.by.było.
nie.rozwikłać.tysiąc.pierwszej”1..
Słowa.wypowiedziane.przez.fikcyjnego.detektywa.Sherlocka.Holme-
sa.w.noweli.pod.tytułem.„Studium.w.szkarłacie”.autorstwa.Artura.Conan.
Doyle’a.stanowią.w.pewnym.sensie.myśl.przewodnią.tej.książki..Jest.ona.
bowiem.opisem.poszukiwań.„rodzinnych”.podobieństw.pomiędzy.prze-
stępstwami.bójki.i.pobicia.osądzonymi.przez.sądy.powszechne.i.wojskowe.
z.terenu.Lubelszczyzny.i.Garnizonu.Warszawskiego.w.latach.1998–2005.
Istnieje.wiele.opracowań.na.temat.aspektów.wykrywczych.i.dowo-
dowych.zabójstw,.rozbojów,.kradzieży.z.włamaniem,.kradzieży.kieszon-
kowych.itp..Bardzo.mało.miejsca.natomiast.poświęcono.dotychczas.pro-
blematyce.kryminalistycznej.bójek.i.pobić..Skłania.to.do.zastanowienia.nad.
przyczyną.takiego.stanu.rzeczy..Czy.oznacza.to,.że.przy.wykrywaniu.i.do-
chodzeniu.wymienionych.przestępstw.nie.występują.żadne.odrębności,.
które.uzasadniałyby.potrzebę.sformułowania.taktycznych.i.technicznych.
wskazówek.dotyczących.postępowania.organów.procesowych.w.przy-
padku.zaistnienia.bójki.lub.pobicia?
Jeżeli.weźmie.się.pod.uwagę.fakt,.iż.opis.znamion.przestępstw.bójki.
i.pobicia.w.polskim.prawie.karnym.decyduje.o.przypisaniu.im.wielu.cech.
charakterystycznych,.takich.jak:.wielość.i.zmienność.uczestników,.prze-
mieszczanie.się.sprawców.z.miejsca.na.miejsce,.kontynuowanie.działań.
agresywnych.po.przerwach.czy.rozłożenie.zdarzenia.w.czasie,.uprawnio-
ne.wydaje.się.założenie,.iż.właściwości.te.znajdą.swoje.odzwierciedlenie.
na.miejscu.zdarzenia,.w.osobach.w.nim.uczestniczących,.pamięci.świad-
ków.itp.
1.
A..Conan.Doyle,.3 x Sherlock Holmes,.Warszawa.1969,.s..27.
11

14. Wprowadzenie
Przeanalizowanie,.na.podstawie.akt.sądowych,.szczegółów.popeł-
nionych.przestępstw.oraz.prowadzonych.postępowań.przygotowawczych.
i.sądowych.powinno.zatem.umożliwić.dogłębne.poznanie.aspektów.kry-
minalistycznych.przestępstwa.bójki.i.pobicia.oraz.doprowadzić.do.wypra-
cowania.wniosków.dotyczących.optymalnej.taktyki.i.techniki.wykrywania.
i.dowodzenia.tego.rodzaju.przestępstw..W.tym.celu.w.toku.prowadzo-
nych.badań.należało.uzyskać.odpowiedź.na.szereg.pytań.szczegółowych..
Po.pierwsze.–.scharakteryzować.przestępstwa.bójki.i.pobicia.biorąc.pod.
uwagę. uczestników. zdarzenia,. sposób. ich. działania. oraz. towarzyszące.
zdarzeniu.okoliczności..Po.drugie.–.prześledzić,.w.jaki.sposób.doszło.do.
ujawnienia.przestępstwa.i.wykrycia.jego.sprawców..Po.trzecie.–.zbadać,.
jakie.czynności.podjęto.i.w.jaki.sposób.je.przeprowadzono,.aby.uzyskać.
dowody.popełnienia.czynu.i.winy.sprawców..Po.czwarte.–.przeanalizować.
ocenę.zebranych.dowodów.dokonaną.przez.organy.procesowe.
Rezultaty.przeprowadzonych.badań.aktowych.zdecydowały.o.sys-
tematyce.poszczególnych.rozdziałów..Dlatego.też.w.wielu.przypadkach.
nie.stosowano.podziałów.według.kryteriów.przyjmowanych.zazwyczaj.
w.literaturze.prawa.karnego,.procedury.karnej.czy.kryminalistyki,.lecz.
dostosowywano.je.do.specyfiki.opisywanego.tematu..Na.przykład.w.roz-
dziale.V.poświęconym.okazaniu,.ze.względu.na.to,.że.większość.czynności.
przeprowadzanych.przy.przestępstwach.bójki.i.pobicia.dotyczyła.rozpo-
znawania.osób,.podrozdziały.wyodrębniono.według.kryterium.etapów.
dokonywanej.czynności,.nie.zaś.przedmiotu.okazania..Podobnie.w.roz-
dziale.IX,.dotyczącym.oceny.dowodów.przez.organy.procesowe,.ze.wzglę-
du.na.to,.że.uzasadnienia.aktów.oskarżenia.w.zasadzie.nie.zawierały.opinii.
prokuratorów.na.temat.wartości.przeprowadzonych.dowodów,.a.jedynie.
ich.przywołanie.i.opis.ustalonego.stanu.faktycznego,.podziału.na.podroz-
działy.dokonano.w.oparciu.o.rodzaj.dowodów.ocenianych.przez.organy.
zarówno.na.etapie.postępowania.przygotowawczego,.jak.i.sądowego.
W.celu.uzyskania.większej.przejrzystości,.w.rozdziałach.poświęco-
nych.poszczególnym.czynnościom,.szczegółowe.wyniki.badań.uzyskane.
przez.innych.autorów.oraz.literatura.dotycząca.omawianego.przedmiotu.
przywoływane.są.w.przypisach.dolnych.
Materiał.badawczy.stanowiły.akta.zakończonych.prawomocnym.wy-
rokiem.spraw.o.przestępstwa.bójki.albo.pobicia.rozpatrywanych.przez.Sąd.
Okręgowy.w.Lublinie,.Sąd.Rejonowy.w.Lublinie,.Wojskowy.Sąd.Okręgo-
wy.w.Warszawie,.Wojskowy.Sąd.Garnizonowy.w.Warszawie.i.Wojsko-
wy.Sąd.Garnizonowy.w.Lublinie.w.latach.1998–2005..Ogółem.zbadano.
12

15. Wprowadzenie
200.spraw,.w.tym.100.osądzonych.przez.sądy.powszechne.i.100.przez.sądy.
wojskowe..Wybór.do.badań.terenu.Lubelszczyzny.pozwolił.uzyskać.pe-
łen.przekrój.różnego.rodzaju.pobić.i.bójek,.od.popełnionych.w.środowi-
sku.miejskim,.w.dzielnicach.zamieszkiwanych.przez.warstwy.najuboższe.
i.margines.społeczny,.na.terenie.blokowisk.czy.miasteczka.akademickiego,.
po.typowe.„bijatyki”.na.zabawach.wiejskich.i..w.ośrodkach.wypoczynko-
wych.w.miejscowościach.położonych.na.Polesiu.Lubelskim.
Drugą.część.materiału.badawczego,.w.pewnym.sensie.porównawczą,.
stanowiły.akta.spraw.rozpatrzonych.przez.Wojskowe.Sądy.Garnizonowe.
w.Lublinie.i.Warszawie.oraz.nadrzędny.nad.nimi.Wojskowy.Sąd.Okręgo-
wy.w.Warszawie..Przeprowadzenie.badań.w.dwóch.sądach.garnizono-
wych.spowodowane.było.faktem.mniejszego.napływu.tego.rodzaju.spraw.
do.sądów.wojskowych..Akta.dobierano.z.dwóch.sądów.znajdujących.się.
w.tym.samym.okręgu..Wybór.terenu.badań.w.przypadku.sądów.wojsko-
wych.miał.zresztą.mniej.istotne.znaczenie.z.uwagi.na.specyfikę.środowi-
ska.wojskowego.oraz.specyfikę.postępowania.w.sprawach.o.przestępstwa.
popełnione.przez.żołnierzy2.
Przedstawienie.podobieństw.i.różnic.dotyczących.charakteru.prze-
stępstw.bójek.i.pobić.popełnianych.przez.osoby.cywilne.lub.żołnierzy.oraz.
taktyki.i.techniki.działań.podejmowanych.przez.powszechne.i.wojskowe.
organy.ochrony.porządku.prawnego.porusza.temat.dotychczas.w.zasadzie.
pomijany.w.literaturze.–.przestępstwa.pospolitego,.którego.sprawcą.jest.
żołnierz.oraz.konsekwencji,.jakie.ta.rola.sprawcy.ma.dla.przyjętej.przez.
organy.prowadzące.postępowanie.taktyki.i.techniki.dowodzenia.mu.winy.
i.sprawstwa.bójki.lub.pobicia..Zagadnienie.to.jest.materią.niezwykle.skom-
plikowaną.z.uwagi.na.trwające.od.wielu.lat.nieustanne.zmiany.w.Wojsku.
Polskim,.które.mają.na.celu.zawieszenie.przymusowego.poboru.do.armii.
i. stworzenie. formacji. zawodowej,. składającej. się. z. ochotników.. Zatem.
przeprowadzone. na. potrzeby. niniejszej. monografii. badania. akt. spraw.
rozpatrywanych.przez.sądy.wojskowe.uchwyciły.środowisko.wojskowe.
na.jednym.z.etapów.tej.transformacji..Mimo.to,.ze.względu.na.charakter.
przestępstw.bójki.i.pobicia.oraz.pewne.niezmienne.cechy.armii,.takie.jak:.
hierarchiczna.sformalizowana.struktura,.nacisk.na.dyscyplinę.wojskową,.
konieczność.ujednolicenia.żołnierzy.pod.względem.wyglądu,.ubioru,.za-
chowania,.wykonywanie.zadań.(szkoleń,.ćwiczeń.poligonowych,.misji.
2.
Właściwość.sądu.wojskowego.określa.się.biorąc.pod.uwagę.jednostkę.wojskową,.w.której.
żołnierz.pełnił.służbę.w.chwili.wszczęcia.przeciwko.niemu.postępowania.karnego.(art..651.§.1.
i.2.k.p.k.).
13

16. Wprowadzenie
zagranicznych).w.warunkach.dużego.obciążenia.psychicznego,.skoszaro-
wania,.rozłąki.z.najbliższymi.itp.,.większość.wniosków.ma.charakter.uni-
wersalny,.niezależny.od.stopnia.profesjonalizacji.armii.
Mając.to.na.uwadze.w.prezentowanej.monografii.mniejszy.nacisk.
położono.na.warstwę.kryminologiczną.badań,.w.szczególności.dotyczącą.
takich.cech.uczestników.zdarzeń,.jak:.wiek,.płeć,.wykształcenie.itp..Tym.
bardziej,.że.aspekty.kryminologiczne.przestępstwa.bójki.i.pobicia.stanowi-
ły.w.przeszłości.już.kilkakrotnie.przedmiot.rozważań.takich.autorów.jak.
B..Hołyst.i.Z..Kubec3,.Z..Skarżyński4.czy.K..Krajewski5.
Natomiast.aspekty.kryminalistyczne.nie.były.dotychczas.szerzej.opi-
sywane.w.literaturze..Tymczasem.są.one.niezwykle.istotne.dla.podstawo-
wej.kwestii.w.procesie.karnym,.którą.jest.ustalenie.stanu.faktycznego.oraz.
przypisanie.winy.sprawcy.przestępstwa..Prawidłowa.kwalifikacja.czynu.
np..jako.pobicie.z.użyciem.niebezpiecznego.przedmiotu.może.zależeć.od.
prawidłowego.przeprowadzenia.oględzin.wiążącego.się.z.ujawnieniem.
na.ciele.ofiary.śladów.narzędzia,.którym.zadawano.uderzenia..Przypisa-
nie.zaś.winy.konkretnemu.sprawcy.zależy.od.właściwego.zabezpieczenia.
tego.śladu,.w.sposób.umożliwiający.identyfikację.przedmiotu..Ogromnie.
ważna.dla.wyjaśnienia.charakteru.zajścia.będzie.również.taktyka.prze-
słuchania.uczestników.i.świadków.zdarzenia..Niejednokrotnie.niewielkie.
niuanse.w.wyjaśnieniach.i.zeznaniach.będą.decydowały.o.zakwalifikowa-
niu.go.jako.bójki,.pobicia,.rozboju.czy.odróżnieniu.osoby.interweniującej.
od.sprawcy.przestępstwa.
Dlatego. też. najwięcej. miejsca. w. tej. książce. poświęcono. analizie.
czynności.procesowych.i.kryminalistycznych.najczęściej.podejmowanych.
w.sprawach.o.przestępstwa.bójki.lub.pobicia.pod.kątem.celowości.i.pra-
widłowości.przeprowadzenia.oraz.ich.wpływu.na.ustalony.przez.proku-
ratora.a.następnie.sąd.stan.faktyczny,.przyjętą.kwalifikację.prawną.oraz.
ustalenia.dotyczące.winy.albo.niewinności.uczestników.zdarzenia.
Wypracowane.na.tej.podstawie.wnioski.umożliwiły.sformułowanie.
podstawowych.zaleceń,.zawartych.w.zakończeniu.niniejszej.monografii,.
które.mogą.przyczynić.się.do.sprawniejszego.i.efektywniejszego.prowa-
dzenia.postępowań.przygotowawczych.i.sądowych.w.sprawach.o.prze-
3.
B..Hołyst,.Z..Kubec,.Bójka i pobicie (problemy dogmatyki prawa, kryminologii i kryminalistyki),.
Warszawa.1962..
4.
Z..Skarżyński,.Bójka i pobicie w polskim prawie karnym,.Warszawa.1994.
5.
K..Krajewski,.Bójka i pobicie: analiza kryminologiczna,.Kraków.1988.
14

17. Wprowadzenie
stępstwa.bójki.lub.pobicia,.pozostających.we.właściwości.powszechnych.
i.wojskowych.organów.ochrony.porządku.prawnego.
Książka. powstała. na. podstawie. rozprawy. doktorskiej. obronionej.
w.Instytucie.Prawa.Karnego.Wydziału.Prawa.i.Administracji.Uniwersyte-
tu.Warszawskiego..Autorka.pragnie.złożyć.podziękowania.swojemu.pro-
motorowi.prof..dr..hab..Tadeuszowi.Tomaszewskiemu.za.umożliwienie.
napisania.tej.pracy.w.ramach.prowadzonego.przez.niego.seminarium.oraz.
prof..dr..hab..Piotrowi.Girdwoyniowi.za.zachętę.do.jej.publikacji..Podzię-
kowania.kieruje.również.do.płk..w.st..spocz..dr..Stanisława.M..Przyjem-
skiego,.płk..Jana.Gęsicha,.płk..Piotra.Raczkowskiego.oraz.płk..Jacka.Białasa.
za.życzliwą.pomoc.przy.opracowywaniu.tematu.oraz.udostępnienie.ma-
teriału.do.badań.

19. Rozdział I
Przestępstwo bójki lub pobicia
w polskim prawie karnym
Nie.sposób.zająć.się.aspektami.wykrywczymi.i.dowodowymi.prze-
stępstw.bójek.i.pobić.nie.odnosząc.się.najpierw.do.uregulowań.prawa.kar-
nego.materialnego.definiujących.te.przestępstwa,.które.określają.zakres.tej.
tematyki..W.celu.opracowania.taktyki.i.techniki.wykrywania.i.dochodzenia.
omawianych.przestępstw.niezbędne.jest.bowiem.ustalenie,.jakie.zachowania.
człowieka.wypełniają.znamiona.czynów.o.charakterze.bójki.lub.pobicia.
Przestępstwo.bójki.lub.pobicia.kryminalizuje.art..158.k.k.:
„Art..158.
§.1..Kto.bierze.udział.w.bójce.lub.pobiciu,.w.którym.naraża.się.czło-
wieka.na.bezpośrednie.niebezpieczeństwo.utraty.życia.albo.nastąpienia.
skutku.określonego.w.art..156.§.1.lub.w.art..157.§.1,.podlega.karze.pozba-
wienia.wolności.do.lat.3.
§.2..Jeżeli.następstwem.bójki.lub.pobicia.jest.ciężki.uszczerbek.na.
zdrowiu. człowieka,. sprawca. podlega. karze. pozbawienia. wolności. od.
6.miesięcy.do.lat.8.
§.3..Jeżeli.następstwem.bójki.lub.pobicia.jest.śmierć.człowieka,.spraw-
ca.podlega.karze.pozbawienia.wolności.od.roku.do.lat.10”.
Ponadto.art..159.k.k..określa.przestępstwo.bójki.lub.pobicia.z.użyciem.
niebezpiecznego.przedmiotu:
„Art..159.
Kto,.biorąc.udział.w.bójce.lub.pobiciu.człowieka,.używa.broni.palnej,.
noża.lub.innego.podobnie.niebezpiecznego.przedmiotu,.podlega.karze.
pozbawienia.wolności.od.6.miesięcy.do.lat.8”.
Wśród.analizowanych.spraw.(tabela.nr.1.1).zdecydowaną.większość.
stanowiły.czyny.zakwalifikowane.z.art..158.§.1.k.k..Przeważały.one.zwłasz-
cza.w.materiale.pochodzącym.z.sądów.wojskowych..Na.drugim.miejscu.
17

20. Rozdział I. Przestępstwo bójki lub pobicia w polskim prawie karnym
znalazły.się.pobicia.z.użyciem.niebezpiecznego.przedmiotu.–.art..159.k.k.,.
następnie.pobicia.ze.skutkiem.śmiertelnym.–.art..158.§.3.k.k.,.a..w.dalszej.
kolejności.–.bójki.i.pobicia.skutkujące.ciężkim.uszkodzeniem.ciała.–.art..158.
§.2.k.k..W.całym.badanym.materiale.obejmującym.200.spraw.zaledwie.3%.
przypadków.stanowiły.bójki,.z.których.2%.miało.miejsce.w.środowisku.
wojskowym.a.1%.w.cywilnym.
Tabela nr 1.1. Kwalifikacja prawna bójek i pobić
Sprawy Sprawy
rozpatry- Pobi- rozpa- Pobi- Ogółem
Kwalifikacja
wane przez cia/ % trywane cia/ % pobicia/ %
prawna
sądy po- bójki przez sądy bójki bójki
wszechne wojskowe
1 2 3 4 5 6 7 8 9
158.§.1.k.k. 68 67/1 68 90 86/4 90 153/5 79
158.§.2.k.k. 5 4/1 5 2 2/0 2 6/1 3,5
158.§.3.k.k. 14 14/0 14 0 0/0 0 14/0 7
159.k.k. 13 13/0 13 8 8/0 8 21/0 10,5
Ogółem 100 98/2 100 100 96/4 100 194/6 100
Przestępstwa.bójki.i.pobicia.należą.do.tzw..przestępstw.powszech-
nych,.których.podmiotem.może.być.każda.osoba.fizyczna,.która.osiągnęła.
określony. wiek.. Kluczowymi. elementami. tych. przestępstw.są. znamio-
na.określające.zachowanie.podmiotu,.skutek.czynu.oraz.w.przypadku.
art..159.k.k..–.dotyczące.sposobu.popełnienia.czynu..Kwestiom.tym.po-
święcone.są.kolejne.podrozdziały.opracowania.
1. Zachowanie podmiotu przestępstwa
Przepis.art..158.§.1.k.k..opisuje.zachowanie.podmiotu.jako.„branie.
udziału”.w.bójce.lub.pobiciu..Według.słownika.języka.polskiego.wyrażenie.
„brać.udział”.oznacza.uczestniczyć,.działać.w.akcji.zbiorowej,.współdzia-
łać..Słowo.„bójka”.definiowane.jest.jako.awantura.połączona.z.biciem.się,.
„pobicie”.zaś.–.jako.zadanie.wielu.ciosów,.kilkakrotne.uderzenie.kogoś1..
1.
E..Sobol.(red.),.Nowy słownik języka polskiego,.Warszawa.2003,.s..62,.675,.1072.
18

21. 1. Zachowanie podmiotu przestępstwa
Potoczne.rozumienie.tych.słów,.chociaż.zawiera.pewne.elementy.charak-
terystyczne.dla.podejścia.prawniczego.do.przestępstwa.bójki.lub.pobicia,.
nie.oddaje.całkowicie.istoty.tych.przestępstw.
Z.punktu.widzenia.przepisów.prawnych.nie.ulega.bowiem.wątpli-
wości,.że.bójka.i.pobicie.są.dwoma.odrębnymi.przestępstwami..Zarówno.
w.orzecznictwie,.jak.i.w.doktrynie.przyjmuje.się,.że.bójka.jest.starciem.
przynajmniej.trzech.osób,.z.których.każda.jest.jednocześnie.napastnikiem.
i.broniącym.się2..Zdaniem.L..Gardockiego.przyjęcie,.że.bójka.musi.być.star-
ciem.co.najmniej.trzech.osób,.nie.wynika.z.dosłownego.brzmienia.przepi-
su,.lecz.z.jego.interpretacji..Ustalenie,.kto.jest.sprawcą.uszkodzenia.ciała.
lub.śmierci.drugiej.osoby.nie.jest.trudne,.gdy.w.zajściu.biorą.udział.dwie.
bijące.się.osoby..W.takiej.sytuacji.przepis.o.bójce.nie.jest.potrzebny3..Po-
dobne.stanowisko.zajął.Sąd.Apelacyjny.w.Łodzi.w.wyroku.z.dnia.12.paź-
dziernika.2000.r..stwierdzając,.że.„konstrukcja.art..158.k.k..jest.wynikiem.
niemożności.ustalenia,.który.z.uczestników.zajścia.zadał.cios.pociągający.
za.sobą.skutki.decydujące.o.kwalifikacji.prawnej”4..Zbliżony.pogląd.wy-
raził.w.postanowieniu.z.dnia.7.września.2004.r..również.Sąd.Najwyższy:.
„Przestępstwo.z.art..158.k.k..(branie.udziału.w.bójce.lub.pobiciu).stanowi.
relikt.odpowiedzialności.zbiorowej.(...)”5.
Pobicie.natomiast.oznacza.dokonanie.czynnej.napaści.przynajmniej.
dwóch. osób. na. inną. osobę. albo. grupy. osób. na. inne. osoby,. przy. czym.
w.tym.ostatnim.wypadku.cechą.charakterystyczną.jest.przewaga.osób.
napadających.nad.napadniętymi..Sąd.Najwyższy.w.wyroku.z.dnia.5.listo-
pada.1980.r..wskazał:.„Nie.oznacza.to.jednak,.że.w.wypadku.większej.licz-
by.pokrzywdzonych.poszczególni.sprawcy.muszą.wziąć.udział.w.pobiciu.
każdego.z.nich,.gdyż.do.bytu.przestępstwa.wystarczające.jest.działanie.
skierowane.chociażby.przeciwko.jednemu.z.pokrzywdzonych,.oczywiście.
z.zachowaniem.wspólności.zamiaru.i.tożsamości.zdarzenia”6..Podobny.po-
gląd.wyraził.Sąd.Apelacyjny.w.Katowicach.w.wyroku.z.dnia.25.września.
2003.r.:.„Dla.przyjęcia.udziału.w.pobiciu.w.rozumieniu.art..158.§.1.k.k..nie.
2.
L..Gardocki,.Prawo karne,.Warszawa.2008,.s..238;.K..Daszkiewicz,.Przestępstwa przeciwko życiu
i zdrowiu. Rozdział XIX Kodeksu Karnego. Komentarz,.Warszawa.2000,.s..353;.wyrok.Sądu.Apelacyjnego.
w.Krakowie.z.dnia.15.grudnia.1994.r.,.II.Akr.195/94,.KZS.1995,.z..1,.poz..25.
3.
L..Gardocki,.Bójka i pobicie,.(w:).I..Andrejew,.L..Kubicki,.J..Waszczyński.(red.),.System prawa
karnego. O przestępstwach w szczególności,.t..IV..część.I,.Warszawa.1985,.s..457.
4.
Wyrok.Sądu.Apelacyjnego.w.Łodzi.z.dnia.12.października.2000.r.,.II.AKa.181/2000,.KZS.
2001,.z..7-8,.poz..65.
5.
Postanowienie.SN.z.dnia.7.września.2004.r.,.II.KK.377/03,.LEX.137739.
6.
Wyrok.SN.z.dnia.5.listopada.1980.r.,.Rw.382/80,.OSNKW.1981,.nr.1–2,.poz..5.
19

22. Rozdział I. Przestępstwo bójki lub pobicia w polskim prawie karnym
jest.konieczne,.aby.konkretna.osoba.zadała.innej.osobie.(napadniętemu).
cios.w.postaci.uderzenia,.kopnięcia.itp..Wystarczy.świadome.połączenie.
działania.jednego.ze.sprawców.z.działaniem.innego.człowieka.lub.grupy.
osób.przeciwko.innemu.człowiekowi.lub.grupie.ludzi”7.
A..Marek.zwraca.uwagę,.że.dla.właściwej.oceny.zajścia.istotne.zna-
czenie. ma. jego. początek.. Ustalenie,. czy. było. to. starcie. wzajemne,. kto.
kogo.i..w.jakim.celu.zaatakował.jest.tym.istotniejsze,.że.osoby.napadnięte.
mają.prawo.do.skutecznej.obrony,.„może.się.więc.zdarzyć,.że.uzyskają.
one.przewagę,.co.nie.zmienia.automatycznie.ich.roli,.chyba.że.atak.ustał,.
a.pierwotnie.napadnięci.atakują.przeciwników.dla.wywarcia.zemsty.(stają.
się.wówczas.napastnikami)”8.
Cechą.wyróżniającą.te.przestępstwa.jest.ponadto.duża.dynamika.
zdarzeń.oraz.zmienność.składu.osobowego.uczestników,.miejsca.zdarze-
nia.oraz.rozłożenie.zdarzenia.w.czasie..Wspomniana.dynamika.powoduje,.
że.w.trakcie.trwania.bójki.przewagę.mogą.uzyskiwać.różni.uczestnicy..
Natomiast.pobicie.może.przybrać.taki.obrót,.że.osoby,.które.początkowo.
zostały.napadnięte,.broniąc.się.uzyskają.przewagę.nad.napastnikami.i.role.
w.trakcie.zajścia.ulegną.odwróceniu..Rodzi.to.problemy.z.zakwalifikowa-
niem.udziału.poszczególnych.osób.oraz.z.ustaleniem.jedności.lub.wielości.
czynów.zabronionych.
Nadal.obowiązująca.jest.teza,.że.„bójka.nie.przestaje.być.jednolita,.
chociaż. zawiera. przerwy. i. przenosi. się. na. inne. miejsce. i. chociaż. biorą.
w.niej.udział.różni.ludzie”9..Stanowisko.takie.zajął.również.Sąd.Najwyż-
szy.w.wyroku.z.dnia.13.września.1974.r.,.stwierdzając,.że.„bójka.pozostaje.
jednolitym.czynem.nawet.wtedy,.gdy.następują.w.niej.przerwy.i.przenosi.
się.ona.z.miejsca.na.miejsce,.jak.również.wtedy,.gdy.kolejno.biorą.w.niej.
udział.różne.osoby,.jeżeli.jednolitość.zamiaru.uczestników.obejmuje.cechy.
działania.określonego.w.art..158.k.k.”10.
Dlatego.też.jako.udział.w.bójce.lub.pobiciu.kwalifikowane.są.czyny.
w.sytuacjach,.gdy:
–. sprawcy.przemieszczają.się.z.miejsca.na.miejsce,
–. kontynuują.działania.agresywne.po.przerwach,
7.
Wyrok.Sądu.Apelacyjnego.w.Katowicach.z.dnia.25.września.2003.r.,.II.AKa.249/03,.KZS.
2004,.z..2,.poz..38.
8.
A..Marek,.Prawo karne,.Warszawa.2007,.s..446–447.
9.
Por..J..Makarewicz,.Kodeks karny z komentarzem,.Lwów.1938,.s..543.
10.
A..Lisowski,.Przestępstwa przeciwko zdrowiu i życiu,.Toruń.1996,.s..234–235.
20

23. 1. Zachowanie podmiotu przestępstwa
–. ze.względu.na.przerwy,.a.także.inne.okoliczności.(np..rozmiary.bójki,.
szczególną.zaciekłość.jej.uczestników).te.zdarzenia.„rozciągają.się.
w.czasie”,
–. zmianie. ulega. „skład. osobowy. sprawców”. (np.. jedni. rezygnują.
z.uczestnictwa.w.bójce,.a.inni.do.niej.dołączają),
–. zmianie.ulega.„skład.osobowy.ofiar”.(np..jednej.z.osób.napadniętych.
udaje.się.uciec,.a.napastnik.„w.zamian”.zaczyna.bić.inną)11.
Niejednokrotnie.przedmiotem.rozważań.Sądu.Najwyższego.oraz.są-
dów.apelacyjnych.było.pytanie.o.to,.na.czym.powinno.polegać.zachowanie.
podmiotu,.aby.wypełniało.ono.znamię.uczestnictwa.w.bójce.lub.pobiciu..
W.wyroku.z.dnia.23.listopada.2000.r..Sąd.Apelacyjny.w.Łodzi.stwierdził,.że.
„dla.przyjęcia.udziału.w.pobiciu.w.rozumieniu.art..158.§.1.k.k..nie.jest.też.
konieczne,.aby.konkretna.osoba.zadała.innej.osobie.(napadniętemu).cios.
w.postaci.uderzenia,.kopnięcia.itp..Wystarczy.świadome.połączenie.dzia-
łania.jednego.ze.sprawców.z.działaniem.drugiego.człowieka.lub.większej.
grupy.osób.przeciwko.innemu.człowiekowi.lub.grupie.osób”12.
Wymienione.wyżej.zachowanie.sprawcy.może.zdaniem.Sądu.Naj-
wyższego. polegać. również. na. „zagrzewaniu. co. najmniej. dwóch. jego.
uczestników.do.kontynuowania.przestępnego.działania.lub.na.ułatwianiu.
im.w.jakikolwiek.sposób.takiego.działania,.które.wyraża.się.w.zadawaniu.
razów.określonej.osobie”13.
Podobną.wymowę.ma.wyrok.Sądu.Najwyższego.z.dnia.30.sierpnia.
1972.r.,.który.mówi,.że.„dla.przyjęcia.udziału.w.pobiciu.nie.jest.konieczne,.
by.sprawca.zadał.jakieś.konkretne.ciosy,.lecz.wystarczy.niekiedy.czy.to.
«zagrzewanie».do.walki,.czy.nawet.przyjęcie.takiej.solidarnej.z.napastni-
kami.postawy,.że.wskazuje.ona.na.potencjalną.gotowość.zadania.takich.
ciosów,.gdy.tylko.nadarzy.się.okazja.lub.zajdzie.potrzeba”14..Zdanie.Sądu.
Najwyższego.podziela.również.Sąd.Apelacyjny.w.Łodzi,.który.w.wyroku.
z.dnia.21.września.2000.r..przypisuje.odpowiedzialność.na.gruncie.art..158.
11.
K..Daszkiewicz,.Przestępstwa przeciwko życiu...,.s..358.
12.
Wyrok.Sądu.Apelacyjnego.w.Łodzi.z.dnia.23.listopada.2000.r.,.II.AKa.169/2000,.Prok..i.Pr..2001,.
nr.6,.poz..20..Por..też.wyrok.SN.z.dnia.28.lipca.1972.r.,.Rw.692/72,.OSNKW.1972,.nr.11,.poz..181.
13.
Wyrok.SN.z.dnia.10.kwietnia.1972.r.,.I.KR.325/71,.Biul..SN.1971,.nr.10,.poz..102..Odmiennie.
A..Marek,.który.uważa.za.zbyt.daleko.idące.uznawanie.w.doktrynie.i.orzecznictwie.za.„udział”.
w.bójce.lub.pobiciu.słownego.zachęcania.uczestników.do.agresywnych.działań;.A..Marek,.Kodeks
karny. Komentarz,.Warszawa.2006,.s..324;.podobnie.M..Filar.(red.),.Kodeks karny. Komentarz,.Warszawa.
2008,.s..627.
14.
Wyrok.SN.z.dnia.30.sierpnia.1972.r.,.I.KR.127/72,.RPEiS.1973,.nr.3,.s..347..Por..także.wyrok.Sądu.
Apelacyjnego.w.Gdańsku.z.dnia.24.listopada.1994.r.,.Akr.365/94,.Prok..i.Pr..1995,.nr.7–8,.poz..19.
21

24. Rozdział I. Przestępstwo bójki lub pobicia w polskim prawie karnym
§.3.k.k..również.sprawcy,.„który.nie.zadał.ofierze.żadnego.ciosu,.ale.okrzy-
kami.zagrzewał.uczestników.bójki.do.agresji.i.zadawania.ciosów”15.
Sąd.Apelacyjny.w.Katowicach.w.wyroku.z.dnia.24.czerwca.2008.r..
stwierdził,.że.„Zakres.pojęciowy.pobicia.w.ujęciu.kodeksowym.jest.znacz-
nie.szerszy.niż.wynikałoby.to.z.potocznego.rozumienia.tego.słowa..(...).
Samo.oddanie.strzału.z.broni.palnej.może.być.elementem.pobicia”16..Zbli-
żony.pogląd.wyraził.Sąd.Apelacyjny.w.Katowicach.w.wyroku.z.dnia.28.lu-
tego.2003.r.:.„Formuła.udziału.w.pobiciu.w.rozumieniu.art..158.i.159.k.k..
jest.szersza.od.potocznego.rozumienia.słowa.«pobicie»..W.wypadku.użycia.
broni.może.się.ona.wyrażać.w.oddaniu.strzału,.rażenia.pociskiem,.przez.
co.niewątpliwie.naraża.się.człowieka.na.bezpośrednie.niebezpieczeństwo.
utraty.życia.albo.nastąpienia.skutku.określonego.w.art..156.§.1.k.k..lub.
art..157.§.1.k.k.”17.
Za.„udział”.w.bójce.lub.pobiciu.uznawane.są.także.inne.formy.za-
chowania,.które.w.działaniu.zbiorowym.niosą.za.sobą.niebezpieczeństwo.
utraty.życia.lub.uszkodzenia.ciała,.jak.np..podawanie.narzędzi,.przytrzy-
mywanie.ofiary,.krępowanie.jej18,.blokowanie.drogi.ucieczki19,.gaszenie.
światła20.itp.
Sąd.Najwyższy.w.postanowieniu.z.dnia.7.września.2004.r..stwierdził.
nawet,.że.do.przyjęcia.odpowiedzialności.za.udział.w.pobiciu.wystarczy,.
„by.sprawca.swoim.zachowaniem,.np..stworzeniem.warunków.ułatwiają-
cych.działania.bezpośrednich.sprawców,.postawą,.a.nawet.samą.obecnością.
wśród.osób.czynnie.występujących.przeciwko.pokrzywdzonemu.–.przy.
braku.jednoznacznie.wyrażonego.nieakceptowania.takiego.zachowania.–.
zwiększał.zagrożenie.u.pokrzywdzonego.i.przyczyniał.się.do.wzrostu.dys-
proporcji.siły.pomiędzy.sprawcami.pobicia.i.pokrzywdzonym”21.
Określenie.w.art..158.k.k..działania.sprawcy.pojęciem.„udział”.wpły-
wa.na.odmienną.niż.w.przypadku.większości.przestępstw.kwalifikację.
pewnych.postaci.zachowania.uczestnika.bójki.albo.pobicia.jako.form.zja-
15.
Wyrok.Sądu.Apelacyjnego.w.Łodzi.z.dnia.21.września.2000.r.,.II.AKa.135/00,.Prok..i.Pr..
2001,.nr.6,.poz..21.
16.
Wyrok.Sądu.Apelacyjnego.w.Katowicach.z.dnia.24.czerwca.2008.r.,.II.AKa.41/08,.Biul..AKa.
2008,.nr.3,.poz..11.
17.
Wyrok.Sądu.Apelacyjnego.w.Katowicach.z.dnia.28.lutego.2003.r.,.II.Aka.298/02,.KZS.2003,.
z..11,.poz..42.
18.
K..Daszkiewicz,.Przestępstwa przeciwko życiu...,.s..359.
19.
A..Marek,.Prawo karne...,.s..447.
20.
W..Wolter,.Kodeks karny z komentarzem,.Warszawa.1973,.s..464.
21.
Wyrok.SN.z.dnia.7.września.2004.r.,.II.KK.377/03,.LEX.nr.137739.
22

25. 1. Zachowanie podmiotu przestępstwa
wiskowych.przestępstwa.takich.jak:.sprawstwo,.podżeganie,.pomocnic-
two..Zachowanie.sprawcy,.które.w.wypadku.innych.przestępstw.byłoby.
zakwalifikowane.jako.podżeganie.lub.pomocnictwo.traktowane.jest.jako.
bezpośrednie.sprawstwo.„udziału”.w.bójce.lub.pobiciu..Przyjmuje.się,.że.
podżeganie.lub.pomocnictwo.do.przestępstwa.z.art..158.§.1–3.zachodzi.tyl-
ko.wówczas,.gdy.zachowanie.podżegacza.lub.pomocnika.nastąpiło.przed.
rozpoczęciem.udziału.danej.osoby.w.bójce.lub.pobiciu.i.poza.miejscem,.
w.którym.odbywa.się.bójka.lub.pobicie22.
Uczestnika.bójki.albo.pobicia.nie.zwalnia.od.ponoszenia.odpowie-
dzialności.karnej.fakt,.iż.on.sam.jest.ofiarą,.np..narażono.go.na.bezpośred-
nie.niebezpieczeństwo.utraty.życia.albo.uszkodzenie.ciała,.lub.też.odniósł.
obrażenia23..Słuszne.wydaje.się.następujące.stanowisko.Sądu.Najwyższego.
w.tej.sprawie:.„Odpowiedzialność.na.podstawie.art..158.zachodzi.nie.tylko.
wtedy,.gdy.skutki.wymienione.w.tym.przepisie.dotknęły.ofiarę.pobicia,.ale.
również.wówczas,.gdy.skutki.te.dotknęły.jednego.ze.sprawców.pobicia,.
co.może.zdarzyć.się.zwłaszcza.w.związku.z.akcją.obronną.bitego.lub.innej.
osoby”24.
Podobny.pogląd.na.ten.temat.formułuje.A..Świątkowski..Uważa.on,.
iż.w.bójce.nie.ma.osób,.które.można.zwolnić.od.odpowiedzialności.karnej.
tylko.z.tego.powodu,.że.doznały.w.trakcie.jej.trwania.uszkodzeń.ciała,.gdyż.
wszyscy.uczestnicy.bójki.są.agresorami..„Stan.ten.wynika.z.istoty.bójki..Fakt.
doznania.uszkodzeń.ciała.w.warunkach.agresywnego.działania.nie.może.
stanowić.przesłanki.przyznania.charakteru.i.praw.pokrzywdzonego”25.
Niektórzy.autorzy,.np..S..Śliwiński26,.Z..Kubec27,.L..Gardocki28.są.zda-
nia,.że.w.sytuacji,.gdy.jedynym.pokrzywdzonym.w.bójce.jest.jej.uczestnik,.
trudno.mu.przypisać,.że.z.własnej.winy.doprowadził.do.takiego.skutku.
względem.własnej.osoby.
W.literaturze.i.orzecznictwie.dotyczących.przestępstwa.bójki.rozwa-
żany.był.również.problem.obrony.koniecznej,.ponieważ.uczestnicy.bójki.
22.
L..Gardocki,.Bójka...,.s..460.
23.
Por..A..Zoll.(red.),.Kodeks karny. Komentarz,.Kraków.2006,.s..361;.O..Górniok,.S..Hoc,.M..Ka-
litowski.i.in.,.Kodeks karny. Komentarz, t..II,.Gdańsk.2005,.s..132..
24.
A..Lisowski,.Przestępstwa przeciwko zdrowiu...,.s..235.
25.
A.. Świątkowski,. Odpowiedzialność karna pokrzywdzonego uczestnika bójki,. NP. 1969,. nr. 5,.
s..756.
26.
S..Śliwiński,.Prawo karne materialne. Część ogólna,.Warszawa.1946,.s..379..
27.
Z..Kubec,.Bójka,.NP.1957,.nr.7–8,.s..114.
28.
Zdaniem.L..Gardockiego.nie.jest.jednakże.wykluczona.odpowiedzialność.uczestnika.–.
jedynego.pokrzywdzonego.z.art..158.§.1.k.k..L..Gardocki,.Bójka...,.s..457.
23

26. Rozdział I. Przestępstwo bójki lub pobicia w polskim prawie karnym
występują.w.podwójnej.roli:.zarazem.ofensywnej.i.defensywnej..Przeważa.
pogląd.odmawiający.im.prawa.do.tego.rodzaju.obrony..Wyjątek.stanowi.
sytuacja,.gdy.uczestnik.wycofuje.się.z.bójki,.lecz.jest.nadal.atakowany..Za.
dopuszczalne.uważane.jest.również.wystąpienie.w.obronie.osoby.niezdol-
nej.do.dalszego.aktywnego.udziału.w.bójce29..Do.kwestii.tej.ustosunkował.
się.również.Sąd.Najwyższy.w.wyroku.z.dnia.20.grudnia.1984.r..Podkreślił.
on,.iż.osoba.wycofująca.się.nie.bierze.już.udziału.w.bójce,.zatem.atak.na.
nią.należy.oceniać.jako.bezprawny.zamach,.do.odparcia.którego.każdy.
atakowany.jest.uprawniony..„Wymaga.to.jednak.dokładnej.oceny,.czy.
wspomniane.wycofanie.się.jest.faktyczne,.a.nie.taktyczne.dla.uzyskania.
lepszej.pozycji.do.ponowienia.ataku..To.ostatnie.wycofanie.się.nie.upraw-
nia.bowiem.do.obrony.koniecznej”30.
Trafniejsze.jednak.wydaje.się.stanowisko.S..Śliwińskiego,.który.kry-
tycznie.odniósł.się.do.dopuszczalności.powoływania.się.uczestnika.bójki.
na.obronę.konieczną..Jego.zdaniem.możliwe.jest.natomiast.tłumaczenie.
się.przez.sprawcę.konkretnego.urazu.działaniem.w.stanie.wyższej.ko-
nieczności31..Stanowisko.to.aprobuje.L..Gardocki..Zwraca.on.uwagę,.że.
konsekwentne.odmawianie.uczestnikowi.bójki.prawa.do.odpierania.kon-
kretnego.zamachu.doprowadziłoby.do.„wyjęcia.spod.prawa”.uczestnika.
bójki,.„który.np..w.sytuacji,.gdy.przeciwnik.chce.mu.zadać.śmiertelny.cios,.
musiałby.dać.się.zabić,.aby.zachować.się.zgodnie.z.prawem”..Wskazuje.
ponadto,.że.przyjęcie.za.podstawę.wyłączenia.odpowiedzialności.prze-
pisu.o.stanie.wyższej.konieczności.ma.wiele.zalet,.gdyż.pociąga.za.sobą.
konieczność.uwzględnienia.zasady.proporcjonalności.oraz.uniemożliwia.
usprawiedliwienie.uczestnika,.który.powoduje.skutek.przy.odpieraniu.
konkretnego.zamachu.mimo.możliwości.wycofania.się.z.bójki32.
Specyficznym.problemem.dla.omawianych.przestępstw.jest.kwestia.
odpowiedzialności.karnej.osób.włączających.się.do.bójki.lub.pobicia..Moż-
na.wyróżnić.dwie.kategorie.takich.osób:
–. osoby,.które.interweniują,.gdyż.dążą.do.zakończenia.bójki.lub.udzie-
lenia.pomocy.ofiarom.pobicia..Określa.się.je.jako.osoby,.które.wplą-
tały.się.w.bójkę.dlatego,.że.chciały.walczących.rozerwać.albo.jako.
interwenientów,.którzy.nie.ponoszą.odpowiedzialności.karnej;
29.
M.in..Z..Kubec.(w:).Z..Kubec,.B..Hołyst,.Bójka i pobicie,.Warszawa.1962,.s..57;.S..Śliwiński,.
Prawo karne…,.s..163.
30.
Wyrok.SN.z.dnia.20.grudnia.1984.r.,.II.KR.289/84,.OSNPG.1985,.nr.7,.poz..92.
31.
S..Śliwiński,.Prawo karne…,.s..163.
32.
L..Gardocki,.Bójka...,.s..461–462.
24

27. 2. Skutek czynu
–. osoby. przyłączające. się. do. bójki. lub. pobicia.. W. przypadku. tym.
decydujący. jest. moment. „przyłączenia. się”.. Jeżeli. w. chwili. kiedy.
„przyłączenie.się”.następuje.w.zajściu.tym.człowiek.narażony.jest.
na.bezpośrednie.niebezpieczeństwo.utraty.życia.albo.uszkodzenia.
ciała.wymienionego.w.art..158.§.1.k.k.,.przyłączający.się.ponosi.od-
powiedzialność.karną.za.udział.w.nim33.
Chwila.„przyłączenia.się”.rozstrzyga.również.kwestię.odpowiedzialno-
ści.za.udział.w.bójce.lub.pobiciu,.których.następstwem.jest.śmierć.człowieka.
lub.ciężki.uszczerbek.na.zdrowiu..Jeżeli.skutki.te.nastąpiły.przed.włączeniem.
się.danej.osoby.do.zajścia,.nie.może.za.nie.ponosić.odpowiedzialności34..Na-
tomiast.w.sytuacji,.gdy.nastąpiły.one.po.wycofaniu.się.sprawcy,.w.orzecz-
nictwie.przyjęto,.że.do.ich.wywołania.przyczynił.się.„również.ten.sprawca,.
który.wycofał.się.z.niego.jeszcze.przed.zaistnieniem.następstwa,.a.kwestia.
jego.ewentualnej.odpowiedzialności.związana.jest.wyłącznie.z.ustaleniem,.
czy.następstwo.to.przewidywał.lub.mógł.przewidzieć”35.
W.orzecznictwie.odniesiono.się.również.do.zagadnienia,.czy.włącze-
nie.się.„osoby.trzeciej”.do.waśni.toczącej.się.tylko.pomiędzy.dwiema.oso-
bami.przekształca.ją.w.bójkę.lub.pobicie..Sąd.Najwyższy.za.kluczową.dla.
rozwiązania.tej.kwestii.uznał.okoliczność,.czy.owa.„osoba.trzecia”.działała.
za.wiedzą.i.wolą.uczestnika.zwady..W.wyroku.z.dnia.30.maja.1974.r..wska-
zał,.że.za.wzięcie.udziału.w.pobiciu.w.rozumieniu.art..158.k.k..nie.może.
być.uznany.fakt,.że.po.stronie.osoby.atakującej.pokrzywdzonego.„sam.na.
sam”,.przyłączyła.się.inna.osoba,.która.bez.wiedzy.i.zgody.atakującego.
wspomogła.go.w.agresywnych.działaniach36.
2. Skutek czynu
Przestępstwo.bójki.lub.pobicia.jest.przestępstwem.skutkowym,.bo-
wiem.karalne.jest.nie.samo.wzięcie.udziału.w.bójce.lub.pobiciu,.lecz.takie.
zachowanie,.które.powoduje.zmianę.w.rzeczywistości.w.postaci.wywoła-
33.
K..Daszkiewicz,.Przestępstwa przeciwko życiu...,.s..356.
34.
Por..A..Wąsek.(red.),.Kodeks karny. Część szczególna, t..I, Komentarz do art. 117–221,.Warszawa.
2004,.s..354.
35.
Wyrok.Sądu.Apelacyjnego.w.Katowicach.z.dnia.13.lutego.2003.r.,.II.AKa.521/02,.KZS.2003,.
z..7–8,.poz..68.
36.
Wyrok.SN.z.dnia.30.maja.1974.r.,.II.KR.14/74,.OSNKW.1974,.nr.10,.poz..186;.podobnie.
wyrok.SN.z.dnia.10.czerwca.1981.r.,.V.KRN.68/81,.OSNPG.1981,.nr.10,.poz..110.
25

29. Niniejsza darmowa publikacja zawiera jedynie fragment
pełnej wersji całej publikacji.
Aby przeczytać ten tytuł w pełnej wersji kliknij tutaj.
Niniejsza publikacja może być kopiowana, oraz dowolnie
rozprowadzana tylko i wyłącznie w formie dostarczonej przez
NetPress Digital Sp. z o.o., operatora sklepu na którym można
nabyć niniejszy tytuł w pełnej wersji. Zabronione są
jakiekolwiek zmiany w zawartości publikacji bez pisemnej zgody
NetPress oraz wydawcy niniejszej publikacji. Zabrania się jej
od-sprzedaży, zgodnie z regulaminem serwisu.
Pełna wersja niniejszej publikacji jest do nabycia w sklepie
internetowym Salon Cyfrowych Publikacji ePartnerzy.com.