1. ASP.NET ëåêö ¹1
Интернэт, интернэт архитектур 1) Интернэт : Ýíý íü äýëõèéí õàìãèéí òîì êîìïüþòåðèéí
ñ¿ëæýý áºãººä èíòåðíýòýä õîëáîãäîõûí òóëä çààâàë èíòåðíýò ð¿¿ õîëáîíäîõ àëáàã¿é áºãººä
èíòåðíýòýä õîëáîîòîé ëîêàëü ñ¿ëæýýíä õîëáîãäñîíîîð ýíýõ¿¿ øààðäëàãà õàíãàãäàíà. ßìàð
íýãýí õýðýãëýã÷ èíòåðíýòýä õîëáîãäîæ áàéíà ãýäýã íü òóõàéí õýðýãëýã÷ ººðèéí ISP – èéí
(Internet Service Provider) ëîêàëü ñ¿ëæýý ð¿¿ õîëáîãäîæ áàéíà ãýñýí ¿ã þì. Èíòåðíýò íü
äàðààõ ¿éë÷èëãýýí¿¿äèéã ÿâóóëäàã. ¯¿íä:
Telnet – Àëñûí çàéíààñ õàíäàõ
SMTP – Simple Mail Transmission Protocol
Archie – HTTP äýýð ¿íäñýëýãäñýí ìýäýýëýëòýé àæèëëàõ
WAIS – Wide Area Information Service
NNTP – Network News Transfer Protocol
NTP – Network Times Protocol
Èíòåðíýòèéí òàðõàëò
ASP.NET ëåêö ¹6
IIS áóþó Internet Information Services èéí òóõàé
Ýíý IIS áóþó Internet Information Service íü Microsoft êîìïàíè á¿òýýñýí Microsoft
Windows ñåðâåð äýýð èíòåðíýòýä ñóóðèëñàí ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëäýã âýá ñåðâåð þì.
Ýíýõ¿¿ ñåðâåð íü õýðýãëýýãýýðýý äýëõèéä õî¸ðäóãààð îðäîã áºãººä íýãä¿ðýýð áàéðàíä
Apache HTTP ñåðâåð îðäîã. 2008 îíû 11 ñàðûí áàéäëààð íèéò âýáèéí 34.49 õóâü íü òóõàéí
ñåðâåðèéã àøèãëàñàí áàéíà. Òóñ ñåðâåð íü FTP, FTPS, SMTP, NNTP áîëîí HTTP,
HTTPS àãóóëñàí áàéäàã.
Õóâèëáàðóóä
• IIS 1.0, Windows NT 3.51
• IIS 2.0, Windows NT 4.0

2. • IIS 3.0, Windows NT 4.0 Service Pack 3
• IIS 4.0, Windows NT 4.0 Option Pack
• IIS 5.0, Windows 2000
• IIS 5.1, Windows XP Professional, Windows XP Media Center Edition
• IIS 6.0, Windows Server 2003 áà Windows XP Professional x64 Edition
• IIS 7.0, Windows Server 2008 áà Windows Vista (Business, Enterprise, Ultimate
Editions)
• IIS 7.5, Windows Server 2008 R2 (Beta) and Windows 7 (Beta)
Ò¿¿õýí çàìíàë
Microsoft èéí àíõíû âýá ñåðâåðèéí øèíæèëãýý ñóäëàãààíû òºñëèéã Scotland äàõü
Edingburgh – èéí Èõ Ñóðãóóëèéí Åâðîïûí Microsoft Windows NT академийн òºâ
õýðýãæ¿¿ëñýí. Èéíõ¿¿ Windows NT 3.51 õóâèëáàðààñ ýõëýí Internet Information
Services – èéã íýìýëò áîëãîí ñóóëãàõ áîëîìæòîé áîëñîí. IIS 3.0 îîñ ýõëýí Active Server
Pages äèíàìèê ñêðèïò ãàðñàí.
Microsoft âýá ïëàòôîðì
Microsoft âýá ïëàòôîðì ñóóëãàõ íü ìàø õÿëáàð äàðààõ ç¿éëñèéã àãóóëíà:
• IIS
• Visual Web Developer 2008 Express Edition
• SQL Server 2008 Express Edition
• Microsoft .NET Framework
• Silverlight Tools for Visual Studio
Òóñ âýá ïëàòïîðìûã äýìæèõ ¿éëäëèéí ñèñòåì¿¿ä: Windows Vista RTM, Windows Vista
SP1, Windows XP, Windows Server 2003, Windows Server 2008 Supported
Architectures: x86 and 64-bit
Ñóóëãàõ áîëîí àøèãëàõ
Start --> Settings --> Control Panel --> Add or Remove Programs --> Add/Remove
Windows Components
"Internet Information Services (IIS)" ãýñýí ñîíãîëòûã ñîíãî.
“Next” òîâ÷ äàðàõàä Insert CD ãýñýí ìýäýýëýë ãàðíà. Ýíý ¿åä òà XP ¿éëäëèéí ñèñòåìòýé
CD ãýý CD-ROM íäîî õèéãýýä OK äàðñíààð ñóóëãàæ ýõýëíý. Çà îäîî áèäíèé ñóóëãàñàí
ç¿éë ìààíü àæèëëàæ áàéãàà ýñýõèéã øàëãàÿ. Start --> Run --> Type in "cmd" DOS êîìàíä
õýñýãò “netstat -a” ãýæ áè÷ýýä ENTER òîâ÷ äàð. Ftp, smtp, http, áîëîí HTTPS ã áýëýí
áóþó active ãýñýí ìýäýýëýë ãàðíà. Îäîî âýá ñåðâåðèéí àæèëëàæ áàéãàà ýñýõèéã øàëãàÿ.
ªºðèéí àøèãëàäàã âýá áðîóçåðýý /Firefox, IE-Internet Explorer / íýýãýýä Address õýñýãò
http://localhost/localstart.asp ãýæ áè÷ýýä ENTER äàð.
ªºð áóñàä íýìýëò òîõèðãîî õèéõ øààðäëàãàòàé.
Start -> Settings -> Control Panel -> Administrative Tools -> Internet Information
Services
Òà ººðèéí êîìïüþòåð íýð äýýð äàðàõàä âýá ñàéòóóä õàðàãäàíà. Òà çàðìûã íü /web, FTP,
SMTP/ áàðóóí òîâ÷îî äàðæ ò¿ð çîãñîîæ, çîãñîîæ áîëíî. Âýá ñàéòóóäûí ¿íäñýí òîõèðãîî áîëîí
øèíæ ÷àíàðóóäûã ººð÷ëºõ人 “Default Web Site” äýýð áàðóóí òîâ÷îî äàðààä Properties
ñîíãîëòûã ñîíãî.
Web Site öýñ

3. • Description – òàéëáàð
• IP Address – òàíû êîìïüþòåðèéí IP õàÿã
• TCP Port – ýíý ñóóëãàñíû äàðàà 80 áàéõ áà õýðâýý òà øààðäëàãàòàé áîë ººð÷èëæ áîëíî.
Õýðýâ òà 8080 áîëãîæ ººð÷èëñºí áîë http://localhost:8080/myweb ãýæ àøèãëàíà.
• Connections - õîëáîëòûí õ¿ëýýëãèéí õóãàöàà òóõàéí õóãàöààíä õîëáîëò õèéãäýíý.
• Enable logging – ýíý âýá ñàéòûí õàíäàëòûí á¿ðòãýë õèéæ ýñýõèéã áîëîí òóõàéí
á¿ðòãýëèéã ÿìàð òºðëèéí ôàéëààð õàäãàëàõ òîõèðãîî
Home Directory öýñ
• Local Path – Ýíý íü òàíû âýá ñàéòûí êîäûí áàéðëàëûã çààæ ºãíº.
• Write – òóõàéí êîä õýñãèéí õàâòàñàíä áè÷èëò õèéõ áóþó ôàéë õóóëàõ ººð÷ëºëò õèé áîëîõ
ýñýõ
• Directory Browsing – Òóõàéí âýáèéí êîäûí õàâòàñóóä ðóó õàíäàæ áîëîõ ýñýõ
Documents öýñ
Ýíý öýñýíä âýá ñàéòûã äóóäàõàä ýõýëæ äóóäàãäàõ ôàéëûã á¿ðòãýõ õýñýã
Server Extensions öýñ
The FTP service. In Internet Information Services, click on "FTP Sites" to see the status
of your FTP server. Default FTP Site äýýð áàðóóí òîâ÷îî äàðààä Properties ñîíãîëòûã
ñîíãî.
FTP Site öýñ
• Description – íýðèéã äóðûí íýðýý𠺺ð÷èëíº.
• IP Address – òàíû êîìïüþòåðèéí IP õàÿã
• TCP Port -
• Connections - õîëáîëòûí õ¿ëýýëãèéí õóãàöàà õàìãèéí èõäýý 10 õîëáîëò õèéãäýíý.
• Log Files –
• Current Sessions – æàãñààëòàí äàõ õ¿ì¿¿ñ âýá ñàéòàíä çî÷ëîõ
Security Accounts öýñ
• Allow Anonymous Connections – This depend on what you want to do with your FTP
server.
• Username - This is the account name that is given to the ftp user. It takes the form
"IUSR_(your computer name)". Do not delete this account in your control panel
otherwise people will not be able to use any of your Internet Services.
• FTP Site Operators - Controls who gets to administer your FTP site.
Tab: Messages
• Welcome: Type in your greeting or leave it blank.
• Exit: Same as Welcome
• Maximum connections: Insert any number less than 10 since you're capped at 10. If you
have 10 ftp connections, that means that nobody will be able to visit your website since
the ftp and web both share 10 connections together.
Tab: Home Directory

4. • Local path: This you can change. Actually it makes more sense to make the root FTP
directory one level up from your website since you will probably administer your website
using FTP.
The SMTP service. In Internet Information Services, click on "Default SMTP Virtual
Server" to see the status of your FTP server.
Email! Before the email will work correctly, we must setup a few things.
Click on "Default SMTP Virtual Server" and then click on "Domains". Right click on
"Domains" and select "New" -> "Domain"
A wizard pops up and then you should click on "Alias" then "Next".
Type in the domain name that the email server should respond to. In my case, it's
"dslwebserver.com". Click "Finish".
Right click on "Default SMTP Virtual Server" then select "Properties". Most of these
functions depend on what your needs are. You can simply experiment with the settings
and keep sending email to yourself to see if the changes work for you.
Tab: Access
• You may have to play with the "Relay" settings to allow computers on your network to
use the SMTP server to relay mail out. Make sure you check these settings carefully since
you don't want to be an open relay for spam.
ASP.NET ëåêö ¹5
Ñóóëãàõ òºðºë Øààðäëàãàòàé çàé
Full Installation 270MB
Typical Installation 250MB
Client Tools 100MB
Analysis Services 30-50MB
English Query 80MB
Äýýðõ çàé íü çºâõºí ïðîãðàì ñóóëãàõàä øààðäëàãàòàé çàé. Äýýð íü òàíû ºãºãäëèéí ñàíãèéí
õýìæýýíýýñ õàìààð÷ äèñêýíä íýìýëò çàé õýðýãòýé áîëíî.
2. Ïðîãðàì õàíãàìæèéí øààðäëàãà : SQL Server – èéí ÿìàð õóâèëáàð ñîíãîñíîîñ õàìààð÷ ººð
ººð ¿éëäëèéí ñèñòåìä òîõèðîí àæèëëàõ òóë ñóóëãàõààñ ºìíº õóâèëáàð áîëîí ¿éëäëèéí
ñèñòåìèéã àíõààðàõ õýðýãòýé.
Ïðîãðàìûí ìîäóëü Typical Minimum Custom

5. ªãºãäëèéí ñàíãèéí ñåðâåð Áàéãàà Áàéãàà Ñîíãîëòîîð
Öààøèä ñàéæðóóëàõ áîëîìæ Áàéãàà Áàéõã¿é Ñîíãîëòîîð
Replication Áàéãàà Áàéãàà Ñîíãîëòîîð
Òåêñò á¿òíýýð õàéõ Áàéãàà Áàéõã¿é Ñîíãîëòîîð
Õýðýãëýã÷ óäèðäàõ
õýðýãñýë
Áàéãàà Áàéõã¿é Áàéõã¿é
Õýðýãëýã÷òýé õîëáîãäîõ Áàéãàà Áàéãàà Áàéãàà
Online íîì Áàéãàà Áàéõã¿é Ñîíãîëòîîð
Development tools
Ǻâõºí debugger
õýëáýðýýð
Áàéõã¿é Tools –èéí ñîíãîëòóóä
Æèøýý êîäóóä Áàéõã¿é Áàéõã¿é Æèøýýíèé ñîíãîëòóóä
Æèøýýíèé òîõèðóóëãà Áàéãàà Áàéãàà Òîõèðóóëãûí ñîíãîëòóóä
Àíõäàã÷ òîõèðóóëãà áîëîõ Use the same account for each service. Auto start SQL server
service òîõèðóóëãûã ñîíãîãäñîí áîë SQL Server áîëîí SQL Server Agent õî¸óëàà äîìàéí
õýëáýðýýð àæèëëàõààð áàéäàã.
Install øàëãàõ
Install õèéæ äóóññàíû äàðàà SQL server á¿ðýí ñóóñàí ýñýõ, ñèñòåìèéí ºãºãäëèéí ñàíãóóä
çºâ ãàçàðò áàéãàà ýñýõ, á¿ðä¿¿ëýã÷, óäèðäàã÷ ïðîãðàìóóä ñóóñàí ýñýõ, çîãñîîõ, ò¿ð
çîãñîîæ áîëîõ ýñýõ, ºãºãäëèéí áààçòàé õîëáîãäîæ ýíãèéí query ãàðãàæ áîëîõ ýñýõèéã
øàëãàíà. Õýðýâ install õèéõ ÿâöàä ÿìàð íýãýí àëäààíû ìýäýýëýë ãàðààã¿é áîë ñóóëãàõ
ÿâöàä îðóóëñàí ìýäýýëëèéí äàãóó ôîëäåð ¿¿ññýí ýñýõèéã Explorer-îîð, Start menu-ä
õýðýãòýé Tools áàéãàà ýñýõ, ìºí Control panel-ä òîõèðãîî çºâ ýñýõèéã õàðàõàä áîëíî.
ASP.NET ëåêö ¹4
Êîäòîé àæèëëàõ
Êîäûí õýñýã ãýäýã íü Visual Basic àøèãëàæ áàéãàà òîõèîëäîëä .vb õàðèí CSharp äýýð
áè÷èæ áàéãàà áîë .cs ôàéë áàéäàã. Êîäûí ôàéë íü êëàññ áàéäàã áºãººä ASPX ôàéëòàéãàà
õîëáîæ ºãñºí áàéäàã. /<%@ Page Language="C#" AutoEventWireup="true"
CodeFile="Default.aspx.cs" Inherits="_Default" %>/
CodeFile="Default.aspx.cs" íü òóõàéí ôàéëûí íýð Inherits="_Default" òóõàéí êëàññûí íýð.
Êîä áóþó êîäûí ôàéëûã êëàññ ãýæ íýðøèå. ASPX òºðºëòýé ôàéë íü Web form ôàéë þì.

6. Òèéìýýñ õýðýãëýõýä àìàð õýìýýí ôîðì ãýæ íýðøèå. Êëàññ íü ôîðì ôàéëûã ¿¿ñãýõýä òóõàéí
ôàéëûã íýðòýé àäèë êëàññ áîëîí ôàéë ¿¿ñäýã. Ôîðìîîñ òóõàéí õîëáîãäñîí êëàññèéã íýýæ
õàðàõäàà F7 òîâ÷ëóóðûã àøèãëàíà. Êëàññûã äàíãààð íü ¿¿ñãýõ /file->new->file->class/
áîëîìæòîé áºãººä òóõàéí òîõèîëäîëä APP_CODE ãýñýí íýðòýé õàâòàñ ¿¿ñãýõ ¿¿? ãýæ
òàíèàñ àñóóíà. ¯¿ñãýñýí òîõèîëäîëä òàíû ¿¿ñãýñýí êëàññûã òóõàéí âýá àëü ÷ êëàññ äîòîð
àøèãëàõ áîëîìæòîé áîëíî. /APP_CODE/ õàâòàñ äîòîð áàéãàà á¿õ êëàññóóäûã âýáèéí á¿õ
êëàññóóäàä àøèãëàõ áîëîìæòîé. Ýíý íü òà ººðèéí áè÷ñýí ôóíêö áîëîí êëàññóóäûã òóõàéí
õàâòàñàíä õèéñíýýð âýáèéí á¿õ êëàññóóäàä àøèãëàñíààð êîäûã äàâõöàë áóþó òà íýã êîä
áóþó ôóíêöèéã äàõèí áè÷èõã¿é ãýñýí ¿ã. Ýñðýã òîõèîëäîëä APP_CODE õàâòàñûã
¿¿ñãýõã¿é áîë òóõàéí òóõàéí êëàññûã á¿õ êëàññóóä äýýð àøèãëàõ áîëîìæã¿é þì.
Êëàññ ôàéëûí á¿òýö
Csharp êîäûí êëàññòàé àäèë áºãººä ÿëãàà íü òóõàéí êëàññ íü System.Web.UI.Page
êëàññààñ óäàìøñàí áàéäàã. Êëàññààñ ôîðìûí event áóþó ¿éëäë¿¿äèéã àøèëëóóëæ
êîíòðîëóóäòàé àæèëëàíà.
Êîäîîñ Êîíòðîë ¿¿ñãýõ
Êîäîîñ êîíòðîë ¿¿ñãýõäýý òóõàéí êîíòðîëëûí êëàññûã àøèãëàíà. /Êîíòðîë íü ñèñòåìèéí Web
UI áóþó web User Interface èéí êëàññ þì. / Òóõàéí êëàññûã àøèãëàíà ¿¿ñãýíý. Æèøýýí
äýýð òàéëáàðëàâàë èë¿¿ îéëãîìæòîé áîëîâ óó. Äýýðõ æèøýýí äýýð Page Load /Page Load
ôóíêö íü âýá ôîðìûã äóóäàõàä àæèëëàäàã þì. / ¯éëäýë äýýð Label êëàññûã àøèãëàí lbl1
îáüåêò ¿¿ñãýí òóõàéí îáüåêòûí Text-ä óòãà îíîîãîîä form1 äýýðýý íýìæ áàéíà.
Õýðýãëýã÷èéí êîíòðîë áóþó Web User Control
Õýðýãëýã÷èéí êîíòðîë íü æèæèã áóþó áàãàñãàñàí âýá ôîðì þì. Õýðýãëýã÷èéí êîíòðîëûã
àøèãëàñíààð ôîðìûí êîä ýì öýãöòýé æèæèã áîëäîã áà íýã èæèë êîäûã îëîí ôîðì äýýð àøèãëàæ
áàéãàà áîë ò¿¿íèéãýý õýðýãëýã÷èéí êîíòðîë áîëãîñíîîð áè÷èãëýë áàãàñíà ãýñýí ¿ã. ̺í
õýðýãëýã÷èéí êîíòðîë íü HTML òîëãîé áîëîí áèå õýñýã áàéäàãã¿é. Ǻâõºí êîä ôàéëàà áîëîí
êëàññòàé õîëáîñîí õýñýã áàéäàã. Õýðýãëýã÷èéí õýðýãëýõäýý ôîðì äýýð íýìæ õýðýãëýíý.
Ýõëýýä õýðýãëýã÷èéí êîíòðîëîîî ¿¿ñãýå.
File->new->file->Web User Control
Õýðýãëýã÷èéí êîíòðîë
Ôîðì äýýð íýìýõäýý ôîðìûí äèçàéí ðóó øèëæèí òóõàéí õýðýãëýã÷èéí êîíòðîë ôàéëàà ÷èð÷
òàâèíà. ×èð÷ òàâüñíààð äàðààõ êîä ôîðì äýýð ¿¿ñíý. Òèéìýýñ õýðýãëýã÷èéí êîíòðîëûã
íýìýõäýý ÷èð÷ òàâüõààñ ãàäíà êîäûã áè÷èæ ºã÷ áîëíî ãýñýí ¿ã.
Ìàñòåð õóóäàñ
Ìàñòåð õóóäàñ íü âýá õèéõýä àìàð õÿëáàð áîëãîõîä çîðèóëàãäñàí. Ìàñòåð õóóäàñ äýýð
áè÷èãäñýí êîíòðîë áîëîí êîäóóä òóõàéí ìàñòåð õóóäàñòàé õîëáîãäñîí á¿õ ôîðìóóä äýýð
õàðàãäàíà. Íýã ¸ñîíäîî ìàñòåð õóóäàñíû çààñàí áàéðëàë äýýð òóõàéí ôîðìûí êîíòðîëóóä
íýìýãäýæ õàðàãäàíà ãýñýí ¿ã. Ìàñòåð õóóäàñ àøèãëàõûí äàâóó òàë íü òóõàéí âýáèéí òîëãîé
õýñýã, öýñ, õºë õýñýã íü ìàñòåð õóóäñàí äýýð áàéðëàíà. Èíãýñíýýð òîëãîé õýñýã, öýñ, õºë
õýñãèéí êîä íýã ãàçàð áàéíà òýãõýýð òà òýäãýýðèéí êîäûã ôîðì áîëãîí äýýð áè÷èõ
øààðäëàãàã¿é áîëæ áàéíà.
Ìàñòåð õóóäñûã ¿¿ñãýæ àøèãëàõäàà: File->new->file-> Master page Õýñýãò ôîðìûí

7. êîíòðîëóóä áàéðëàõ áîëíî. Øèíýýð âýá ôîðì íýìýõäýý Select master page ãýñýí õýñãèéã
ñîíãîæ òóõàéí ìàñòåð õóóäñàà ñîíãîæ ºãíº. Òýãñíýýð òóõàéí ôîðì ContentPlaceHolder òîé
õîëáîãäîæ áàéíà.
ASP.NET ëåêö ¹2
ASP.NET-ийн тухай
ASP.NET нь вэб программ (web appliction) vvсгэхэд зориулагдсан. Энэ нь ASP
(Active Server Pages)-ийн бvх боломжууд дээр нэмж COM (Component Object
Model) контролууд ба RAD (Rapid Application Development) технологийг UI (user
interface)-жуулж загварчлахад зориулан оруулсан. Мэдээж vvний vр дvнд маш
хурдан, єргєн боломжтойгоор вэбийг хєгжvvлэх юм.
ASP.NET-ийн ¿¿ñýë õºãæèë
ASP – èéã àíõ 1996 îíä Microsoft êîðïîðàöè ãàðãàñàí. Ýíý íü õàðüöàíãóé øèíý òåõíîëîãè áà
ºìíºõ õóâèëáàðûã íü õºãæ¿¿ëýí ãàðãàñàí. ASP – èéã 2 ¿å øàòàíä õºãæ¿¿ëäýã. ¯¿íä:
• Common Gateway Interface (CGI) – õýðýãëýã÷èéí èíòåðôåéñ
• Interner Server Application Programming Interface (ISAPI) – ïðîãðàìûí èíòåðôåéñ
̺í 1998 îíä ASP – èéí øèíý õóâèëáàðûã ãàðãàñàí áà ýíý íü ASP 2.0 õóâèëáàð þì. ¯¿íèé
äàðààãààð 2.0 õóâèëáàðûã íü ººð÷ëºí ñàéæðóóëæ ASP 3.0 õóâèëáàðûã ãàðãàñàí áà ýíý íü
ïëàòôîðì õàìààðàëã¿é àæèëëàäàã áîëñîí.
Web Form-ууд
Web Form-ууд нь ASP.NET-ын амин сvнс нь юм. Web Form-ууд Windows Form-
уудтай маш тєстэй. Є.х тvvн дээр оршиж буй контролууд нь property, method, event-
vvдээр хангагдсан. Web Form-ууд нь харагдах хэсгийг агуулсан .ASPX єргєтгєлтэй
файл, формын код хэсэг нь класс файлд хадгалагдана.
Хуудас хэрэглэгчийн браузераас дуудагдахад .ASPX хуудас, классыг буй DLL
файлын хамт санах ойд ачаалагдана. Энэ vед init болон load vзэгдлvvд vvсэх болно.
Init vзэгдэл нь .NET Framwork-ын дотоод зохицуулалтын vед vvснэ. Харин Load
vзэгдэл нь хуудсыг хамгийн анх дуудагдахад, эсвэл хэрэглэгч дарсан товчлуур
болон бусад контолын нєлєєгєєр дахин унших vед дуудагдана. Хуудас бvрэн
хэрэглэгдээд дууссан бол Unload vзэгдэл vvсэн санах ойгоос чєлєєлєгдєх болно.
Хэрэглэгч Web Form-ын товчлуур дээр дарах vед энэ нь сервер лvv дамжин,
хуудасны бvх мэдээлэл ижил хуудас руу байрлуулагдан, хуудас дахин vvсэн,
vзэгдэл ажиллах болно.
Контролд тулгуурласан програмчлал
Контролд тулгуурласан програмчлал нь энгийн програмчлалтай нэгэн ижил
ойлголт. Десктоп програм хангамжийн сангууд контролд тулгуурласан
програмчлалд ашиглагддаг. Програмчлал —Програм нь контролуудын цуглуулгаас
тогтоно Контрол бүр нь өөр өөрийн үүрэгтэй. Хөгжүүлэгч контролуудын
онцлогоос хамааран ашиглах боломжтой

8. Веб програм хийх контролд тулгуурласан програмчлал
ASP.NET технологи нь веб програм хөгжүүлэхэд контролд тулгуурласан
програмчлалыг ашиглана
• Server-side обьектуудыг хуудас дээр үүсгэнэ
• Server-side обьектууд нь HTML байдлаар харагдана
• HTTP стандартын Request/Response архитектур дээр суурилна
Зарим десктоп програмын ойлголтуудыг агуулна
Server-side контролууд
Веб форм нь:
• Server-side сервер дээр байрладаг бөгөөд хэрэглэгчид HTML байдлаар харагдана.
• HTML-дrunat=server бичлэгийгашиглан .aspxхуудас тодорхойлно
• Server-side код нь ID ашиглан тодорхойлогддог
• Контролууд нь Page классаас удамшсан өөрийн классд гишүүн өгөгдөл болж
нэмэгддэг.
Server-side контролууд төлөвөө удирдах боломжтой
• GET request –ээр хуудас анхны утгаа авдаг (URL)
• POST request –ээр POST body-д тодорхойлсон утгуудыг илгээнэ
HTML контролууд
Та HTML контролуудыг FrontPage болон бусад редакторуудыг ашиглан хэрхэн
vvсгэж ашиглахыг мэдэх биз ээ. Web Form-ууд дээр ч мєн vvнийг хэрэглэх
боломжтой. Жишээ нь та textbox vvсгэх гэж буй бол дараах кодыг "<", ">"
хашилтанд бичнэ. input type=”text” id=txtFirstName size=25. Дараах контрол vvснэ.
VS.Net хэрэглэн vvсгэж буй бол Toolbox цонхоос (HTML tab) TextField-ийг сонгон,
HTML хуудас дээр зурахад хангалттай. Ta ID-г контрол бvрдээ оноож єгснєєр
client-side JavaScript кодыг бичиж vзэгдлvvдийг ашиглах боломжтой болно.
Жишээ нь:
OnBlur - контрол фокусаа алдах vед
OnChange – контролын утга єєрчлєгдєхєд
OnClick – контрол дээр товшилт хийхэд
OnFocus – контрол фокустай болоход
OnMouseOver – хулгана контрол дээгvvр зєєгдєхєд
Web Service-vvд
ASP.NET-ийн єєр нэг чанар бол Web Service-vvдийг vvсгэх. Web Service нь HTTP
интерфайсээс дуудагддаг объект юм. Энэ объект нь янз бvрийн vйлчилгээ vзvvлдэг
ба ямар ч єгєгдлийг XML форматаар буцаадаг. Энэ объект нь SOAP (Simplified
Object Access Protocol)-оор дамжин дуудах процедурын нэр, процедурын параметр
руу дамжуулах єгєгдєл бvхий зарим XML-ийг дуудагддаг. Web Service нь .NET-ийн
ямар ч хэл дээр бичигдэн, аль платформ дээр ажиллана. Web Service-ийг .NET дээр
vvсгэхэд Public method-ууд бvхий класс vvснэ. Энэ Public method бvр нь Web
Service vзvvлэхэд дуудагддаг. Та .NET дээр vvсгэсэн Web Service-ийг компляци
хийхэд холбоо бvхий файлууд автоматаар vvсэх болно. Энэ файлууд нь Web

9. Service-ийн танилцуулга, Web Service-ийг нээж олоход хэрэглэгдэнэ.
PHP болон бусад Вэб програмчлалын хэлvvдийн ялгаа
PHP is a server-side, cross-platform, HTML embedded scripting language. РНР бол
сэрвер талын, платформ хамааралгvй, HTML холилдсон, вэб хэл. Дээрх
тодорхойлолтыг тайлбарлъя.
1. Сэрвер талын -- Бvх РНР кодууд сэрвер дээр байрлах бeгeeд сэрвер дээр eгeгдeл
нь гvйцэтгэгдэнэ.
2. Платформ хамааралгvй -- РНР кодыг Unix, Windows NT, Macintosh болон бусад
vйлдлийн системтэй сэрвер дээр ажиллуулж болно.
3. HTML холилдсон -- РНР кодыг HTML кодын дотор хольж болно.
4. Вэб хэл -- Вэб хэл нь програмын хэлээс ялгаатай. Вэбийн хэлээр бичсэн програм
нь браузэрын туслалцаатайгаар ажилладаг бол програмын хэлээр бичсэн програм
eeрee биеэ дааж ажилладаг.
Тэгэхээр РНР бусад вэб хэлээс юугаараа давуутай вэ? Вэб барихад танд байгаа
бусад сонголтуудаас дурдвал HTML, CGI, ASP, JSP ба CFML.
1. HTML -- Hyper Text Markup Language
2. CGI -- Common Gateway Interface
3. ASP -- Active Server Pages
4. JSP -- Java Server Pages
5. CFML -- Cold Fusion Markup Language
РНР бусдаасаа хурдан, найдвартай ажилладаг, сурахад хялбар, олон vйлдэл
гvйцэтгэдэг, ёрeнхийдee "супер". Тэгэхээр бусад хэлний тухай тайлбарлахгvй бол
хангалтгvй сонсогдож байна. CGI код бичихийн тулд вэбмастер Perl, Python эсвэл
C зэрэг хэл мэддэг байх шаардлагатай. Дээрх хэлvvд бол вэб хэл биш, програмын
хэл. Програмын хэл сурахад цаг, хeдeлмeр, мeнгe их гарздана. Ёрдee л вэб програм
бичихийн тулд бvтэн програмын хэл сурах бол илvv vйлдэл. Хэрвээ вэбээс
програмчлал руу шилжих зорилготой байгаа нeхцeлд бол ондоо хэрэг. HTML хэл
бол вэбийг бvтээх хэл болохоос ямар нэг vйлдэл гvйцэтгэх чадваргvй. Иймээс
зeвхeн STATIC хуудас хийхэд хэрэглэнэ. ASP код бичихийн тулд вэбмастер Visual
Basic програмын хэлийн VB Script хэл эзэмшсэн байх шаардлагатай. ASP.NET нь
вэб программ (web appliction) vvсгэхэд зориулагдсан. Энэ нь ASP (Active Server
Pages)-ийн бvх боломжууд дээр нэмж COM (Component Object Model) контролууд
ба RAD (Rapid Application Development) технологийг UI (user interface)-жуулж
загварчлахад зориулан оруулсан. Мэдээж vvний vр дvнд маш хурдан, eргeн
боломжтойгоор вэбийг хeгжvvлэх юм. JSP бичихэд JAVA програмын хэл мэддэг
байх хэрэгтэй Энэ технологи нь Jakarta Tomcat web server-г ашигладаг.
Програмчлалын хэрэгслийн хувьд JDK буюу Java Development Kit-г ашигладаг. Энэ
нь .jsp eргeтгeлтэй файлыг Tomcat web server Java Run Time Enviromnet буюу JRE-г
ашиглан түүнийг боловсруулж үр дүнг web browser-руу илгээдэг. JSP технологийн
бусад web програмчлалын технологиудаас ялгагдах давуу тал нь тэрээр JDK-ийн
eндeр боломж бүхий классуудыг ашиглах болон eeр дээрээ Java-ийн сүлжээний
технологийг ашиглах бүрэн боломжийг олгож eгдeг. CFML Cold Fusion бол РНР -д
дeхeж ирнэ. Сурахад хялбар, HTML холилдсон вэб хэл. Тагуудыг ашиглаж
бичдэгээрээ бусдаасаа ялгаатай. Тэгэхээр зарим хvн JavaScript-н талаар бодож байж
магадгvй. JavaScript хэл бол сэрвер талын бус, хэрэглэгчийн талын вэб хэл. Иймээс

10. бидэнд хэрэгтэй гэж бодохгvй байна. Яагаад гэхээр бид нар гол нь сэрвер талын вэб
програм бичих талаар хойшдоо хэлэлцэх болно. РНР -ын жинхэнэ ид шид нь
датабэйстэй холбогдож дата буюу мэдээлэлтэй харьцах. Бусад сэрвер талын вэб
хэлvvдээс олон тeрлийн датабэйстэй холбогдож чаддагаараа онцлог.
Доор хэдхэнийг дурдвал:
MySQL
Oracle
Access
SQL
PostgreSQL
mSQL
SyBASE
...
Бусад жишээнээс дурдвал ASP хуудсууд Microsoft Access-тэй харьцдаг бa 2-
уулангийх нь ард Microsoft байж байхад РНР бараг бvх тeрлийн датабэйс
програмтай холбогдож чаддагаараа давуу.
Java Service Page
Java Service Page-нь Sun Solaris корпорацийн хөгжүүлэн бий болгосон Java
програмчлалын технологи дээр үндэслэсэн web програмчлалын хэрэгсэл юм. Энэ
технологи нь Jakarta Tomcat web server-г ашигладаг. Програмчлалын хэрэгслийн
хувьд JDK буюу Java Development Kit-г ашигладаг. Энэ нь .jsp өргөтгөлтэй файлыг
Tomcat web server Java Run Time Enviromnet буюу JRE-г ашиглан түүнийг
боловсруулж үр дүнг web browser-руу илгээдэг. Tomcat web server өөр нэг онцлог
тал нь өөрөө Apache web server-ийн хөгжлийн ондоо нэг хувилбар юм. Өөрөөр
хэлбэл Apache технологийг Java технологитой хамтран ашиглах бололцоог олгосон
явдал юм. JSP технологийн бусад web програмчлалын технологиудаас ялгагдах
давуу тал нь тэрээр JDK-ийн өндөр боломж бүхий классуудыг ашиглах болон өөр
дээрээ Java-ийн сүлжээний технологийг ашиглах бүрэн боломжийг олгож өгдөг.
JSP кодыг *.jsp өрөгөтгөлтэй файлд хадгалах бөгөөд ASP-ийн tag-ийг
хэрэглэдэггүй мөн PHP-ын tag-г хэрэглэдэггүй, шууд бичдэг. Server үүнийг java код
хэмээн таньж түүнийг compiler-т илгээж үр дүнг browser-т илгээдэг. ASP, PHP-ийн
адил код нь сервер дээр боловсруулагдаж хэрэглэгч рүү илгээгддэг. Иймээс
хэрэглэгч browser дээрээс кодыг харах боломжгүй байдаг. Хамгийн гол давуу чанар
нь Java технологийн хэрэгжилт бөгөөд Oracle, PostgreSql, Tyrix, MySql баазуудтай
болон аль ч төрлийн ODBC холболт хийсэн баазруу холбогдож чаддаг. Гэхдээ энэ
бүх боломжийг JSP ямар ч өөрчлөлтгүйгээр JDBC-г бүрэн авч ашигладаг.
Энд panel.tag file-д өөрийн гэсэн tag-г тодорхойлж түүнийгээ ene.jsp хуудсанаас <
%@ %> tag-ын тусламжтай tags гэсэн folder дахь бүх tag file-ийг import хийж
түүнийгээ ашигласан байна. Мөн өөр нэг давуу тал нь өөрийн үүсгэсэн tag-д
аргумент дамжуулах боломж юм.
JSP-Cookies
Cookie нь вэб серверээс клиент руу өгөгдлийг маш бага хэмжээгээр явуулж байдаг.
Cookie нь вэбээр аялах үед үүссэн клиент дээрх мэдээллийн нэг хэсэг бөгөөд text
төрлийн багахан файл юм. Мөн клиент дээр хадгалагдсан бага хэмжээний

11. өгөгдлийг ашиглан урьд нь хандаж байсан сайтыг таних. Cookie – хэрэглэгчийн
browser дээр ямар нэгэн хувьсагчийг үлдээх үйлдлийг хэлнэ. Хувьсагч нь тодорхой
утгатай эсвэл утгагүй байж болно. cookie тодорхой хугацааны дараа арилдаг байж
болно.
Вэб сайт дээр ямар нэгэн өгөгдөл гарч ирэхээс өмнө Setcookie дуудагдсан байх
ёстой.
Cookie class
JSP cookie нь javax.servlet.http.Cookie class-ийн нэг обьект юм. Энэ класс нь coolie-г
үүсгэдэг. Мэдээллийг бага багаар вэб браусер луу явуулж тэндээ хандгалан дараа
нь сервер луу буцаан илгээдэг.
Хэрэглэгийн IP хаяг олох
Тухайн хэрэглэгчийн IP хаягыг шалгаж мэдсэнээр аль улсаас холбогдож байгааг
мэдэж болдог. Мөн шаардлагатай бол дэлгэрэнгсй бусад мэдээлэлийг нь олж
болно.
$ip = getenv("REMOTE_ADDR");
print "Taны ip хаяг: ".$ip."";
$REMOTE_ADDR, $_SERVER["REMOTE_ADDR"];, getenv("REMOTE_ADDR");
эдгээр нь бvгд ижилхэн хэрэглэгчийн IP хаягийг олох vvрэгтэй.
Хуудас автоматаар шилжvvлэх
window.location="(http://javascriptkit.com"
//change below target URL to your own
var targetURL="http://namkhai.blogspot.com/"
//change the second to start counting down from
var countdownfrom=10
var currentsecond=document.redirect.redirect2.value=countdownfrom+1
function countredirect(){
if (currentsecond!=1){
currentsecond-=1
document.redirect.redirect2.value=currentsecond
}
else{
window.location=targetURL
return
}
setTimeout("countredirect()",1000)
}
countredirect()
IP хаягаар нь шvvж хандах эрхийг нь хаах
Жишээ нь: Манай компани ажилчдынхаа pc- г зарим сайтруу, мөн yahoo мессенжер
лүү орох эрхийг нь хаагсан байдаг.Бvр мэдээллийн технелогийн хэлтсийнхээ
хүмүүсийнхээ мессенжерийг хvртэл хаадаг шүү. Доорхи PHP код нь таны вэб
сайтыг хэрэглэгчдээс хэн нэг нь таалагдахгvй байгаа бол IP хаягаар нь шvvж

12. хандах эрхийг нь хязгаарлах болно
$filename = "blocked.txt" // 1
$handle = fopen($filename, "r"); // 2
$addr = fread($handle, filesize($filename));
fclose($handle);
$ip = $REMOTE_ADDR; // 3
if(eregi("|".$ip."|", $addr)){ // 4
echo "Та хандах эрхгvй. Таны сайтруу хандах эрхийг хаасан байна.";
exit(); // 5
}else{
echo "Тавтай морилно уу."; // 6
}
Эхлээд та ямар нэгэн .TXT (жишээ нь blocked.txt) төрлийн файл нээж vvсгээд тэр
дотроо хаах IP хаягнуудаа |192.168.1.1| гэх мэт бvтэцтэй бичих хэрэгтэй. Мэдээж
олон хаягыг vргэлжлvvлэн бичиж болно. / Ж.нь: |127.168.1.1||255.255.255.255||
192.168.1.255|/
1 - Хаагдсан IP хаягнуудыг бичиж хадгалсан TXT файлын нэр / өөр директорт
байгаа бол замыг нь цуг бичнэ/
2 - Энэ хэсэгт "blocked.txt" файлын агуулгыг $addr хувьсагчид олгож байна.
3 - Хэрэглэгчийн IP хаягыг олж байна.
4 - eregi(); функц нь тэмдэгт мөр дундаас зааж өгсөн тэмдэгтийг /мөр байж болно/
хайж шалгадаг ба хэрэв байвал TRUE байхгvй бол FALSE утга буцаадаг.
Манай энэ тохиолдолд Хэрэглэгчийн IP хаяг "blocked.txt" бичигдсэн эсэхийг
шалгаж байна.
5 - IP хаяг "blocked.txt" файлд бичигдсэн байгаа болохоор цааш хандах эрхийг хааж
байна. exit(); функц нь vйлдлийг шууд зогсоодог ба энэ мөрөөс цааш хуудас
уншигдахгvй шууд зогсоно. IP нь хаагдсан хэрэглэгч энэ мөрөөс цаашхи ямарч
мэдээлэл vзэж чадахгvй гэсэн vг.