1. Բջջային հեռախոս
Բջջային հեռախոսը շատ կարճ
ժամանակում դարձավ շատ կարևոր
բան մեր կյանքում: Ներկայումս
աշխարհում (մասնավորապես
հայաստանում) այն շատ
անհրաժեշտ է բնակչությանը:

2. Բջջային հեռախոս
Առաջին հեռախոսը ստեղծելուց անցել է ավելի քան 100 տարի: Միայն տարբեր
աղբյուրներից հայտնի է, որ 1902թ. մարտի 20-22 ոմն Նատան Ստաբլիֆիլդ
ուսումնասիրել է կապը, գտնվելով նավի վրա, որը նավարկում էր Պատոմակ գետով, և
հայտնաբերեց էլեկտրոնային կապը:Այն փաստը, որ ձայնը լսվել է հեռու տարածության
վրա հաստատել են բազմաոիվ վկաներ: Այն ժամանակ այդպիսի նորությունները
արգելվում էր տարածել և ինչ որ գաղտնի հնարքով կարողացել են գաղտնի պահել
կապի ստեղծման մասին տեղեկությունները: Համենայն դեպս Ստաբլիֆիլդի մասին ոչ
մի տեղեկություն չի հայտնաբերվել: 1947թ. Bell laboratories ընկերությունը առաջարկեց
ստեղծել բջջային հեռախոսը: 1973թ. ապրիլի 3-ին Motorolla ընկերության ինժեներ
Մարտին Քուփերը կատարեց աշխարհում առաջին բջջային հեռախոսի զանգը իր
մրցակից Bell Laboratories ընկերության գործընկեր ինժեներ Ջոել
Էնգելին: Զանգահարելով նրան` միակ բանը, ինչ նա ասաց, հետևյալն էր. «Ես քեզ
զանգում եմ իսկական բջջային հեռախոսից»:Բջջային հեռախոսից կատարված առաջին
զանգը փաստացիորեն դարձավ հեռահաղորդակցման ոլորտում նոր դարաշրջանի
մեկնարկ: Մարտին Քուփերը զանգել էր DynaTAC մոդելի` աշխարհում առաջին բջջային
հեռախոսից, որն ուներ 1.15 կգ քաշ, իսկ նրա չափերը կազմում էին 22,5х12,5х3,75 սմ:
Հեռախոսը բաղկացած էր 2 հազար դետալից, իսկ հեռախոսի մարտկոցի լիցքը
բավականացնում էր ընդամենը 20 րոպե խոսելու համար: Այս հեռախոսի առջևի մասում
եղել է 12 ստեղներ, որոնցից 10-ը եղել են թվեր, 2 զանգահարելու և 1 զանգն ավարտելու:
DynaTAC-ը չի ունեցել էկրան և լրացուցիչ հնարավորություններ: Առանց լիցքավորելու
համար պահանջվել է մոտ 10 ժամ: Բջջային հեռախոսի մշակման համար
ընկերությունը ծախսեց 15 տարի և 90 մլրդ դոլար:Այս նախատիպն այդպես էլ
արտադրության չի հանվելֈ Առաջին Motorola սերիական բջջային հեռախոսը հայտնվել է
վաճառքում 1983թ. մարտի 6-ին, իսկ այլ տվյալներով՝ նույն թվականի հոկտեմբերի 13-
ինֈ Այն 800 գրամ էր և արժեր 3.5 հազ. դոլարֈ

3. Հեռախոս և հեռագիր
առաջին նմուշի հեռախոսային ապառատ
Հեռախոսը մեզ հնարավորություն է տալիս, սեղմելով ընդամենը
մի քանի կոճակ, խոսել երկրագնդի ցանկացած վայրում գտնվող
մարդկանց հետ: Այսօր աշխարհում գործող հեռախոսների թիվը
հաշվվում է միլիոն-միլիոններով: Դրանք միավորված են
հեռուստահաղորդակցական վիթխարի ցանցերում, որոնցով
հաղորդում են հեռախոսազանգեր, ֆաքսեր, հեռուստա- և
ռադիոազդանշաններ, ինչպես նաև համակարգչային տվյալներ:
 Երբ մենք խոսում ենք հեռախոսով, մեր ձայնի ալիքները մտնում
են հեռախոսափողի միկրոֆոնի մեջ, որը դրանք փոխարկում է
էլեկտրական թույլ հոսանքի՝ էլեկտրաազդանշանների: Դրանք
ապարատից մտնում են հեռախոսացանց: Երբ որևէ մեկը
զանգահարում է մեզ, ազդանշանները մալուխով հասնում են
հեռախոսափողի բարձրախոսին, որի մեջ գտնվող մետաղե
փոքրիկ դիաֆրագման տատանվելով առաջացնում է հնչյուններ,
որոնք մենք լսում ենք:
 Երբ մենք ենք հավաքում անհրաժեշտ հեռախոսահամարը,
հաղորդիչն ազդանշաններ է ուղարկում տեղական
հեռախոսակայան, որը դրանք հեռախոսացանցով ուղարկում է
մյուս հեռախոսին, հեռախոսակայանին կամ այլ երկրի
հեռախոսացանցին և ապահովում հեռախոսակապը:

4. Էլեկտրական և
թվային ազդանշաններ
 Հեռախոսից ազդանշանները հեռախոսակայան են հասնում
պղնձե մալուխներով: Կայանների մեծամասնությունը միմյանց
միացված է թելքաօպտիկական մալուխներով, որոնցով
ազդանշանները հաղորդվում են լազերային իմպուլսների ձևով:
Որոշ ազդանշաններ հաղորդվում են բարձրահարկ շենքերի վրա
տեղակայված ալեցիրներից իրար ուղարկվող միկրոալիքներով:
Միջազգային հեռախոսազանգերը հաղորդվում են ստորջրյա
մալուխներով կամ արբանյակային կապով՝ մերձերկրյա ուղեծրով
պտտվող արբանյակների միջոցով:
 Հեռախոսացանց մտնելուց առաջ ազդանշանների մեծ մասը
փոխարկվում է թվայինի. փոփոխական էլեկտրական հոսանքը
գրանցվում է 0 և 1 թվերից կազմված կոդով: Այդ ազդանշանները
հարմար է ուղարկել էլեկտրական իմպուլսների կամ
միկրոալիքների տեսքով: Այդպիսի ցանցը կոչվում է թվայնացված:
Հեռախոսի մեջ մտնելով` դրանք վերստին փոխարկվում են
ձայնային ազդանշանների: Բջջային հեռախոսների
ազդանշանները ռադիոհաղորդիչը հաղորդում է ռադիոկայմին
(ալեհավաք), դրանից էլ՝ հեռախոսացանցին:

5. Հեռախոսի
ստեղծման պատմությունից
 Էլեկտրական ազդանշաններ հաղորդող առաջին սարքը հեռագիրն էր:
Հաղորդագրությունները հաղորդվում էին հատուկ կոդով՝ Մորզեի
այբուբենով: 1838 թ-ին Սեմյուել Մորզեի հայտնագործած այդ կոդում
այբուբենի տառերը նշելու համար օգտագործվում էին էլեկտրական
հոսանքի կարճ ու երկար իմպուլսների տարբեր համակցությունները:
 Ամերիկացի գյուտարար Ալեքսանդր Բելլը, կատարելագործելով
հեռագիրը, 1875 թ-ին բացահայտեց, որ հեռագրով կարելի է նաև
հնչյուններ հաղորդել. այդպիսով նա դարձավ հեռախոսի գյուտարարը: 28
համարներ իրար միացնող առաջին հեռախոսակայանը բացվել է 1878 թ-
ին: Թեև 1890-ական թվականներին երևան եկան ինքնաշխատ
հեռախոսակայաններ, սակայն հեռախոսավարուհիները շարունակում էին
աշխատել ընդհուպ մինչև 1920-ական թվականները: 1956 թ-ին
անցկացվեց անդրատլանտյան հեռախոսային մալուխը, իսկ 1962 թ-ին
արձակվեց կապի առաջին «Թելսթար» արբանյակը: 1960-ական
թվականներին թվային ազդանշանների հաղորդման համար սկսվեց
օպտիկական թելքերի օգտագործումը: Ներկայումս լայնորեն գործածվում
են ձեռքի շարժական բջջային հեռախոսները, որոնք հնարավորություն են
տալիս հեռախոսային խոսակցություններ վարել ցանկացած վայրից,
ուղարկել կարճ հաղորդագրություններ (SMS), լսել երաժշտություն,
լուսանկարել և նույնիսկ կատարել տեսանկարահանումներ:
 Այսպիսին էին առաջին հեռագրական ապարատները:

6. Հեռախոսի և բջջային
հեռախոսի վնասները մարդուն:

9. Բջջային Հեռախոսների
էվոլուցիա

10. Համացանցային կապ
 Համացանցը բազմամիլիոն համակարգիչներն իրար միացնող համաշխարհային
համակարգչային ցանց է: Այն ողջ աշխարհով մեկ տեղեկություններ հաղորդելու
արագ և արդյունավետ միջոց է: Համացանցին միացած երկու համակարգիչներ,
որտեղ էլ գտնվեն, կարող են ակնթարթորեն տեղեկություններ փոխանակել:
 Համացանցին միանալու համար անհրաժեշտ է անհատական համակարգիչ, մոդեմ և
հեռախոսային կապ: Համացանցի միջոցով մենք կարող ենք էլեկտրոնային նամակ
ուղարկել նույն ցանցից այլ օգտվողների (էլեկտրոնային փոստ` e-mail), մասնակցել
էլեկտրոնային զրույցներին, հաղորդել ֆայլեր կամ տեղեկություններ ստանալ
հազարավոր ամենաբազմապիսի թեմաների մասին: Համացանցից օգտվողների
քանակը և հաղորդվող տեղեկությունների ծավալը մշտապես աճում են: Որոշ
փորձագետներ համարում են, որ շուտով համացանցը կփոխի մեր ապրելակերպն ու
աշխատանքի ձևը:
 Արագորեն զարգանում է համացանցի ուղղություններից մեկը՝ www (Worldwaid Web,
անգլերեն՝ աշխարհատարած ոստայն, կրճատ՝ «Վեբ»՝ սարդոստայն բառից), որն
ապահովում է ցանցով իրար կապված համակարգիչներում պահվող
տեղեկությունների ազատ ստացումը: Այդ տեղեկությունների (տեքստեր,
պատկերներ, հնչյունային նյութեր և տեսահոլովակներ) մասին ամբողջական
պատկերացում ունենալու համար մեզ անհրաժեշտ է օգտվել «Վեբ Բրաուզեր»
(«Սարդոստայնը թերթող») ծրագրից: «Աչքի անցկացնելով» ողջ աշխարհի Վեբ
հանգույցների պարունակությունը՝ այն կփնտրի-կգտնի ձեզ հետաքրքրող
տեղեկությունը և կպատկերի համակարգչի էկրանի վրա:
 Համացանցն իր մեջ ներառում է առևտրական ֆիրմաների, համալսարանների,
կառավարական և այլ կազմակերպությունների պատկանող համակարգչային
բազմաթիվ մանր ցանցեր:

11. Կլեյնռոքը պատրաստում էր ցանցի չափման համակարգերըֈ
1969թ.-ի սեպտեմբերին, BBN-ն UCLA-ում տեղադրեց առաջին սարքավորումները,
որտեղ աշխատում էր Կլեյնռոքըֈ Ցանցի երկրորդ բույնը տեղադրվեց Ստանֆորդի
հետազոտական ինստիտուտում (Stanford Research Institute), որտեղ գերտեքստի
թեմայի շուրջ աշխատում էր Դուգլաս Էնգելբարտըֈ Երկու լրացուցիչ բույն
տեղադրվեցին Սանտա Բարբարայի և Յուտահի համալսարանների կողմիցֈ
Այսպիսով, 1969թ.-ի վերջին ARPANET-ն ուներ չորս բույնֈ
1970թ.-ի դեկտեմբերին Ստիվ Կրոկերի կողմից ղեկավարվող Ցանցի աշխատանքային
խումբը (Network Working Group) ավարտեց համակարգչից համակարգիչ
հաղորդակցության հաղորդակարգըֈ Վերջինս 1971 և 1972թթ.-ի ընթացքում
ընդունվեց ARPANET-ին միացված կայքերի կողմիցֈ Այն ցանցի օգտագործողներին
թույլ է տալիս մշակել կիրառական ծառայություններֈ
1972թ.-ին Ռեյ Թոմլիսոնը գործի դրեց առաջին կարևոր ծառայությունը՝ էլեկտրոնային
փոստըֈ 1972թ.-ի հոկտեմբերին Կանը Համակարգչային Հազորդակցության
Միջազգային Կոնֆերանսում (International Computer Communication Conference)
կազմակերպեց ARPANET-ի առաջին մեծ ցուցադրումը հասարակության համար
ARPANET-ից սկիզբ առավ Համացանցի հասկացուցությունըֈ Դրա նպատակն էր
տարբեր ցանցերի միջև կապի ապահովումը. ARPANET, հաղորդակցություն
արբանյակների, ռադիոյի միջոցովֈ Այս գաղափարը տվել է Կանը 1972թ.-ին
Internetting-ի անվան տակֈ ARPANET-ի NCP հաղորդակարգը թույլ չէր տալիս
տեղեկատվություն տեղակայել ARPANET-ից դուրս, և ոչ էլ թույլ էր տալիս ստուգել
տեղափոխման հավանական սխալներըֈ Այսպիսով, Կանը որոշեց ստեղծել մի նոր
հաղորդակարգ, որը դարձավ TCP/IP-ն Զուգահեռաբար, Լուիզ Պուզենը
Ֆրանսիայում ղեկավարում էր ARPANET-ի նման Cyclades ծրագիրըֈ TCP/IP-ի շատ
տիրույթներ զարգացվել են Cyclades-ի համարֈ Պուզենն ու Կանը նշում էին, որ
TCP/IP-ն զարգացել է Cyclades-ի միջոցովֈ

12.  1973թ.-ին Կանը խնդրեց Վենտոն Գ. Սերֆին (Vint Cerf) (նրան երբեմն լոչում էին
Համացանցի հայր) աշխատել իր հետ, քանի որ վերջինս գիտեր NCP-ի աշխատանքի
մանրամասներըֈ TCP-ն հղող առաջին փաստաթուղթը (A Partial Specification of an
International Transmission Protocol) գրվել է Սերֆի կողմից 1973թ.-ին. TCP-ի առաջին
ձևական փաստաթուղթը՝ REC675-ը գրվել է 1974թ.-ի դեկտեմբերինֈ
 TCP-ի սկզբնական տարբերակը միայն հնարավոր էր դարձնում հաղորդակցությունը՝
կազմելով վիրտուալ շրջանառությունֈ Այն լավ էր աշխատում ֆայլերի տեղափոխման
կամ հեռահար աշխատանքի համար, սակայն հարմարեցված չէր այնպիսի
ծառայություններին, ինչպիսինն է օրինակ՝ Համացանցային հեռախոսակապըֈ
Այսպիսով TCP-ն առանձնացվեց IP-ից և UDP-ից, որոնք նախատեսված էին առանց
շրջանառության տեղափոխության համարֈ
 1980 թ.-ի վերջին Գիտությունների Ազգային Հիմնադրամը NSF (National Science
Foundation), որը կախված էր ամերիկյան վարչակարգից, գործարկում է գերհզոր
հինգ համակարգչային կենտրոններ, որոնց օգտագործողները կարող էին կապվել՝
անկախ ԱՄՆ-ում գտնվելու իրենց վայրիցֈ Այսպիսով ARPANET-ը հասանելի էր
դառնում ավելի մեծ տիրույթումֈ Այս համակարգը գլխապտույտ հաջողության
հասավ, և 1980թ.-ի վերջին կարևոր մակարդակի հասնելուց հետո արդեն 1990-
ականների սկզբին դուրս եկավ առևտրային շրջանառությանֈ
 1990-ականների սկիզբը նշանավորվեց Համացանցի ծնունդով, որ մենք ճանաչում
ենք այսօր որպես վեբ (web)՝ HTML էջերի ամբողջությունը, որն ընդգրկում է տեքստ,
հղումներ, նկարներ, URL հասցեներ՝ հասանելի HTTP հաղորդակարգովֈ
 Թիմ Բերներս Լիի կողմից CERN-ում զարգացրած այս ստանդարտները արագորեն
հայտնի դարձան՝ Մարկ Ադրեսենի և Էրիկ Բինայի կողմից NCSA -ում զարգացրած
Mosaic առաջին մուլտիմեդիա զննարկիչի շնորհիվֈ

13.  Ըստ hամացանցի կառավարման շուրջ
աշխատանքային խմբի սահմանման
Համացանցի կառավարում ասելով
պետք է հասկանալ երկրների կողմից
ծառայությունների մշակումը,
քաղաքացիական հասարակության
հասարակական դերերի,
սկզբունքների, նորմերի, կանոնների,
որոշումների կայացման սեկտորը, որը
նպաստում է Համացանցի
օգտագործմանն ու զարգացմանըֈ

14.  Նյութը պատրաստեցին
 9-1 դասարանի սովորողներ՝ Նարեկ
Խլոյանը, Անդրեաս Դումանյանը և
Ռոբերտ Կարապետյանը: