International business environment

1. ÁÀÒËÀÂ. Ïðîôåññîð äîê., äýä ïðîô. Ñ. Äîðæñ¿ðýí
ÂÀ 316 “Îëîí óëñûí áèçíåñèéí îð÷èí” õè÷ýýëèéí õºòºëáºð
1. Õè÷ýýëèéí ñòàíäàðò, òîäîðõîéëîëò
ÂÀ 316 Îëîí óëñûí áèçíåñèéí îð÷èí /øèíý÷èëñýí õóâèëáàð/
Êðåäèò, óëèðàë: 3.0, íàìàð
ªìíºõ õîëáîî: ÂÀ 204
Õè÷ýýë çààõ áàãø: ìàãèñòð Õ. Àðèóíàà /ÂÀ20/
ªðºº: 402 òîîò, 99240909
E-ìail: ariunaa@csms.edu.mn, xapiu@yahoo.com
Íýã äîëîî õîíîãò
õè÷ýýëëýõ öàã: 2 : 2 : 0 : 5 (ëåêö/ñåìèíàð/ëàáîðàòîðè/áèå äààëò)
Õè÷ýýëèéí çîðèëãî: Èðýýä¿éí øèéäâýð ãàðãàã÷äûã îëîí óëñûí áèçíåñèéí îð÷íû ¿íäñýí
îéëãîëòóóäûí òàëààðõ ñèñòåìòýé ìýäëýãýýð õàíãàõ çîðèëãîòîé.
Ýíýõ¿¿ îð÷íû áîäèò, íèéãìèéí, ºðñºë人íèé õ¿÷èí ç¿éë¿¿ä áîëîí
ãëîáàë÷ëàë áîëîí èíòåãðàöèëàëä õ¿ðãýæ áóé õ¿÷í¿¿ä áîëîõ îëîí
óëñûí õóäàëäàà, õºðºí㺠îðóóëàëò áîëîí áóñàä õ¿÷í¿¿ä, îëîí óëñûí
ãýðýý õýëöëèéã ñóäëàõ;
Îíîëûí ìýäëýãýý àìüäðàë, ïðàêòèêèéí ¿éë àæèëëàãààíä õýðýãæ¿¿ëýõ
÷àäâàðòàé áîëãîõ;
Àëèâàà áèçíåñèéí îð÷èíä øèíæèëãýý, ¿íýëãýý õèéõ, ò¿¿íä ¿íýëýëò,
ä¿ãíýëò ºãºõ, òóõàéí îð÷èíä àæèëëàõ ¿éë àæèëëàãààã óäèðäàí çîõèîí
áàéãóóëàõ äàäëûã ýçýìø¿¿ëýõýä ÷èãëýãäýíý.
¯íäñýí ñóðàõ áè÷èã: 1. John. D. Daniels, Lee. H. Radebaugh, International Business, 2001 îí.
/D&R/
2. Alan M. Rugman and Richard M. Hodgetts, International Business:
A Strategic Management Approach, Second Edition, 2000 /R&H/
John D. Daniels, et.al., Globalization and Business, 2002. /D/
3. Richard M. Hodgetts, Fred Luthans, International Business: Culture,
Strategy, and Behavior, 2001 îí. /H&L/
4. Cheol S. Eun, International Financial Management, 2004 îí /Å/
5. “Îëîí óëñûí ýäèéí çàñàã” Õ. Àðèóíàà. 2007 îí /A/
6. ”International economics” Dominick Salvatore. 1994 îí.
7. ”Ìåæäóíàðîäíàÿ ýêîíîìèêà” Îâ÷èíèêîâ.Ã.Ï. 1998 îí.
8. ”International economics” Appleyard & Field. 1994 îí.
10. ”Modern international economics” Wilfred.J. Ethier
11. ”The world economy: trade & finance” Beth. V. Yarbrough, Robert M.
Yarbrough.
12. ”Market structure and foreign trade" P.R. Krugman. 1995 îí
Ä¿ãíýõ æóðàì: Áàãø 4 ¿íäñýí õýëáýðýýð îþóòíû ìýäëýãèéã ä¿ãíýæ 70 îíîî ºãíº.
¯¿íä :
 Õè÷ýýëèéí ÿâö:
o Èðö, èäýâõ 15 îíîî(êåéñ -15)
o Ñîðèë-1, 2 16 îíîî
 Áèå äààëò 36 îíîî(ñåì.áóñ-33, ñåì -3)
 Îð÷íû ñóäàëãàà øèí-
æèëãýýíèé òàéëàí 3 îíîî
Òàéëáàð: 1. Îþóòàí ìýäëýãýý ¿íäñýí ñóðàõ áè÷ãýýñ ãàäíà ØÓÒÈÑ, ÊòÌÑ, áóñàä
èõ äýýä ñóðãóóëü, ýðäýì øèíæèëãýýíèé áàéãóóëëàãà, èíòåðíåòèéí
ìýäýýëýë àøèãëàí ã¿íçãèéð¿¿ëíý.
2. ¯íäñýí ìýäëýãèéã àìààð áîëîí òåñòýýð óëèðëûí ÿâöàä 2 óäàà
øàëãóóëíà.
3. Áèå äààëòûã ãðàôèê òºëºâëºãººíèé äàãóó òîâëîãäñîí õóãàöààíä
òóõàéí ºãñºí ìàòåðèàëûã óíøèí òîâ÷ òýìäýãëýë õºòëºí, îëæ àâñàí

2. ìýäëýãýý àìààð øàëãóóëàõ áà õóãàöàà õîæèìäîõ, äóòóó õèéñýí
ã¿éöýòãýëèéã òîîöîõã¿é.
Áàãøèéí çààõ àðãà: ¯íäñýí îéëãîëò, îíîëûí ìýäëýãèéí áàãø òîéì ëåêöýýð ºã÷, îþóòàí
ñåìèíàð, áèå äààëòûí õè÷ýýëýýð ìýäëýãýý ºðãºòãºí ã¿íçãèéð¿¿ëíý.
Ëåêöèéí õè÷ýýëèéí ñýäýâ÷èëñýí òºëºâëºãºº
Äîëîî
õîíîã
Õè÷ýýëèéí ñýäýâ Öàã Òýìäýãëýë
I
Îëîí Óëñûí áèçíåñèéí ºñºëò áà ãëîáàëü÷èëàë 2
D&R, Ch.1,
À, Ch1
II
¯éë àæèëëàãààíä òóëãàðäàã ¿íäýñíèé ÿëãààòàé áàéäàë: ñî¸ë, óëñ
òºð, õóóëü ýðõ ç¿éí îð÷èí: ¸ñ ç¿é
2
D&R, Ch.2,
3
III ¯éë àæèëëàãààíä òóëãàðäàã ¿íäýñíèé ÿëãààòàé áàéäàë: ¸ñ ç¿é D, Ch13
IY
Îëîí Óëñûí õóäàëäààíû îíîë: Õàðüöàíãóé äàâóó òàë áà îëîí
óëñûí ñòàíäàðò îíîëóóä
2
D&R, Ch.5,
À, Ch2, Ch3
Y ÎÓÕÎ: Õóäàëäààíû íºõöºë áà Õåêøåð-Îëèíû îíîë 2
D&R, Ch.5
À, Ch4, Ch5
YI ÎÓÕÎ: Ýäèéí çàñãèéí ºñºëò áà îëîí óëñûí õóäàëäàà 2
D&R, Ch.4
À, Ch7,
YII
Õóäàëäààí äàõü ÇÃ-ûí íºëººëºë: Òàðèôóóä õóäàëäààíû
õÿçãààðëàëòóóä
2
D&R, Ch.6
À, Ch8
YIII
Õóäàëäààí äàõü ÇÃ-ûí íºëººëºë: Òàðèôûí áóñ õóäàëäààíû
õîðèãóóä áà øèíý ïðî-òåêöèîíèçì
2
D&R, Ch.6
À, Ch9
IX Á¿ñèéí èíòåãðàö÷èëàë 2
D&R, Ch.7
À, Ch10
X
Îëîí óëñûí õóäàëäàà áà õºãæëèéí ýäèéí çàñàã, ¯Ä¯ áà íººöèéí
îëîí óëñûí øèëæèëò
À, Ch11,
Ch12
XI Ãàäààä âàëþòûí çàõ çýýë áà âàëþòûí õàíø 2
D&R, Ch.9
À, Ch13
XII Ãàäààä âàëþòûí çàõ çýýë âàëþòûí õàíø òîãòîõ íü 2
D&R, Ch.10
À, Ch13
XIII
ÃØÕÎ-íä õàíäàõ ÇÃ-èéí õàíäëàãà
(Òºëáºðèéí áàëàíñ)
2
D&R, Ch.11
À, Ch14
XIY
Óÿí õàòàí áà òîãòìîë âàëþòûí õàíøíû ñèñòåì äýõ ¿íèéí
çîõèöóóëàëòûí ìåõàíèçì
2 À, Ch15
XY
Îðëîãûí çîõèöóóëàëòûí ìåõàíèçì áà àâòîìàò çîõèöóóëàëòûí
ñèíòåç
2 À, Ch16
XYI
Íýýëòòýé ýäèéí çàñàãòàé ¿åèéí ìàêðî ýäèéí çàñàã:
Çîõèöóóëàëòûí áîäëîãóóä
2 À, Ch17
Ä¿í 32
Ñåìíàðûí õè÷ýýëèéí ñýäýâ÷èëñýí òºëºâëºãºº
BA 316
Äîëîî
õîíîã
Õè÷ýýëèéí ñýäýâ Òýìäýãëýë Öàã Îíîî
I
Case: The Star Wars Quartet
Case: Disney Theme Parks
D&R, Ch.1 2 1
II
Case: Parris-Rogers International (PRI)
Case: John Higgins
D&R, Ch.2 2 1
III
Case: The Taipan’s Dilemma
Case: The Bata Shoe Organization
D&R, Ch.3 2 1
IY
Case: McDonald’s Corporation
Case: The Daewoo Group and the Asian Financial Crisis
D&R, Ch.4 2 1
Y
Case: Sri Lankan Trade
Case: The Cashew
D&R, Ch.5 2 1
YI
Case: The Banana War
Case: United States-Cuban Trade
D&R, Ch.6 2 1

3. YII
Case: Ford Europe
Case: Crystal Lake Manufacturing—A NAFTA Dilemma
D&R, Ch.7 2 1
YIII
Case: Bridgestone Tire Company
Case: Cran Chile
D&R, Ch.8 2 1
IX
Case: Foreign Travels, Foreign-Exchange Travails: Excerpts from
Case: The Japanese yen the Travel Journal of Lee Radebaugh
D&R, Ch.9 2 1
X
Case: The Chinese Renminbi
Case: Pizza Hut and the Brazilian Real
D&R, Ch.10 2 1
XI
Case: FDI in South China
Case: FDI in South Africa
D&R, Ch.11 2 1
XII
Case: Saudi Aramco
Case: PepsiCo in India
D&R, Ch.12 2 1
XIII Case: H. D. Fuller Company D, Ch.13 2 1
XIV
Case: Justice’s Cartel Crackdown
Case: Saudi Arabia
H&L, Ch.2 2 1
XV Case: Vision to Reality: Gaining Domestic and International
Synergy
D, Ch.2 2 1
Ä¿í 30 15
Îþóòíû áèå äààõ àæèë
BA 316
Äîëîî
õîíîã
Áèå äààõ àæëóóä Òýìäýãëýë
Çàðöóóëàõ öàã
Îíîî
Îþóòàí Áàãø
I Îëîí Óëñûí áèçíåñèéí ºñºëò áà ãëîáàëü÷èëàë D, Ch.1 5 2 2
II
¯éë àæèëëàãààíä òóëãàðäàã ¿íäýñíèé ÿëãààòàé
áàéäàë
R&H, Ch.5
5 2 2
III
Îëîí Óëñûí õóäàëäààíû îíîë: Õàðüöàíãóé äàâóó
òàë áà îëîí óëñûí ñòàíäàðò îíîëóóä
D, Ch.4
5 2 2
IY
Îëîí Óëñûí õóäàëäààíû îíîë: Õóäàëäààíû
íºõöºë áà Õåêøåð-Îëèíû îíîë
R&H, Ch.4
5 2 2
Y
Îëîí Óëñûí õóäàëäààíû îíîë: Ýäèéí çàñãèéí
ºñºëò áà îëîí óëñûí õóäàëäàà
R&H, Ch.6
5 2 2
YI
Õóäàëäààí äàõü ÇÃ-ûí íºëººëºë: Òàðèôóóä
õóäàëäààíû õÿçãààðëàëòóóä
D, Ch.6
5 2 2
YII
Õóäàëäààí äàµü ÇÃ-ûí íºëººëºë: Òàðèôûí áóñ
õóäàkäààíû õnðèãóóä áà øèíý ïðî-òeêöèîíèçì
D, Ch.5
5 2
YIII
Á¿ñèéí èíòåãðàö÷èë ë; îëîí óëñ{í õóäàëäàà áà
õºãæëèéí ýäèéí çàqàã
R&H, Ch.1
5 2 2
IX Îëîí óëñûí íººöèéí øèëæèëò áà ¯Ä¯ E, Ch.4 5 2 2
X Cà¤ààä âàëþòûí çàõ çýýë áà âàëþòûí õàíø R&H, Ch.7 5 2 2
XI
ÃØÕÎ
íä õàíäàõ ÇÃ-èéí õàíäëàãà
(Òºëáºðèéí áàëàíñ)
R&H, Ch.2
5 2 2
Ä¯Í 55 22 33
2. Õè÷ýýëèéí àãóóëãûí ñòàíäàðò
Äîëîî
õîíîã Õè÷ýýëèéí ñýäýâ Àãóóëãà
I
Îëîí Óëñûí
áèçíåñèéí ºñºëò áà
ãëîáàëü÷èëàë
Îëîí Óëñûí áèçíåñ (ÎÓÁ), Êîìïàíèóä ÎÓÁ-ä òàòàãääàãûí
øàëòãààí, ò¿¿íèé ºñºëò õóðäñàæ áóéí øàëòãààí; Ãëîáàëü÷ëà-
ëûí ºñºëò, ò¿¿íèé øàëòãààí; ÎÓÁ-ûí õýëáýð¿¿ä; íèéãìèéí
øèíæëýõ óõààíû çàð÷ìóóäûí ã¿éöýòãýõ ¿¿ðã¿¿ä; ªðãºæèë-òèéí
¿íäñýí çàãâàðóóä; ÎÓÁ-ä íºëººëäºã ýñ-ðýã íºëººòýé òýí-ö¿¿
õ¿÷í¿¿ä; æèæèã áèíåñèéí ¿¿ðýã, óëñ ¿íäýñíèé îð÷íû ÿë-ãààòàé
áàéäàë; õóäàëäààíû îíîë, áîäëîãî; ãàäààä âàëþòûí çàõ çýýë;
òºëáºðèéí áàëàíñûí çîõèöóóëàëò;
II ¯éë àæèëëàãààíä Ñî¸ëûí îð÷èíã ñóäëàõ Eðãóóä áà óã îð÷èíòîé õ®ëáìîòîé òóë-

4. òóëãàðäàã ¿íäýñíèé
ÿëãààòàé áàéäàë
ãàìäñàí àñóóäëóóä; Ñî¸ëûí ÿëãàà áîëîí ººð÷ë¸ëòèéí ãîë
øàëòcààí; Óëñ îðísóä{í áèçíåqèéí ïðàêòèêò íºëš ºëäºã õà-
ðhëöà`íû õ¿÷èí ç¿éë; Îëîí óëñàä ¿éë àæèëëàãàà ÿâósëäàã
êîìïàíèóäàä çî0èóëñàí ñî¸ëûí òàë àðõ óäèàä`ìæ, çààâàð;
¨ñ ç¿© áà íèéãìèéí ¿¿ðýã, õ`ðèó¶ëàãûí òºëºâ ¡ àéäàë íü uóâü
õ¿í áîëîí êîlïàíèéí îëní óëñ ä`õÜ ¿éë àæèëëàãààíä ÿàã``ä
÷óuàë áîëîõ; ýíý òàëààðõ õ¿ì¿¿ñèéí îéëãîëòûí ÎÓ äàuü õýì
õýìæýýíèé ÿëãààòàé áàéäàë,
Óëñ òºðèéí ñèñòåìèéí ã¿éöýòã½Dýc ôóíêö¿¿ä; Äåäîªðàò áà òî-
òàëèòàðè óëñ òºðèéí äýãëýìèéí ìåíåæåðèéí øèéäâýð ãàðãàëò
íºëººëºõ íºëººëëèéí ÿëãàà; ãàäààä óëñ òºðèéí îð÷èíä ÿâóó-ëàõ
ñòðàòåãèý õýðõýí òîìú¸îëîõ, õýðýãæ¿¿ëýõ; Óëñ îðíóóäûí
õîîðîíäîõ õóóëèéí õàðèëöàà áîëîí õóóëèéí ñèñòåì¿¿äèéí
òºðë¿¿ä; ÎÓÁ äýõü ãîë õóóëèéí ìàðãààíòàé àñóóäëóóä;
Òåõíîëîãèéí õºãæèë áà ò¿¿íèé ¯ÄÊ-ûí îäîî, èðýýä¿éä íºëºº-
ëºõ íºëººëºë, E-tailer, B2C, B2B, E-cash, Ãëîáàë áèçíåñ äýõ õà-
ðèëöàà õîëáîî, òýýâýðèéí òåõíîëîãèéí äýâøëèéí íºëºº (àÿ-ëàë,
æóóë÷ëàë áîëîí õýâëýë ìýäýýëëèéí õýðýãñëýýðõ áóñàä ñî¸ëûí
íºëººëºë);
III
Îëîí Óëñûí
õóäàëäààíû îíîë:
Õàðüöàíãóé äàâóó
òàë áà îëîí óëñûí
ñòàíäàðò îíîëóóä
Õóäàëäààíû ¿íäñ¿¿ä, Õóäàëäààíààñ îëîõ àøèã, õîæîî, Õóäàë-
äààíû çàãâàð, Ìåðêàíòèëèçì, Òóéëûí äàâóó òàë, “¯ë ¿çýãäýã÷
ãàð”, Õàðüöàíãóé äàâóó òàë, Õºäºëìºðèéí ¿íýëãýýíèé îíîë,
Àëäàãäñàí áîëîìæèéí çàðäëûí îíîë, Áîëîìæèò ¿éëäâýðë-ëèéí
õèë, ¿éëäâýðëýëèéí áîëîìæèéí ìóðóé, Òîãòìîë àëäàãä-ñàí
áîëîìæèéí çàðäàë, Á¿òýýãäýõ¿¿íèé õàðüöàíãóé ¿íý, Á¿-ðýí
äàãíàëò, Æèæèã óëñòàé íºõöºë; ªñºí íýìýãäýõ àëäàãäñàí
áîëîìæèéí çàðäàë, ªºð÷ëºëòèéí çºð¿¿ ¿íý (ªÇ¯),Íèéãìèéí
ÿëãààã¿é ìóðóé, Îðëóóëàëòûí çºð¿¿ ¿íý (Îǯ), Àâòàðê, Òóñ-
ãààðëàãäñàí ¿åèéí á¿òýýãäýõ¿¿-íèé òýíöâýðò õàðüöàíãóé ¿íý,
Õóäàëäààòàé ¿åèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé òýíöâýðò õàðüöàíãóé ¿íý,
Á¿ðýí áóñ äàãíàëò; Ñîëèëöîîíîîñ àøèã îëîõ, Äàíãàëòààñ àøèã
îëîõ;
IY
Îëîí Óëñûí
õóäàëäààíû îíîë:
Õóäàëäààíû íºõöºë
áà Õåêøåð-Îëèíû
îíîë
Ñàíàëûí ìóðóé, Óðâóó ýðýëòèéí ìóðóé, Õóäàëäààíû íºõöºë;
Á¿òýýãäýõ¿¿íèé áóþó öýâýð áàðòåðèéí õóäàëäààíû íºõöºë,
Åðºíõèé òýíöâýðèéí çàãâàð; Èæèë òåõíîëîãè, Õºäºëìºðèéí
ýð÷èìòýé á¿òýýãäýõ¿¿í, Êàïèòàëûí ýð÷èìòýé á¿òýýãäýõ¿¿í,
Õºäºëìºð-êàïèòàëûí õàðüöàà, Êàïèòàë-õºäºëìºðèéí õàðüöàà,
¯éëäâýðëýëèéí õýìæýýíèé òîãòìîë ºãººæ, Òºãñ ºðñºë人í,
Äîòîîä äàõü õ¿÷èí ç¿éëèéí øèë-æèëò, Óëñ õîîðîíäûí õ¿÷èí
ç¿éëèéí øèëæèëò, Õ¿÷èí ç¿éëèéí ýëáýã áàéäàë, Õ¿÷èí ç¿é-ëèéí
õàðüöàíãóé ¿íý, ¯¿ñìýë ýðýëò, Í-Î îíîë, Í-Î òåîðåì, Õ¿-÷èí
ç¿éëèéí õàðüöàà, Õ¿÷èí ç¿éë-¿íèéí òýãøèòãýëèéí òåîðåì (H-O-
S), Îíöãîé õ¿÷èí ç¿éëèéí çàãâàð, Îðö-ãàðöûí õ¿ñíýãòä;
Èìïîðòûí îðëóóëàëò, Ëåîíòîâèéí ïàðàäîêñ, Õ¿íèé êàïèòàë;
Õ¿÷èí ç¿éëèéí ýð÷èìò áàéäëûí ººð÷ëºëò, Îðëóóëàëòûí óÿí
õàòàí ÷àíàð;
Y
Îëîí Óëñûí
õóäàëäààíû îíîë:
Ýäèéí çàñãèéí ºñºëò
áà îëîí óëñûí
õóäàëäàà
¯éëäâýðëýëèéí õýìæýýíèé ºñºí íýìýãäýõ ºãººæ, Ìîíîïîëü
Îëèãîïîëü, Ãàäààä õýìíýëò, ßëãààòàé á¿òýýãäýõ¿¿í, Ñàëáàð
äîòîðõ õóäàëäàà, Ñàëáàð äîòîðõ õóäàëäààíû èíäåêñ,
Ìîíîïîëèñòèê ºðñºë人í, Òåõíîëîãèéí ÿëãààòàé áàéäëûí
çàãâàð, Á¿òýýãäýõ¿¿íèé àìüäðàëûí ìº÷ëºãèéí çàãâàð;
Õàðüöàíãóé ñòàòèñòèê, Äèíàìèê øèíæèëãýý, Òýíöâýðò ºñºëò
Ðèâçèíñêèéí òåîðåì, Neutral òåõíèêèéí ïðîöåññ, Õºäºëìº-ðèéí
õýìíýëòòýé òåõíîëîãèéí ïðîöåññ, Êàïèòàëûí õýìíýëò-òýé
òåõíîëîãèéí ïðîöåññ, Protrade ¿éëäâýðëýë áà õýðýãëýý;
Õóäàëäààíû ýñðýã ¿éëäâýðëýë áà õýðýãëýý, Neutral ¿éëäâýðëýë
áà õýðýãëýý, Ýíãèéí á¿òýýãäýõ¿¿í, Inferior á¿òýýãäýõ¿¿í,
Õóäàëäààíû íºõöëèéí íºëººëºë, Ñàéí ñàéõàí áàéäëûí
íºëººëºë, immiserizing ºñºëò;

5. Áèçíåñèéí øèéä-âýð¿¿äèéí îëîí óëñûí õóäàëäààíä íºëººëºõ
íºëººëºë;
YI
Õóäàëäààí äàõü ÇÃ-
ûí íºëººëºë:
Òàðèôóóä
õóäàëäààíû
õÿçãààðëàëòóóä
Õóäàëäààã íýìýãä¿¿ëýõ, õÿçãààðëàõ ÇÃ-ûí áîäëîãûí ¿ð àøèã;
õóäàëäààíû áîäëîãîä íºëººëºõèéã îðîëäîã÷ á¿ëýãëýëèéí íº-
뺺; õºãæèíã¿é îðíóóäûí õýðýãëýäýã ïðîòåêöèîíèçì áóþó
õàìãààëàëòûí áîäëîãûí àðãóìåíòóóäûã õºãæèæ áóé îðíûõ-òîé
õàðüöóóëàõ; õóäàëäààíû ÷ºëººò óðñãàë äàõü ÇÃ-ûí îðîë-öîîíû
áîëîìæèò áà áîäèò íºëºº; õóäàëäààã õÿçãààðëàõ, çîõè-öóóëàõ,
÷ºëººëºõ ¿íäñýí õýðýãñë¿¿äèéí òîéì; Äýëõèéí Õóäàë-äààíû
Áàéãóóëëàãà; ÇÃ-ûí õóäàëäààíû áîäëîãî íü áèçíåñèéí
òîäîðõîéã¿é áàéäëûã õýðõýí áèé áîëãîäîã;
Õóäàëäààíû áîäëîãî, Èìïðîòèéí òàðèô, Ýêñïðîòèéí òàðèô; Ad
valorem òàðèô, Îíöãîé òàðèô, Õîëèìîã òàðèô, Òàðèôèéí
õýðýãëýýí äýõü íºëººëºë, Òàðèôèéí ¿éëäâýðëýë äýõü íºëºº-ëºë,
Òàðèôèéí õóäàëäààí äàõü íºëººëºë, Õýðýãëýã÷èéí èë¿¿-äýë,
Ðåíò áóþó ¿éëäâýðëýã÷èéí èë¿¿äýë, Õàìãààëàëòûí çàð-äàë áà
òàðèôèéí äààöíû àëäàãäàë, Íýðëýñýí òàðèô, ¯ð àøèã-òàé
õàìãààëàëòûí ò¿âøèí áóþó òàðèôèéí áîäèò ò¿âøèí, Äî-òîîäûí
íýìýãäñýí ºðòºã, Prohibitive òàðèô, Stopler-Samuelson-íèé
òåîðåì, Metzler-èéí ïàðàäîêñ, Îíîâ÷-òîé òàðèô;
YII
Õóäàëäààí äàõü ÇÃ-
ûí íºëººëºë:
Òàðèôûí áóñ
õóäàëäààíû
õîðèãóóä áà øèíý
ïðî-òåêöèîíèçì
Êâîò, Òàðèôèéí áóñ õóäàëäààíû õîðè-ãóóä áóþó øèíý
ïðîêòåêöèîíèçì (ÒÁÕÕ=NTB), Ýêñïîðòûí ñàéí äóðûí
õÿçãààðëàëò (ÝÑÄÕ), Òåõíèêèéí, çàõèðãààíû áîëîí áó-ñàä
çîõèöóóëàëòóóä, Îëîí óëñûí êàðòåëü, Òºâëºðñºí êàðòåëü
Äàìïèíã, Áàéíãûí äàìïèíã, Äîâòîëãîîíû äàìïèíã, Áàéíãûí
áóñ äàìïèíã; Trigger-¿íèéí ìåõàíèçì, Ýêñïîðòûí äîòàöè,
Ýêñïîðò-Èìïîðò áàíê, Õóâüöààò Ãàäààä Õóäàëäààíû Êîð-
ïîðàöè, Scientific òàðèô, Infant ñàëáàðûí àð-ãóìåíò, Ñòðàòåãèéí
õóäàëäààíû áîäëîãî, Ñàëáàðûí áîäëîãî, Òîãëîîìûí îíîë;
Óëñ îðíóóä áà ¯Ä¯-¿¿äèéí õîîðîíäîõ ñîíèðõîëûí íèéòëýã áó-
þó èæèë áàéäàë, çºð÷èë人í; ÎÓÁ-èéí õîëáîãäîõ íºõöºë äýõ
áèçíåñ áîëîí ÇÃ-èéí õîîðîíäîõ õýëýëöýýð¿¿ä; ¯Ä¯-¿¿äèéí ýçýí
îðíû ÇÃ-òàé õèéñýí ìàðãààíûã øèéäâýðëýõýä ººðèéí îð-íû ÇÃ-
èéí ººð÷ëºãääºã ¿¿ðã¿¿ä; ÎÓÁ äýõ êîìïàíèéí îëîí íèéòèéí
¿éë àæèëëàãàà áîëîí óëñ òºðèéí õàðèëöààíû ¿¿ðýã; Îþóíû
ºì÷èéí ýðõèéí õàìãààëàëò;
VIII
Á¿ñèéí
èíòåãðàö÷èëàë; îëîí
óëñûí õóäàëäàà áà
õºãæëèéí ýäèéí
çàñàã
Ýäèéí çàñãèéí èíòåãðàö÷èëàëûí õýëáýð¿¿äèéí ÿëãàà, ò¿¿íèé
ÎÓÁ-ä äýõ íºëººëºë; ýäèéí çàñãèéí èíòåãðàö÷èëàëûí ñòàòèê,
äèíàìèê íºëºº, õóäàëäàà áèé áîëîõ áà õóäàëäààíû ÷èãëýë
ººð÷ëºëòèéí õýìæ¿¿ð¿¿ä; Á¿ñèéí õóäàëäààíû á¿ëýãëýë áîëîõ
Åâðîïûí Õîëáîî (ÅÕ-EU), Õîéä Àìåðèêûí ׺뺺ò Õóäàëäàà-íû
Õýëöýë (ÕÀ×ÕÕ-NAFTA), áîëîí Àçè-Íîìõîí Äàëàéí Ýäèéí
Çàñãèéí Õàìòûí Àæèëëàãààíû Íèéãýìëýã (ÀÍÄÝÇÕÀÍ-APEC);
Á¿òýýãäýõ¿¿íèé õýëýëöýýðèéí ¿ð àøèã, àìæèëò; òóõàéí îð÷èí
äàõü ýäèéí çàñãèéí èíòåãðàö÷èëàëûí íºëºº;
õî¸ð äàõü íü õàìãèéí ñàéí áàéõ îíîë, òàðèôèéí õ¿÷èí ç¿éë¿¿ä,
ÅÕ;
IX
Îëîí óëñûí íººöèéí
øèëæèëò áà ¯Ä¯
Øóóä õºðºí㺠îðóóëàëò, áàãöûí õºðºí㺠îðóóëàëòûí ÿëãàà,
êîìïàíèóä ÃØÕÎ-ûã õýðõýí îëæ àâäàã; ãàäààä õóäàëäàà áî-ëîí
îëîí óëñûí õ¿÷èí ç¿éëèéí øèëæèëò (ÿëàíãóÿà øóóä õº-ðºíãº
îðóóëàëò)-ûí õîîðîíäîõ õàìààðàë; êîìïàíèóäûí ÃØÕî-ààñ îëæ
àâàõ äàâóó òàëóóä; Г ШХ О -ûí ãëîáàë ¿íäñýí çàãâà-ðóóä;
Áàãöûí îíîë; ðèñêèéí äèâåðñèôèêàöè, õýâòýý áà áîñîî
èíòåãðàö÷èëàë;

6. X
Ãàäààä âàëþòûí çàõ
çýýë áà âàëþòûí
õàíø
Ãàäààä âàëþòûí çàõ çýýëèéí ¿íäýñ; Ãàäààä âàëþòûí çàõ çýý-
ëèéí ¿íäñýí øèíæ¿¿ä, õèëýýð äàéðàí ºíãºðºõ âàëþòóóäûí
óðñãàëûã ÇÃ õýðõýí õÿíàäàã; êîìïàíèóä ãàäààä âàëþòûí çàõ
çýýëä ÿàãààä îðîëöäîã; Ãàäààä âàëþòûí çàõ çýýë õýðõýí àæèë-
ëàäàã; Ãàäààä âàëþòûí çàõ çýýëä îðîëöäîã èíñòèòóöèóä;
Îëîí Óëñûí Âàëþòûí Ñàí, ò¿¿íèé âàëþòûí õàíøíû òîãòîõîä
ã¿éöýòãýõ ¿¿ðýã; âàëþòûí õàíøíû ¿íäñýí õýëýëöýýð¿¿ä; ñïîò,
ôîðâàðäûí çàõ çýýë äýõ âàëþòûí õàíøíû ¿íäñýí òîäîðõîé-
ëîã÷óóä; õ¿÷èí ç¿éë¿¿äèéã, òóõàéëáàë òºëáºðèéí áàëàíñèéí
ñòàòèñòèê ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã àøèãëàí ìåíåæåð¿¿ä âàëþòûí
õàíøíû õºäºë㺺íèéã õýðõýí òààìàãëàõ; áèçíåñèéí øèéäâý-
ð¿¿ä äýõ âàëþòûí õàíøíû õºäºë㺺í íºëººëºë;
Ãàäààä âàëþòûí çàõ çýýë, Vehicle âàëþò, Âàëþòûí õàíø, Óíàëò,
×àíãàðàëò, Áîäèò âàëþòûí õàíø, Àðáèòðàæ, Ñïîò õàíø,
Ôîðâàðä õàíø, Ôîðâàðäûí õîðîãäóóëàëò, Ôîðâàðäûí øàãíàë,
Âàëþòûí ñâîï, Ãàäààä âàëþòûí ôüþ÷åðñ, Ãàäààä âà-ëþòûí
îïöèîí, Ãàäààä âàëþòûí ðèñê, Õåäæèíã, Ñïåêóëÿöè; Òîãòâîðòîé
ñïåêóëÿöè, Òîãòâîðã¿é ñïåêóëÿöè, Çýýëèéí õ¿¿-ãèéí àðáèòðàæ,
Õàìãààëàãäààã¿é çýýëèéí õ¿¿ãèéí àðáèòðàæ, Õàìãààëàãäñàí
çýýëèéí õ¿¿ãèéí àðáèòðàæ, Çýýëèéí õ¿¿ãèéí òýíöâýðò áàéäàë,
Ãàäààä âàëþòûí çàõ çýýëèéí ¿ð àøèã, Õóäàë-äààíû áà óÿí õàòàí
õàíäëàãà, Õóäàëäàí àâàõ ÷àäâàðûí òýíö-âýðò áàéäëûí îíîë
(PPP), Íýã ¿íèéí õóóëü, ̺íãºíèé õàíä-ëàãà, Âàëþòûí õàíøíû
overshooting, Áàãö áàëàíñûí õàíäëàãà;
XI
ÃØÕÎ-íä õàíäàõ ÇÃ-
èéí õàíäëàãà
(Òºëáºðèéí áàëàíñ)
¯Ä¯-èéí îðîëöîã÷äûí çîðèëãóóäûí çºð÷èë人í; ¯Ä¯-èéí ¿éë
àæèëëàãààã ¿íýëýõýä òóëãàðäàã àñóóäëóóä; ¯Ä¯-¿¿äýä íºëºº-ëºõ
ººðèéí /home/ áîëîí ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áàéãàà óëñ áóþó
ýçýí óëñ /host/-ûí ãîë ýäèéí çàñãèéí íºëººëë¿¿ä(òºë-áºðèéí
áàëàíñ, ºñºëò ã.ì); ¯Ä¯-¿¿äèéí òàëààðõ ¿íäñýí ø¿¿ìæëýë¿¿ä;
¯Ä¯-èéí ¿éë àæèëëàãààíû õ¿ðýýí äýõ óëñ òº-ðèéí ¿íäñýí
ìàðãààíû òîéì;
Òºëáºðèéí áàëàíñ, Êðåäèò àæèë ã¿éëãýý, Äåáèò àæèë ã¿éëãýý,
Êàïèòàëûí îðîõ óðñãàë, Êàïèòàëûí ãàðàõ óðñãàë, Äàâõàð áè-
÷èëò, ¯ë íºõºãäºõ øèëæ¿¿ëãý, Ñòàòèñòèêûí çºð¿¿, Óðñãàë äàíñ,
Êàïèòàëûí äàíñ, Àâòîìèñòèê àæèë ã¿éëãýý, Çîõèöóó-ëàã÷ àæèë
ã¿éëãýý, Àëáàí ¸ñíû íººöèéí äàíñ, Àëáàí ¸ñíû òîî-öîîíû
áàëàíñ, Òºëáºðèéí áàëàíñûí õîìñäîë, Òºëáºðèéí áà-ëàíñûí
èë¿¿äýë, Îëîí óëñûí õºðí㺠îðóóëàëòûí áàéð ñóóðü;
XII
Óÿí õàòàí áà òîãòìîë
âàëþòûí õàíøíû
ñèñòåì äýõ ¿íèéí
çîõèöóóëàëòûí
ìåõàíèçì
Àâòîìàòèê çîõèöóóëàëòûí ìåõàíèçì, çîõèöóóëàëòûí áîäëîãî,
àâòîìàòèê ¿íèéí çîõèöóóëàëòûí ìåõàíèçì, àâòîìàòèê îðëîãûí
çîõèöóóëàëòûí ìåõàíèçì, äåâàëüâàöè, Ãîëëàíä ºâ÷èí,
òîãòâîðòîé (òîãòâîðã¿é) ãàäààä âàëþòûí çàõ çýýë, Ìàðøèë-
Ëåíåðèéí íºõöºë, J-ìóðóéí íºëºº, ÐÐÐ îíîë, íýã ¿íèéí õóóëü,
price-specie-flow ìåõàíèçì, ìºíãºíèé òîîí îíîë;
XIII
Îðëîãûí
çîõèöóóëàëòûí
ìåõàíèçì áà àâòîìàò
çîõèöóóëàëòûí
ñèíòåç
Õààëòòàé ýäèéí çàñàã, ¯íäýñíèé îðëîãûí òýíöâýðèéí ò¿âøèí,
øààðäëàãàòàé áà òºëºâëºñºí õºðºí㺠îðóóëàëò, ãàäààä
õóäàëäààíû ¿ðæ¿¿ëýã÷, ãàäààä repercussions, óÿí õàòàí áàéäëûí
õàíäëàãà, óóñàëòûí õàíäëàãà, øèëæ¿¿ëýëòèéí àñóóäëóóä,
àâòîìàòèê çîõèöóóëàëòûí ñèíòåç;
XIV
Íýýëòòýé ýäèéí
çàñàãòàé ¿åèéí
ìàêðî ýäèéí çàñàã:
Çîõèöóóëàëòûí
áîäëîãóóä
Äîòîîä áàëàíñ, ãàäààä áàëàíñ, çàðäàë-ººð÷ëºëòèéí áîäëîãî,
çàðäàë øèëæ¿¿ëýëòèéí áîäëîãî, øóóä õÿíàëò, ïèëëèïñ ìóðóé,
õóäàëäààíû õÿíàëò, âàëþòûí õÿíàëò, âàëþòûí îëîí õàíø;
XV
Íýýëòòýé ýäèéí
çàñàã-òàé ¿åèéí ¿íý
áà ãàðö: íèéò ýðýëò
áà íèéò íèéë¿¿ëýëò
Íèéò ýðýëò, íèéë¿¿ëýëòèéí ìóðóé; óðò õóãàöààíû íèéë¿¿ëýë-
òèéí ìóðóé, ãàðöûí áîäèò ò¿âøèí, áîãèíî õóãàöààíû íèéë¿¿-
ëýëòèéí ìóðóé, õ¿ëýýãäýæ áóé ¿íý, stagflation;
Áîëîâñðóóëñàí:……………………. ìàãèñòð Õ. Àðèóíàà

7. Õè÷ýýëèéí àãóóëãûã øèíý÷èëýõ áîëñîí øàëòãààí
Îëîí óëñûí áèçíåñèéí óäèðäëàãûí ìýðãýæëèéí õè÷ýýë áîëîõ ÂÀ316 êîäòîé “Îëîí óëñûí
áèçíåñèéí îð÷èí” õè÷ýýëèéí àãóóëãûã øèíý÷èëæ ººð÷èëñºí ãîë øàëòãààí íü:
Òóñ õè÷ýýëèéí àãóóëãûí äàðààõ ñýäâ¿¿ä íü ÂÀ323 êîäòîé “Îëîí óëñûí ýäèéí çàñàã” õè÷ýýëèéí
àãóóëãàòàé äàâõöäàã áàéíà. Äàâõöäàã ñýäâ¿¿ä:
 Îíîë áà èíñòèòóöèóä: Õóäàëäàà áà õºðºí㺠îðóóëàëò: Îëîí Óëñûí õóäàëäààíû îíîë
 Õóäàëäààí äàõü ÇÃ-ûí íºëººëºë
 Á¿ñèéí ýäèéí çàñãèéí èíòåãðàö÷èëàë áà õàìòûí õýëöýë
 Ãàäààäûí øóóä õºðºí㺠îðóóëàëò
 Äýëõèéí ñàíõ¿¿ãèéí îð÷èí: Ãàäààä âàëþòûí çàõ çýýë
 Âàëþòûí õàíøèéã òîäîðõîéëîõ
Èéìýýñ òóñ õî¸ð õè÷ýýëèéí àãóóëãûí äàâõöëûã àðèëãàæ, íýãòãýí ÂÀ316 êîäòîé “Îëîí óëñûí
áèçíåñèéí îð÷èí” õè÷ýýëèéí àãóóëãûã øèíý÷èëñýí áîëíî.