1. ประวัติศาสตรสถาปตยกรรมในประเทศไทย
ประวัติศาสตรสถาปตยกรรมในประเทศไทย
2.1.2.ประวัติศาสตรสถาปตยกรรม
นารถ โพธิประสาท ไดกลาวถึงประวัติศาสตรสถาปตยกรรม และมูลเหตุแหงการเกิด
สถาปตยกรรมในประเทศไทย[1] ชาติไทย เปนชาติใหญชาติหนึ่งในทวีปเอเชียตะวันออกมาตั้งแตกอน
พุทธกาล เปนชาติที่เคยมีอารยธรรม วัฒนธรรมและวีรธรรมของตัวเองอยางสูง ประจํามาแลวชานาน ตาม
ประวัติศาสตรมีหลักฐานยืนยัยเปนที่เชื่อถือไดแนนอนจากบรรพบุรุษของเรา และเปนมรดกตกทอดมาถึง
คนไทยในสมัยปจจุบันนี้ เปนหลักฐานที่แสดงถึงความรุงเรืองแหงชาติที่ไดสะสมรวบรวมกันเปนปกแผน
แนนหนา เปนน้ําหนึ่งใจเดียวกัน สืบสายติดตอมาตามลําดับนับไดหลายพันปจนตราบเทาทุกวันนี้ นอกจาก
ประวัติศาสตร เรายังสามารถที่จะทําการตรวจสอบหลักฐานดังกลาวไดจากวรรณคดี โบราณคดีและจาก
สถาปตยกรรมที่มีอยู ณ บัดนี้ดวย และหลักฐานนั้นๆ จะปรากฏวา สอดคลองถูกตองตรงกันเสมอ เฉพาะ
สถาปตยกรรมวัตถุ (รวมทั้งโบราณสถาน) ในประเทศไทยเปนหลักฐานอยางหนึ่งที่ใหความแนนอนในการ
สอบสวนนี้มาก เพราะสถาปตยวัตถุเปนสิ่งกอสรางที่มั่นคงถาวรใหญโตยากที่จะถูกทําลายสูญหายไปได
โดยงาย และไดกอสรางไวเปนจํานวนมากแหงดวยกันจึงชวยใหมีความกวางขวาง ในการสันนิษฐานยิ่งขึ้น
อีก ฉะนั้น ไมตองสงสัยเลยวาในเวลาเดียวกันเราจะไมสามารถ ทราบถึงมูลเหตุแหงกําเนิดของ
สถาปตยกรรมในประเทศไทยไดเปนอยางดีรวมไปดวย และการคนควาสอบสวนจากงานสถาปตยกรรม
ไทยไดเปนอยางดีรวมไปดวย และการคนควาสอบสวนจากงานสถาปตยกรรม เรายังไดพบหลักฐานอันเปน
ประโยชนยิ่งใหญในคดีอื่นๆ อีกมากมาย โดยเฉพาะรากฐานในวัฒนธรรมแหงชาติไทย ดังนั้น
สถาปตยกรรมก็เหมือนกับวรรณกรรมหรือศิลปกรรมอื่นๆ ซึ่งสามารถบันทึกเหตุการณของยุคและสมัยของ
ประเทศชาติไวไดโดยสมบูรณ เชน ระเบียบแบบแผน ประเพณี ฯลฯ ตลอดถึงชีวิตจิตใจของประชากรชาว
ไทย รวมทั้งความรุงเรืองของวัฒนธรรมไทยแหงยุคสมัยนั้นๆ ดวย
2.1.2.1 วัฒนธรรมปรากฏอยูในงานสถาปตยกรรม
บานเมืองใดที่เต็มไปดวยเคหสถานตระหงานตระการตา เปนระเบียบเรียบรอยงดงาม บานเมืองนั้นก็
ไดชื่อวาถึงซึ่งความเจริญมั่งคั่งสมบูรณแลวทุกประการ เปนสิ่งที่เชิดหนาชูตาแกชาวตางประเทศทั้งหลาย
ดวยเหตุที่ชาวตางประเทศมักจะยึดเอาสถาปตยกรรมของประเทศที่ตนยางเขาไปสูเปนสิ่งเรียนรูถึงภาวะของ
ประเทศและประชาชาตินั้น โดยหลักฐานที่วาสถาปตยกรรมเปนสิ่งแสดงออกซึ่งมีรูปรางและสัณฐานของ
สภาพจริงทุกๆ อยาง รวมทั้งอารยธรรม วัฒนธรรมและวีรกรรมในลักษณะอันเปนระเบียบโดยทั่วไป
ตามลําดับของความสําคัญที่สามัญชนจะพึงทําความเขาใจถึงประการสําคัญเหลานั้นอยางชัดเจนในเมื่อได
เห็นสถาปตยวัตถุเหลานั้นในครั้งแรก สวนการที่จะทราบตอไปถึงขนบธรรมเนียมและประเพณี ฯลฯ ของ

2. ชนในชาตินั้น อาจทําการสอบสวนทางอื่นก็ได แตตองกินเวลาและเปนวิธีการที่ยุงยากกวา ซึ่งมักจะรอทิ้งไว
เปนประการที่สอง (นารถ โพธิประสาท.2552)
สถาปตยกรรมเปนศิลปกรรมประเภทหนึ่งที่แสดงความจริงทุกประการ โดยเปดเผยไมมีการปดบัง
ซอนเรนสิ่งใดไวเลย ทั้งนี้ไมใชเพียงจะแสดงความจริงและวิธีกอสราง หรือประโยชนใชสอยและ
คุณลักษณะดีของอาคารเทานั้น หากแสดงกิจการและสิ่งที่มีสาระสําคัญของมนุษยชาตินั้นๆ ไวดวย จะเปน
ในแงอารยธรรมหรือวัฒนธรรม ฯลฯ ก็ตาม ยอมปรากฏอยูในงานสถาปตยกรรมดุจเงาตามตัวเปนฉากหลัง
อยูเสมอ ตั้งแตเริ่มตนการกอสรางนั้น ทั้งยังจะแสดงปริมาณและมาตรฐานสูงต่ําไวใหทราบโดยชัดเจนอีก
ดังนี้ก็เทากับชนชาตินั้นไดประทับลงซึ่งอารยธรรมและวัฒนธรรมของชาติ ไวในงานสถาปตยกรรม
ตลอดไป ฉะนั้น สถาปตยกรรมของชาติจึงเปนสิ่งที่ควรจะไดรับการสนใจและเอาใจใสอยางมากเปนพิเศษ
มาตรฐานของสถาปตยกรรมอาจวัดไดจากคุณลักษณะที่ปรากฏอยูในงานที่ไดสรางสรรคขึ้น
สถาปตยกรรมที่กอรปดวยคุณลักษณะดีถึงขนาด (สถาปตยศิลป) ยอมเปนเครื่องเหนี่ยวน้ําใจและปลูกความ
นิยมชมชื่นของปวงชนทั่วไปอยูเสมอ เปนทางนํามาซึ่งการตอนรับและความเอาใจใสในอันที่จะ
บํารุงรักษาสถาปตยวัตถุเหลานั้นไวใหสถิตยสถาพรตลอดไป ดังโบราณสถานที่เราคงมีอยูในประเทศไทย
หลายแหงเวลานี้ สถาปตยกรรมไทยไดเปนที่แพรหลายรูจักกันโดยทั่วไปในนานาประเทศ ไดรับการยกยอง
วา มีลักษณะดีถึงขนาดสามารถเทียบเคียงไมแพประเทศใดเลย ชาวตางประเทศเรียกพระนครกรุงเทพฯวา
“เวนิชตะวันออก” ดังนี้ จึงทําใหเราหวนระลึกไปถึงอยุธยา สุโขทัย อันเปนราชธานีในครั้งโบราณกาล ราช
ธานีแหงความหลังของเราวาจะสุกใสงดงามเพียงไหน เราควรภูมิใจไดมากที่ความงามนั้นเปนผลสืบเนื่องมา
แตฝมือในงานศิลปกรรมของคนไทยที่ไดประดิษฐคิดขึ้นเอง โดยมิไดคัดลอกจากผูอื่น เปนความงามที่
แตกตางจากความงามของสถาปตยอื่น เปนความงามที่ไมพองกับใครแมแตประเทศใกลเคียง จึงเปนความ
งามที่มีอุดมลักษณะพิเศษสําหรับชาติไทยโดยแท อารยประเทศที่มีวัฒนธรรมสูงยอมมีศิลปลักษณะประจํา
ชาติของตนทั้งนั้น และประเทศไทยก็เปนประเทศหนึ่งที่มีศิลปลักษณะประจําชาติดังกลาวเชนกัน
สถาปตยกรรม นอกจากที่มีความเปนมาเบื้องหลังเสมือนประวัติ แสดงถึงสภาวะของยุคสมัยแหงชาติได
อยางชัดเจนแนนอนสถานหนึ่งแลว ยังเปนที่สําหรับจารึกวีรกรรมของชาติไวอีกสถานหนึ่งดวย สิ่งที่เดน
ที่สุดนั้นคือไทยเปนชาตินักรบชั้นเยี่ยมที่ทําใหเราไดมีเอกราชอันสมบูรณมาจนตราบเทาทุกวันนี้
พระพุทธศาสนาเปนศาสนาที่ชนชาติไทยนับถือสักการะบูชาในลักษณะที่มีความเลื่อมใสอยางฝงอยู
ในชีวิตจิตใจของคนไทยทุกคนโดยแทจริง นับตั้งแตเมื่อครั้งที่ชนชาติไทยยังมีภูมิลําเนาเปนเจาของ
ครอบครองผืนแผนดินใหญสวนหนึ่ง ที่ภายหลังตอมารวมเรียกวาประเทศจีนเดี๋ยวนี้ และตลอดมาจนกระทั่ง
ไดอพยพลงมาตั้งถิ่นฐานมั่นคงในดินแดนในประเทศไทย ณ บัดนี้ โดยเหตุที่ชาติไทยเปนชาตินับถือ
พระพุทธศาสนา ซึ่งเปนบอเกิดแหงวัฒนธรรม ฉะนั้นในการบํารุงพระพุทธศาสนาใหรุงเรืองในยุคสมัยที่
แลวมานั้น จึงเทากับไดทํานุบํารุงสงเสริมวัฒนธรรมของชาติรวมไปดวยนั่นเอง เพิ่งจะไดมาจัดแยกการบํารุง
สงเสริมวัฒนธรรมของชาติเปนการใหญโดยเฉพาะขึ้น ดวยเล็งเห็นวาการที่จะสงเสริมความเจิญกาวหนา
ของประเทศชาติใหดําเนินไปและสถิตยสถาพรอยูดวยดีนั้น “วัฒนธรรม” เปนงานสําคัญยิ่งงานหนึง

3. สิ่งกอสรางตางๆ ที่เนื่องในการพระศาสนาสมัยโบราณสวนมากเปนเจดีย โบสถ วิหาร ตามวัดวา
อารามและสถานที่อื่นๆ ซึ่งยังเปนวัตถุพยานอยูมากหลาย ณ บัดนี้ กับอาคารที่สรางขึ้นในสมัยปจจุบันเพื่อ
ไดสนองประโยชนสําคัญตามระบอบและแผนการใหมนั้น เปนอาคารที่มีองคการตางหนาที่กันโดยเฉพาะ
ตัวอยางเชน หอประชุม หอสมุด สถานศึกษา ฯลฯ เหลานี้เปนตน แมจะเปนสิ่งกอสรางตางสมัยก็ตาม เมื่อได
พิจารณาโดยรอบคอบแลว สถาปตยวัตถุแหงอดีตสมัยสําเร็จเปนรูปรางขึ้นดวยความเพียรพยายาม รวมทั้ง
ความสามารถอยางประหลาดของชางโบราณโดยแท และเปนทางชวยนําความกาวหนาแหงงาน
สถาปตยกรรมปจจุบันดวย
สิ่งใดที่สําคัญและมีชีวิตจิตใจของคนไทยจดจอหนุนหลังอยู สิ่งนั้นยอมสําเร็จมรรคผลไดดวยดีเสมอ
การบํารุงสงเสริมงานสถาปตยกรรมไดประสบผลเชนกลาวนั้นมาแลวในอดีต และในสมัยปจจุบันก็จะเปน
สิ่งที่ยิ่งใหญไพศาลยิ่งนัก และทั้งในการอนาคตตอไปดวย
2.1.2.2 สถาปตยกรรมสรางขึ้นเนื่องแตการพระพุทธศาสนา
งานสถาปตยกรรมซึ่งไดอุบัติขึ้นเนื่องแตความจําเปนในกิจการตางๆ ของมนุษยที่ตองครองชีพใหอยู
ไดดวยดีนั้น กเพราะไดมีมูลเหตุมาจากความประสงคหลายประการที่ทําใหมนุษยตองสรางสรรคงานเหลานี้
ขึ้น จะเปนเพื่อประโยชนในการใชสอยและในทางจิตใจหรือเพื่อประโยชนทั้งสองสถานรวมกันก็ตาม
ลักษณะงานของสถาปตยกรรมนั้นๆ ยอมแสดงออกตามประเภทของชนิดและกิจการที่ตองรับสนองเสมอ
จะเปนกิจการประเภทประเภทเกี่ยวกับภาวะสังคม ความเจริญกาวหนา การศาสนา ฯลฯ หรือเหตุการณ
สําคัญตางๆ แหงยุคสมัยก็ดี สถาปตยกรรมเปนบันทึกความวิวัฒนาอันตอเนื่องของมนุษยชาติไวเปนลําดับ
ดวยดี อนึ่ง สถาปตยกรรมของชาติในยุคใดสมัยใดก็ตาม ยังเปนเครื่องแสดงถึงภาวะของจิตใจ และ
บุคลิกลักษณะอันแทจริงของประชาชาตินั้นๆ ใหเห็นไดอยางใกลชิดที่สุด ลาจเห็นลึกซึ้งถึงสติปญญา
ความสามารถของชนชาตินั้นวาปราดเปรื่องแหลมคมปานใดดวย กิจการนานาชนิดที่มนุษยตองกระทําในยุค
ในสมัยหนึ่งที่เนื่องมาแตภาระกิจตางๆ ดังกลาวยอมอํานวยประโยชนตรงตามความตองการไดเปนอยางดี
ตัวอยางที่เห็นไดงาย ในสมัยโบราณการกอสรางสรธารณสถานสําคัญอันเปนสถาปตยกรรมของชาติเชน
พระสถูป โบสถ วิหาร ฯลฯ เหลานี้เนื่องในการพระพุทธศาสนา สวนที่เกี่ยวกับวีรกรรมของชาติมีอนุสาวรีย
ที่สรางขึ้นในลักษณะของเจดีย เพื่อไดแสดงไวซึ่งเกียรติประวัติความองอาจ กลาหาญ ความมีชัยของไทย
ชาตินักรบ นอกจากนั้นยังมีอาคารประเภทอื่นอีก เชน ปราสาทราชมณเฑียร อันเปนที่ประทับของพระเจา
แผนดิน ผูเปนประมุขของชาติในการบริหารราชการแผนดินเหลานี้ลวนแตที่ไดสรางขึ้นตามเหตุการณและ
ความประสงคอันเปนแนวทางแบบอยางที่ดี งดงาม ใหญโต ประกอบดวยวัสดุอันมีคา มีความมั่นคงถาวร
และใชชางที่มีฝมือดีที่สุดเทาที่จะหาไดในยุคและสมัยนั้นๆ สวนบานเรือนของประชาราษฎรโดยทั่วไป
แมแตปราสาทของพระมหากษัตริย เดิมนิยมสรางกันดวยไมทั้งนั้น ตอมาจนถึงแผนดินสมเด็จพระนารายณ
มหาราชจึงไดสรางขึ้นดวยอิฐถือปูน ถาจะเปรียบเทียบกับสถาปตยกรรมในสมัยปจจุบันนี้แลว จะเห็นไดวา

4. แตกตางกันอยูมาก ในประการสําคัญคือ สมัยปจจุบันนี้ชาติไทยตองมีภาระกิจหลายอยาง หลายชนิดและ
ใหญโตกวาแตกอน ฉะนั้นงานสถาปตยกรรมที่อุบัติขึ้นในยุคปจจุบันนี้ จึงเปนงานศิลปกรรมที่กวางขวาง
โดนไมจํากัดขอบเขต รวมทั้งการใชวัสดุกอสรางและวิธีกอสราง ตัวอยางเชนอนุสาวรียชัยสมรภูมิ ไดสราง
ขึ้นไวเพื่อแสดงถึงวีรกรรมของชาติ วาไทยเปนชาตินักรบชั้นดีเยี่ยม โรงเรียน มหาวิทยาลัย สําหรับเปน
สถานที่ใหการศึกษาของชาติ นอกจากนี้ยังมีโรงงานอุตสาหกรรม กสิกรรม และพาณิชยกรรมนานาชนิดอีก
ที่จัดสรางขึ้นตามการคลีคลายขยายตัวของกิจการนั้นๆ อยางกวางขวางมากมาย ถาจะสรุปแลวพอที่จะเขาใจ
ไดวาสถาปตยกรรมไทยสมัยโบราณกาลนั้น ไดสรางขึ้นเนื่องแตการพระศาสนาเปนสําคัญ ดวยกิจการตางๆ
สมัยนั้นอยูในวงแคบ ทั้งชนชาติไทยตองทําการรบพุงอยูตลอดเวลาไมมีเวลาวางพอที่จะปรับปรุงกิจการอื่น
ใดไดโดยเฉพาะ นอกจากประเภทดังกลาว ทั้งยังไมไดประสบกับเหตุการณืที่คับขัน ซึ่งเปนสถานการณอัน
เกี่ยวโยงกันเปนลูกโซกับนานาชาติเหมือนกับปจจุบันนี้ ซึ่งเราตองรีบรุดปรับปรุงชาติไทยของเราทุกแงทุก
ทางใหเปนการเหมาะสมกับสถานการณของโลก และโดยเฉพาะในขณะที่ประเทศไทยตองอยูในภาวะ
สงคราม เพื่อที่จะไดจรรโลงประเทศชาติของเราใหเจริญวัฒนาถาวรยืนอยูไดเทียมบาเทียมไหลกับนานาชาติ
สืบไป และเหตุการณืตางๆ ในสมัยนี้ตองจารึกอยูไมเพียงแตในประวัติศาสตรเทานั้น ยังจะจารึกอยูใน
ประวัติสถาปตยกรรมของชาติไทยอีกสถานหนึ่งดวย
ชนชาติอียิปตและกรีกซึ่งถือวาเปนชาติที่มีอายธรรมและวัฒนธรรมอยูในระดับมาตรฐานอันสูงมาแลว
ในสมัยดึกดําบรรพนั้น ตามประวัติศาสตรปรากฏวาไดสรางสรรคงานสถาปตยกรรมขึ้นเนื่องแตเหตุการณ
ทางศาสนาเปนสําคัญยิ่งกวาเหตุการณอื่นใด ซึ่งเปนขอที่พึงสังเกตไดวาความเจริญของประเทศชาติตางๆ ใน
สมัยโบราณมีวิวัฒนาการเปนมาในรูปลักษณะอยางไร แตก็ในรูปและลักษณะตามแบบอยางโบราณที่หนัก
ไปในกิจการอยางหนึ่งอยางใดโดยเฉพาะขอจํากัดตางๆ นานาประการนั้น มิไดบังคับใหแนวความคิดในการ
ประดิษฐศิลปกรรมอยูในวงแคบแตประการใด อีกนัยหนึ่ง คือจะไมเปนมูลที่สามารถหยุดยั้งกระแสความคิด
อันเฉียบแหลมของสถาปนิกมิใหสรางสรรคสิ่งมหัศจรรยในงานสถาปตยกรรมของโลกขึ้นไดเลย ตัวอยางที่
จะสนับสนุนเรื่องนี้ไดคือ “ปรามิด” ในประเทฒศอียิปต และ “พาซอนนัน” ของกรีกอันเปนงานชิ้นเอกที่
ยังคงสภาพอยูใหเราไดชมทุกวันนี้
การสรางสรรคศิลปกรรมชิ้นเอก หรือสิ่งมหัศจรรยในงานศิลปกรรมของโลกยอมเปนสิ่งหมุนเวียน
ทั่วไปไดในโลกนี้ ในทวีปเอเชียแหงภาคตะวันออกไกลนี้ มีปราสาทหินอยูที่นครวัด อันถือวาเปนสิ่ง
มหัศจรรยชิ้นหนึ่งแหงงานสถาปตยกรรมของโลก เปนฝมือการชางที่มีเชิงศิลปะชั้นเยี่ยมของชาวเอเชียโด
ชาติไทยมีถิ่นฐานในทวีปเอเชียตะวันออก มีภูมิประเทศ ดินฟาอากาศ ศาสนา และสิ่งแวดลอม
ขางเคียง ฯลฯ แตกตางกับนานาประเทศที่อยูในสวนอื่นของโลก ทําใหบังเกิดสภาพและความเปนอยูผิดแผก
กับตางประเทศอยางมากเปนธรรมดา สภาพและภาวะของประเทศในสมัยโบราณนั้นไดอุบัติขึ้นตาม
เหตุการณอันเปนลักษณะอยางหนึ่งปรากฏอยูในงานสถาปตยกรรมของชาติมาแลวในประวัติกาล และถาจะ
ไดสอบสวนและพิจารณาถึงปรากฏการณนั้นดดยรอบคอบแลว ก็จะเห็นไดวาสถาปตยกรรมแหงสมัย

5. โบราณของไทยเราก็เปนศิลปกรรมที่มีคุณคาสูงสมเกียรติของประเทศชาติอยางยิ่ง และเปนงานศิลปกรรมที่
มีคุณงามความดีขนาดสามารถที่จะอวดและพอที่จะทัดเทียมกับศิลปกรรมของชนชาติอื่นได
เมื่ออนาคตเปนสิ่งที่รุงโรจนไดเสมอ ถาเรารูจักใชเวลานั้นและไมทิ้งโอกาสอันนี้เสีย เราก็นาจะ
ประสบความสําเร็จอันยิ่งใหญในงานศิลปกรรมเหมือนกับชนชาติอื่น ดังตัวอยางที่กลาวแลวโดยไมตองมีขอ
สงสัยแตประการใด
สถาปตยกรรมในประเทศไทยสวนมากที่สรางขึ้นเนื่องแตการพระศาสนาเปนสําคัญตามเหตุผลและ
สิ่งแวดลอมซึ่งทําใหเปนลักษณะการดังกลาวมาแลวตั้งแตโบราณ หาใชเรื่องที่ผิดแผกแตกตางกับนานา
ประเทศแตอยางใด อันเปนเหตุใหความเจริญและผลสําเร็จในสถาปตยกรรมไทยตองชะงักหรือไมรุงโรจน
แตประการใด ถาจะมีก็ตองเปนดวยเหตุอื่นเพราะดวยพระศาสนา เปนกิจวัตรที่เกี่ยวของสัมพันธกับทางของ
จิตใจประชาชนสวนรวมและไมมีสิ่งใดที่ยิ่งใหญกวา เมื่อชนชาติไทยเปนผูนับถือพระพุทธศาสนาอยาง
เลื่อมใส สืบเนื่องกันมาเปนเวลาหลายศตวรรษเชนนี้แลว สิ่งใดที่สรางขึ้นเนื่องแตการพระศาสนา สิ่งนั้น
ยอมเปนสิ่งที่สถาปนาขึ้นดวยกําลังความคิด วัสดุ ฝมือที่ดีเยี่ยม ฯลฯ และดวยอิทธิอํานาจอันยิ่งใหญหนุน
หลังอยูเสมอ ทั้งเปนสิ่งไมใชจะทํากันในแตประเทศไทยเทานั้น ในยุโรป “สมัยกลาง” ก็ไดพากันบํารุง
ศาสนาเปนการใหญไดสรางศาสนสถานขึ้นหลายแบบอยางเชนแบบ “โกธิก” เปนตน ไวเปนอันมากใน
ยุโรป จึงเห็นไดวา การศาสนาเปนตัวการสําคัญอยางหนึ่งที่มีอิทธิพลเหนือสถาปตยกรรมของชาติเปนอยาง
มาก และในเวลาเดียวกันก็ทําใหเกิดลักษณะนิยมของยุคสมัยเกิดขึ้นตามไปดวย ฉะนั้นกอนที่จะไดบรรยาย
ถึงความเจริญงอกงามของสถาปตยกรรมในประเทศไทยตอไป จึงไมเปนการบังคับอยางยิ่งที่จะเวนกลาว ถึง
มูลเหตุที่พระพุทธศาสนาไดมาประดิษฐานในประเทศไทยเสียกอน อันจะชวยใหทราบไดดีวาสถาปตยกรรม
ของไทยมีเกลียวสัมพันธกับพระศาสนามาแตเดิมแลวอยางไร