1. This document describes five martyrdom incidents that took place between 1920-1925 at Gurdwara Sudhar Lehr to affirm the Sikhs' deep commitment to the Guru Granth Sahib.
2. During one such incident at Guru Ka Bagh, armed police brutally attacked a group of Sikhs who were singing hymns, inflicting serious injuries and deaths. Two Sikhs, Bhai Partap Singh and Bhai Karm Singh, willingly sacrificed themselves to stop the train carrying the injured Sikhs.
3. Their heroic act of bravery inspired the other Sikhs to remain fearless in defending their faith despite facing oppression and violence from the
1. 1
pMjw swihb dw ShIdI swkw:
gurduAwrw suDwr lihr dw smW 1920-25 eI: dw hY[ ieh pMj swl is`K ieiqhws ivc
ivSyS mh`qv r`Kdy hn[ ies lihr ivc is`K kOm ny AnykW qsIhy J`l ky, byimswl kurbwnIAW kr ky
Aqy Axigxq ShIdIAW dy ky ieh pRgt kr id`qw ik is`KW dy mnW ivc sRI gurU gRMQ swihb dw sQwn
ikMnw au~cw hY Aqy auh gurduAwrw swihb dI mwx-mrXwdw sQwipq krn leI kI kuJ kr skdy hn[
gurU dy ipAwr ivc rMgy isMG sUrmy bVy cwA nwl inrBY ho ky isr qlI ’qy Dr ky igR&qwrI dyx leI
jWdy sn ijvyN ik gurbwxI dw Purmwn hY:
jau qau pRym Kylx kw cwau] isru Dir qlI glI myrI Awau]
iequ mwrig pYru DrIjY] isru dIjY kwix n kIjY] (pMnw 1412)
isMGW dy jiQAW ƒ byrihmI nwl ku`itAw jWdw sI, pr isMGW dw joS ieMnw TwTW mwrdw sI ik auh fWgW
dI prvwh nhIN krdy sn[ fWgW KWdy hoey vI auh A`gy ƒ hI vDdy sn, koeI ip`Cy pYr nhIN sI
Drdw[ is`KW dw ieh ikrdwr gurbwxI dI SkqI iv`coN pYdw hoieAw sI[ gurbwxI dw mhWvwk hY:
Awgwhw kU qRwiG ipCw Pyir n muhfVw]
nwnk isiJ ievyhw vwr bhuiV n hovI jnmVw] (pMnw 1096)
ienHW pMj swlW ivc ds morcy lwey gey[
(1) gurduAwrw bwby dI byr (isAwlkot),
(2) drbwr swihb, sRI AMimRqsr 12-10-1920 eI:,
2. 2
(3) sRI Akwl q^q swihb dw kbzw 12-10-1920 eI:,
(4) sRI drbwr swihb, qrnqwrn (26-1-1921 eI:) ies ivc srdwr hzwrw isMG AlwdInpur Aqy
BweI hwkm isMG vswaU kot (gurdwspur) ShId hoey[ ieh gurduAwrw suDwr (suqMqrqw) lihr dy
pihly ShId sn[
(5) gurduAwrw BweI jogw isMG ipSwvr dw kbzw 5-2-1921 eI:,
(6) nnkwxw swihb dw swkw 20-21 PrvrI 1921 eI:[ ies ivc 96 is`K ShId hoey[ ienHW dy AwgU
srdwr lCmx isMG Aqy srdwr dlIp isMG sn[
(7) cwbIAW dw morcw 19-1-1922 eI:(AMimRqsr swihb),
(8) gurU kw bwg, sRI AMimRqsr. Agsq-16 nvMbr, 1922 eI: qk ieh morcw lgwqwr c`ldw irhw[
gurU kw bwg, morcy dOrwn hI pMjw swihb dw mhwn swkw vwpirAw - 30 AkqUbr 1922 eI:
(9) gurduAwrw sRI mukqsr swihb dw kbzw 18-2-1923 eI.,
(10) gurduAwrw BweI PyrU 21- 12-1922 eI: ƒ mhMq byAMq dws pwsoN kbzw ilAw[ ieh gurduAwrw
ipMf mIeyN ky mOV qihsIl cwxIAW izlHw lwhOr ivKy hY[
gurU kw bwg, morcy dOrwn hI pMjw swihb dw mhwn swkw vwpirAw -gurduAwrw gurU kw bwZ, izlHw sRI
AMimRqsr- sRI AMimRqsr Sihr qoN au~qr v`l qkrIbn 22 klomItr dI iv`Q au~qy siQq hY[ ie`QoN dw
mhMq suMdr dws Aiq dw ivBcwrI, AnYiqkqw dw isKr sI[ isMGW dy dbwA Aqy SkqI A`gy JukidAW
aus ny pihlW isMGW nwl ilKqI smJOqw kr ilAw ik auh A`goN koeI kukrm nhIN krygw[ 23 Agsq,
1921 eI. ƒ SRomxI kmytI ny jdoN pUrI qrHW pRbMD sMBwl ilAw qW mhMq ny PrvrI, 1922 eI: ivc Awpxw
guzwrw inXq krn leI bynqI kIqI, aus dI bynqI mMn ky kmytI ny 120 rupey mhInw guzwrw Aqy iek
mkwn mhMq ƒ dy id`qw[
kuJ smW qW mhMq TIk irhw pr iPr qoN AwpxIAW purwxIAW krqUqW ’qy Aw igAw[8-9 Agsq,
1922 eI: ƒ sMgq dy kuJ isMG lMgr leI gurU ky bwg iv`coN l`kVIAW lYx gey[ mhMq ny puils nwl rl
ky ienHW isMGW dw clwx krvw id`qw ik ieh myrI in`jI jwiedwd iv`coN l`kVIAW k`tx Awey hn[ ies
dy nwl hI gurU ky bwg dw morcw SurU ho igAw[ hr roz 100 isMGW dw jQw SWqmeI FMg nwl ros pRdrSn
krdw hoieAw guru ky bwg v`l jWdw qy puils aunHW ’qy AMnHw qS`dd krdI[ AMimRqsr puils dw ifptI
suprfYNt imstr bI.tI. ienHW ’qy ku`qy C`f ky fWgW nwl mwr-ku`t krdw hoieAw GoiVAW dy sMumW hyT
lqwVdw[ AnykW isMG gMBIr P`tV ho jWdy[
gurU ky bwg dy morcy ivc POjI pYnSnIAW dw iek jQw vI ros muzwhrw krn leI pu`jw[ ies
jQy dw muKI sUbydwr Amr isMG irAwsq kpUrQlw dy ipMf DwlIvwl dw sI, mIq jQydwr mwstr cqr
isMG hvwldwr pltn nMbr 19 sn[ ieh jQw AwpxI Swn-E-SOkq nwl mwrc krdw hoieAw gurU ky
bwg v`l rvwnw hoieAw[ ies jQy dy isMGW dy glW ivc hwr, ie`ko ijhIAW vrdIAW qy ie`ko ijhIAW
3. 3
dsqwrW sn[ienHW ƒ igR&qwr kr ky sRI AMimRqsr dy mYijstryt nvwb Aslm hXwq KW dI kcihrI
ivc pyS kIqw igAw[ nvwb ny ienHW iv`coN 26 ƒ 6-6 mhIny ibnW muS`kq kYd qy 100-100 rupey
zurmwnw, bwkI dy 74 isMGW ƒ FweI-FweI swl dI kYd-bw-muS`kq Aqy iek-iek sO rupey zurmwny dI
szw dy id`qI[ Awpxy iek sWJy ibAwn ivc ienHW POjIAW ny ikhw ik auh dUr-durwfIAW QwvW ’qy prdysW
ivc jw ky A`q dy ibKVy hwlwqW ivc bhuq swrIAW du`K-qklIPW shwrdy hoey AMgryz srkwr dIAW
lVweIAW lVdy rhy hn[ aunHW iv`coN l`gBg hr iek ƒ bhwdrI bdly mYfl imilAw hoieAw sI, jy
srkwr aunHW dy Drm ivc d^l-AMdwzI kr rhI sI qW ieh aunHW nwl Axmnu`KI vrqwrw sI, soieh
Awpxy gurduAwrw swihbwn dI rwKI leI jylH jWidAW P^r mihsUs kr rhy sn[
29 AkqUbr, 1922 ƒ ienHW &OjI pYnSnIAW dy jQy ƒ sRI AMimRqsr qoN ryl-g`fI rwhIN Atk qy
kYmlpur dIAW jylHW ƒ rvwnw kIqw igAw[ jdoN ieh g`fI gu`jrWvwly phuMcI qW au~QoN dI sMgq ƒ iksy
qrHW g`fI dy Awaux dI ieqlwh iml geI[ gu`jrWvwly stySn au~pr BweI AmrIk isMG, fwktr mhW
isMG, vkIl nrwiex isMG, mwstr Cihbr isMG BwrI igxqI ivc sMgqW nwl jQy dy svwgq leI phuMc
gey[ Pl, miTAweI qy hor cIzW Byt kIqIAW geIAW[ ijs g`fI ivc POjI isMGW dw jQw jw irhw sI,
auh spYSl sI[ieh g`fI 30 AkqUbr dupihr dy smyN rwvlipMfI pu`j geI[ ies qoN A`gy rsqy ivc
gurduAwrw pMjw swihb AwauNdw sI[ g`ujrWvwly qoN hI ies dI ^br sRI pMjw swihb pu`j cu`kI sI[ au~Qy
sMgqW ny g`fI KVHI kr ky kYdI vIrW dI syvw krn dI ivauNq bxweI[ sMgqW v`loN AwpxI bxweI ivauNq
Anuswr morcy ivc Swml kYdI vIrW leI lMgr iqAwr kr ky rylvy stySn ’qy ilAWdw igAw[ ies
smyN 300 dy l`gBg sMgq rylvy stySn ’qy iek`TI ho geI sI[ stySn mwstr dy d`sx ’qy pqw l`gw ik
srkwr v`loN s^q hukm hY, ies leI g`fI ie`Qy nhIN rukygI[ is`DI Atk jweygI[ ieh sux ky sRI pMjw
swihb dI sMgq ƒ bhuq inrwSqw hoeI[ aus vkq BweI pRqwpisMG qy BweI krm isMG jI ny sMgq ƒ
ikhw, “g`fI zrUr KVHI hovygI[AsIN Awpxy vIrW ƒ prSwdw Ckw ky A`gy jwx dyvWgy[” dohW ny jwn
vwr ky BrwvW dI syvw krn leI mn bxw ilAw[ pRiq`igAw bVI kiTn sI[ pr aunHW ny gurU prmySr
dy crnW ivc Ardws kIqI ik auh aunHW dI pRiq`igAw ƒ pUrw krn[rwvlipMfI qoN c`lI g`fI sRI pMjw
swihb stySn dy lwgy pu`j cu`kI sI[ stySn mwstr ny lweIn klIAr dw sMkyq id`qw hoieAw sI[ g`fI
dy Klox dI koeI Aws nhIN sI[ ieh vyK ky BweI pRqwp isMG jI qy BweI krm isMG jI dovyN rylvy lweIn
ivc lyt gey[ hor vI bhuq swrI sMgq rylvy lweIn dy ivckwr bYT geI[ g`fI dy frweIvr ny rylvy
lweIn au~qy lyty hoey isMGW ƒ vyK ky bQyry ivsl id`qy[ pr iksy ny koeI prvwh nhIN kIqI[ auh mOq qoN
4. 4
inrBY Aqy dyh AiDAws qoN au~cy ho cu`ky sn[auh ‘mrny hI qy pweIAY pUrnu prmwnMdu’ dI AvsQw ƒ
pRwpq kr cuky sn[
ShId pRqwp isMG qy BweI krm isMG jI ny ShIdI pRwpq krn dw qÍwrI^I PYslw kr ilAw sI[
ryl g`fI qyzI nwl Aw rhI sI[ ryl g`fI dw ieMjx dovyN isMGW BweI pRqwp isMG jI Aqy BweI krm isMG
jI dIAW h`fIAW ƒ cUr krdw hoieAw lMG igAw[ dohW dy srIr ipMjy gey[bhuq swry isMG s^q z^mI
ho gey[ 6 isMGW dI l`qW-bwhW k`tIAW geIAW pr jwn bc geI[ g`fI KVHI ho geI[ rylvy lweIn dy
dupwsV sYNkVy sMgqW ies drdnwk idRS ƒ vyK ky qRwh-qwRh kr rhIAW sn[jd dohW isMGW ƒ ieMjx dy
phIAW ’coN k`Fx dI koiSS kIqI geI qW BweI pRqwp isMG jI ny ikhw ik pihlW g`fI ivc svwr
guris`KW ƒ prSwdw Ckwau Pyr swfy v`l Awauxw, jykr swƒ g`fI hyToN k`F ilAw qW frweIvr g`fI Bjw
ky lY jweygw[ g`fI ivc jw rhy kYdIAW ƒ prSwdw Ckwaux qoN bwAd BweI pRqwp isMG jI qy BweI krm
isMG jI ƒ g`fI hyToN k`iFAw igAw, auh issk rhy sn[ ifptI kimSnr ƒ ies dI ieqlwh imlI[
auh mOky ’qy p`uj igAw[ sMgq ny z^mI hoey isMGW ƒ hsn Abdwl dy hspqwl ivc dw^l krvwieAw[
BweI pRqwp isMG jI qy BweI krm isMG jI ƒ z^mI hwlq ivc gurduAwrw sRI pMjw swihb ivKy ilAWdw
igAw ij`Qy auh pMj BUqk srIr iqAwg ky Awqimk qOr ’qy gurU-crnW ivc jw ibrwjy[ ienHW dohW
ShIdW dw bVy pRym Aqy siqkwr nwl AMqm-sskwr rwvlipMfI ivc ndI dy kMFy kIqw igAw[
rylvy ivBwg dy iBRSt hwkmW ny ryl g`fI dy frweIvr jo gujrwq dw ArweI muslmwn sI, ƒ
g`fI rokx dy doS ivc nOkrI qoN muA`ql kr id`qw[ ies dI pVqwl leI hweIkort dy iek j`j ƒ
lgwieAw igAw[frweIvr ny ies pVqwl ivc Awpxw ibAwn drj krvwauNidAW ikhw, ik mYƒ g`fI
ƒ iksy vI kImq ’qy KVHw nw krn dw zubwnI hukm hoieAw sI[ mYN aus hukm dI pUrI izMmyvwrI nwl
pwlxw krdw Aw irhw sI[ g`fI pUrI rPqwr ’qy jw rhI sI jdoN ieh BweI pRqwp isMG qy BweI krm
isMG ivc v`jI qW mYƒ ies qrHW mihsUs hoieAw ijvyN g`fI iksy phwV nwl tkrw geI hovy[ myrw h`Q
vYkm qoN Cu`t igAw qy g`fI ruk geI[ ieMjx dI pVqwl krn ’qy vI ieho nqIjw inkilAw sI ik bryk
nhIN l`gI[ ies dy bwvjUd frweIvr ƒ bwAd iv`coN nOkrI qoN k`F id`qw igAw[ igAwnI sohx isMG
sIql ny is`KW dI SlwGw ivc iliKAw hY:
inrw kihx nhIN krn vI jwxdy hW, PVHW PokIAW Kwlsy mwrdy nhIN[
pu`qr dsmyS dy vIr hW dIp isMG dy, l`Qy sIs ’qy vI qygoN hwrdy nhIN[
rul ryq AMdr tukVy ho BwvyN, kxI iek vI hIry dI dmkdI rhU[
jd qk sUrj cMd dovyN kwiem ‘sIql’, Swn Kwlsy dI sdw cmkdI rhU[
----------
5. 5
sRoq pusqkW:
1. gurmiq pRkwS - AkqUbr 2012, AkqUbr 2014, AkqUbr 2022 .
2. swkw pMjw swihb dy ShId - BweI krm isMG-BweI prqwp isMG -pRo. ikrpwl isMG bfUMgr*
swbkw pRDwn, SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI, sRI AMimRqsr[ gurmiq pRkwS 14 AkqUbr 2014
3. pMjw swihb dw ShIdI swkw - -ismrjIq isMG, sMpwdk gurmiq pRkwS/gurmiq igAwn[
gurmiq pRkwS 66 AkqUbr 2012.
4. pRo. krqwr isMG AYm.ey. - is`K ieiqhws Bwg-2
(Gurdwara Panja Sahib, Hasan Abdal, Pakistan.)
Guru Nanak along with Bhai Mardana reached Hasan Abdal in Baisakh Samwat 1578 B.K.,
corresponding to the summer of 1521 CE, when according to Sikh legend, Guru Nanak's handprint was
imprinted onto a boulder. The Gurdwara was named Panja Sahib by Hari Singh Nalwa, the most
famous general of the Sikh
Commander Balvir Singh
e-mail : balvir57@gmail.com
20 Oct 2022.
ਪੰਜਾ ਸਾਹਿਬ ਸਾਕਾ ਦੀ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਨ
ੰ ਸਮਰਹਪਤ