1. d u u r z a m e d a g b e s t e d i n g N i j m e g e n e n o m g e v i n g
d u u r z a m e
d a g b e s t e d i n g
Wilma Aarntzen,
directeur MEER Welzijn Wijchen
Trudy Nouws,
directeur St. Voormekaar Druten en West-Maas en Waal
Anja van Baardewijk,
directeur/bestuurder Swon het Seniorennetwerk
Ineke Oude Boerrigter,
directeur Malderburch, Centrum voor Welzijn, Wonen en Zorg Malden
Ruud Geerts,
directeur SWG Groesbeek
Eufride Klein Rouweler,
directeur St. Perspectief Beuningen
Carla Cornuit,
raad van bestuur LuciVer Wijchen
december 2015
2. d u u r z a m e d a g b e s t e d i n g N i j m e g e n e n o m g e v i n g
3. d u u r z a m e d a g b e s t e d i n g N i j m e g e n e n o m g e v i n g
Inleiding
Voor u ligt een notitie over Duurzame Dagbesteding, opgesteld door de
directeuren die participeren in het regio overleg welzijn.
In dit overleg zijn de gemeentes Beuningen, Druten, Groesbeek, Nijmegen, Heu-
men en Wychen vertegenwoordigd.
2015 was het jaar van de transitie en dat heeft voor alle betrokkenen – zorgvra-
gers, zorgaanbieders en gemeentes – veel veranderingen met zich meegebracht.
We hebben te maken gehad met nieuwe en onvoorziene ontwikkelingen en zijn
tegen een aantal zaken aangelopen. Nu dit jaar bijna ten einde is, is het dan ook
een goed moment om terug te kijken en onze ervaringen te delen.
Op basis van deze ervaringen hebben wij een notitie geschreven met daarin ons
gezamenlijk standpunt ten aanzien van dagbesteding en een aantal aanbevelin-
gen op basis van de ervaringen van het afgelopen jaar.
In de notitie nemen wij u mee langs de verschillende vormen in de keten van
ontmoeting en dagbesteding: van ontmoeting in de wijk naar algemene voor-
ziening en vervolgens naar de vormen van dagbesteding die meer ondersteuning
en begeleiding vragen en waarbij professionele ondersteuning noodzakelijk is.
De notitie is voorzien van een enkele praktijkvoorbeelden die laten zien op
welke wijze dagbesteding bijdraagt aan het welzijn van kwetsbare burgers en
hun mantelzorgers, hen in staat stelt langer thuis te blijven wonen met daarbij
behoud van zoveel mogelijk eigen regie.
De notitie eindigt met onze aanbevelingen ten aanzien van duurzame dag-
besteding.
Met vriendelijke groet,
Wilma Aarntzen,
Anja van Baardewijk,
Carla Cornuit,
Eufride Klein Rouweler,
Ruud Geerts,
Trudy Nouws,
Ineke Oude Boerrigter
1
4. d u u r z a m e d a g b e s t e d i n g N i j m e g e n e n o m g e v i n g2
5. d u u r z a m e d a g b e s t e d i n g N i j m e g e n e n o m g e v i n g
Duurzame dagbesteding
Ouderen hebben minder vanzelfsprekend een goede dag invulling. Na pensione-
ring is het werk gestopt. Door verlies van fysieke kracht is fietsen of tuinieren er
niet meer bij. En de hele dag thuis met de kruiswoordpuzzel of tv is snel verve-
lend en saai. Vereenzaming ligt op de loer.
Zelfredzaam en zelfsturend
Veel mensen kiezen dan voor een bezigheid die past bij hun mogelijkheden.
Een cursus, een hobby, biljarten in het buurtcentrum, samen muziek luisteren,
of een middagje bingo of bridge: leuke vrijetijdsbesteding. Of je gaat naar de
wekelijkse koffieochtend, kookt een maal per maand
voor buurtgenoten of gaat naar een georganiseerde
wijnproeverij. Daarvoor zijn inloop- en ontmoetings-
plekken van groot belang. Je treft er gelijkgestem-
den en bent er even uit. Je organiseert je eigen leven
en activiteiten. Als er maar een ruimte is waar je
terecht kunt, er daar mensen zijn die iets organiseren
waaraan je mee kunt doen; met wat ondersteuning
van vrijwilligers is dit al gauw voldoende. Je kunt er zelf ook je handen uit de
mouwen steken om iets te organiseren.
Meer dan 95%
1
van de senioren kan zich hiermee redden. Deze vorm van
Ontmoeting is dan ook niet het aandachtsgebied van deze notitie.
Regieverlies vraagt om meer ondersteuning
Wanneer de ouderdom vergezeld gaat met een complexiteit aan chronische
ziekte, functieverlies en beperkingen, worden mensen kwetsbaar. Als je dage-
lijkse rondje lopen eindigt in paniek, omdat je niet
meer weet waar je bent en wat je daar aan het doen
bent. Als je steeds in ademnood verkeert en zelfs de
kleinste inspanning voelt als een marathon. Als je je
lichaam niet meer vertrouwt en je bij ieder pijntje
naar de huisarts spoedt. Als je meerdere klachten
tegelijk hebt en de pillenfabriek niet meer kunt
overzien. Als je steeds vaker jezelf aantreft, wakker
schrikkend achter de TV. Als je overbuurvrouw een oogje in het zeil houdt, om-
dat je de hele dag je buitendeur hebt openstaan. Als je bezoek krijgt, maar niet
meer overziet hoe je koffie moet maken en of je een koekje in huis hebt. Laat
staan dat je erop uit gaat om mensen te ontmoeten of dingen te doen.
Functie ontmoeting:
Georganiseerde activiteiten,
wisselende groepsgrootte,
begeleiding door vrijwilligers,
open karakter in de buurt.
1
Van de ruim 16.000 mensen ouder dan 70, maken ongeveer 400 mensen gebruik van dagbesteding.
Kwetsbare mensen:
Multimorbiditeit,
psychische uitdagingen,
verslavingsproblematiek,
geheugenproblemen, somatiek.
3
6. d u u r z a m e d a g b e s t e d i n g N i j m e g e n e n o m g e v i n g
Mantelzorgers maken zich zorgen
Je levenspartner gaat steeds meer over je ‘moederen’ en je moet je laten helpen
met de meest basale dingen, zoals aankleden, wassen, naar het toilet. Je liefdes-
relatie verandert in een zorgrelatie en kan voor
beiden veel verdriet geven. Nog moeilijker wordt
het als je geen partner (meer) hebt. Je kinderen
beginnen zich zorgen te maken over je huis (het
ruikt hier niet fris), over je verzorging (is die
broek wel schoon?) over je eten (ik heb avond-
eten voor je meegebracht) en alles wat je vroeger
gewoon zelf regelde. Ze stellen een schema op om regelmatig te komen kijken
of het wel goed gaat.
Contact, ontwikkeling en ontplooiing
In zo’n situatie heb je extra ondersteuning nodig. Om mentaal en fysiek fit te
blijven, om je vaardigheden op peil te houden of nieuwe aan te leren, om een
dagstructuur te krijgen, om een beetje ‘bij te blijven’, om nieuwe ontwikkelingen
te leren kennen. En ook is het gewoon fijn om contact en gezelligheid met ande-
ren te hebben, dat je gezien wordt in wie je bent, dat je er (nog steeds) toe doet;
dat je iets voor een ander kunt betekenen. Het is belangrijk dat je advies kunt
vragen over hoe verder in deze levensfase; misschien heb je nieuwe woorden no-
dig om te zeggen wat je voelt en zijn er dromen die je nog wilt verwezenlijken.
Basisdagbesteding versterkt zelfvertrouwen en vermindert stress
Als mensen zich (laten) aanmelden voor dagbesteding, is er vaak een lang proces
aan vooraf gegaan, waarin iemand steeds minder grip op zijn eigen leven heeft
gekregen. Voordat je voor jezelf accepteert dat je gestructureerde dagbesteding
nodig hebt, is vaak je partner of andere mantelzorger zwaar overbelast. Soms is
dat ook de reden dat je toch maar instemt. En gek genoeg, terwijl je er met geen
stok naar toe te bewegen was, krijgen ze je er ook met geen tien paarden meer
weg als je er een keer gewend bent.
Veel mensen ervaren een gevoel van geborgenheid, gezelligheid en waardering.
Omdat ze aandacht krijgen voor hun vragen én voor hun mogelijkheden, gaan
ze minder vaak naar de huisarts. Het geeft een veilig gevoel van steun in de rug,
waardoor mensen langer thuis kunnen blijven wonen. Door passende activitei-
ten te doen, groeit bij mensen hun zelfvertrouwen en vermindert de stress. Niet
alleen bij de deelnemer aan de dagbesteding, maar ook bij zijn/haar omgeving.
Overbelasting mantelzorgers,
onveilige thuissituatie,
stress bij verwanten.
4
7. d u u r z a m e d a g b e s t e d i n g N i j m e g e n e n o m g e v i n g
Door rust kan men weer van elkaar genieten als part-
ners; soms leert iemand zich beter te uiten, waardoor
de relatie zelfs verbetert. Het geeft een veilig gevoel,
als je weet dat je vader in ieder geval drie keer per
week voldoende en gezond eet. Dat er op hem gelet
wordt en je gewaarschuwd wordt als er iets met hem
aan de hand is. Dat er mensen zijn die je ook kunnen
helpen de weg te vinden naar andere vormen van
ondersteuning, mocht dat nodig zijn. Je kunt je erop
verlaten.
Passende begeleiding geeft veiligheid
Deze dagbesteding vraagt om kwalitatieve professio-
nele begeleiding. Ervaring met complexe vraagstuk-
ken is nodig om een goede inschatting te kunnen
maken wat iedere individuele mens nodig heeft om
vertrouwen te krijgen, hoe diens thuissituatie is, wat
de draagkracht van de betrokkene en diens man-
telzorgers is. En wat daarop een passend aanbod is.
Soms is een activiteit onder begeleiding van een vrij-
williger voldoende, in andere gevallen is permanent
toezicht door een beroepskracht onontbeerlijk. Dat kan ook veranderen in de
loop van de tijd. Sommige mensen hebben na een (moeizame) start minder
directe aandacht nodig, anderen ontwikkelen steeds meer beperkingen, waar-
door juist meer tijd en deskundigheid vereist is.
Van belang is dat de professional in de dagbesteding voldoende handelings-
ruimte heeft om te doen wat past. Zodat de deelnemer continuïteit en veiligheid
geboden kan worden. Op individuele menselijke maat gesneden.
Functie
basisdagbesteding:
Empowerment,
versterking thuissituatie,
vroegsignalering,
vermindering onnodig zorg-
gebruik.
Advisering,
niet zorg/medisch gericht,
samenwerking in breed netwerk,
van ‘gewone’ voorzieningen:
winkels, politie.
Bescherming en continuïteit.
In overzichtelijke groepen met
professionele begeleiding; met
specifieke kennis op de achter-
grond.
5
8. d u u r z a m e d a g b e s t e d i n g N i j m e g e n e n o m g e v i n g
Veiligheid, aandacht en een beetje hulp
Frits van Duren is met zijn 61 één van de jongere deelnemers aan de dagbe-
steding. Hij heeft zijn leven lang gewerkt in de bouw totdat hij problemen
kreeg met zijn concentratie en geheugen. Dan was ie bezig met een klus
en wist ineens niet meer wat hij daar aan het doen was. Na verschillende
onderzoeken, kreeg Frits de dubbele diagnose van Alzheimer én Parkinson.
Dat maakte het werken onmogelijk en zo kwam hij thuis te zitten.
Niet alleen verloor hij daardoor zijn collega’s, ook zijn dag lag leeg en som-
ber voor hem. Het contact met vrienden verslechterde snel.
De Parkinson maakt hem het spreken lastig en hij wil anderen niet tot last
zijn. Zijn vrouw Annie doet alles voor hem; helpt hem met opstaan, wassen,
aankleden, eten.
Waarom dit lot? Wat doet het leven er nog toe op deze manier? Hij vraagt
het zich regelmatig af en wordt er boos, verdrietig en machteloos van.
Als hij langzaamaan nooit meer de deur uit komt, gaat hij naar de dagbe-
steding. Onder protest. Wat moet ik hier tussen al die ouderen? Voor Annie
is het heel belangrijk dat ze af en toe rust krijgt. Anders gaat zij er aan
onderdoor.
De begeleiders op de dagbesteding moeten al hun creativiteit en des-
kundigheid aanwenden om Frits gemotiveerd te krijgen. Veel aandacht,
luisteren, goed op lichamelijke signalen letten, maken dat hij zich toch
vertrouwd gaat voelen. Hersengymnastiek daagt hem uit en in een gestruc-
tureerd gesprek, krijgt hij de tijd om zijn woorden te zoeken, zonder dat
anderen hem onderbreken. Als de begeleidster merkt dat hij soms urine
verliest, neemt ze hem onopvallend apart om hulp aan te bieden bij het
naar de wc gaan. Niet meer dan nodig, maar voldoende steun om het niet
uit de hand te laten lopen.
Omdat de begeleiders Frits goed leren kennen, kunnen ze ook wijzen op
andere vormen van ondersteuning, van zorgtrajectbegeleiding tot een
maandelijkse koffieochtend voor Annie en andere mantelzorgers van jong
dementerenden om tips en ervaringen uit te wisselen. En zich niet zo al-
leen te voelen met de moeilijke opgave die ze hebben.
Zijn ziekte kan niemand veranderen, maar elke goede dag is er één, die
weer moed geeft voor de dag van morgen.
6
9. d u u r z a m e d a g b e s t e d i n g N i j m e g e n e n o m g e v i n g
Onderscheid dagbesteding A en B onwenselijk
De Wmo borgt de verschillende vormen van ondersteuning om (kwetsbare)
ouderen zo lang en zelfstandig mogelijk te kunnen laten leven en wonen, waar-
onder dagbestedingsactiviteiten. Er bestaat een samenhangende diversiteit aan
voorzieningen voor ouderen die weinig tot ernstig kwetsbaar zijn en behoefte
hebben aan een zinvolle, soms gestructureerde, dagbesteding. Deze samenhang
kan weergegeven worden in een keten.
De ervaring in het afgelopen jaar heeft ons geleerd dat het onderscheid tussen
Wmo Basisdagbesteding (A) en Wmo specialistische Dagbesteding (B) kunstmatig
is. Veel aanbieders bedienen een mix aan mensen. De ene levert formeel alleen
A, maar heeft ook deelnemers die meer aandacht vragen. De andere alleen B,
terwijl hij ook een passend antwoord kan geven aan mensen die de B-indicatie
net niet krijgen. Voor de deelnemer is het verschil nauwelijks duidelijk te maken
en dat geeft onrust. Er is vaker sprake van een glijdende schaal van toenemende
kwetsbaarheid en verminderde regie. De ene deelnemer heeft meer behoefte
aan rust en structuur dan de andere; daar wordt in de praktijk ruimte voor ge-
zocht. Het is niet wenselijk en niet nodig de differentiatie tussen verschillende
behoeften te formaliseren. Dat leidt tot het denken in hokjes en categorieën die
we in de WMO juist wilden vermijden. Het doel van dagbesteding is het welbe-
vinden en de draagkracht van deelnemers in hun sociale netwerk te vergroten.
7
10. d u u r z a m e d a g b e s t e d i n g N i j m e g e n e n o m g e v i n g
Daarom is het de setting (wijkgericht, nabij specialistische zorg, e.d.) in combina-
tie met de aanvullende expertise van de aanbieder die grotendeels bepalen waar
een deelnemer het beste op zijn/haar plek zit.
Niet alleen voor deelnemers, maar ook voor verwijzers en andere organisaties is
het verschil tussen A en B onduidelijk. De term ‘specialistische Dagbesteding’ (B)
creëert irreële verwachtingen over
het tegenhouden van de achteruit-
gang (wat meestal niet haalbaar is)
of over de inzet of aanwezigheid
van een multidisciplinair team en
intensieve zorgverlening. Dat was
nooit de bedoeling en is met een
tarief van € 35,- ook niet (duur-
zaam) haalbaar. Dit iets hogere
tarief van (B) stelt een aanbieder
slechts in staat wat meer uren aan
professionals in te zetten om goed
te kunnen differentiëren naar be-
hoefte van deelnemers.
Verder hebben aanbieders veelal
de mogelijkheid om incidenteel
voor medische handelingen of lijf-
gebonden zorg collega’s (of samen-
werkingspartners) in te schakelen.
Wanneer die zorg permanent
nodig is, is de cliënt aangewezen
op dagbehandeling. Door het op-
heffen van het onderscheid tussen
dagbesteding A en B, kan helderheid
gecreëerd worden tussen de functie dagbesteding (primair gericht op welzijn) en
de functie dag-behandeling (primair gericht op zorg).
Vanuit organisatorisch oogpunt, zou deze vereenvoudiging veel bureaucratie bij
het sociaal wijkteam wegnemen. Aan aanbieders de opgave om aan deelnemers
het passende antwoord te geven op hun ondersteuningsvraag. Ook om mensen
‘terug te verwijzen’ naar een ontmoetingsfunctie als dat afdoende is.
Dat gebeurt nu ook al. Alle aanbieders die nu (A) of (B) aanbieden, zijn dan inte-
graal open voor alle mensen die een beroep doen op dagbesteding.
Op gebied van financiering vraagt dit om een nieuwe benaderingswijze. Niet
een budget per cliënt, maar een basisbedrag voor de beschikbaarheid van een
Rust aan het thuisfront
Joop Verstappen is een eenvoudige man, voor
wie zijn vaatziekte ongrijpbaar is. Alles wat
hij in zijn lichaam voelt, maakt hem onge-
rust. Steeds opnieuw gaat hij naar de huisarts
omdat hij in paniek denkt dat ie onmiddellijk
opgenomen moet worden in het ziekenhuis.
Zijn vrouw Els kan hem niet aan en ook de situ-
atie niet waarin ze samen zijn beland. Haar de-
pressieve klachten lopen zodanig op dat Joop
tijdelijk naar een crisisplek in het verpleeghuis
moet, zodat Els behandeld kan worden.
Als hij uit het verpleeghuis ontslagen wordt, is
het heel belangrijk dat Joop gestructureerde
begeleiding krijgt. Samen hebben ze een ander
huis gevonden, vlakbij de dagbesteding. Joop
wordt 3 dagen per week begeleid en onder-
steund met een duidelijke dagstructuur. Op
deze manier kan zijn vrouw Els het net redden
en het echtpaar samen thuis blijven wonen.
8
11. d u u r z a m e d a g b e s t e d i n g N i j m e g e n e n o m g e v i n g
dagbestedingsgroep (kosten huisvesting, materialen, infrastructuur, stagiaires /
vrijwilligers en beroepskrachten). Afhankelijk van de situatie per gemeente zijn
specifieke afspraken nodig. De basisnorm gaat uit van 4 uur professionele inzet
per dagdeel in een groep met ruimte voor 10 deelnemers. Met differentiatie voor
extra deskundigheid of tijd als het gaat om meer complexe problematiek.
HEB VERTROUWEN, GEEF VERTROUWEN, KRIJG VERTROUWEN
De regionale aanbieders van dagbesteding in en om Nijmegen denken en werken
vanuit de behoefte en de belangen van de mensen die zij ondersteunen.
Zij werken graag mee aan een helder eenduidig aanbod van dagbesteding met
zo min mogelijk bureaucratie. In een ketensamenwerking met aanbieders van
ontmoeting aan de ene en dagbehandeling aan de andere kant van het spec-
trum.
Vanuit onze welzijnsorganisaties zijn wij bovendien in staat om - waar nodig
aanvullend aan de dagbesteding - extra ondersteuning te bieden met inzet van
vrijwilligers (bv maatjes, thuisadministratie, klussendienst,
i pad ondersteuning, bezoekservice,
mantelzorgondersteuning).
Dit totaalpakket helpt om een be-
roep op dure zorg uit te stellen.
We stellen graag samen met elke
gemeente een lumpsum vast om
in een langjarig commitment voor
de termijn 2016-2018 deze functie
in al zijn variëteiten aan te bieden.
De gemeente kan vertrouwen op
de professionals in het omgaan met
wisselende vragen van deelnemers.
Jaarlijks evalueren we de fluctuatie
in behoefte - in de keten, samen met
verwijzers - en stellen zo nodig het
budget bij.
Sociaal isolement
Irina Jakoetsk is niet makkelijk toegankelijk.
Begrijpelijk als je weet dat zij in haar vader-
land Georgië een dame met verantwoorde-
lijkheden was, die vijf talen sprak en die nu,
gepensioneerd in Nederland, na een hersen-
bloeding een spraakstoornis heeft gekregen.
Haar Nederlands was al matig, maar nu tot een
minimum beperkt. Ze is al jaren weduwe en
haar netwerk is heel klein. Door de dagbeste-
ding heeft ze twee dagen bewegingsactivitei-
ten en kleurt ze mandala’s, heel ontspannend.
Het fijnste is het contact met de vrijwilliger die
met haar naar klassieke muziek luistert en het
contact met de Pools/Duitse vrouw die ook in
de groep zit. Door de dagbesteding heeft haar
dochter ruimte voor haar eigen werk, zodat ze
de zorg voor haar moeder kan blijven bieden.
9
12. d u u r z a m e d a g b e s t e d i n g N i j m e g e n e n o m g e v i n g
Knokken tegen achteruitgang
Johan Claassen heeft al meer dan 20 jaar Parkinson. Langzaamaan verslech-
tert de situatie. Het spreken gaat moeilijk, beperkt zich tot enkele uren per
dag. De rest van de tijd redt hij zich met een whiteboard. Dat valt niet mee
als je als psycholoog in je werk niets anders deed dan praten. Hij maakt
ruim een jaar gebruik van de dagbesteding. Kwam hij in het begin nog
met de fiets, dat gaat niet meer. Te vaak vallen heeft hem gedwongen een
scootmobiel te gaan gebruiken. Maar hij geeft niet op; binnenshuis loopt
hij -hoewel heel ongecontroleerd- met krukken. Door zijn spraakproblemen
en het moeilijke lopen, heeft het een tijd geduurd om contact met andere
deelnemers te krijgen. Die moeten geduld hebben om hem uit te laten
spreken. Daarbij heeft hij andere interesses dan de doorsnee deelnemer.
Deelname aan themacolleges is jammer genoeg niet haalbaar vanwege de
communicatieproblemen. Voor Johan is het daarom heel waardevol dat hij
behalve schilderen, ook kan schaken, doordat de begeleider een schaak-
maat heeft gevonden. Iemand met wie het klikt, ook op andere gebieden.
Iemand met dezelfde humor, een verrijking voor zijn leven.
10
13. d u u r z a m e d a g b e s t e d i n g N i j m e g e n e n o m g e v i n g
Samenvattend
Dagbesteding is een belangrijke voorziening voor
kwetsbare ouderen en hun mantelzorgers.
Scherp onderscheid is nodig tussen dagebesteding en
dagbehandeling.
Voorstel tot opheffing van kunstmatig onderscheid tussen
Blok A en Blok B.
Met gemeenten basistarief vaststellen voor beschikbaar-
heid van een dagbestedingsgroep van 10 deelnemers met
4 uur beroepskracht per dagdeel.
Minimalisering administratieve lasten.
11
