ภาชนะพลาสติกบรรจุอาหาร และเครื่องดื่มสิ่งแวดล้อมใกล้ตัวเด็ก พญ. รัชดา เกษมทรัพย์ หน่วยกุมารเวชศาสตร์สังคม สถาบันสุขภาพเด็กแห่งชาติมหาราชินี www.csip.org 23.04.2558

1. พญ. รัชดา เกษมทรัพย์
หน่วยกุมารเวชศาสตร์สังคม
สถาบันสุขภาพเด็กแห่งชาติมหาราชินี
21 เมษายน 2558
ภาชนะพลาสติกบรรจุอาหารและเครื่องดื่ม
สิ่งแวดล้อมใกล้ตัวเด็ก

2. ภาชนะพลาสติกบรรจุอาหารและเครื่องดื่ม
 มีคุณสมบัติหลากหลาย สามารถปรับปรุงให ้
สอดคล ้องกับการใช ้งานได ้ง่าย
 การขึ้นรูปทาได ้หลายวิธี สะดวกรวดเร็ว และได ้
รูปร่างตามต ้องการ
 ความแข็งแรงสูง เพียงพอกับการใช ้งาน และน้าหนัก
น้อย
 ใช ้งานร่วมกับวัสดุชนิดอื่นๆ ได ้ง่าย
 สามารถผลิตวัสดุให ้มีสมบัติตามต ้องการแบบ
Tailor-made ได ้ง่าย
 ราคาค่อนข ้างต่า

3. ภาชนะพลาสติกบรรจุอาหารและเครื่องดื่ม
 พลาสติกช่วยอานวยความ
สะดวกในชีวิตประจาวัน
 แต่ต้องเลือกซื้อเลือกใช้ให้
ถูกต้อง

4. การกลั่นลาดับส่วนของน้ามันปิโตรเลียมและก๊าซธรรมชาติโดยใช้หอกลั่น
พลาสติกมาจากน้ามัน

6. สารเคมีในพลาสติก
Formaldehyde
Melamine
 Melamine formaldehyde

8. Formaldehyde
• ที่อุณหภูมิเกิน 100 ° C → ถ ้วยน้ามีหูมีการแพร่กระจายสูง (8.7-
26.9 mg/L)
• ค่ามาตรฐานกาหนดให ้แพร่กระจายได ้ไม่เกิน 2 mg/L
• วัสดุชนิดนี้ตอบสนองคลื่นไมโครเวฟ
• เวลาในการบรรจุอาหารนาน หรืออยู่ในเตาไมโครเวฟนาน สาร
ฟอร์มาลดีไฮด์ยิ่งแพร่กระจายออกมามากขึ้น
• ภาชนะเมลามีนคุณภาพต่า ยิ่งมีอัตราการแพร่กระจายของ
ฟอร์มาลดีไฮด์ในระดับสูง
• สารฟอร์มาลดีไฮด์ที่แพร่กระจายออกมาจากภาชนะ → โรคมะเร็ง
ทางเดินหายใจ และทางเดินอาหาร รวมทั้งระคายเคืองระบบทางเดิน
หายใจได ้
ผลงานวิจัยของกรมวิทยาศาสตร์การแพทย์
การแพร่กระจายของสารฟอร์มาลดีไฮด์ของภาชนะเมลามีน

9. สารเคมีในพลาสติก
Vinyl Chloride Monomer (VCM)
 เกิดจากการสลายตัวของพลาสติก PVC
 ขวด PVC ใช ้บรรจุน้ามันพืช น้าสลัด
 เป็นสารก่อมะเร็งในมนุษย์

10. Vinyl Chloride Monomer (VCM)

11. สารเคมีในพลาสติก
Styrene
 สารเริ่มต ้นในการผลิตพลาสติก polystyrene (PS)
 กล่องโฟม แก ้วน้าใช ้ครั้งเดียวทิ้ง

13. สารเคมีในพลาสติก
Phthalate
 วัตถุเติมแต่งกับพลาสติก (plasticizer) พวก PVC และ
PVDC
 ช่วยเพิ่มความยืดหยุ่นให ้กับพลาสติก
 สามารถเคลื่อนย ้ายไปยังอาหารที่สัมผัส โดยเฉพาะ
อาหารที่มีไขมันหรือความร ้อน
 เช่น ฟิล์มยืดห่ออาหาร

14. เราได้รับพาทาเลตจากไหนบ้าง
• อาหารโดยเฉพาะอาหารที่มีไขมัน เช่น นม เนื้อสัตว์ น้ามัน
• อาหารสาเร็จรูป (process and package food)
• น้าดื่มโดยเฉพาะน้าบาดาล เครื่องดื่มบรรจุขวด
• อากาศในบ ้าน ในอาคาร
• ฝุ่ น ดิน
โลชั่น เครื่องสาอาง (DEP, DBP)
o ผลการสุ่มสารวจประชากรทั่วประเทศสหรัฐอเมริกา
จานวน 2,541 คน
o พบว่า ร ้อยละ 78 มีสารพาทาเลตในปัสสาวะ (MEHP)

15. สรุป
1. การศึกษาถึงผลของพาทาเลตกับสุขภาพในคน
ยังมีน้อย ยังไม่สามารถสรุปได ้ชัดเจน
2. ผลการศึกษาส่วนใหญ่ทาในสัตว์ทดลอง
3. การศึกษาในคน พบว่าสารพาทาเลตน่าจะมี
ผลเสียต่อการสร ้างอวัยวะในระบบสืบพันธ์เพศ
ชาย และเกี่ยวข ้องกับโรคภูมิแพ ้

16. พาทาเลต (Phthalate)
ปัจจุบัน ประเทศในยุโรป สหรัฐอเมริกาและแคนาดา
ห ้ามใส่พาทาเลตทุกชนิดใน
 จุกนมขวดและจุกนมปลอมสาหรับทารก
 ของเล่นสาหรับให ้ทารกกัด

17. สารเคมีในพลาสติก
Bisphenol A (BPA)
อย. ออกประกาศฯ ควบคุมความปลอดภัยของขวดนม และ
ภาชนะบรรจุที่ใช ้เลี้ยงทารกและเด็กเล็ก และลดโอกาสการ
เกิดปัญหาด ้านสุขภาพของทารกและเด็กเล็กจากการได ้รับสาร
บีพีเอ จากขวดนม โดย ลงในราชกิจจานุเบกษาแล ้ว เมื่อวันที่
3 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2558 ซึ่งจะมีผลบังคับใช ้เมื่อพ ้นกาหนด
180 วัน นับตั้งแต่ประกาศในราชกิจจานุเบกษา คือวันที่ 1
สิงหาคม 2558 เป็นต ้นไป
อย. ออกกฎห้ามใช้สารบีพีเอ ในขวดนมและภาชนะ
บรรจุนมสาหรับทารกและเด็กเล็กแล้ว

18. Bisphenol A (BPA)
 บีพีเอเป็นสารเคมีชนิดหนึ่ง
 เป็นส่วนประกอบสาคัญในการผลิตพลาสติก
ชนิดพอลิคาร์บอเนต ทาให ้พลาสติกชนิดนี้มี
คุณสมบัติทนความร ้อน แข็งและใสคล ้าย
แก ้ว ใช ้ในการผลิตขวดนมสาหรับทารก
ขวดน้าดื่มแบบ reusable
 เป็นส่วนผสมของสารเคลือบภายในกระป๋ อง
โลหะบรรจุอาหารและเครื่องดื่มเพื่อป้องกัน
ไม่ให ้โลหะสัมผัสกับอาหาร
 FDA approved since 1960.

19. Joint FAO/WHO Expert
meeting to review
toxicological and
health aspects of
Bisphenol A and
Stakeholder Meeting,
Ottawa, Canada, 1-5
November 2010

20.  Some concern for effects on the brain,
behavior, and prostate gland in fetuses,
infants, and children at current human expo-
sures to bisphenol A.
 Minimal concern for effects on the
mammary gland and an earlier age for
puberty for females in fetuses, infants, and
children
Bisphenol A (BPA)

21. Bisphenol A (BPA)
 ปัจจุบันประเทศกลุ่มยุโรป แคนาดา จีน
และมาเลเซีย เป็นต ้น
 ประกาศห ้ามผลิต และห ้ามจาหน่าย
ขวดนมที่มีสาร BPA

22. Bisphenol A in used baby bottles
 กรมวิทยาศาสตร์การแพทย์ ตรวจหาสาร BPA ในขวดนม
ใหม่ และ ไม่พบการตกค ้างของสารในปริมาณที่เป็น
อันตรายต่อสุขภาพ
 วัตถุประสงค์: ตรวจหาสาร BPA ในขวดนมพลาสติก
ชนิด polycarbonate ที่ใช ้แล ้ว

23. Bisphenol A in used baby bottles
 วิธีดาเนินการ:
- ขวดนมพลาสติกชนิด polycarbonate ของโรงพยาบาล
จานวน 20 ขวด
- แบ่งตามช่วงอายุการใช ้งาน คือ ใช ้งานไม่เกิน 3 เดือน, 8-
10 เดือน, และใช ้งานเกิน 1 ปี
- ตรวจหาสาร BPA โดยการจาลอง 3 สภาวะ คือ 1) น้าต ้ม
เดือดใส่ขวดและใส่นม นาไปตรวจ 2) แช่น้าต ้มเดือดใน
ขวดนม 3 ชั่วโมงแล ้วใส่นม 3) แช่น้าต ้มเดือดในขวดนม 6
ชั่วโมง แล ้วใส่นม

24. Bisphenol A in used baby bottles
ปริมาณสาร BPA ที่ตรวจพบ (mcg/kg)
ลักษณะขวด
นม
น้าเดือดทันที แช่น้าเดือด 3
ชม.
แช่น้าเดือด 6
ชม.
< 3 เดือน 0.63 1.55 1.72
8-10 เดือน 1.19 1.84 3.27
> 1 ปี 1.42 2.28 2.43
• ปริมาณสาร BPA มีค่าต่ากว่าเกณฑ์มาตรฐานที่ตั้งใว ้(<30 µg/kg)
• ปริมาณสาร BPA เพิ่มขึ้นตามอายุการใช ้งานของขวดนม และระยะเวลา
ของการแช่น้าต ้มเดือดในขวดนม

25. การเลือกซื้อเลือกใช้ภาชนะพลาสติกบรรจุอาหาร
1. ขวดนมเด็ก
 ควรเลือกซื้อขวดนมที่ระบุว่า “ปลอดสาร BPA
หรือ BPA Free”
 เลือกขวดนมที่ทามาจากพลาสติกชนิด
polypropylene (PP) หรือแก ้วแทน
 ไม่ควรใส่น้าที่ร ้อนจัดหรือเดือดในภาชนะพลาสติก
ทันที เช่น ในการชงนม ควรใส่น้าร ้อนในภาชนะอื่น
ก่อน ห ้ามอุ่นขวดนมเด็กทุกชนิดในไมโครเวฟ

26. การเลือกซื้อเลือกใช้ภาชนะพลาสติกบรรจุอาหาร
1. ขวดนมเด็ก
 ควรทิ้งขวดนมและแก ้วน้าดื่มเมื่อพบรอยขีดข่วน
รอยร ้าว หรือการเปลี่ยนสี เพราะเป็นแหล่งของเชื้อ
โรคและอาจทาให ้สารเคมี (เช่น BPA) ออกมาสัมผัส
อาหารได ้ง่ายขึ้น
 ให ้ดูสัญลักษณ์ recycle ตรงก ้นของภาชนะพลาสติก
ถ ้าเป็นหมายเลข 1,2,4,5, และ 6 จะไม่มีสาร BPA
แต่ถ ้าเป็นหมายเลข 3 หรือ 7 อาจมีสาร BPA เป็น
ส่วนประกอบได ้

28. การเลือกซื้อเลือกใช้ภาชนะพลาสติกบรรจุอาหาร
2. ภาชนะเมลามีน
 เลือกซื้อผลิตภัณฑ์ที่มีเครื่องหมายรับรองมาตรฐาน
 เมื่อซื้อมาใหม่ควรล ้างด ้วยน้าเดือดก่อนการใช ้งาน เพื่อ
ชะสิ่งสกปรกและสารฟอร์มาลดีไฮด์บางส่วนออกไป
 ภาชนะเมลามีน ไม่ใช ้ใส่อาหารที่มีอุณหภูมิเกิน 100°C
หรือใส่อาหารที่เป็นกรด เช่น อาหารหมักดอง
น้าส ้มสายชู น้ามะนาว
 อุณหภูมิที่ปลอดภัย คือ ประมาณ 60°C

29. การเลือกซื้อเลือกใช้ภาชนะพลาสติกบรรจุอาหาร
2. ภาชนะเมลามีน
 ถ ้าจาเป็น อาหารที่มีอุณหภูมิเกิน 100 °C เช่น น้า
เดือดจัด ของทอดร ้อนๆ จากกระทะ ยังไม่ควร
นามาใช ้ใส่ภาชนะเมลามีนโดยตรง ต ้องพักไว ้ก่อน
 ไม่ใช ้อุ่นอาหารร ้อน หรือปรุงอาหารให ้สุกกับเตา
ไมโครเวฟ เพราะคลื่นไมโครเวฟจะทาให ้คุณภาพ
ภาชนะเสื่อม
 ควรระวังอย่าให ้ผิวภาชนะถูกกัดกร่อนจากการล ้าง
ทาความสะอาด

30. การเลือกซื้อเลือกใช้ภาชนะพลาสติกบรรจุอาหาร
3. ฟิล์มยืดหุ้มห่ออาหาร
 ควรเลือกฟิล์มยืดหุ้มห่ออาหารที่ทาจาก
พลาสติกชนิด low density polyethylene
(LDPE) แทน PVC เพราะ LDPE ไม่ใส่
plasticizers ไม่มีสาร phthalate โดยเฉพาะ
กับอาหารที่มีไขมันสูง เช่นเนื้อสัตว์ หรือเนย
แข็ง
 ฟิล์มยืดหุ้มห่ออาหาร
ไม่ควรสัมผัสกับอาหารโดยตรง
ควรห่างจากอาหารอย่างน้อย
ประมาณ 1 นิ้ว

31. การเลือกซื้อเลือกใช้ภาชนะพลาสติกบรรจุอาหาร
3. ฟิล์มยืดหุ้มห่ออาหาร
 อย่าอุ่นหรือทาให ้ร ้อนกับอาหารที่ยังห่อด ้วยฟิล์มยืด
ในเตาไมโครเวฟ เพราะสารเคมีพวก plasticizers
จะออกมาปนกับอาหารได ้
 ไม่นาฟิล์มยืดที่ใช ้แล ้วกลับมาใช ้หุ้มห่ออาหารซ้า
 อาหารประเภทไขมันสูงควรใช ้ฟิล์มชนิดที่ใช ้กับ
ไขมันได ้หุ้มห่อเท่านั้น หรือถ ้าจะให ้ดีควรห่อด ้วย
แผ่นอะลูมิเนียมฟอยล์หรือกระดาษไข

32. ภาชนะพลาสติกบรรจุอาหารกับเตาไมโครเวฟ
 ภาชนะพลาสติกที่เขียนว่า Microwave-safe หรือ
microwavable นั้น เป็นพลาสติกที่รับรองว่าไม่ละลาย
หรือแตกเมื่อใช ้ในเตาไมโครเวฟ แต่ไม่ได ้รับรองเรื่อง
ของสารเคมีในพลาสติกที่อาจออกมาปนเปื้อนกับ
อาหารเมื่อใช ้ในเตาไมโครเวฟ โดยเฉพาะอาหารที่มี
ไขมันสูงอาจทาให ้เกิดปฏิกิริยาเพิ่มขึ้น

33. ภาชนะพลาสติกบรรจุอาหารกับเตาไมโครเวฟ
 ควรหลีกเลี่ยงการใช ้ภาชนะพลาสติกเพื่อปรุงหรืออุ่น
อาหารในเตาไมโครเวฟ
 สิ่งที่ควรทาในการอุ่นอาหารด ้วยไมโครเวฟ คือ ถ่าย
อาหารจากภาชนะที่บรรจุสาเร็จ ใส่ในภาชนะ
ประเภทกระเบื้องหรือแก ้วก่อนอุ่น
 ห ้ามนาภาชนะพลาสติกประเภท Polycarbonate อุ่น
ในไมโครเวฟ หรือหากใช ้ฝาครอบพลาสติกเพื่ออุ่น
อาหารก็อย่าให ้ถูกอาหาร

34. ข้อมูลใช้ภายในสถาบันฯ (12 มี.ค. 2555)
สถาบันสุขภาพเด็กแห่งชาติมหาราชินี
420/8 ถ.ราชวิถี เขตราชเทวี กทม. 10400
Queen Sirikit National Institute of Child Health
420/8 Ratchawithi Road, Ratchathewi, Bangkok 10400, Thailand
Tel. +662 354 8333-43 Fax.+662 354 8326
www.childrenhospital.go.th
T
H
A
N
K
Y
O
U