1. ERLAZINO FUNTZINOA
ZENTZUMENAK
Honango honek dira kanpoko estimuluak jasoten dabezan zentzumen
organoak : Begiak, mihina, sudurra, azala eta belarriak.
IKUSMENA
Ikusmenak : objetuen koloreari, formeari eta gugandiko distantziari
buruzko informazinoa emoten dau.
1- Argia begi niniaren bidez sartzen da.
2- Irisa uzkurtu eta dilatatu egiten da, zenbat argi pasatuko dan
graduatzeko.
3- Kristalinoak objetuak fokuratzen dabe.
4- Erretineak kristalinoak fokuratutako irudiak jasoten dauz, eta
lehenengo irudia sortzen da hor.
5- Ikusmen nerbioak erretinan sortutako irudia garunera igorten dau
eta, garunean, guk ikusten dogun irudia sortzen da.
2. DASTAMENA
ETA
USAIMENA
DastamEnak eta usaimenak hurrunez hurren, zaporeei eta usaimenei
buruzko informazinoa emoten deuskuen partikula txikiak esagutzen dabez.
Dastamenaren organoa mihina da; eta usaimenarena sudurra
1- Airea sudurretik sartzen da, eta sudur hobietara doa.
2- Airea pituitariara heltzen da eta horreek usain sentzazinoak garunera
igorten dauz, usaimen nerbioaren bidez.
Dastamen papilak mihinan dagoz, eta horreen bidez zaporeak esagutzen
dira. Horreetan, informazinoa garuneraino eroaten daben dastamen
nerbioak sortzen dira
Entzumenak entzumen sentzazinoak jasoten dauz. Entzumen organoari
3. belarria deitzen jako.
Kanpoko belarria
Erdiko belarria
Barruko belarria
Belarria
Mailua
Entzumen nerbioa
Kanpoko entzumen nerbioa
Tinpanoa
Barraskiloa
Ingudea
Estriboa
1. Soinua belarritik sartzen da, eta kanpoko entzumen hodian aurrera
egiten dau.
2. Soinua tinpanora heltzen da, eta eta tinpanoa bibratzen hasten da.
3. Mailu ingude eta estribo izeneko hiru hazurtxok osotutako kateak
bibrazinoak jasoten dauz, eta barruko belarrira heduazoten dauz.
4. Barraskiloak erdiko belarritik datozan bibrazinoak jasoten dauz eta
seinale bihurtzen.
Seinaleak entzumen nerbioaren bidez garuneraino heltzen dira, eta
garunean soinuak interpretatzen dira.
Ikumenak hainbat sentzazino jasoten dauz, adibidez, objetuen gogortasuna,
4. egiturea edo tenperaturea, ikumenaren organoa azala da.
Dermisa azalaren erdiko geruzea da, eta geruza horretan dagoz ikumen
sentzazinoak jasoten dabezan nerbio amaierak.
5. NERBIO SISTEMA
NERBIO SISTEMA ZENTRALA
Nerbio sistema zentrala entzefaloz eta bizkarrazur muinaz osatuta dago.
Entzefaloa: garunaz, zerebeloaz eta bizkarrazur erraboileaz osotuta dago.
Garunak: entzefaloaren zatirik handiena hartzen dau. Oroimena, emozinoak
eta borondatezko ekintzak ( adibidez, ibiltea edo idaztea ) kontrolatzen
dauz. Halan ere, zentzumenek jasotako sentsazinoak interpretatzen dau.
6. Zerebeloak: orekea eta mogimendua koordinatzen dauz.
Bizkarrazur erraboileak entzefaloa eta bizkarrazur muina lotzen dauz, eta
ohartu bako mogimenduak kontrolatzen dauz; adibidez, arnasketa,
bihotzaren taupadak edo betazalen mogimendua.
7. Bizkarrazur muina bizkarrazurraren barruan dago. Nerbio ehunezko kordoi
bat da, nerbioen bidez gorputz atalak entzafaloagaz lotzen dauzana, eta
ekintza erreflexuez arduratzen da.
NERBIO SISTEMA PERIFERIKOA
Nerbio sistema periferikoa gorputz osoan zabalduta dagozan nerbioek
osotzen dabe, eta mota bikoak dira; adibidez: zentzumen nerbioek eta
nerbio motorrek.
Zentzumen nerbioek: bost zentzumenek jasotako informazinoa entzefalora
eroaten dabe.
9. HAZUR SISTEMA
Hazur sistema edo eskeletoa gure gorputzari forma emoteaz eta eusteaz
arduratzen da. Hortik aparte, hainbat bizi orgao babesten dauz;
adibidez, biotza edo bizakarrazur muina. Hazurrek eta kartilagoek osotzen
dabe.
10. Hazurrak : organo gogorrak eta zurrunak dira. Giza eskeletoan, 200 hazur
baino gehiago dagoz, hiru motatakoak : hazur luzeak, adibidez, femurra;
laburrak, adibidez, eskuko hazurrak eta zapalak, adibidez, frontala.
11. Hazur bi edo gehiago alkartzen diranean, artikulazinoak sortzen dabez.
Mota biko artikaulazinaok bereizten dira : Finkoak, lotura oso estua
danean eta, ondorioz, hazurrek mogimendurik egin ezin dabenean, adibidez,
arazurraren zatiak; eta mogikorrak, hazurrak mogimenduak, txikiagoak edo
handiagoak, egiten dabezanean, adibidez, ukoandoa edo orkatilea.
Kartilagoak : malguak eta gogorrak dira. Organoak osatzen dabez,
adibidez, belarriak edo sudurra, eta artikulazinoak esaltzen dabez.
12. MUKULO SISTEMA
Muskulu sistemea hainbat mogimendu egiten dabezan 600 muskuluz edo
organo elastikoz osotuta dago. Muskuluak, uzkurtzean, laburtu egiten dira,
eta, erlaxatzean, luzatu. Gure gorputza osotzen daben muskulu asko
tendoien bidez hazurrei lotuta dagoz.
Gure gorputzak lokômozino aparatuaren parte ez diran eta bakarrik gura
bako mogimenduak egiten dabezan muskuluak ere badaukiez. Adibidez,
bihotzaren parte diran muskuluak, taupadak eragiten dabezanak, eta gernu
maskuriko muskuluak, gernua batzeko malgutasuna emoten deutsienak.
