1. Üniversite- Sanayi İşbirliğinde Önemli Bir Araç: Teknoloji Transfer Arayüzleri DÜNYADA VE TÜRKİYE'DE FİKRİ HAKLAR M. Kaan DERİCİOĞLU Ankara Patent Bürosu Limited Şirketi 26 Mayıs 2010 ANKARA

2. İnsan, aklını kullanarak “yeni fikirler” oluşturabilir. Benzeri özelliklerde yaratılmalarına rağmen bazı insanlar fikir ürünü üretmez. Fikir ürünlerinin, sosyal, kültürel ve ekonomik yapıya katkılarının bilincine varılmasından sonra, fikir ürünü üretenler ile üretmeyenler arasında bir denge kurulması ve dolayısıyla fikir ürünü üretenlerin korunarak özendirilmesi gerektiği ortaya çıkmıştır. Fikir ürünü üretenlerin korunması ile oluşturulan denge; somut ( elle tutulan, gözle görülen) ve bir mülkiyet konusu olan MADDESEL MALLAR yanında, fikir ürünlerinin oluştuğu, soyut (elle tutulamayan, gözle görülemeyen) ve bir hak konusu olan MADDESEL OLMAYAN MALLAR kavramı ve buna ilişkin MADDESEL OLMAYAN MALLAR ÜZERİNDEKİ HAKLAR kavramının oluşmasını sağlamıştır. (¹) ___________________________________ (¹) Somut: B eş duyu organımız tarafından algılayabileceğimiz kavramlardır. Yani elle tutabileceğimiz, gözle görebileceğimiz ya da varlığını hissedebileceğimiz kavramlardır. Örnek: masa, sandalye, su, kum, taş, toprak, hava, defter, kâğıt, kalem, silgi, bilgisayar, elma, armut, dolap vb. Soyut: Beş duyu organımız ile algılayamadığımız kavramlardır. Örnek: sevgi, mutluluk, aşk, üzüntü, neşe, keder, ruh, iyilik, kötülük, vb. Bu sözcükler düşünce yoluyla algılayabileceğimiz kavramları ifade eder. © 2010 Ankara Patent | Tüm Hakları Saklıdır. DÜNYADA VE TÜRKİYE'DE FİKRİ HAKLAR

3. Fikir ürünü , bir biçim verilerek ifade edilmiş fikirlerdir. Fikir ürünleri, biçimlenme şekillerine göre, aşağıdaki gibi adlandırılır: Eserler; Buluşlar; Endüstriyel Tasarımlar; Markalar; Coğrafi İşaretler; Entegre Devre Topografyaları; Yeni Bitki Çeşitleri; Ticaret Unvanları ve İşletme Adları; (İnternet) Alan Adları; vb. Yukarıda belirtilen fikir ürünleri ve bu fikir ürünleri üzerinde fikir ürünü sahibine tanınan münhasır haklar; “FİKİR ÜRÜNLERİ ÜZERİNDEKİ HAKLAR” veya kısaca “FİKRİ HAKLAR” kavramı ile ifade edilmektedir. © 2010 Ankara Patent | Tüm Hakları Saklıdır. DÜNYADA VE TÜRKİYE'DE FİKRİ HAKLAR

4. İnsanlık tarihi ile karşılaştırıldığında fikri ürünleri ve fikir ürünlerinin korunması gerektiği konusu çok yeni bir kavramdır. 17. ve 18. yüzyıllara kadar fikir ürünü oluşturanların korunması konusunun, kralların, prenslerin himayesi ile verilen imtiyazlar yoluyla olduğu söylenebilir. 1474 yılında kabul edilen ve ilk patent yasası olarak bilinen Venedik Patent Yasası 'ndan sonra yaklaşık üç yüz yıl beklemek gerekmiştir. 1789 Fransız Devrimi ile maddesel varlıklar (mallar) üzerinde olan mülkiyet hakkı benzeri bir hakkın maddesel olmayanlar varlıklar için de kabulü gündeme gelmiş ve “La Propriete Intellectuelle” kavramı oluşmuştur. © 2010 Ankara Patent | Tüm Hakları Saklıdır. DÜNYADA VE TÜRKİYE'DE FİKRİ HAKLAR

5. Bunu izleyen dönemde ilk patent yasaları ulusal yapılarda oluşmaya ve Dünya çapında yaygınlaşmaya başlamıştır. 1623 İngiltere 1790 ABD 1791 Fransa 1815 Rusya 1864 İtalya 1877 Almanya 1879 Türkiye 1885 Japonya 18. Yüzyılda bazı ülkelerde ilk Patent ve Marka Kanunlarının kabulü diğer ülkeleri olumlu etkilemiş ve yasal düzenlemelerin kabulü dünya çapında yaygınlaşmıştır. © 2010 Ankara Patent | Tüm Hakları Saklıdır. DÜNYADA VE TÜRKİYE'DE FİKRİ HAKLAR

6. Fikir ürünleri ve fikir ürünleri üzerinde fikir ürünü sahibine tanınan münhasır hakların korunması öncelikle ulusal boyutlarda oluşmuştur. Uluslararası ilişkilerin ve ticaretin gelişmesine paralel olarak uluslararası düzenlemeler yapılması bir gereksinim olarak ortaya çıkmış ve Sınaî Hakların Korunması için Paris Sözleşmesi (1883) ve Edebiyat ve Sanat Eserlerinin Korunması için Bern Sözleşmesi (1886) kabul edilerek uluslararası boyutta ve anayasa niteliğinde ilk örnekler oluşmuştur. 1967 yılında WIPO Dünya Fikri Haklar Örgütü ’nün kuruluşu ile fikri haklar konusu büyük ivme kazanmış, fikir ürünlerinin her biri için uluslararası düzenlemeler hazırlanarak kabul edilmiştir. © 2010 Ankara Patent | Tüm Hakları Saklıdır. DÜNYADA VE TÜRKİYE'DE FİKRİ HAKLAR

7. Uluslararası Sözleşmeler/Andlaşmalar/Anlaşmalar Listesi © 2010 Ankara Patent | Tüm Hakları Saklıdır. DÜNYADA VE TÜRKİYE'DE FİKRİ HAKLAR http://www.wipo.int/treaties/en/

8. 1994 yılında Dünya Ticaret Örgütü'nün kuruluşu ile Fikri Haklar alanında yeni bir boyut başlatılmış, TRIPS Anlaşması ile minimum standartlar belirlenmiş ve ülkelerin ve bu standartlara uymak zorunluluğu düzenlenmiştir. TRIPS Anlaşması’nda özellikle vurgulanan, çok önemli bir gelişme; f ikirlerin değil, fikir ürünlerinin korunması gerektiği konusunun Uluslararası andlaşmalarda açıklanmasıdır. Bir biçim kazandırılmamış, ifade edilmemiş, bir ürün şeklinde biçimlenmemiş fikirler için herhangi bir koruma söz konusu değildir. ____________________________________________________________________ © 2010 Ankara Patent | Tüm Hakları Saklıdır. DÜNYADA VE TÜRKİYE'DE FİKRİ HAKLAR

9. Dünya Ticaret Örgütü Kuruluş Anlaşması eki Fikri Hakların Ticaretle Bağlantılı Yönlerine İlişkin Anlaşma’nın (TRIPS) 9/2 maddesinde ve WIPO Eser Sahibinin Hakları Andlaşması’nın (WCT) İkinci maddesinde “Eser Koruması; fikirleri , usulleri, işletme yöntemlerini ya da buna benzer matematiksel kavramları değil, İFADELERİ kapsayacaktır." denilmektedir. [2] ____________________________________________________________________ © 2010 Ankara Patent | Tüm Hakları Saklıdır. [2] “ 2. Copyright protection shall extend to expressions and not to ideas , procedures, methods of operation or mathematical concepts as such ” DÜNYADA VE TÜRKİYE'DE FİKRİ HAKLAR

10. Bu yapıda düzenlenen önemli ikinci konu salt bilgisayar yazılımlarının hangi yasal düzenleme ile korunacağına ilişkin kuralların da belirlenmesidir. “ bilgisayar yazılımları”, söz konusu fikir ürünlerinden “ESERLER” içinde yorumlanmaktadır. (*) (*) WTO-TRIPS: Article 10 Computer Programs and Compilations of Data 1. Computer programs , whether in source or object code, shall be protected as literary works under the Berne Convention (1971). © 2010 Ankara Patent | Tüm Hakları Saklıdır. DÜNYADA VE TÜRKİYE'DE FİKRİ HAKLAR © 2010 Ankara Patent | Tüm Hakları Saklıdır.

11. © 2010 Ankara Patent | Tüm Hakları Saklıdır. DÜNYADA VE TÜRKİYE'DE FİKRİ HAKLAR © 2010 Ankara Patent | Tüm Hakları Saklıdır. TİCARET SIRLARI Bir üründen veya yöntemden en verimli ve kolay biçimde yararlanabilmek için oluşturulan o konudaki deneyime ve uygulamaya dayalı , genellikle gizli olmakla birlikte, böyle bir nitelik taşıması zorunlu olmayan ve bir patent ile korunmayan, teknik bilgi birikimi olarak açıklanabilen Ticaret Sırları önemli bir hak konusunu oluşturur. WTO-TRIPS metni bu konuyu “açıklanmamış bilgilerin korunması ” başlığı altında Bölüm 7 de vermektedir. Madde 39’da Paris Sözleşmesi 10bis maddedeki “Haksız Rekabetin Korunması” kaynak gösterilmektedir. ( http://www.wto.org/english/docs_e/legal_e/27-trips_04d_e.htm#7 )

12. Bu sonuç şu soruyu gündeme getirmektedir. “ FİKİRLER NASIL KORUNUR?” Fikirler yasal olarak korunmadığı için, fikirlerin korunması ürün oluşmadan önce açıklanmamasına bağlıdır. “ FİKİRLERİNİZİN KORUNMASINI İSTİYORSANIZ KİMSEYE SÖYLEMEYİN ” ifadesi en gerçekçi yaklaşımdır. © 2010 Ankara Patent | Tüm Hakları Saklıdır. DÜNYADA VE TÜRKİYE'DE FİKRİ HAKLAR

13. Fikri Haklar, Dünya Fikri Haklar Örgütü’nün (WIPO) ayırımına göre iki başlıkta değerlendirilmektedir. (Bakınız: Tablo) http://www.wipo.int/about-ip/en/ Buluşlar, Endüstriyel Tasarımlar, Markalar, Coğrafi İşaretler, vb., konular “ SINAİ HAKLAR” ; Edebiyat ve Sanat Eserleri’ne ilişkin konular ise, “ ESER SAHİBİNİN HAKLARI ve BAĞLANTILI HAKLAR ” olarak adlandırılmıştır. © 2010 Ankara Patent | Tüm Hakları Saklıdır. DÜNYADA VE TÜRKİYE'DE FİKRİ HAKLAR

14. © 2010 Ankara Patent | Tüm Hakları Saklıdır. FİKRİ HAKLAR - INTELLECTUAL PROPERTY SINAİ HAKLAR INDUSTRIAL PROPERTY ESER SAHİBİNİN HAKLARI ve BAĞLANTILI HAKLAR COPYRIGHT AND RELATED RIGHTS FİKİR ÜRÜNÜ INTELLECTUAL PRODUCT BELGE CERTIFICATE FİKİR ÜRÜNÜ INTELLECTUAL PRODUCT BELGE CERTIFICATE BULUŞLAR INVENTIONS PATENT veya FAYDALI MODEL BELGESİ PATENT and UTILITY MODEL CERTIFICATE ESERLER WORKS YOK NONE ENDÜSTRİYEL TASARIMLAR INDUSTRIAL DESIGNS ENDÜSTRİYEL TASARIM TESCİL BELGESİ INDUSTRIAL DESIGN REGSITRATION CERTIFICATE YORUMLAR – PERFORMANCES KAYITLAR RECORDS (RADYO-TV) YAYINLAR – BROADCASTS YOK NONE MARKALAR TRADEMARKS MARKA TESCİL BELGESİ TRADE MARK REGSITRATION CERTIFICATE Hazırlayan: M. Kaan DERİCİOĞLU, 2008 http://www.wipo.int/about-ip/en/ COĞRAFİ İŞARETLER GEOGRAPHIC INDICATIONS OF SOURCE COĞRAFİ İŞARET TESCİL BELGESİ GEOGRAPHICAL REGSITRATION CERTIFICATE

15. Avrupa Birliği’nin Web Sitesi’nde “ EU Single Market ” bölümünde Fikri Haklar konusu “ Protection of rights ” başlığı ile sunulmaktadır. http://ec.europa.eu/internal_market/top_layer/index_52_en.htm Avrupa Birliği’nde “tek Avrupa pazarı – daha az engel – daha çok fırsat – hakların korunması” ifadeleri ile yorum yapılmaktadır. Tek Pazar hedefine ulaşmak için hakların korunması gerektiği vurgulanmakta ve WIPO örneğinde olduğu gibi konunun iki kategoride olduğu açıklanmaktadır. © 2010 Ankara Patent | Tüm Hakları Saklıdır. DÜNYADA VE TÜRKİYE'DE FİKRİ HAKLAR

16. Türkiye’de fikir ürünlerine ilişkin özendirici ve koruyucu nitelikli uygulamaların, Osmanlı Devleti’nin ilk kuruluş yıllarına kadar uzandığına ilişkin kaynaklar olduğu bilinmektedir. Ancak bunlara ilişkin yazılı metinler bulunmamaktadır. Telif Nizamnamesi (1857), Hakkı Telif Kanunu (1910), Alameti Farika Nizamnamesi (1871), İhtira Beratı Kanunu (1879) yazılı kurallar getiren ilk metinler olarak bilinir. © 2010 Ankara Patent | Tüm Hakları Saklıdır. DÜNYADA VE TÜRKİYE'DE FİKRİ HAKLAR

17. Yukarıda belirtilen ilk yasal düzenlemelerin yenilenmesi çalışmalarının çok geç yapıldığı söylenebilir. 20 Temmuz 1871 tarihli Alameti Farika Nizamnamesi 94 yıl sonra ve 1965 yılında; 23 Mart 1879 tarihli İhtira Beratı Kanunu 116 yıl sonra ve 1995 yılında yenilenmiştir. Endüstriyel Tasarımlar ve Coğrafi İşaretler konusundaki yasal düzenlemeler 1995 yılında ve Entegre Devre Topografyaları 2004 yılında kabul edilmiştir. Prof. Dr. Ernst HIRSCH tarafından 1945 yılında yazılan ve 1952 yılında yürürlüğe giren Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu , bazı ekler yapılmasına rağmen, ilk hali ile yürürlükte kalmayı 57 yıldır sürdürmektedir. © 2010 Ankara Patent | Tüm Hakları Saklıdır. DÜNYADA VE TÜRKİYE'DE FİKRİ HAKLAR

18. © 2010 Ankara Patent | Tüm Hakları Saklıdır. Türkiye’deki bir başka gelişim, Türkiye’nin bazı uluslararası andlaşmalara katılımıdır. Markaların Uluslararası Tesciline ilişkin Madrid Anlaşması Protokolü 1999 Endüstriyel Tasarımların Uluslar arası Tescili Anlaşması 2005 Uluslararası Patent Başvuru Andlaşması (PCT) 1996 Avrupa Patenti Sözleşmesi 2000 UPOV Sözleşmesi 2004 Türkiye ayrıca, NICE, IPC, LOCARCO, VIENNA Sınıflandırma Anlaşmalarına da katılmıştır. DÜNYADA VE TÜRKİYE'DE FİKRİ HAKLAR