1. СУИС-ийн “Оны шилдэг сурган
хүмүүжүүлжэгч
багш”шалгаруулалтанд СБС-ийн
хөгжмийн боловсролын тэнхимээс
нэр дэвшигч И.Болормаагын
ажлын үзүүлэлтийн тайлан

2. 1.1 Арга зүйн зөвлөмж 3ш
Шударга хөгжмийн хичээлээр оюутан суралцагчдад
зориулсан хөгжимдөх арга зүйн зөвлөмж I
 Шударга хөгжмийн хичээлээр оюутан суралцагчдад
зориулсан хөгжимдөх арга зүйн зөвлөмж II
 ”Sibelius 6“ нотны программ хэрэглэгчийн гарын
авлага
 Ардын хөгжмийн багш нарт зориулсан зэмсэг
судлалын хичээлийн хураангуй


3. Сургалтын арга зүйн зөвлөмжүүд

4.  Мэдээлэл
зүйн хичээлийн шагалтын тест
 Microsoft oficce-н хэрэглээний
программуудыг ашиглах заавар зөвлөмжүүд
 Шударга хөгжмийн хичээлийн үзүүлэн
самбар
 Шударга хөгжмийн хичээлийн арга зүйн
зөвлөмжүүд

6. Шударга хөгжмийн баруун зүүн гарын барил
тавил үзүүлэн самбар

7. өөрийн заадаг хичээлээс гадна
ардын хөгжмийн хичээлүүдийн файл
стандартыг бүхлээр нь оруулсан.Мөн
мэдээлэл зүйн хичээл ,зэмсэг судлалын
хичээлийн файл стандартыг хугацаанд
оруулсан.
 Заадаг хичээлүүдийн файл бүрдүүлэлтийг
хийж эрдмийн зөвлөлөөр батлуулсан.
 UNIMIS-т

13. 

Сургалтын хэрэглэгдхүүн урын сангын баяжилтаа байнга
шинэчилж ,баяжуулж ,шинийг санаачлан ажиллахыг зорьдог.
Сүүлийн жилүүдэд СБС-аас зохион байгуулж байгаа соѐлын төв,
ЕБ-ийн сургуулиудын дуу хөгжмийн багш нарын эчнээ сургалт
мэргэжил дээшлүүлэх түр сургалтуудад хичээл зааж байх явцад
суралцагчдын хүсэлт эрэлт хэрэгцээ нь “Ардын цөөн хөгжимд
бичигдсэнсуралцах тоглоход хялбар зохиолууд шаардлагатай
байгаа нь мэдрэгдсэн юмаа. Монголын радиогын алтан
фонд,алдарт ахмад хөгжмийн зохиолчдын ховордсон зохиол
бүтээлд судалгаа хийн ардын дууны найруулгын урын сантай
болсноор монгол ардын дуу ,баруун монгол ардын дууг
цөөхүүл хөгжимд найруулж бичсэн зохиолчдын зохиол бүтээл
,ардын цөөн хөгжимд

14. 

бичигдсэн суралцах тоглоход хялбар зохиолууд
найруулгуудыг эмхэтгэн гаргаснаар нь эхлэн суралцаж
байгаа оюутан суралцагч,шинээр байгуулагдаж байгаа
хамтлагуудад бага ч гэсэн тус нэмэр болохыг зорисон
билээ.Эмхэтгэлийн I,II-р хэсэгт 1960 ,1970-аад оны
хөгжмийн зохиолчдын 3-л 4-л хөгжимд зориулсан тоглоход
болон эхлэн суралцагчдад хялбар байдлаар найруулагдаж
зохиогдсоноороо онцлог юм.
Мөн радиогын алтан фондонд 1964 онд бичигдсэн
МАД”Дүүжий хуар”,”талд унасан жавар”,”Хээр
морь”,”Ванлий ”,”Мандах нар”зэрэг дуунуудыг
хөгжимчин Дарьзав,Балдан ,УГЗ Базаррагчаа алдарт
хөгжимчдын тоглосон зохиол бүтээлийг оюутан
суралцагчиддаа сонсуулан дууг нотлуулж даган
хөгжимдүүлснээр ардын дууны утга агуулга, үйл явдлыг
дүрслэн үзүүлэх нь хичээлийн үр дүнтэй хэрэглэгдхүүн
болж байна

16.  Шударга
хөгжмийн хөтөлбөр стандарт E.ME
223
 Шударга хөгжмийн хичээлийн стандарт
E.ME 224
 Шударга хөгжмйин хичээлийн стандартE.ME
235
 Шударга хөгжмийн хичээлийн стандартE.ME
236
 Мэдээлэл зүй хичээлийн стандартS.IT101
 Мэдээлэл зүй хичээлийн стандартS.IT102
 Зэмсэг судлалын дадлага хичээлийн стандарт

17. Мэдээлэл зүйн кабинетын сүлжээний доголдолыг
хэвийн үйл ажиллагаанд оруулсан.
 Тус кабинетын цахилгааны холболтын шугамыг
шинэчлэх шаардлагтайг сургуулийн зохиргаанд
санаачлан тавьснаар СБС-ийн бүх өрөө тасалгааны
доголдолтой монтаж бүрэн шинэчлэгдсэн.Сургалтын
технологийн шинэчлэлд сүүлийн үеийн кодоскопыг
нэвтрүүлснээр оюутануудад үзүүлэн таниулах материал
харуулах , үл харагдах жижиг зүйлийг томсгон харуулах
шаардлагтай зүйлийг бичиж томгон харуулах зэрэг олон
талын ач холбогдолтойгоороо хичээлийн үр дүнд
сайнаар нөлөөлөх хугаца алдахгүй байх сайн талтай .


20. Шударга хөгжмийн хичээлийн урын санд шинээр
жижиг гарын шударга хөгжмийг захиалан
хийлгүүлж шударгын хөгжмийн эгшиглэх
дуурьсалтанд гарсан өөрчлөлтийн улмаар дараагын
Аргил шударга хөгжим хийх санаа төрсөн.Бага
гарын шударгаар Ц.Алтанхуягийн “Хоѐр шударга ”хөгжмийг хоршин тоглож сургалтанд анх оруулсан.
 Мэдээлэл зүйн нотны программын хичээлийн
сургалтанд үндсэн хичээлийн программаас гадна
бусад студын хэрэглээний программыг хичээлийн
урын санд оруулж өгсөн.
 Жишээ: Auditition,cubes


21.  СУИС-ийн
СБСургууль дээр 2013 оны 03
сарын 04 нд “Шудран хөгжимдөхүй “багш
оюутаны хамтарсан тайлан тоглолтыг
хийсэн.
 Т.Сэр-одын “Фантазия”-шударга хөгжимд
зориулсан зохиолыг шударга хөгжмийн
ангийн оюутанууд анх удаа тоглож шударга
хөгжмийн хичээлийн уран бүтээлийн сан 1ээр нэмэгдсэн.

23. 
СБС-ын хөгжмийн боловсрлын тэнхим хөтөлбөрийн
магадлан итгэмжлэлд орохтой холбоотойгоор хөгжмийн
багшийн хичээлийн сургалтын төлөвлөгөөнд өөрчлөлт
шинэчлэл хийх шаардлага гарсан.Хөтөлбөрийн
өөрчлөлтөн дээр багын ахлагчаар ажилласан ба найрал
хөгжмийн удирдаач, найрал хөгжим судлал, найруулга
төгөлдөр хуур ардын хөгжмийн хичээлийн кредит цагыг
долоо хоногт 2 цагаар оруулах болгож олон улсын
жишигт ойртуулж өгсөнөөр сургалтын чанарт өөрчлөлт
орсон ба оюутаны сурах идэвхи сайжирсан.Судалгааг
БНХАУ-ын ӨМӨЗО, ОХУ-Чита хот,Германий Берлин
хотын урлагын их сургуулиас судалгаа авсан.

24.  СБС-ийн
хөгжмийн боловсорлын тэнхмийн
3-р дамжааны оюутан Х.Номинзул Герман
улсын Дортмантхотод болсон Urban nomatis
төслийн хүрээнд оюутануудын дунд зохион
байгуулагдсан ажилд амжиллтай оролцож
Германы оюутануудад үндэсний шударга
хөгжмөөрөө гоцлон хөгжимдөж үзүүлсэн нь
олны таашаал хүртсэн.

28. 

СУИС-ийн СБС-ийн хөгжмийн боловсролын тэнхмийн оюутануудын
дунд “Шилдэг хамтлаг”,”Тэргүүн тоглооч”шалгаруулах уралдааныг
анх санаачлан зохион байгуулаад даруй 6 жил болж байна. Энэ
тэмцээнд оюутанууд их өргөн оролцдог бөгөөд маш дуртай, хүсэн
хүлээдэг тэмцээний нэг болж ирсэн. Тухайн хөгжмийн уралдаан нь
оюутанд хөгжимөө сайн сурах идэвхи төрүүлхээс гадна өөрийгөө аль
зэрэг түвшинд байгаагаа мэдрэх ,олны өмнө нүүр хагарах ,дотоод
сэтгэлээ илэрхийлэх,хамтарч баг болж ажиллаж сурах зэрэг олон
талын ач холбогдол өгдгөөрөө давуу талтай .Тухайн тэмцээнийг
СУИС-ийн Хөгжим урлагын сургууль,ХБК-ийн багш нарыг урьж
шүүгчээр суулгадаг уламжлалтай .
Тус уралдаанд “Шилдэг хамтлаг” шалгаруулах уралдаанд Шударгын
эгшиг –хамтлаг 2-р байр эзэлсэн ба Тэргүүн тоглоочоор 2-р дамжааны
оюутан С.Шагайхүү шударга хөгжмөөр Шаравын”Буурал
морь”зохиолоор 1-р байр эзэлсэн амжилт гаргасан.

30.  СУИС-ийнСоѐлын
боовсролын сургуулийн
хөгжмийн боловсролын тэнхмийн
оюутануудын дунд “Шударгын эгшиг
чуулгыг байгуулах төсөл
 Нийслэл Улаанбатар хотын ЕБС-ийн дунд
“Монгол ардын хөгжмийн наадмыгзохион
байгуулах төсөл

31. 






Шинэ бүтээл патентийн гэрчилгээ
Шинээр санаачлан хийсэн “Аргил шударга хөгжмийн
зэмсэг”патент гэрчилгээ удахгүй гарахаар зөвшөөрөгдсөн
байгаа.
Орчин цагийн цахим мэдээлэлээс авч үзэхэд Шударга /шанз/
хөгжмийн зэмсэг нь БНХАУ,ОХУ-ын Буриад улсуудад тархан
хэрэглэгдэж байна.
БНХАУ-д “Шансей”
Япон улсад “Шамисян”
ОХУ-ын Буриад улсад”Чанз”-гэж нэрлэгдэж байна.
Буриад улсын чанз нь чанз,тенор чанз,басс чанз гэх мэт хөг
хөгөлгөөний хувьд өөрчлөлт хийж өөрчилсөн бөгөөд эдгээр чанз
хөгжмийн зэмсгүүдэд орос ардын баллайк, домбра хөгжмийн
зэмсүүдийн адил лад тавьж суулган шударга хөгжмийн үндсэн
уламжлал хэлбэрийг нилээд өөрчилсөн байх юм.

32.  БНХАУ,Япон
улсад шударга хөгжмийн үндсэн
хэлбэр хэвээр агуулагдаж үлдсэн байна.
 Орос ардын найрал хөгжмийн Домра
хөгжмийн зэмсгийн баг нь товшвор хөгжмийн
зэмсэг бөгөөд баг дотроо Прима
,Альт,Тенор,баси гэж хэлбэр хөг хөгөлгөөний
олон хувилбар бүтцийг хийж баяжуулсны дээр
Казакийн “Домбр”-найрал хөгжмийн баг гэхэд
мөн адил Прима ,Альт,Тенор,баси домбр гэж
баяжилт хийн найрал хөгжимд хэрэглэж байгаа
байдлаас санаа авч шударга найрал хөгжмийн
хамтлагт аргил шударга хөгжмийг санаачлан
хийж оруулахыг зорьсон юм.

33. Аргил шударга хөгжмийн зэмсэг нь одоогийн
бидний хэрэглэж байгаа Шударга хөгжмийн
зэмсгийн уламжлагдан ирсэн бүтцийг
өөрчлөхгүйгээр толгой чих,хүзүү иш чавхдасууд
доод тэвх цар гэх бүтцийг агуулсан . Шударга
хөгжмийн зэмсгийн царыг 3 дахин томсгож хийсэн
бөгөөд энэ хөгжмийн зэмсгийг суугаа буюу
босоогоор тоглох боломжтой тулгуур тулгуур
суулгаж өгсөн бөгөөд иш, толшой тэвх ,чавхдасыг
хэмжээний хувьд шударга хөгжмийн үндсэн
хэлэрээс томсгожхийсэн бүтэцтэй юм.Аргил
шударгын хөгжимдөх цохиурыг шударга хөгжмийн
цохиурын уламжлалыг хадгалсан зөөлөвчтэй
цохиураар тоглох юм.
 Аргил шударга нь “фа” –түлхүүрт бичигдэх 3-н
чавхдастай .


35. гэсэн квинт квартын
зайгаар хөглөж шударга
хөгжмийн
найрал
хөгжмийн
хөгөөр
хөглөж
шударга
хөгжмийн
найрал
хөгжмийн хөгөлгөөний
уламжлалыг
баримталсан
бөгөөд
бичигдсэн эгшиг наймц
дор эгшиглэх шинжийг
агуулсан

36. 


зөөлөн , дунд зэргийн зөөлөн ,дунд зэргийн чага ,чанга гэх мэт
хүчдэлийн тэмдгүүд
-дан цохиолт, puzkoto,тремль, гулсаа гэх мэтбүх төрлийн
хэмнэлүүдийг илэрхийлэх тоглолтын аргуудыг илэрхийлэх
боломжтой.
Шударга найрал хөгжмийн хамтлагт эгшиглэлтийн хүчийг
нэмэгдүүлж ятган эгшиглүүлэх суурь эгшиглэлтийг
илрхийлэх,тоглолтын хэмнэлийг тодотгох хамсран хөгжимдөх
бусад хөгжмийн зэмсэгтэй хорших,чимэглэх,тоглох үүгийг
гүйцэтгэх боломжтой гэж үзнэ. Эхний удаа аргил шударга,бага
гарын шударгыг ажиглахын зэрэгцээ цаашид хөг баяжилтыг
нэмэгдүүлэхийн тулд альт шудргыг оруулах зорилготой бөгөөд
Аргил шударгад контрбас,их хуур ,вилончиль хөгжмийн
зэмсгүүдийн puzkoto тоглолтын орчныг хэрэглэхэд шаардагдах
“Грип” –суулгаж өгснөөр онцлог юм

37. Хэлний мэдлэгээ жил болгон дээшлүүлэх
сонирхолтой.
 Малайзи улсын Куала Лампур хотын “SLC”-олон
улсын хэлний сургалтын төвд 2 сарын хугацаатай
суралцсан .Суралцах хугацаандаа өөрийн англи
хэлний мэдлэгийн түвшингээ ахиулж шалгалт өгч 2
сертификаттай ирсэн.Мөн СУИС-иас зохион
байгуулсан “Англи хэл дээр илтгэл тавих” тухай 5
хоногийн семинарт хамрагдсан нь маш үр өгөөжтэй
сургалт болсон.
 “Golden bridge”pre-intermediate level of One-year
дүүргэсэн.


43. Анги удирдсан , зөвлөх багш ,бусад
-СБС-ийн ардын хөгжмийн нэгдлийн даргаар 6 дэх жилдээ ажиллаж
байна.
-Ардын хөгжмийн түвшин тогтоох болон бататгах шалгалт шүүлэг дүн
мэдээг нэгтгэн цаг хугацаанд тэнхимд гаргаж өгч байсан.
-Жил болгон өөрийн заадаг шударга хөгжмийн хичээлээр сургалиын
тайлан тоглолтоо багш оюутандаа тайлагнан тоглолт хийдэг.
-СУИС-ийн СБС-дээр мөн анх санаачлан зохион байгуулсан “Дээлтэй
Монгол”өдөрлөгийг 3-дахь жилдээ зохион байгуулж байна.
-СУИС-иас зохион байгуулсан “Миний гудамж ,миний нутаг”соѐлын арга
хэмжээнд СБС-ийн оюутан багш сурагчидаа бүрэн бүрэлдхүүнээр
хамруулж ажилласан ба нийт 400 гаруй оюутан сурагчид хамрагдсан
олны таашаал хүртсэн ажил болсон.
-СУИС-ийн эрдэм шинжилгээ уран бүтээлийн газрын графикт ажилд
тусгагдсан “Соѐл ба хөгжил”цуврал лекцэнд өөрийн сургуулийн багш
оюутаныг өргөнөөр хамруулж ажилласан.
-СУИС-иас зохион байгуулсан эрдэмтэдийн их семинарт суусан нь
оюуны мялаалга болсон ажил байсан.


45.  СБС-ийн
шударга хөгжмийн ангйин
оюутануудын хамт Монгол TV-д “Шинэ
өглөө”нэвтрүүлгийн зочиноор оролцож
шударга хөгжмийн сургалтын талаар
ярилцлага өгч уран бүтээлийн дээжээрээ
оролцсон.
 Герман улсын Мюнхэн хотын урлагын их
сургуулийн найруулагчийн ангийн төгсөх
курсийн оюутан Б.Санчирмаагийн “Winter fog
or Winter nebel”экстерментал баримтат киноны
зжраг авалтанд орсон нь шилдэг бүтээлээр
шалгарсан.

47.  Өвлийн
манан киноны хэсгээс
w internebel.mp4

48. Анхаарал тавьсанд
баярлалаа