2. Տաքդեղը (ծիծակ, պղպեղ, բիբար) մորմազգիների
ընտանիքի բազմամյա (մշակության մեջ՝ միամյա)
բանջարաբույս է: Վայրի տաքդեղը հանդիպում է
Ամերիկայի արևադարձային շրջաններում:
Մշակության մեջ հայտնի է 4 տեսակ՝ պերուական,
կոլումբիական, թավոտ, մեքսիկական կամ
պատիճավոր: Վերջինս առավել տարածված է. այս
տեսակին են պատկանում տաքդեղի բոլոր՝ ինչպես
կծու, այնպես էլ բանջարային խոշորապտուղ քաղցր
սորտերը:
Տաքդեղի մասին
4. ՀՀ-ում մշակվում է 1 տեսակ՝ պատիճավոր տաքդեղը կամ
դարապղպեղը՝ Արարատի, Արմավիրի, Արագածոտնի,
մասամբ՝ Կոտայքի մարզերում:
Ցողունը (բարձրությունը՝ 25–85 սմ) կանգուն է (երբեմն՝
կիսականգուն): Տերևները պարզ են, մեկական, ձվաձև կամ
նշտարաձև՝ մուգ կանաչից մինչև բաց կանաչ: Ծաղիկները
երկսեռ են, խոշոր, մեկական կամ փնջերով, սպիտակ կամ
կանաչավուն, երբեմն՝ մանուշակագույն երանգով: Ծաղկում է
հուլիս-օգոստոսին: Պտուղը 2–3-բնանի, բազմասերմ, կեղծ,
սնամեջ հատապտուղ է, տեխնիկական հասունացման
շրջանում՝ կանաչ, լրիվ հասունացման շրջանում՝ կարմիր,
նարնջագույն, դեղին, դարչնագույն, տարբեր ձևերի և
մեծության: Սերմերը տափակ են, բաց դեղնավուն: Կան կծու,
քաղցր, մանր, խոշորապտուղ, միջահաս և ուշահաս սորտեր:
6. ՀՀ-ում մշակվում է 1 տեսակ՝ պատիճավոր տաքդեղը
կամ դարապղպեղը՝ Արարատի, Արմավիրի,
Արագածոտնի, մասամբ՝ Կոտայքի մարզերում:
Ցողունը (բարձրությունը՝ 25–85 սմ) կանգուն է (երբեմն՝
կիսականգուն): Տերևները պարզ են, մեկական, ձվաձև
կամ նշտարաձև՝ մուգ կանաչից մինչև բաց կանաչ:
Ծաղիկները երկսեռ են, խոշոր, մեկական կամ
փնջերով, սպիտակ կամ կանաչավուն, երբեմն՝
մանուշակագույն երանգով: Ծաղկում է հուլիս-
օգոստոսին: Պտուղը 2–3-բուն ունեցող, բազմասերմ,
կեղծ, սնամեջ հատապտուղ է, տեխնիկական
հասունացման շրջանում՝ կանաչ, լրիվ հասունացման
շրջանում՝ կարմիր, նարնջագույն, դեղին,
դարչնագույն, տարբեր ձևերի և մեծության: Սերմերը
տափակ են, բաց դեղնավուն: Կան կծու, քաղցր, մանր,
խոշորապտուղ, միջահաս և ուշահաս սորտեր:
7.
8. Լոլիկ(Պոմիդոր)
Լոլիկը (պոմիդոր) մորմազգիների
ընտանիքի միամյա կամ բազմամյա
խոտաբույս է: Հայտնի է լոլիկի 3 տեսակ.
պերուական, մազմզոտ, որոնց
պտուղներն ուտելի չեն, և սովորական
կամ իսկական: Վերջինիս են
պատկանում լոլիկի բոլոր մշակովի
սորտերը: ՀՀ-ում մշակվում է ամենուրեք:
Արմատն առանցքային է, ցողունը՝
խոտանման, ճյուղավորվող,
գետնատարած կամ կանգուն,
բարձրությունը՝ 0,3–2մ:
9. Տերևները բարդ կենտփետրաձև են կամ
լայնաբլթակ, բաց կամ մուգ կանաչ, դեղնա- կամ
մոխրականաչ: Ծաղկաբույլը պարզ կամ բարդ
ողկույզ է, ծաղիկները՝ երկսեռ, մանր, դեղին:
Պտուղը հյութալի, բազմաբուն, բազմասերմ
հատապտուղ է՝ կլոր, տափակ, երկարավուն,
ձգված, կարմիր, վարդագույն, նարնջագույն,
դեղին, սպիտակ: Պտղամաշկը հարթ է կամ
տարբեր աստիճանի կողավոր: Սերմերը մանր են,
ձվաձև, երիկամաձև, տափակ՝ ծածկված բաց և
մուգ դեղնավուն մազիկներով: Ըստ հասունացման
աստիճանի՝ լոլիկը լինում է վաղահաս, միջահաս և
ուշահաս: Պտուղը համեղ է. պարունակում է
շաքարներ, սպիտակուցներ, օրգանական թթուներ,
ճարպեր, եթերայուղեր, վիտամիններ, նատրիումի,
կալիումի, մագնեզիումի, ֆոսֆորի, քլորի, ծծմբի,
երկաթի, պղնձի, ցինկի, յոդի, ֆտորի հետքեր,
կանաչ զանգվածը՝ տոմատին (միջատասպան
նյութ):
10. Ի՞սկ դուք գիտեիք, որ
Լոլիկի հայրենիքը Հարավային
Ամերիկան է: Հայաստանում լոլիկի
մշակության մասին հիշատակվել է
1870 թ-ին՝ Երևանի նահանգի
գյուղատնտեսական վիճակագրական
տեղեկագրում:
11. Վարունգ
Վարունգը պատկանում է դդմազգիների
ցեղին:Վարունգը համարվում է,
ամենատարածված և հնագույն աղցանային
բանջարեղեններից մեկը:Վարունգի
հայրենիքը համարվում է Հյուսիսային
Հնդկաստանը: արունգն իր մեջ
պարունակում է ազոտային եւ ոչ ազոտային
միացություններ, կալիումական աղեր,
կարոտին, վիտամիններ եւ ավելի քան 97
տոկոս ջուր:
12. Հին հույները գտնում էին, որ
վարունգն օժտված է ջերմությունն
իջեցնող հատկությամբ, իսկ
սերմերն էլ ուժեղ միզամուղ են:
Վարունգի հյութը շատ օգտակար է
խոցային թոքախտի ու հազի
դեպքում: Այն հանգստացնում է
նյարդային համակարգը,
վերացնում է փորկապությունը:
Ասում են, որ վարունգի հյութը
գազարի եւ բազուկի հյութի հետ
նպաստում է ռեւմատիզմի,
ատամների, լնդերի, եղունգների եւ
մաշկային հիվանդությունների
բուժմանը: Իսկ ըստ Ամիրդովլաթ
Ամասիացու` վարունգի հյութն
օգտակար է նաեւ մենինգիտի,
արագ սրտխփոցների ու քթային
արյունահոսության դեպքում:
