Arantxa Urretabizkaiaren unibertso literarioa

1. AMATASUNA ETA EMAKUMETASUNA

3. Zergatik panpox (1979)

5. • Olaziregik
• Aldekoak
Kritikak • Lasagabaster
• Abandonua
• Amatasuna
Zertan da • Sendi monoparentala
• Subjektua
• Lehen ahotsa eta ikuspuntua
Ekarpen • Bakarrizketa, barne jarioa
teknikoak • Hizkuntza eta gorputza
• Lehen subjektu moderno femeninoa
• Kritikaren abegi ona
Ondorioak • Sendii monoparentala

6. En ambas el personaje principal está visto
desde dentro de su propia mente, lo que ha
llevado a la crítica vasca a hablar de la
sensibilidad woolfiana
Nobela biribila, xarmangarria eta euskal
ahots femenino lortuenetakoa. Ahotsaren
indarra ez dagokio egilea emakumea
izaterari narratzaile trebeziari baizik
Zergatik Panpoxen unibertso literarioa
hurbil dago 1970eko hamarkadan,
Frantziako “desberdintasunaren
feminismoa” deitu ohi zaion
mugimenduaren barruan, sortu ziren
obretatik

7. • 24 ORDUZ
Bakarrizketa
BERE
BURUAREKIN
SOLASAEAN
• TESTUAN
5 URTEZ GEHIEN
ABANDONATUA
ERREPIKATZEN
DEN HITZA DA
7 URTEKO
SEMEA • BERE BIZITZA

8. • 5 urtez gizonak utzi zuela
• Greta, Koaderno Gorriko
Ama, Nora ez dakizun
hori, Nerea eta
biok, Amaren eskuak, Bi
Hitz….
Abandonua • Maitasun erromantikoa
oraindik orain

9. Lanean Etxean Politikan

10. La maternidad monoparental no solo es una
posición familiar nueva, sino una realidad compleja
y significativa en curso, que las mujeres tras una
experiencia de separación o divorcio van dotando de
sentido (Barrón, 2004).

12. • Hareman kosmikoa
• Umearekiko harremana
• Umearekiko hizkuntza
• Gorputza eta ahotsa
Amatasuna • Amatasunaren denborak
• Sintaxia

13. Amaren gorputza eta ahotsa, bizitza oso
baten metonimia
• Amaren gorputza umearentzat janaria, berotasuna,
lasaitasuna, jolasa eta plazera dira.
El vinculo corporal del bebé con la madre es
el vehículo a través del cual se forman y se
expresan los sentimientos más fundamentales
de la criatura (Dinnerstein, 1976)
• Unión del ejercicio de la escritura femenina con el hecho
biológico de la maternidad (Suleiman, 2007)

14. Lurraren sabeleko suzko odola sustraien
muturretatik sartzen zait, zuri loa sudurreko
hegaletatik sartzen zaizun bezala
Lore –kolore-usaiezko bola bat gerritik
gora, bularrean lehertzen zait, ni bizitza
naiz
• Lo esnatuaren usai, ametsen arrastoek gozatutako
azalaren ahotsa, geratu dadila mundua minutu batez

15. Baino zulo bat edukitzea arriskutsua da:
edozer gauza sartu daiteke burura,
defentsarik gabeko tunel honetan, ez
esfinterrik ez betazalik
• Ama beti egongo nintzake ni zure maisalaren eta
ilearen kontra
Ama, zergatik gogortzen zait batzuetan
pittilina, hautsi egingo zait agian, ama,
neskek pittilina barruan dute, andereñoak
esana.

16. Ume-amen arteko harremanaren
hurbilpena eta berdintasuna garatzen
da
• Panpox, pirulolero. Amatxo, muxera, muxontzi.
Ario, panpox, muxu, lehoikumea, artaburua, tira,
panpox, muxu
Jariotasunez eta kantuz idatzia

17. • Ordurik gabekoa
Infinitua
• Denbora kualitatiboa, esanguratsua
Kairos
• Sekuentziala
Kronosa
Egotearen • Ezin zenbatua
denbora

18. Gizonezkoen aditzetatik,
subjektuetatik urrun,
izenlaguna eta predikatua
garatzen du, funtsezkoa
erritmoa eta identitate
morfologikoa

19.  Zergatik Panpoxeko ama euskal literaturako lehen
protagonista femenino modernoa da, bera da kontalaria,
berak erabiltzen du ikuspuntua eta pentsamenduen jarioa
“stream consciousness” teknikaren bidez. Paradigma
aktantzialean subjektu nagusia da eta objektutzat ditu
70eko hamarkadan emakumezkoaren askapen
mugimenduarekin lotuta zeuden hainbat gai: bikote
harremanak, amatasuna, emakumezkoen gorputza,
emakumezkoen ahotsa, antisorgailuak,
egunerokotasunaren zama… Ezaugarri guzti-guzti horietaz
gain, abandonuaren trataera, amatasunaren denborak eta
sendi monoparentalaren paradigma aurkeztea oso dira
azpimarragarriak, eta zer esanik ez, garai hartarako
emakume idazle batek idatziriko lana euskal kritikak
goraipatu izana, izan ere, ez baitzen hori ohikoa tenore
hartako kritika historiografikoan.

20. Koaderno Gorria (1998)

21. Historian
• Amak eta nazioa
Kritikak
• Olaziregi, Sarasola, Gabilondo…
esandakoak
Ama
• Irene, Nerea eta biok, Koaderno Gorria
aktibista
• Gutuna. Modus autobiografikoa.
Estiloa
• Amatasuna eta eremu militarraren
Ondorioak uztarketa

22. La importancia de la madre en la sociedad tradicional vasca la
convertía en un símbolo cultural: símbolo de linaje que renacía
en sus hijos, y símbolo de la tierra que le servía de sustrato, y
símbolo de la casa que les cobijaba, y les hacía nacer a la vida
social. El mismo Sabino Arana las convirtiría en el símbolo de la
patria
Emakumeak nazioa birsortu egiten du biologikoki, kulturalki eta
sinbolikoki.
Euskal emakumeek euskal nazioa modu desberdinean birsortu
dute, biologikoki (amatasunaren bidez), kulturalki (hizkuntza
eta kulturaren transmisio bidez) eta sinbolikoki (baserriarekiko
lotura bermatuz). Honez gain, partehartze sozio-politikoa izan
zuten nazioaren eraikuntzan.

23. Polixene Astrabuduaren esanetan amatasunaren erretorika oso
diskurtso baliagarria izan zen emakumeen jardun publikoak zuen
zentzu trasgresorea estaltzeko. Jardun publiko horren adierazle
izateaz gain, ordea, Astrabudua tenore horretako amatasun
berrien paradigma gisa azaltzen da. (Miren Llona, 2010)
Abertzaletasunak barruko erbeste batera kondenatu ditu
emakumeak amatasun nazionalistaren eredua ez badute
besarkatze. Erbeste horretan emakumezkoen literaturak
benetako bakardadearen kronika sortuko du beste ezein
litetarura maskulinistak ez bezala.
Iker González Allendek bere tesian azterturiko gerrateko
eleberrigintzaren ondorioz baieztatu zuen gerrako hiru bandoek
emakumeei rol berbera eman ziotela amena, andregaiena eta
enfermerarena.
Chintya Cockburnek munduan zehar gerra egoerak aztertu
zituen eta emakume aktibista askorekin jardun zuen,
ondorieztatu zuen emakumeak gerratan objektuak direla eta
etenik gabe bortxatuak euren kideengandik edota kontrako
bandoko gizonengandik.

24. • Bernardo Atxaga, Zeru
Irene Horiek, 1995 (Erein)
• Laura Mintegi, Nerea eta
Nerea biok, 1994 (Txalaparta)
• Arantxa
Urretabizkaia, Koaderno
Ama Gorria, 1998 (Erein)

25. Nobela honetan daude Arantxaren
orrialderik onenak
Zergatik Panpoxen barruko narratorioari
zuzentzen zaio kontalaria, Koaderno
Gorrian, aldiz, testuaz kanpoko
hartzailea irudikatzen du. Narrazio
publiko argia genuke.
Haurrak lapurtu zizkioten moduan,
amatasuna eta familia lapurtu zizkioten.
Emakumezkoaren errealizazio pertsonala
ukatuz

26. Gutunaren bidez modus
autobiografikoa forma narratiboa
erabiltzen da protagonistaren
egonezina idazteko
Pertsonaien barne solasa
testuratzeko zehar estiloa eta zehar
estilo askea, aditza ezabatuz eta
erritmo arina eutsiz
Gailentzen da pertsonaiaren barne
mundua, denbora proustiarraren
ildotik, oroimenak gogora
dakarzkigun guneetan geratuz

27. • Konpromiso politikoa eta amatasuna
Amatasuna uztartzea eragotzi dioten emakume baten
aitormena
Paradigma • Ama subjektu aktibista, nazioa aurkaria
aktantziala bilakatu zaio.
Paradigma • Subjektibitatearen dekonstrukzioa:
• Postmodernismoa (gizakia)
militarra • Feminismoa (gizaki patriarkala)
dekostruitzen • Postkolonialismoa (subjektu imperialista)

28. Maskulinitate • Afeminatua ez izatea, garaile
militarrak izatea, independentea, beste inorekin ez
kontatzea, besteak baino indartsuago izatea
(Alcedo, 1996)
• Erakunde militarreko subjektu baina bere
amatasuna aldarrikatuz. Zaintzaren
Ama pragmatika alde batera utzi eta apustu
politikoa egiten du. Jendarteak ez dio
barkatzen
• Militar bezala trasgreditzen du, ama eta
emakume bezala baita ere, inorenaren ez den
Trasgreditzailea eremuan edota trasgreditzaileen ez lekuetan
sartzen da.

29.  literatur pertsonaia trasgreditzaile hau, hain kontrajarriak
diren bi mundu ikuskerak elkartzen saiatzen da:
gizonezkoena modu hegemonikoan den armen mundua eta
emakumezkoena den amatasuna. Esan behar da eleberri
bakarra dugula gai honekin etorri zaiguna euskal
literaturara horregatik da hain berritzailea eta
trasgreditzailea Koaderno Gorriko ama. Ondorioz, ausart
gaitezke esatera hain mundu kontrajarriak bereganatzen
dituen literatur pertsonaia hau maskulinitate edota
feminitate berrien paradigma ere izan daitekeela, edota
aitatasun berrien eredu diren literatur pertsonaien
(Fikzioaren izterrak, 2010) parean jar gaitzakela. Hau
da, aipaturiko literatur pertsonaia trasgreditzaile hauek
jendartean egun gertatzen ari denaren lekukotza
direla, izan ere, amak gizonezkoen munduan sartzen ari
dira neurri apal batean bada ere, eta gizonezkoak
berriz, amatasunaren munduan murgiltzen ari dira, denik
eta neurri apalagoan bada ere.

30. Hiru Mariak (2011)

31. • Historian
Zahartzaroa
• Literaturan
• Memoria
Tratamendua
• Zahartzaroa begi berriekin
• Gorri, aitzaki semantikoa
• Txuri, aspektu sintatikoa
Hiru Mariak • Handi, suspensea
• Zahartzaroa leit motiv berritzaile gisa
Ondorioak

32. Naomi Wolfek (1991) esaten du emakumea
bizitzaren joanean edertasunaren esklabutzapean
bizi dela eta Emakume baten bizitzaren herena
zahartzaroa eta beste herena grasa dela. Era
berean, esaten du gizonezkoetan adina nortasun
seinalea dela; emakumeetan, aldiz, akats bat.
• Zaharrak ez dira existitzen
Viejas verdes, sucias y chismosas comadres,
decrépitas cortesanas. Esta imagen asociada al
miedo ancestral a la feminidad oscura cuaja, lo
cual no debe extrañarnos, en la figura temible de
la bruja, a la que se persigue, se caza y se
tortura para el gozo de las buenas almas.
(Azpeitia, 2001)

33. Ez da atzera begira • Tendentzia hori
dagoen nobela bat hautsi egiten du
Zahartzaroa begi • Gorrik eta Txurik
berriekin ikusi eta elkarbizitza berri
alternatibak bat iradokitzen
eskaintzen ditu dute
Elkarren arteko
odol loturarik
gabeko familia.

34. Idazle batzuk adin honetara iritsi direlako
Beste batzuek memoria lantzeko eta
nobela historiografikoa sortzeko adin
honetako literatur pertsonaiak behar
dituztelako
Zahartzaroa gaztetasunaren estetikari
aurrez aurre jarri nahi zaiolako , horrela,
jendarteak politikoki zuzentzat jotzen ez
duen gai bat azalaratuz.
Urretabizkaiak emakumeon zahartzaroa
beste modu batera irudikatu nahi izan
duelako

35. Txurik aspektu Handik
sintatktikoak: ahotsa,
Gorrik edukiak esanahiak narrazioa eta paper zuria Suspensea, triangeluaren
proposatzen ditu. Berak aurkezten dizkigu. Bere erpin irikia. Irakurtzeko
aurkezten digu esanahia egitasmoetan eta bizitzaz irrika, bukaera irikia eta
baliatuz idatziko digu Gorrik planteatzen duen
Gorrik. guztiari galdera ikurra

36.  Emakumeen gaiak, emakumeen gorputza,
emakumeen sintaxia (Zergatik panpox)
 Emakume tragreditzailea, jendarteak
eskatzen dion emakumetasun, amatasun eta
egite politikoekin apurtzen du: emakumeen
rola, amatasunarena eta jendartearena
hausten dakizki (Koaderno Gorriko ama).
 Tabutzat diren gaien aurrean (zahartzaroa),
begi berriak, alternatiba berrien eskaintza
(Hiru Mariak)