T.s. 7 metodik vesait

Dərs 1 / Mövzu: TƏSVİRİ SƏNƏTDƏ ZAMAN, CƏMİYYƏT VƏ
İNSAN
Məşğələ növü:
Alt standart:
Dərsin məqsədi:

•
•

•

dekorativ-tətbiqi sənət

1.1.1., 2.2.1., 3.1.1.

təsviri incəsənətin cəmiyyətin həyatında rolunu və əhəmiyyətini
nümunələr əsasında şərh edir;
qədim məişət əşyaları üzərində rəsm çəkir və onu milli naxışlarla bəzəyir;
bədii sənət əsərlərində milli-üslubi cəhətləri (forma, ritm, rəng çalarları)
estetik xüsusiyyətlərinə görə fərqləndirir.

Təchizat:
İnteqrasiya

dərslik, boyalar, qara qələm, flomasterlər, rəngli karandaşlar, plastilin
və ya gil.
Az-d. 2.2.3.; Ə. 3.1.2.; Az-t. 1.3.1.

Təlim məqsədlərinin reallaşdırılmasına dair tövsiyələr

Mövzunun əsas məqsədi diaqnostik qiymətləndirmədir. Şagirdlər əvvəlki siniflərdə
keçdikləri qədim dövrə aid incəsənəti yadlarına salırlar. Onların tətbiqi
bacarıqları yoxlanılır. Ətraf aləmi görməkdə incəsənətin rolunu açıqlayırlar.
Dərsliyin İncəsənətə dair dialoq bloku fəal dərsin “motivasiya”
mərhələsidir. Bu blokda verilən suala şagirdlər cavab verirlər.
Tədqiqat sualı: Qədim dövr incəsənətinə aid nə deyə bilərsiz? Qədim məişət
əşyasını hansı ardıcıllıqla çəkib, üzərini necə bəzəmək olar?
Şagirdlərin öz fərziyyələrini söyləməsi məsləhətdir.

•

Yadınasal blokunda olan suallar müzakirə olunur. Müzakirə zamanı
müəllimin müəyyən istiqamətverici suallardan istifadə etməsi məsləhətdir.
Məsələn, sual: Təsvirlərdə hansı növlər təqdim olunur? Bu suala cavab vermək
üçün müəllim təsviri incəsənətin hansı növləri olduğunu şagirdlərin yadlarına
salır. Sonra şagirdlər şəkildə olanların məhz hansı növə aid olduğunu təyin edə
bilərlər və s.

•

Müqayisə et blokunda olan suallar da eyni tərzdə dərslikdə verilən şəkillərə
əsasən müzakirə olunur.

•

Mövzunun mənimsənilməsi üçün müəllim şagirdlərin hər birinə dərslikdəki
mövzunun əvvəlcədən çıxarılmış surətini paylayır və onlara tapşırır ki, “İnteraktiv
Qeydetmə Sistemi (İQS)” vasitəsilə mətni xüsusi işarələrlə oxusunlar. Şagirdlər mətni
oxuyur və aşağıdakı cədvəli doldururlar. Bunun üçün yeni və qarışıq olan
informasiyanı, bildikləri və bilmədiklərini cədvəldə lazımi hissəyə qeyd edirlər.
“+” – yeni
informasiyadır
1

“-” – bildiyimə
ziddir
1

“?” – qarışıq
informasiyadır
1

“!” – əvvəl bilirdim

2

2

2

2

1

1

3

3

3

3

Müəllimin istəyi ilə mövzu adi qaydada oxuna da bilər.

•

Sərbəst iş üçün tapşırıqlar
Sağlamlıq imkanları məhdud olan şagirdlər üçün:
Müəyyən et. Qədim dövrə aid əşyaların hansı materiallardan hazırlanması və
necə bəzədilməsi araşdırılır. Onların oxşar və fərqli cəhətləri müqayisə edilir.
Əşyanın adı
Hazırlandığı material
Dekoru (bəzəyi)
dolça
gil
süjetli –tematik əsər
Yaradıcı fəaliyyət.
1. Təlim nəticələri orta olan şagirdlər üçün:
Azərbaycan xalqına məxsus qədim məişət əşyasının rəsmini çəkmək və onu milli
naxışlarla bəzəmək tapşırılır. Şagirdlər artıq əvvəlki siniflərdən naturadan əşya
rəsmini müəyyən ardıcıllıqla çəkməyi bacarırlar. Müəllimin onlara bunu
xatırlatması tövsiyə olunur. Lazımi ardıcıllıqla qabı çəkdikdən sonra onun üzərini
indiyə kimi öyrəndikləri naxışlarla bəzəyirlər, sonra isə flomaster və ya rəngli
karandaşlarla rəngləyirlər.
2. Təlim nəticələri yüksək olan şagirdlər üçün:
Təsviri sənətin hər hansı bir növündə qədim insanın gündəlik həyat tərzini təsvir
etmək tapşırılır. Bu təsvir: rəngkarlıq— boyalarla; qrafika — qara qələm, yaxud
karandaşla; heykəltəraşlıq — gil və ya plastilindən yaradıla bilər .
Müəllim şagirdlərlə birlikdə dərslikdə Özünü yoxla blokunda verilmiş
ümumiləşdirici sualları cavablandırır.
Qiymətləndirmə meyarları:
• Şərhetmə;
• Rəsm çəkir və onu bəzəyir;
• Fərqləndirmə.
I səviyyə

II səviyyə

III səviyyə

IV səviyyə

Təsviri incəsənətin
cəmiyyətin
həyatında rolunu və
əhəmiyyətini
müəllimin
köməkliyi
ilə
anlayır.

cəmiyyətin
əhəmiyyətini
müəllimin
köməkliyi ilə şərh
edir.

cəmiyyətin
əhəmiyyətini suallar
əsasında izah edir.

cəmiyyətin
əhəmiyyətini
nümunələr əsasında
ətraflı şərh edir.

Qədim məişət əşyası
çəkir
və
onu
müəllimin
köməkliyi
ilə
naxışlarla bəzəyir.

Qədim
məişət
əşyaları
üzərində
rəsm çəkir və onu
milli
naxışlarla
çətinliklə bəzəyir.

Qədim
məişət
əşyaları
üzərində
rəsm çəkir və onu
milli
naxışlarla
səliqəsiz bəzəyir.

Qədim məişət əşyası
üzərində rəsm çəkir
və
onu
milli
naxışlarla
səliqəli
bəzəyir.

2

Bədii sənət
əsərlərində milliüslubi cəhətləri
(forma, ritm, rəng
çalarları) dərk edir.

Bədii sənət
əsərlərində milliüslubi cəhətləri
(forma, ritm, rəng
çalarları) estetik
xüsusiyyətlərinə
görə
fərqləndirməkdə
çətinlik çəkir.

Bədii
sənət
əsərlərində
milliüslubi
cəhətləri
(forma, ritm, rəng
çalarları)
estetik
görə
əsaslı
fərqləndirmir.

Bədii
sənət
əsərlərində
milliüslubi
cəhətləri
(forma, ritm, rəng
çalarları)
estetik
görə
əsaslı
fərqləndirir.

Dərs 2 / Mövzu: ORTA ƏSRLƏR PLASTİKASI
yapma
Alt standart:
2.1.2.; 3.1.2.
Dərsin məqsədi:
• baş, büst, fiqurun real yapılmasında plastilin və ya gildən istifadə edir;
• heykəltəraşlığın orta əsrlərdə müxtəlif ölkələrin incəsənəti əsasında inkişaf
sahələrinin xarakterik xüsusiyyətlərini fərqləndirərək şərh edir.
Təchizat:
dərslik, flomasterlər, rəngli karandaşlar, plastilin və ya gil.
Inteqrasiya

Az-t.5.1.1.; X-d.1.1.2; Tex. 1.3.2.

Təlim məqsədlərinin reallaşdırılmasına dair tövsiyələr və müəllim üçün əlavə məlumat

Mövzunun əsas məqsədi şagirdlərin heykəltəraşlığın inkişaf sahələrinin xarakterik
xüsusiyyətlərini fərqləndirməsi, orta əsrlərdə heykəltəraşlığın memarlıqıa
əlaqəsini anlamasıdır.

3

•

Dərsliyin İncəsənətə dair dialoq bloku fəal dərsin “motivasiya”
mərhələsinə uyğun verilmişdir.
Müəllimə müxtəlif heykəllərin şəkillərini (monumental, monumental-dekorativ,
dəzgah heykəllər) göstərmək, onların fərqli cəhətlərini sadalamaq tövsiyə olunur.
Şagirdlər heykəltəraşlığın inkişaf sahələrini hələ bilməsələr də, onları fərqləndirən
cəhətləri deyə bilərlər.
Tədqiqat sualı: Heykəltəraşlığın inkişaf sahələri arasında fərq nədədir?
Baş,bust və fiquru yapan zaman hansı ardıcıllığa əməl etmək lazımdır?

•

Müəllimin mövzuya başlaması üçün şagirdlərin diqqətini orta əsrlərdə

heykəltəraşlığın inkişafına dair məlumata yönəltməsi, müzakirə sualları və yaxud
şəkillər təqdim etməsi məqsədəuyğundur.
Bu zaman əvvəlki siniflərdə keçdikləri mövzuları təkrarlamaq da məqsədəmüvafiq
olar. Şagirdlərlə birlikdə dəyirmi və relyef heykəllərin fərqini müzakirə etmək
məsləhətdir (məsələn, dəyirmi heykəl hər tərəfdən, relyefli heykəl isə öndən və
yandan baxılır). Bunu Venn diaqramı vasitəsilə də yerinə yetirmək məsləhətdir.
Onlar öz şəhərlərində heykəltəraşlıq nümunələrinə aid misal göstərə bilərlər.

•

Yeni

mövzunun

mənimsənilməsini

”Ziqzaq”

üsulu

ilə

aparmaq

məqsədəuyğundur. “Ekspert” qruplarında müzakirə üçün müəllim şagirdlərə
suallar hazırlayır:
1-ci qrup: monumental heykəltəraşlığın özünəməxsus xüsusiyyətləri nədədir?

4

2-ci qrup: monumental-dekorativ heykəltəraşlığın özünəməxsus xüsusiyyətləri
nədədir?
3-cü qrup: dəzgah heykəltəraşlığının özünəməxsus xüsusiyyətləri nədədir?
4-cü qrup: dəzgah, monumental, monumental-dekorativ heykəltəraşlığın fərqi
nədədir?
5-ci qrup: orta əsrlərdə heykəltəraşlığın memarlıqla əlaqəsi nədədir?

•

Müəyyən et. Dərslikdə verilən heykəllərin monumental, monumental-dekorativ
və ya dəzgah heykəltəraşlığına aid olduğu və qədim, antik və orta əsr
heykəltəraşlıq nümunələri arasındakı fərq müəyyən edilir.
Müəllim şagirdləri istiqamətləndirə bilər ki, onlar heykəlləri fərqləndirsinlər.
Müəllimə şagirdlərə orta əsrlərə aid heykəltəraşlığın inkişaf sahələri üzrə maraqlı
nümunələr göstərmək, onlar arsındakı fərqi başa salmaq tövsiyə olunur.
Dəzgah heykəltəraşlığına aid nümunə yapmaq tapşırılır. Bu, baş, büst, fiqur və ya
bir qrup fiqurlar da ola bilər. Bu tapşırığı yerinə yetirən zaman müəllimin şagirdləri
Sənətkar məsləhəti blokunda verilmiş əsas qaydalarla tanış etməyi
məqsədəuyğundur. Tapşırığın qruplarda yerinə yetirilməsi məsləhətdir. Hər qrupa
müxtəlif - baş, büst, fiqurun yapılması tapşırılır.

Onların düzəldilmə metodikası vermək))).
Başın yapılması metodikası – rəssam

Büstün yapılması metodikası-rəssam

Fiqurun yapılması metodikası – rəssam

Əgər tapşırıq fərdi yerinə yetirilərsə, baş, büst, fiqurdan biri şagird tərəfindən
sərbəst olaraq seçilib yapıla bilər.
Təlim nəticələri yüksək olanlar şagirdlər üçün:
Öz evinin, küçənin yaxınlığında olan memarlıq və təbii landşaftla sıx bağlı
heykəltəraşlıq abidəsinin yaddaşdan, yaxud naturadan rəsmini çəkmək tapşırılır.

5

Müəllim xatırladır ki, bu rəsmi çəkmək üçün xətti və hava perspektivini,
mütənasibliyi, nəzərə almaq lazimdır.
• Yapma (plastilin, gil);
• Şərhetmə;
I səviyyə

II səviyyə

III səviyyə

IV səviyyə

Başın real yapılmasında plastilindən
istifadə edir.

Baş və büstün real
yapılmasında plastilindən istifadə edir,
gilin
istifadəsində
çətinlik çəkir.

Baş, büst və fiqurun
real
yapılmasında
plastilin və ya gildən
sərbəst və səliqəli
istifadə edir.

Heykəltəraşlığın inkişaf sahələri
haqqında məlumata
malikdir.

Heykəltəraşlığın inkişaf sahələri haqqında bilir, lakin orta əsrlərdə müxtəlif
ölkələrin incəsənəti
əsasında xarakterik
xüsusiyyətlərini
fərqləndirməkdə
çətinlik çəkir.

Baş, büst və fiqurun
real
yapılmasında
plastilin və gildən
müəllimin köməyi
əsasənda
istifadə
edir.
Heykəltəraşlığın inkişaf sahələrini orta
əsrlərdə müxtəlif
xüsusiyyətlərini
fərqləndirir və izah
edir.

Heykəltəraşlığın inkişaf sahələrini orta
əsrlərdə müxtəlif
xüsusiyyətlərini
fərqləndirərək şərh
edir.

Dərs 3 / Mövzu: MEMARLIQ SƏNƏTİNİN İNKİŞAF
MƏRHƏLƏLƏRİ.ORTA ƏSRLƏRDƏ MEMARLIQ ÜSLUBLARI
Alt standart:
Dərsin məqsədi:

•
•

•

mövzu üzrə rəsm

1.1.1. ,2.1.2., 3.1.1.

memarlığın cəmiyyətin həyatında rolunu və əhəmiyyətini nümunələr
əsasında şərh edir;
memarlıq tikilisinin real təsvirində qarışıq texnikadan istifadə edir;
memarlıq tikililərində milli-üslubi cəhətləri (forma, ritm) estetik
xüsusiyyətlərinə görə fərqləndirir.

Təchizat:

dərslik, flomasterlər, rəngli karandaşlar

Inteqrasiya

Ü-t. 5.1.1; Az-d.2.2.3; Ə. 2.1.2.

Təlim məqsədlərinin reallaşdırılmasına dair tövsiyələr.

Mövzunun əsas məqsədi orta əsrlərdə şagirdlərə memarlıq üslublarının fərqlərini
anlatmaq, onlara hər üsluba aid rəsm çəkməyi öyrətməkdir.
Mövzunu tədris etməyə başlayan zaman müəllimin müxtəlif memarlıq
üslubuna malik olan tikililərin şəkillərini (onlar dərslikdə verilib) yazı lövhəsindən

6

asması və onlar arasında hansı fərqlərin olmasını soruşması məsləhətdir. Bunu
kompyuter vasitəsilə etsə daha məqsədəmüvafiqdir.
Tədqiqat sualı: Orta əsrlərdə memarlıq üslublarının fərqi nədədir? Onları hansı
ardıcıllıqla rəsm etmək olar?
Müəllim sual verə bilər:
- Dərslikdəki memarlıq abidələri haqqında nə deyə bilərsiz? (müzakirə
aparılır)
Xatırla. Qədim dövrün ən məşhur memarlıq abidələri hansılardır? (şagirdlər
əvvəlki siniflərdə bunu keçiblər.)
Yeni mövzunun öyrənilməsini “Ziqzaq” üsulu ilə aparmaq məqsədəmüvafiqdir.
”Doğma” qruplar memarlıq haqqında nə bildiklərini söyləyər. “Ekspert” qrupların
hərəsinə orta əsrlərin bir memarlıq üslubunu (1-ci “ekspert” qrupu-antik dövrü, 2-ci
“ekspert” qrupu-bizans dövrü, 3-cü “ekspert” qrupu-roman dövrü, 4-cü “ekspert”
qrupu-qotika dövrü, 5-ci “ekspert” qrupu-intibah dövrü, 6-cı “ekspert” qrupubarokko dövrü, 7-ci “ekspert” qrupu-rokoko dövrü) öyrənmək tapşırılar.
Fasilələrlə oxu üsulundan da istifadə etmək olar. Orta əsrlərə aid memarlıq
üslubunu oxumazdan əvvəl müəllim sual verər. Şagirdlər həmin hissəni oxuyub
öyrəndikdən sonra, müəllim ümumiləşdirici sualla müraciət edər. Məsələn, antik
üslubu öyrənməmişdən əvvəl müəllim sual verir:
- Orta əsrlərdə antik üsluba xas olan xüsusiyyətlər nədir? (şagirdlər
fərziyyələrini söyləyirlər. Onlar digər dərslərdə bunun haqqında az da olsa
məlumat toplayıblar.)
Şagirdlərin cavabından sonra həmin hissə- yəni antik dövr onlar tərəfindən
dərslikdən oxunub mənimsənilir. Sonra müəllim müraciət edə bilər ki, antik
üslubda inşa edilmiş memarlıq abidələrinə aid misallar desinlər.
Mətni sadəcə oxuyub, sonunda olan suallara cavab da vermək olar.
Məsələn, şagird intibah dövrünü oxuyub qurtarır və aşağıdakı suala cavab verir.
Xatırla. İntibah dövrünün hansı dahi rəssam və memarlarını tanıyırsan? (Albrext
Dürer, Leonardo da Vinçi, Rafael Santi, Mikelancelo Buonaroti, Memar Sinan və
s.)

•

Müəyyən et. Verilmiş cədvəli aşağıdakı qaydada doldurmaq tapşırılır.
Üslubun
adı

Üslubun
meydana

Üslubu
fərqləndirən

Üslubun bədii
xüsusiyyətləri

7

Memarlıq
abidələrinin

çıxdığı dövr
Bizans

VI əsr

səciyyəvi
cəhətlər
Silindirik
forma üzərində
olan günbəz.

adı
Incə bədii
gözəllik,
həddən çox
təm-təraq və
dindarlıq hiss
olunur.

Müqəddəs
Sofiya
məbədi.

Hər hansı bir üslubda memarlıq tikilisi üçün eskiz variantını çəkmək tapşırılır.
İstifadə etdikləri üslubun xarakterik xüsusiyyətini təsvir etmək tələb olunur.
Mövzudakı nümunələrə baxmaq məsləhət görülür. Bunun üçün müəllim şagirdləri
orta əsrlərdə olan memarlıq üslublarının sayına uyğun yeddi qrupa ayıra bilər.
1-ci qrup-antik dövrə, 2-ci qrup-bizans dövrünə, 3-cü qrup-roman dövrünə, 4-cü
qrup-qotika dövrünə, 5-ci qrup-intibah dövrünə, 6-cı qrup-barokko dövrünə, 7-ci
qrup-rokoko dövrünə aid eskiz variantı çəkə bilər.
Işi cütlərlə də yerinə yetirmək olar. Bu zaman hər cütə müxtəlif memarlıq üslubu
tapşırılması məsləhətdir.
Müxtəlif mənbələrdən orta əsr memarlıq üslubları haqqında əlavə məlumat
toplamaq tapşırılır.
• Şərhetmə;
• Memarlıq tikilisini rəsm edir;
• Fərqləndirmə.
I səviyyə
Memarlığın
cəmiyyətin
həyatında rolunu
anlayır.

II səviyyə
Memarlığın
cəmiyyətin
həyatında rolunu
və əhəmiyyətini
müəllimin köməyi
ilə dərk edir.

III səviyyə
Memarlığın
cəmiyyətin
həyatında rolunu
və əhəmiyyətini
nümunələr
əsasında qısa şərh
edir.

Müəllimin köməyi
ilə memarlıq
tikilisinin real
təsvirinin

Memarlıq
tikilisinin real
təsvirini sualcavab əsasında

Memarlıq
Memarlıq
tikilisinin
real tikilisinin
real
təsvirində qarışıq təsvirində qarışıq
texnikadan
texnikadan
əla

8

IV səviyyə
Memarlığın
cəmiyyətin
həyatında rolunu
və
əhəmiyyətini
nümunələr
əsasında
ətraflı
şərh edir.

qaralamasını çəkə
bilir.

nisbətən rəsm edə
bilir.

müəllimin
köməkliyilə
istifadə edir.

istifadə edir.

Memarlıq
tikililərində milliüslubi cəhətləri
(forma, ritm) dərk
edir.

Memarlıq
tikililərində milliüslubi cəhətləri
(forma, ritm) estetik
görə
fərqləndirməkdə
çətinlik çəkir.

Memarlıq
tikililərində
milliüslubi
cəhətləri
(forma, ritm) estetik
görə
əsaslı
fərqləndirmir.

Memarlıq
tikililərində milliüslubi
cəhətləri
(forma,
ritm)
estetik
görə fərqləndirir.

Dərs 4 / Mövzu: AZƏRBAYCANIN MEMARLIQ MƏKTƏBLƏRİ
Alt standart:
Dərsin məqsədi:

təsəvvürə əsasən naturadan rəsm

2.1.1., 2.1.2., 3.1.1.

• memarlıq tikililərini real tərzdə təsvir edir;
• memarlıq tikililərinin real təsvirində sulu boya və ya qarışıq texnika, plastilin
və ya gildən istifadə edir;
• memarlıq tikililərində forma, ritm, rəng çalarlarını estetik xüsusiyyətlərinə
görə fərqləndirir.
Təchizat:

dərslik, flomasterlər, rəngli karandaşlar, kağızdan qutu, parçalar, gil və
ya plastilin, məftil

Inteqrasiya

Tex.1.3.3.; Ü-t. 5.1.3; Ə. 2.2.1.; B. 1.1.2.; Az-d. 1.1.2.; 1.2.4.;
Az-t. 1.3.1.; 5.1.3.; İnf. 3.2.1.; 3.2.3.


Mövzunun əsas məqsədi şagirdlərin Azərbaycanın memarlıq məktəbləri haqqında
məlumat toplaması, onları bir-birindən fərqləndirməsi və yaşadığı şəhər və ya
kənddə bəyəndiyi binanın rəsmini çəkməsidir.
Müəllim mövzuya başlamaq üçün müəyyən bina, tikili və ansambılların şəklini
yazı lövhəsindən asır. Onları hansı əlamətlərinə görə ayırmaq mümkün olduğunu
soruşa bilər. Bundan başqa “Memarlıq məktəbləri” sözünü şagirdlərdən almaq
üçün bir tərəfdə məktəb şəkilləri, bir tərəfdə memarlıq abidələrinin şəklini asib
soruşar ki, bunlar arasında hansı əlaqə var.
Tədqiqat sualı: Orta əsrlərdə Azərbaycanın memarlıq məktəbləri arasında fərq
nədədir? Bəyəndiyin binanın rəsmini hansı ardıcıllıqla çəkmək olar?
Şagirdləri dörd qrupa ayırmaq məsləhətdir. Onlara – Aran, Şirvan-Abşeron,
Naxçıvan, Təbriz adlarını vermək məqsədəmüvafiqdir. Qruplarda şagirdlər orta

9

əsrlərdə Azərbaycanda mövcud olan müxtəlif memarlıq məktəbləri, onlara xas
tikililər haqqında öz fərziyyələrini söyləyirlər.
Müəllim şagirdlərin hər birinə dərslikdəki mövzunun əvvəlcədən çıxarılmış surətini
paylayır və onlara tapşırır ki, İQS vasitəsilə mətni aşağıda verilmiş xüsusi işarələrlə
oxusunlar:

“+” – yeni informasiyadır;
“-” – bildiyimə ziddir
“?” – qarışıq informasiyadır
Şagirdlər mətni oxuyur və bu işarələrdən ibarət cədvəli doldururlar. Bunun üçün yeni və
qarışıq olan informasiyanı, bildikləri və bilmədiklərini cədvəldə lazımi hissəyə qeyd edirlər.
Müəllim mətni oxuduqca aradakı
Xatırla, Nəzərdən keçir bloklarını da

şagirdlərlə müzakirə edir.
Mətni mənimsəmək üçün BİBÖ cədvəlindən , fasilələrlə oxu üsulundan da istifadə
etmək olar.

•

Müəyyən et. Şagirdlər aşağıdakı suallara cavab verməlidirlər:
- Yaşadığın şəhər, qəsəbə və ya kəndinin memarlığında hansı tikinti
materialından daha çox istifadə olunub?
- Tikililər hansı ümumi memarlıq- konstruksiyalarına, qapı və pəncərə
formalarına, bəzək ünsürlərinə malikdir? Onlar nə zaman inşa olunub və
xarakterik xüsusiyyətləri hansılardır?
Yaşadıqları şəhər və ya kənddə bəyəndikləri binanın rəsmini çəkmək tapşırılır. Bu
məqsədlə ekskursiya edərək, tarixi və müasir binalara baxmaq və onların xarici
görünüşündəki ümumi cəhətləri müəyyənləşdirmək tələb olunur (müəllim bir dərs
əvvəl şagirdlərə bunu etməyi tapşıra bilər. Onlar ekskursiya zamanı eskizlər də edə
bilərlər).
Tapşırıq cütlükdə yerinə yetirilə bilər. Müəllimin binanı nece yerləşdirməyi,
perspektivanı nəzərə almağı, koloriti verməyi, ətrafındakı elementləri göstərməyi
şagirdlərin yadına salması məsləhətdir.
Şagirdlərin hazır formadan (qutu, yeşik,qablaşdırma) istifadə etməsi və öz tikilisini
yaratması tapşırılır. Onu kağız, parça, gil, plastilin, məftil və s. bu kimi
materiallardan olan element və bəzəklərlə tamamlamaq məsləhət görülür.
• Memarlıq tikililərini təsvir edir;
• Müxtəlif təsvir materiallarından istifadə edir;
• Fərqləndirir.

10

I səviyyə
Memarlıq
tikililərini
xarakterik
xüsusiyyətlərini
sual-cavab
vasitəsilə
dərk
edir.
Memarlıq
tikilisinin real
təsvirində sulu
boyalar və
plastilindən
çətinliklə istifadə
edir.

Memarlıq
tikililərində forma,
ritm və rəng
çalarlarını
çətinliklə
fərqləndirir.

II səviyyə

Memarlıq
tikilisinin real
təsvrində sulu
boyalar və
plastilindən
istifadə edir.

Memarlıq
ritm və rəng
çalarlarını məntiqə
əsasən
fərqləndirir.

III səviyyə
Memarlıq
tikililərini
real
tərzdə yaxşı təsvir
edir.

IV səviyyə
Memarlıq
tikililərini
real
tərzdə əla təsvir
edir.

Memarlıq
tikilisinin
real
təsvirində
sulu
boyalar,
qarışıq
texnika,
plastilindən
düzgün
istifadə
qaydalarını
bildiyini nümayiş
etdirir.
Memarlıq
ritm
və rəng
çalarlarını estetik
görə
tanıyaraq
fərqləndirir.

Müəllimin
köməkliyilə
memarlıq tikilisini
eskizini çəkir.

Memarlıq
tikililərinin
real
təsvirində
sulu
boya və ya qarışıq
texnika, plastilin
və
ya
gildən
istifadə edir.

Memarlıq
ritm,
rəng
görə
asanlıqla
fərqləndirir.

Dərs 5 / Mövzu: MONUMENTAL RƏNGKARLIQ
Alt standart:
Dərsin məqsədi:

•
•

•


1.1.1., 2.1.2., 3.1.2.

monumental rəngkarlığın cəmiyyətin həyatında rolunu və əhəmiyyətini
nümunələr əsasında şərh edir;
mozaika və vitrajın real təsvirində sulu boya, aplikasiya və ya qarışıq
texnikadan istifadə edir;
təsviri incəsənətin monumental rəngkarlıq növünü xarakterik
xüsusiyyətlərinə görə fərqləndirərək şərh edir.

Təchizat:

dərslik, quaş və ya akvarel, rəngli kağızlar, qayçı, yapışqan

Inteqrasiya

İnf. 3.2.1.; H-b. 3.1.1.; Az-t. 1.3.1.; 5.1.3.; Tex. 1.3.1.; 1.3.2.;
1.3.3.; 4.1.1.; C. 3.2.1.


11

Mövzunun əsas məqsədi şagirdlərin monumental rəngkarlıq, onun işlənmə
texnikasına görə sahələri haqqında məlumat toplaması, mozaika və ya vitraj üçün
eskiz çəkməyi bacarmasıdır.

•

Dərsliyin İncəsənətə dair dialoq bloku əvvəlki mövzularda da qeyd
edildiyi kimi fəal dərsin “motivasiya” mərhələsinə uyğun verilmişdir.
Mətnlə tanış olmamışdan əvvəl müəllim sual verə bilər: Məsələn: “Rəngkarlıq
əsərlərini yalnız kətan üzərində görmüsünüz?”, “Ətrafı müşahidə edən zaman daha
harada rəngkarlıq əsərləri görmüsünüz? (binaların, tikililərin üzərində)”.
“Memarlıqda divarı, döşəməni və tavanı bəzəyən, rəngkarlıq növü monumental
rəngkarlıq adlanır. Monumental rəngkarlıq əsərləri içərisində freska, vitraj və
mozaika xüsusilə fərqlənir.”
Tədqiqat sualı: Monumental rəngkarlıq haqqında nə bilirsiz və onun işlənmə
texnikasına görə sahələri arasında hansı fərq var? Mozaika və ya vitraj üçün eskiz
çəkdikdə hansı ardıcıllıqdan istifadə etmək lazımdır?
Şagirdlər Xatırla, Tanış ol bloklarını oxuyurlar. Sonra Venn dioqramı
vasitəsilə freska, vitraj və mozaikanı müqayisə edib, onların oxşar və fərqli
cəhətlərini tapırlar.
Paraqrafın nəzəri materialı ilə tanışlıq bir neçə üsulla aparıla bilər:
1) “Fasiləli oxu”. Mətn abzaslarla oxunur və hər birinin məzmunu müzakirə
olunur. Fasilələr zamanı müəllim şagirdlərə qabaqcadan hazırlanmış
müxtəlif suallar verir. Məsələn, vitraj haqqında oxuduqdan sonra Düşün
və izah et blokuna cavab vermək olar: Vitraj - şüşədən olan elə bir
şəkildir ki, onun rəngləri heç vaxt solmur və tündləşmir (tutqunlaşmır) —
fikri nəyi bildirir?
2) Mətnlə tanış olduqdan sonra konseptual cədvəli doldura bilərlər.
Müqayisə olunan
Nədən ibarətdir
Harada görmüsüz
Əlavə nə bilirsiz
cəhətlər
Müqayisə olunan
obyektlər
mozaika
əlvan rəngli
San-Vitale
Monumental
daşlardan,
kilsəsində,
rəngkarlıq əsərləri
keramika
Bakının «Nizami» uzaq məsafədən
parçalarından,
metro
seyr olunur.
smaltadan
stansiyasında
Mozaika latın
yaradılan təsvirlər
dilində
«musivum»,
tərcümədə —
«ilham pərilərinə
həsr olunmuş»
deməkdir.
vitraj

12

freska

•

Müəyyən et. Şagirdlər Bakının «Nizami» metro stansiyasındakı mozaikanın və
Şəki xan sarayınındakı şəbəkənin kompozisiya motivini nə təşkil etdiyini
tapmalıdırlar.
Mozaika və ya vitraj üçün eskiz çəkmək tapşırılır. Şagirdlər kompozisiyanın süjet
və kolorit həllini müəyyən etməlidirlər. Bu tapşırığı rəngli kağız vasitəsi ilə
aplikasiya texnikasında, yaxud kompüterdə PAINT proqramında yerinə yetirmək
təklif olunur.
Şagirdlər eskizləri qruplarda yerinə yetirsələr daha məqsədəmüvafiq olar. Onlar iş
zamanı mozaika və vitrajı akvarel, quaşla rəngləyə və ya rəngli kağızlardan istifadə
edərək aplikasiyansını düzəldə bilərlər.
1 və 2-ci qruplar- mozaika
3 və 4-cü qruplar -vitraj

Orta əsr monumental rəngkarlığına həsr olunmuş sərginin planını hazırlamaq və
onun ekspozisiyasına tərtibat vermək tapşırılır.
• Şərhedir;
• Təsvir zamanı müxtəlif materiallardan istifadə edir;
I səviyyə
II səviyyə
III səviyyə
IV səviyyə
Monumental
Monumental
Monumental
Monumental
rəngkarlığın
rəngkarlığın
rəngkarlığın
rəngkarlığın
insanların
insanların həyat və cəmiyyətdə
və cəmiyyətin
həyatında
məişətindəki
incəsənətdə
həyatında rolunu
əhəmiyyətini bəsit əhəmiyyətini şərh inkişafını
və
əhəmiyyətini
şərh edir.
edir.
müqayisə
nümunələr

13

Mozaika və
vitrajın real
təsvirində sulu
boya, aplikasiya
və ya qarışıq
texnikadan
edir.

Mozaika və
vitrajın real
təsvrində sulu
boya, aplikasiya
və ya qarışıq
texnikadan
müəllimin
köməkliyi ilə
istifadə edir.

Verilmiş
nümunədə təsviri
incəsənətin
monumental
rəngkarlıq növünü
çətinliklə şərh
edir.

monumental
rəngkarlıq
növündə veilmiş
nümunələri
tanıyaraq şərh
edir.

nəticəsində şərh
edir.
Mozaika
və
vitrajın
real
təsvirində
sulu
boya, aplikasiya
və
ya
qarışıq
texnikadan düzgün
istifadə
qaydalarını
bildiyini nümayiş
etdirir.
monumental
rəngkarlıq
növündə veilmiş
nümunələri
qruplaşdıraraq
şərh edir.

əsasında şərh edir.
Mozaika
və
vitrajın
real
təsvirində
sulu
boya, aplikasiya
və
ya
qarışıq
texnikadan
real
istifadə edir.

monumental
rəngkarlıq növünü
xarakterik
görə
edir.

II vahid

Dərs 6 / Mövzu: MƏİŞƏT JANRI
Alt standart:
Dərsin məqsədi:

•
•
•
•

mövzu üzrə rəsm

1.2.1., 1.3.1., 2.1.1., 3.1.2.

təsviri incəsənətin məişət janrını xarakterik xüsusiyyətlərinə görə şərh edir;
Azərbaycanın görkəmli təsviri incəsənət nümayəndəsi Müzəffər Əli və
onun əsərləri haqqında məlumatları şərh edir;
həyati görüntüləri məişət janrında real və abstrakt təsvir edir;
təsviri incəsənətin məişət janrını xarakterik xüsusiyyətlərinə görə
fərqləndirərək şərh edir.

Təchizat:

dərslik, boyalar, flomasterlər, rəngli karandaşlar

Inteqrasiya

Az-t. 1.3.1.; 5.1.1.; 5.1.3.; Ü-t. 5.1.1.; 5.1.2.; İnf. 3.2.1.; 3.2.3.;
Az-d. 1.1.1.; 1.2.1.; 1.2.4.; Ə. 2.2.1.; H-b. 3.1.1.


Mövzunun əsas məqsədi şagirdlərin təsviri incəsənətin məişət janrını dərk etməsi,
ona aid rəsm çəkməsi və görkəmli rəssam Müzəffər Əli haqqında məlumat
toplamasıdır.
1. “Motivasiya” mərhələsində dərsliyin İncəsənətə dair dialoq blokunda
olan suala cavab vermək olar.

14

2. Dərslikdəki məişət janrına aid şəkillərdən istifadə etmək mümkündür.
Onların böyüdülmüş surətlərini yazı lövhəsindən asıb soruşmaq olar: Məsələn: “Bu
şəkillərdə nə təsvir olunub? Mövzular sizə nəyi xatırladır? (təsviri incəsənətin
məişət janrını)”
3. Anlayışın çıxarılması üsulundan istifadə etmək olar. Məsələn:
Gündəlik həyatda
baş verən hadisələri
əks etdirir

?

Hər hansı bir
süjetə malikdir

Təsviri
incəsənətin
janrlarından
biridir

Tədqiqat sualı: Müzəffər Əli haqqında nə bilirsiz? Məişət janrında rəsmi hansı
ardıcıllıqla çəkmək olar?
Xatırla bloku şagirdlər tərəfindən müzakirə olunur. Tanış ol blokunda
süjetli tematik əsərlərin hərəsi bir qrupa verile bilər. Qruplar müzakirə edib, ona aid
bildikləri əsərləri sadalayırlar. Nəzərdən keçir və müqayisə et bloku da
müəllimin köməkliyi ilə şagirdlərlə birlikdə təhlil edilir.
Yeni mövzunu mənimsəmək üçün müəllim BİBÖ üsulunu tətbiq edir . Bunu
vaxta qənaət etmək üçün qruplarla deyil, kollektiv şəkildə aparır. Yazı lövhəsində
cədvəlin öncə BİB hissəsini çəkir. 3-cü “Öyrəndim” hissəsinə isə toxunmur.
Bilirik
•
•
•

Istəyirik bilək
?
?
?

Sinifdən təsviri incəsənətin məişət janrı, Müzəffər Əli haqqında bildiklərini
soruşub cədvəlin 1-ci “Bilirik” hissəsinə yazır. Sonra bu haqda nə öyrənmək
istədiklərini soruşur və meydana gələn sualları cədvəlin “İstəyirik bilək” hissəsinə
yazır. Şagirdlər dərslikdə olan məlumatla tanış olurlar. Müəllim onlardan
dərslikdən nə öyrəndikləri haqqında soruşur. Sonra cədvəlin 3-cü hissəsində
yazılan “Öyrəndik” sözünü əlavə edir və oraya şağirdlərin əlavə öyrəndiklərini
yazır.
Mövzu İQS üsulu ilə də öyrənilə bilər.

•


15

Müəyyən et. İnsan fiqurunun sxemlərdəki hərəkətinin nə ilə fərqləndiyi soruşulur.
Şagirdlərə təklif olunur ki, əvvəlcə nisbətləri nəzərdən keçirsinlər.
İstənilən mövzuda məişət janrında kompozisiya yaratmaq tapşırılır. Şagirdlərə
təklif olunur ki, məişət janrının ümumi mövzularına əsaslanaraq - ailənin həyat
tərzini, onun ənənələrini, insan həyatındakı xüsusi əhəmiyyətli günləri təsvir
etsinlər - gələcək əsərin süjetini düşünərək yaratmağa çalışsınlar. Burada nə qədər
adam iştirak edəcək? Harada və nə vaxt (təbiətdə, evdə) nələr baş verəcək?
Müəllimə məsləhət görülür ki, öncə şagirdə format seçməkdə kömək etsin. Əgər
onun rəsmində vərəqin eninə döğru çəkəcəyi obyektlər çoxdursa vərəqi üfüqi,
əksinədirsə şaquli tutmağı təklif edin. Rəsmə başlamazdan əvvəl Sənətkar
məsləhəti ilə tanış olsunlar. Şagirdlərin ən çox çətinlik çəkdikləri insanı hərəkətdə
göstərməkdir. Bunun üçün müəllim təklif ede bilər ki, onlar bir-birilərinin
hərəkətdə qaralamasını çəksinlər. Yoldaşından xahiş edə bilər ki, ona lazim olan
vəziyyətdə (hərəkəti vermək üçün) dayansın. O vəziyyətdə onun qaralaması
çəkilsin və vərəqdə lazimi yerə köçürülsün. İnsan fiqurlarının yeri əvvəlcədən
müəyyən olunmalıdır. İşi qruplarda, cütlərlə yerinə yetirmək olar.
Ən qədim dövrlərdən başlayaraq məişət janrının inkişaf mərhələləri əks olunan
sxem yaratmaq tapşırılır. Sual verilir ki, müasir dövrdə rəssamlar bu janrı
heykəltəraşlıqda, qrafikada və boyakarlıqda necə verirlər.
• Şərhedir;
• Müzəffər Əlinin əsərlərini taniyir;
• Təsvir edir;
• Fərqləndirir.
I səviyyə
II səviyyə
III səviyyə
IV səviyyə
Təsviri incəsənətin Təsviri incəsənətin Təsviri incəsənətin Təsviri incəsənətin
məişət
janrında məişət
janrında məişət
janrında məişət
janrında
verilmiş
əsərləri bədii ifadə olan
əsərləri ideya,
forma,
nümunələri
vasitələrinə görə forma, məzmun və məzmun,
bədii
tanıyaraq
şərh şərh edir.
bədii
ifadə ifadə vasitələrini
edir.
vasitələrinə əsasən şərh edir.
şərh edir.
Azərbaycanın
Azərbaycanın
Azərbaycanın
Azərbaycanın
görkəmli təsviri
görkəmli təsviri
görkəmli
təsviri görkəmli
təsviri
incəsənət
incəsənət
incəsənət
incəsənət
nümayəndəsi
nümayəndəsi
nümayəndəsi
nümayəndəsi
Müzəffər Əlinin
Müzəffər Əlinin
Müzəffər Əlinin Müzəffər Əli və
verilmiş əsərini
ən məşhur əsərləri ən
məşhur onun yaradıcılığını

16

tanıdığını izah
edir.
Həyati
görüntülərin
məişət janrında
real və abstrakt
təsvirində bədii
ifadə vasitələrdən
səthi istifadə edir.

Verilmiş
incəsənətin məişət
janrını tanıyaraq
şərh edir.

haqqında
məlumatları şərh
edir.
Həyati
görüntülərin
məişət janrında
real və abstrakt
təsvirində üsullardan və bədii
ifadə
vasitələrindən
istifadə edir.

əsərlərini
edir.
Həyati
görüntülərin
məişət
janrında
real və abstrakt
təsvirində
kompozisiya
həllini, üsulları və
bədii
ifadə
vasitələrini
müəyyənləşdirir.

kiçik təqdimatlarla
şərh edir.

müxtəlif
janrlarında
veilmiş
nümunələri
qruplaşdıraraq
şərh edir.

məişət
janrında
veilmiş
nümunələri
xarakterik
görə seçərək şərh
edir.

məişət
janrını
xarakterik
görə
edir.

Həyati görüntüləri
məişət
janrında
real və abstrakt
təsvirində orijinal
kompozisiya
həllindən, müxtəlif
üsullardan və bədii
ifadə
vasitələrindən
istifadə edir.

Dərs 7 / Mövzu: ƏSATİR JANRI
Alt standart:
Dərsin məqsədi:

•
•
•
•

mövzu üzrə rəsm

1.2.1., 1.3.1., 2.1.1., 3.1.2.

təsviri incəsənətin əsatir janrını xarakterik xüsusiyyətlərinə görə şərh edir;
Azərbaycanın görkəmli təsviri incəsənət nümayəndəsi Rasim Babayev və
onun əsərləri haqqında məlumatları şərh edir;
həyati görüntüləri əsatir janrında real və abstrakt təsvir edir;
təsviri incəsənətin əsatir janrını xarakterik xüsusiyyətlərinə görə
fərqləndirərək şərh edir.

Təchizat:

dərslik, akvarel, quaş, pastel tabaşirləri

Inteqrasiya

Az-t. 1.3.1.; 5.1.1.; 5.1.3.; Ü-t. 5.1.1.; 5.1.2.; İnf. 3.2.1.; Az-d.
1.1.1.; 1.2.1.; 1.2.4.


17

Mövzunun əsas məqsədi şagirdlərin təsviri incəsənətin əsatir janrını dərk etməsi,
ona aid rəsm çəkməsi və görkəmli rəssam Rasim Babayev haqqında məlumat
toplamasıdır.
Müəllim mövzunu tədris etmək üçün yazı lövhəsində müxtəlif nağıl
qəhrəmanlarının və əfsanəvi varlıqların təsvir olunduğu əsərlərin şəkillərini bərkidə
bilər. Şagirdlərdən soruşar: “Şəkillərdə nə görürsüz? Belə əsərlər təsviri incəsənətin
hansı janrına aiddir? (əsatir janrına - şagirdlər bu janr haqqında məlumata əvvəlki
mövzudan malikdir)”. Anlayışın çıxarılması, açar sözlər üsullarından da istifadə
etmək olar.
Tədqiqat sualı: Rasim Babayev haqqında nə bilirsiz? Əsatir janrında rəsmi hansı
ardıcıllıqla çəkmək olar?
Xatırla bloku təhlil olunur. Əsatir janrı haqqında müzakirələr aparılır.
Müxtəlif xalqlara məxsus illüstrasiyalar şagirdlər tərəfindən müqayisə edilir.
Onların ümumi cəhətləri araşdırılır. Bilirsənmi bloku ilə tanış olduqdan sonra
şagirdlər fərdi qaydada divi nece təsvir edirlərsə onun eskizini çəkə bilərlər.
Yeni mövzu ilə tanış olurlar. Mövzu mənimsənildikdən sonra müəllim Rasim
Babayevin dərslikdə adı çəkilən əsərlərinin şəkillərini və digər janrlarda olan
əsərləri partanın üzərində qarışıq halda qoya bilər. Şagirdlər onların içərisindən
Rasim Babayevin əsərlərini tapmalıdırlar. Onun adını desələr daha
məqsədəmüvafiq olar. Bunu qruplarda da aparmaq mümkündür.
Dərsi BİBÖ üsulu ilə də öyrənmək məsləhətdir.

•

Müəyyən et. Şagirdlərdən Rasim Babayevin rəngkarlıq əsərlərində hansı kaloritin
müşahidə olunduğu soruşulur. Onun yaradıcılığına aid əlavə məlumatlar toplamaq
və təqdimat hazırlamaq tapşırılır.
Şagirdlərə müxtəlif xalqların, yaxud Azərbaycan xalqının tanış olan əsatirlərinə aid
süjetlərə rəsm çəkmək tapşırılır. Rəsmi cütlükdə yerinə yetirmək daha
məqsədəmüvafiqdir. Onlara xatırladın ki, kompozisiyanı tərtib edən zaman
çalışmaq lazımdir boşluq təəssüratı olmasın. Perspektivi, mütənasibliyi, koloriti
nəzərə almaq vacibdir. Ele etmək lazımdir ki, əsas mövzu diqqəti cəlb etsin.
Təsviri sadə karandaşla çəkib qurtardıqdan sonra, akvarel, quaş və pastel
tabaşirlərlə rəngləmək lazımdır.
Özünün təkrarolunmaz, əfsanəvi obrazını yaratmaq tapşırılır.

18

• Şərhedir;
• Rasim Babayevin əsərlərini taniyir;
• Təsvir edir;
• Fərqləndirir.
I səviyyə
II səviyyə
III səviyyə
Təsviri incəsənətin Təsviri incəsənətin Təsviri incəsənətin
əsatir
janrında əsatir
janrında əsatir
janrında
verilmiş
əsərləri bədii ifadə olan
əsərləri
nümunələri
vasitələrinə görə forma, məzmun və
tanıyaraq
şərh şərh edir.
bədii
ifadə
edir.
vasitələrinə əsasən
şərh edir.
Azərbaycanın
Azərbaycanın
Azərbaycanın
görkəmli təsviri
görkəmli təsviri
görkəmli
təsviri
incəsənət
incəsənət
incəsənət
nümayəndəsi
nümayəndəsi
nümayəndəsi
Rasim Babayevin
Rasim Babayevin
Rasim Babayevin
verilmiş əsərini
məşhur
tanıdığını izah
haqqında
əsərlərini
edir.
edir.
edir.
Həyati
Həyati
Həyati
görüntülərin əsatir görüntülərin əsatir görüntülərin əsatir
janrında real və
janrında real və
janrında real və
abstrakt təsvirində abstrakt təsvirində abstrakt təsvirində
bədii ifadə
üsullardan və bədii kompozisiya
vasitələrdən səthi
ifadə
istifadə edir.
vasitələrindən
bədii
ifadə
istifadə edir.
vasitələrini
Verilmiş
incəsənətin əsatir
şərh edir.

müxtəlif
janrlarında
veilmiş
nümunələri
qruplaşdıraraq
şərh edir.

əsatir
janrında
veilmiş
nümunələri
xarakterik
edir.

19

IV səviyyə
əsatir
janrında
ideya,
forma,
məzmun,
bədii
ifadə vasitələrini
şərh edir.
Azərbaycanın
görkəmli
təsviri
incəsənət
nümayəndəsi
Rasim Babayev və
onun yaradıcılığını
kiçik təqdimatlarla
şərh edir.
Həyati görüntüləri
əsatir janrında real
və
abstrakt
kompozisiya
ifadə
vasitələrindən
istifadə edir.
əsatir
janrını
xarakterik
görə
edir.

Dərs 8 / Mövzu: ORTA ƏSR SƏNƏT ƏSƏRLƏRİNDƏ İŞIQ VƏ
KÖLGƏ
Alt standart:
Dərsin məqsədi:

•
•
•
•

naturadan rəsm

1.3.1., 2.1.2., 3.1.1., 3.1.2.

dünyanın görkəmli təsviri incəsənət nümayəndəsi Karavacco və onun
əsərləri haqqında məlumatları şərh edir;
natürmortun real və abstrakt təsvirində müxtəlif vasitələrdən sulu boya,
rəngli karandaşlar, pastel tabaşirlərdən istifadə edir;
natürmortda forma, rəng çalarlarını estetik xüsusiyyətlərinə görə
fərqləndirir;
natürmort janrını xarakterik xüsusiyyətlərinə görə fərqləndirərək şərh edir.

Təchizat:

dərslik, akvarel, quaş, pastel tabaşirləri, rəngli karandaşlar

Inteqrasiya

Az-d. 1.1.1.; 1.2.1.; 1.2.4.; Az-t. 4.1.1.; Tex. 1.3.1.; 1.3.2.; Ə.
2.2.1.; H-b. 3.1.1.


Mövzunun əsas məqsədi şagirdlərin sənət əsərlərinin yaradılmasında işıq və
kölgənin əhəmiyyətini dərk etməsi, ona aid rəsm çəkməsi və görkəmli rəssam
Mikelancelo Merizida Karavadjo haqqında məlumat toplamasıdır.
Müəllim mövzunu tədris etmək üçün yazı lövhəsindən yalnız kənar xətləri
verilmiş iki dairə şəkli asır və soruşur:
- Bu dairələr bir-birindən fərqlənir? (xeyr)
Sonra işıq-kölgənin verilməsi sayəsində bir həcmli, bir də yastı dairə şəkli olan
vərəq asılır. Müəllim yenə də eyni sualı verir. Şagirdlər təbii ki, birinin həcmli
(top) və digərinin yastı dairə olduğunu bildirir. Müəllim soruşur:
- Nəyə gorə ikinci şəkildə dairələr fərqli görünürdü? (işıq-kölgənin
sayəsində)
Tədqiqat sualı: Mikelancelo Merizida Karavadjo haqqında nə bilirsiz? Meyvə,
tərəvəz və qablardan ibarət natürmortu işıq-kolgə verməkl hansı ardıcıllıqla
çəkmək olar?
İşıq-kölgənin keçidlərini xatırlayır və dolçanın təsviri üzərində onu izah
edirlər. Müəllim şəklin üzərində (yazı lövhəsindən içıq-kölgəylə verilən hər hansı
qab şəkli bərkidə bilər) blik, işıq, yarımkölgə, xüsusi kölgə, refleks, düşənkölgə haqqında
müzakirə aparır. Bundan başqa Bax və müqayisə et blokunda əsərlərdə nəyin
formanın həcmini qabardaraq aşkara çıxardığını soruşması məqsədəuyğundur.
Yeni mövzunun mənimsənilməsi üçün fasilələrlə oxu üsulundan istifadə etmək
məsləhətdir. Bundan başqa mövzunu bloklarla oxuyub müzakirə etmək olar.
Məsələn, Rəsm qalereyası blokunda olan təsvirləri müzakirə etdikdən sonra
soruşmaq olar ki, rəssamın təqdim olunmuş əsərləri hansı janrdadır. Tanış ol
blokunda Karavadjo haqqında oxuyub sonra onu təhlil etmək məsləhətdir. Bu

20

bloku oxuyub qurtardıqdan sonra şagirdlər rəssam haqqında bildiklərini şaxələnmə
üsulu vasitəsilə verə bilərlər.

•

Müəyyən et. Əşyalar (dairələr) verilir. Onların üzərindəki işığın mənbəyini təyin
etmək tapşırılır. Şagird öz seçimini izah etməlidir.
Meyvə, tərəvəz və qablardan ibarət natürmort çəkərkən, əşyaları kağız üzərində
düzgün yerləşdirmək tapşırılır. Əşyaların üzərinə düşən işığın vəziyyətini və
kompozisiya mərkəzini müəyyənləşdirmək tələb olunur. Rəsmin ardıcıllıqla təsviri
metodikası dərslikdə göstərildiyi üçün burda onu verməyə ehtiyac hiss etmirik.
Rəsm zamanı Sənətkar məsləhəti blokunu şagirdlərə oxutmaq və onu təhlil
etmək məsləhət görülür.
Kravadco haqqında əlavə məlumat toplamaq tapşırılır.
Şagirdlərin diqqətini Bu maraqlıdır blokuna yönəldin.
• Karavacconun əsərlərini taniyir;
• Təsvir materiallarından düzgün istifadə edir;
• Fərqləndirir.
• Şərhedir.
I səviyyə
II səviyyə
III səviyyə
IV səviyyə
Dünyanın
Dünyanın
Dünyanın
Dünyanın
görkəmli
təsviri görkəmli
təsviri görkəmli
təsviri görkəmli
təsviri
incəsənət
incəsənət
incəsənət
incəsənət
nümayəndəsi
nümayəndəsi
nümayəndəsi
nümayəndəsi
Karavacco
və Karavacco
və Karavacco
və Karavacconun
onun
əsərlərini onun ən məşhur onun ən məşhur yaradıcılığını kiçik
tanıdığını
izah əsərləri haqqında əsərlərini
təqdimatlarla şərh
edir.
məlumatları şərh fərqləndirərək şərh edir.
edir.
edir.
Natürmortun real
Natürmortun real
Natürmortun real Natürmortun real
və abstrakt
və abstrakt
və
abstraskt və
abstrakt
təsvirində sulu
təsvrində sulu
təsvirində
sulu təsvirində
sulu
boya, rəngli
boya, rəngli
boya,
rəngli boya,
rəngli
karandaşlar, pastel karandaşlar, pastel karandaşlar, pastel karandaşlar, pastel
tabaşirlərdən
tabaşirlərdən
tabaşirlərdən
tabaşirlərdən
müəllimin
düzgün
istifadə düzgün
istifadə
edir.
köməkliyilə
qaydalarını
edir.

21

istifadə edir.
Natürmortda
forma və rəng
çalarlarını
çətinliklə
fərqləndirir.

Natürmortda
forma və rəng
əsasən
fərqləndirir.

Verilmiş
nümunədə
natürmort janrını
tanıyaraq şərh
edir.

Təsviri sənətin
müxtəlif janrları
arasında natürmort
nümunələrini
qruplaşdıraraq
şərh edir.

bildiyini nümayiş
etdirir.
Natürmortda
forma,
rəng
görə
tanıyaraq
fərqləndirir.
Təsviri
sənətin
müxtəlif janrları
arasında natürmort
nümunələrini
xarakterik
edir.

Natürmortda
forma,
rəng
çalarlarının estetik
xüsusiyyətlərini
asanlıqla
fərqləndirir.
Natürmort janrını
xarakterik
görə
edir.

Dərs 9 / Mövzu: AVTOPORTRET
Alt standart:
Dərsin məqsədi:

•
•

•
•

naturadan rəsm

1.2.1., 1.3.1., 2.1.2., 3.1.2.

təsviri incəsənətin portret janrını xarakterik xüsusiyyətlərinə görə şərh edir;
dünyanın görkəmli təsviri incəsənət nümayəndəsi Rembrandt və onun
avtoportretin real və ya abstrakt təsvirində, sulu boya, pastel tabaşirləri, sadə
və rəngli karandaşlardan istifadə edir;
avtoportret janrını xarakterik xüsusiyyətlərinə görə fərqləndirərək şərh edir.

Təchizat:

dərslik, boyalar, qara qələm, pastel tabaşirləri, sadə və rəngli
karandaşlar

Inteqrasiya
Az-d. 1.2.1.; Az-t. 1.3.1.; 5.3.1.; Ü-t. 5.1.1.; Ə. 2.2.1.; C. 3.2.1.

Mövzunun əsas məqsədi şagirdlərin portret janrının növlərindən biri olan
avtoportretin rolunu dərk etməsi, ona aid rəsm çəkməsi və görkəmli rəssam
Rembrandt Xarmensvan Reyn haqqında məlumat toplamasıdır.
“Motivasiya” mərhələsini tətbiq etmək üçün müəllim rəssamin fotosunu və
onun özünü çəkdiyi rəsmini boyuk vərəqə yapışdırır. Məsələn, Böyükağa
Mirzəzadənin fotosu və onun özünü çəkdiyi rəsmi. Soruşa bilər:
- Bu şəkillər haqqında nə deyə bilərsiz? (biri rəssamin fotosu, digəri isə
onun çəkilmiş portretidir)
Rəssam öz portretini özü çəkirsə bu onun avtoportretidir. Yəni təsvir
edənin şəxsi portretinə avtoportret deyilir.

22

Tədqiqat sualı: Rembrandt Xarmensvan Reyn haqqında nə bilirsiz? Avtoportreti
hansı ardıcıllıqla çəkmək olar?
Xatırla blokunda olan sual, ümumiyyətlə avtoportret haqqında mövzuda
yazılanlar şagirdlərlə birlikdə müzakirə olunur. Dərslikdəki mövzuda verilən
Rembrandtın müxtəlif avtoportretlərinə baxırlar və onları müqayisə edirlər.
Rəssamın xarakteri və daxili aləmi haqqında gördüklərini söyləyirlər.
Yeni mövzunu mənimsəmək üçün müəllim BİBÖ üsulunu tətbiq edə bilər .
Yazı lövhəsində cədvəlin öncə BİB hissəsini çəkir. 3-cü “Öyrəndim” hissəsinə isə
toxunmur.
Bilirik
•
•
•

Istəyirik bilək
?
?
?

Sinifdən Rembrandt, avtoportret haqqında bildiklərini soruşub cədvəlin 1-ci
“Bilirik” hissəsinə yazır. Sonra bu haqda nə öyrənmək istədiklərini soruşur və
meydana gələn sualları cədvəlin “İstəyirik bilək” hissəsinə yazır. Şagirdlər
dərslikdə olan məlumatla tanış olurlar. Müəllim onlardan dərslikdən nə
öyrəndikləri haqqında soruşur. Sonra cədvəlin 3-cü hissəsində yazılan “Öyrəndik”
sözünü əlavə edir və oraya şağirdlərin əlavə öyrəndiklərini yazır.
Mövzu müzakirə yolu ilə də öyrənilə bilər.

•

Müəyyən et. Rembrantın «Səfil oğulun qayıtması» mövzusu üzrə üç kompozisiya
verilir. Onların hansı materiallarla işləndiyi soruşulur.
Öz avtoportretini çəkmək tapşırılır. O rəngli və ya qrafik ola bilər. Şagirdlərə
xatırladın ki, üz simmetriya xəttinə malikdir və onun əyilməsi vərəq (kağız)
üzərində başın hərəkətini müəyyənləşdirir.

Şagirdlərə rəsm zamanı izah edin ki, üz üç bərabər hissədən (çənə ilə burun, burun ilə
qaşlar arası məsafə və alın) ibarətdir. Bunu nəzərə almaq vacibdir. Fərdi şəkildə
avtoportreti çəkdikdən sonra onu ya boyalarla, ya pastel tabaşirlərilə, ya da sadə və rəngli
karandaşlarla rəngləmək məsləhətdir.

23

Aplikasiya texnikasında portret yaratmaq tapşırılır. Bu tapşırıq üz hissələri və onun
ifadəsinin, xarakterinin dəyişməsinə necə təsir etdiyini öyrənməyə kömək edəcək.
Şagirdlərdən Rembrandtın yaradıcılığına dair əlavə məlumat toplamaq və
təqdimatlar hazırlamaq da tələb oluna bilər.
ümumiləşdirici sualı cavablandırır.
• Şərhedir.
• Rembrandtın əsərlərini taniyir;
• Təsvir materiallarından düzgün istifadə edir;
• Fərqləndirir.
I səviyyə
II səviyyə
III səviyyə
IV səviyyə
Avtoportret
Avtoportret
Avtoportret
Avtoportret
janrında verilmiş janrında əsərləri janrında
olan janrında
olan
nümunələri
bədii
ifadə əsərləri
forma, əsərlərin
ideya,
tanıyaraq
şərh vasitələrinə görə məzmun və bədii forma, məzmun,
edir.
şərh edir.
ifadə vasitələrinə bədii
ifadə
əsasən şərh edir.
vasitələrini
şərh
edir.
Dünyanın
Dünyanın
Dünyanın
Dünyanın
görkəmli
təsviri görkəmli
təsviri görkəmli
təsviri görkəmli
təsviri
incəsənət
incəsənət
incəsənət
incəsənət
nümayəndəsi
nümayəndəsi
nümayəndəsi
nümayəndəsi
Rembrandt
və Rembrandt
və Rembrandt
və Rembrandtın
onun
əsərlərini onun ən məşhur onun ən məşhur yaradıcılığını kiçik
tanıdığını
izah əsərləri haqqında əsərlərini
edir.
məlumatları şərh fərqləndirərək şərh edir.
edir.
edir.
Avtoportretin real Avtoportretin real Avtoportretin real Avtoportretin real
və abstrakt
və abstrakt
və
abstraskt və ya abstrakt
təsvirində sulu
təsvrində sulu
təsvirində
sulu təsvirində,
sulu
boya, rəngli
boya, rəngli
boya,
rəngli boya,
pastel
karandaşlar, pastel karandaşlar, pastel karandaşlar, pastel tabaşirləri, sadə və
rəngli
tabaşirlərdən
tabaşirlərdən
tabaşirlərdən
müəllimin
düzgün
istifadə karandaşlardan
düzgün
istifadə
edir.
köməkliyilə
qaydalarını
edir.
istifadə edir.
bildiyini nümayiş
etdirir.
Verilmiş
Təsviri sənətin
Təsviri
sənətin Avtoportret janrını
müxtəlif
avtoportret
xarakterik
sənətin portret
janrlarında
janrında verilmiş xüsusiyyətlərinə
veilmiş
nümunələri
görə

24

şərh edir.

nümunələri
qruplaşdıraraq
şərh edir.

xarakterik
edir.
edir.

Dərs 10 / Mövzu: İNSAN OBRAZI JANRLI ƏSƏRLƏRDƏ
Alt standart:
Dərsin məqsədi:

•
•
•

•

mövzu üzrə rəsm

1.2.1., 1.3.1., 2.1.1., 3.1.1.

təsviri incəsənətin məişət janrını xarakterik xüsusiyyətlərinə görə şərh edir;
dünyanın görkəmli təsviri incəsənət nümayəndəsi İlya Repin və onun
həyati görüntüləri məişət janrında real və abstrakt təsvir edir;
məişət janrında olan əsərlərdə forma, ritm, rəng çalarlarını estetik

Təchizat:

dərslik, boyalar, rəngli karandaşlar, flomasterlər, pastel tabaşirlər

Inteqrasiya

Ü-t. 5.1.1.; 5.1.2.; İnf. 3.2.1.; 3.2.3.; Ə. 2.2.1.; Az-d. 1.1.1.;
1.2.1.; 1.2.4.; Az-t. 4.1.1.; 5.1.1.; Tex. 1.3.3.


Mövzunun əsas məqsədi şagirdlərin süjetli-tematik rəsmlərdə olan insan obrazını
təhlil etməsi, ona aid rəsm çəkməsi və görkəmli rəssam İlya Yefimoviç Repin
haqqında məlumat toplamasıdır.
Müəllim İ.Repinin 4-5 süjetli rəsm əsərinin şəklini yazı lövhəsindən bərkidər və
soruşa bilər:
- Bu əsərlərdə mövzu nədən ibarətdir? (fərziyyələr)
- Mövzuda başlıca rol kimə məxsusdur? (insana)
- Gördüyünüz süjetli əsərlərin müəllifi İ.Repindir.
Tədqiqat sualı: İlya Yefimoviç Repin haqqında nə bilirsiz? Zəhmətkeş insana aid
süjetli rəsmi hansı ardıcıllıqla çəkmək olar?
Xatırla blokunda olan sual müzakirə olunur. Rəsm qalereyası blokunda
olan əsərlər təhlil edilir. Şagirdlərin portretlərdəki insanların üzündəki ifadəni
təsvir etməsi məsləhətdir. Müəllim soruşa bilər ki, bu portretlərə nəyə görə süjetli
rəsm demək olmaz (ona görə ki, insanlar heç bir fəaliyyətdə göstərilməyib və süjet
yaranmayib).
Yeni mövzu hisse-hisse oxunub müzakirə oluna bilər. Öncə Tanış ol bloku.
Sonra Bilirsənmi blokundakı yazı oxunur və müzakirə üçün sual verilə bilər ki,
«Burlaklar Volqada» əsərində insanların üzündə hansı ifadəni görürsüz,

25

hərəkətlərdə nə hiss olunur və s. Nəzərdən keçir blokundakı suallar müzakirə
olunsa məqsədəuyğun olar. Beləliklə, bütün mətn oxunub təhlil edilir.

•

Müəyyən et. «Burlaklar Volqada» əsərində perspektiv qanunları və kolorit həllini
təhlil etmək tapşırılır. Tapşırıqda verilən sual da müzakirə olunsa məqsədəuyğun
olar (Əsərdə insanların uzaqlaşan fiqurları ön plandakılara nisbətən necə təsvir
olunmuşdur?).
Kompozisiya mərkəzini, perspektivi və kolorit həllini nəzərə alaraq, süjetli rəsm
çəkmək tapşırılır. Məsləhət görülür ki, zəhmətkeş insanın obrazını təsvir etməyə
çalışsınlar.
Rəsmi qruplarda yerinə yetirmək daha məqsədəuyğundur. Müəllim konkret mövzu
da tapşırar, şagirdlər özü də mözvu seçə bilər. Xatırladın ki, kompozisiya həllini
elə tapsınlar ki, ağırlıq mərkəzə düşsün. Bos yerlər qalmasın. Perspektivi verən
zaman mütənasibliyi də nəzərə alsınlar (hansı obyekt o birilərinə nisbətdə
balacadır, ya böyükdür. Məsələn, ev- adam və s.). İnsan rəsmi çəkərkən əvvəllərdə
də qeyd edildiyi kimi, müəyyən hərəkətləri vermək üçün bir-birini cızma-qara
etsinlər.
İ.Repinin həyat və yaradıcılığı haqqında əlavə məlumatlar tоplamaq tapşırılır.
ümumiləşdirici sualı cavablandırır.
• Şərhedir.
• İ.Repinin əsərlərini taniyir;
• Məişət janrında süjetli rəsm təsvir edir;
• Fərqləndirir.
I səviyyə
II səviyyə
III səviyyə
IV səviyyə
Təsviri
sənətin Təsviri
sənətin Təsviri
sənətin Təsviri incəsənətin
məişət
janrında məişət
janrında məişət
janrında məişət
janrını
verilmiş
olan əsərləri bədii olan
əsərləri ideya,
forma,
nümunələri
ifadə vasitələrinə forma, məzmun və məzmun,
bədii
tanıyaraq
şərh görə şərh edir.
bədii
ifadə ifadə vasitələrinə
edir.
vasitələrinə əsasən görə ətraflı şərh
şərh edir.
edir.
Dünyanın
Dünyanın
Dünyanın
Dünyanın
görkəmli
təsviri görkəmli
təsviri görkəmli
təsviri görkəmli
təsviri
incəsənət
incəsənət
incəsənət
incəsənət
nümayəndəsi
nümayəndəsi
nümayəndəsi
nümayəndəsi
İ.Repin və onun İ.Repin və onun ən İ.Repin və onun ən İ.Repinin

26

əsərlərini
tanıdığını
edir.

məşhur
əsərləri
izah haqqında
edir.
Həyati
Həyati
görüntülərin
görüntülərin
məişət janrında
məişət janrında
real və abstrakt
real və abstrakt
təsvirində bədii
təsvirində üsulifadə vasitələrdən
lardan və bədii
səthi istifadə edir. ifadə
vasitələrindən
istifadə edir.

məşhur əsərlərini yaradıcılığını kiçik
fərqləndirərək şərh təqdimatlarla şərh
edir.
edir.

Məişət janrında
olan əsərlərdə
forma və rəng
çalarlarını
çətinliklə
fərqləndirir.

Məişət
janrında
olan
əsərlərdə
forma, ritm, rəng
görə
tanıyaraq
fərqləndirir.

Məişət janrında
olan əsərlərdə
forma və rəng
əsasən
fərqləndirir.

Həyati
görüntülərin
məişət
janrında
real və abstrakt
təsvirində
kompozisiya
bədii
ifadə
vasitələrini

Həyati
görüntülərin
məişət
janrında
real və abstrakt
kompozisiya
ifadə
vasitələrindən
istifadə edir.
Məişət
janrında
olan
əsərlərdə
forma, ritm, rəng
görə
asanlıqla
fərqləndirir.

III vahid
Dərs 11 / Mövzu: PARÇA ÜZƏRİNDƏ RƏNG VƏ ORNAMENT
Alt standart:
Dərsin məqsədi:

•
•
•

dekorativ – tətbiqi sənət

1.1.1., 2.1.2., 3.1.2.

parçanın cəmiyyətin həyatında rolunu və əhəmiyyətini nümunələr əsasında
şərh edir;
parçaların real təsvirində boyalar, flomasterlər, rəngli karandaşlar və
qələmdən istifadə edir;
təsviri
incəsənətin
dekorativ-tətbiqi
sənət
növünü
xarakterik
xüsusiyyətlərinə görə fərqləndirərək şərh edir.

Təchizat:

dərslik, boyalar, flomasterlər, rəngli karandaşlar və qələm

Inteqrasiya
Az-d.1.2.1; 1.2.2.; 1.2.4.; Az-t. 1.3.1.; Ə. 2.2.1. Tex. 1.3.3.

Mövzunun əsas məqsədi şagirdlərin parça haqqında məlumat toplaması və onun
rəng həllini seçməklə və naxışlarla bəzəməklə eskizini çəkməsidir.

27

“Motivasiya” üçün açar sözlər verilə bilər: insanın geyimində əhəmiyyətə
malikdir; bəzəklidir; yuyulur; müxtəlif növ olur; xalqın mədəniyyətini əks etdirir.
Müəllim soruşur:
- Bu sözlər sizə nəyi xatırladır? (parçanı)
- Parça haqqında nə bilirsiz? (fərziyyələr)
- Parça təsviri incəsənətin hansı növünə aiddir? (bəzəkli olduğu üçün
dekorativ-tətbiqi sənət)
Tədqiqat sualı: Parçalar bir-birindən nə ilə fərqlənir? Parçanın eskizini çəkmək
üçün hansı ardıcıllıqdan istifadə etmək lazımdır və nəyi nəzərə almaq vacibdir?
Xatırla bloku təhlil olunur. Parçaların adlarını söyləyirlər. Geyim tikmək
üçün hansı parçalardan istifadə olunduğunu müzakirə edirlər.
Müəllim şagirdlərin hər birinə dərslikdəki mövzunun əvvəlcədən çıxarılmış surətini
paylayır və onlara tapşırır ki, İQS vasitəsilə mətni aşağıda verilmiş xüsusi işarələrlə
oxusunlar:

“+” – yeni informasiyadır;
“-” – bildiyimə ziddir
“?” – qarışıq informasiyadır
Şagirdlər parçalar haqqında olan mətni oxuyur və bu işarələrdən ibarət cədvəli doldururlar.
Bunun üçün yeni və qarışıq olan informasiyanı, bildikləri və bilmədiklərini cədvəldə lazımi
hissəyə qeyd edirlər.
Müəllim mətni oxuduqca aradakı Tanış ol, Bu maraqlıdır,Müqayisə et bloklarını

da şagirdlərlə müzakirə edir.
Mətni mənimsəmək üçün BİBÖ cədvəlindən də istifadə etmək olar.

•

Müəyyən et. Dərslikdə parça şəkilləri verilir. Şagirdlərdən parçaların üzərində
hansı naxışlar və rəng həlli olduğu soruşulur.
Şagirdlərə öz istəklərinə uyğun parça çəkmək, onun rəng həllini seçmək və
naxışlarla bəzəmək tapşırılır. Aşağıda verilmiş parça rəsmlərinin sxemlərindən
istifadə edə bilərlər.

Müəllimin istəyilə şagirdləri altı qrupa ayırmaq da olar. Parçaları bəzəmək üçün 1
və 2-ci qruplar bildikləri şeirlərdən, 3 və 4-cü qruplar ornamentlərdən, 5 və 6-cı

28

qruplar isə süjetli rəsmlərdən istifadə edə bilərlər. Beləliklə onlar Azərbaycan
parçalarının öz bədii tərtibatına görə üç böyük qrupa bölünməsini dərk etmiş
olarlar.
Evdə əllərinin altında olan müxtəlif materiallardan kiçik ölçülü xalçanı kollaj üsulu
ilə hazırlamaq tapşırılır.
• Şərhedir.
• Parçanın eskizini çəkir;
• Fərqləndirir.
I səviyyə
II səviyyə
III səviyyə
IV səviyyə
Parçanın
Parçanın əsasında Parçaların
Parçanın
insanların
təsviri
sənətin əsasında
cəmiyyətin
həyatında
insanların həyat və cəmiyyətin
və həyatında rolunu
əhəmiyyətinə dair məişətindəki
incəsənətin
və
əhəmiyyətini
bəsit şərh verir.
əhəmiyyətini şərh inkişafını
nümunələr
edir
müqayisə
əsasında
ətraflı
nəticəsində şərh şərh edir.
edir.
Parçaların
real Parçaların
real Parçaların
real Parçaların
real
təsvirində boyalar, təsvirində boyalar, təsvirində boyalar, təsvirində boyalar,
flomasterlər,
flomasterlər,
flomasterlər,
flomasterlər, rəngli
rəngli karandaşlar rəngli karandaşlar rəngli karandaşlar karandaşlar
və
və
qələmdən və
qələmdən və
qələmdən qələmdən sərbəst
müəllimin
çətinliklə istifadə düzgün
istifadə və yerində istifadə
köməkliyilə
edir.
qaydalarını
edir.
istifadə edir.
bildiyini nümayiş
etdirir.
Təsviri incəsənətin Dekorativ-tətbiqi
Dekorativ-tətbiqi
dekorativ-tətbiqi
sənəti təsviri
sənəti təsviri
dekorativ-tətbiqi
sənət növünü
incəsənətin digər
incəsənətin digər
sənət
növünü
xarakterik
növlərindən
növlərindən
xarakterik
çətinliklə
fərqləndirir.
görə tanıyaraq
fərqləndirir.
görə
şərh edir.
edir.

Dərs 12-13 / Mövzu: CƏMİYYƏTDƏ GEYİMİN (KOSTYUMUN)
ROLU
29

Alt standart:
Dərsin məqsədi:


1.1.1., 1.2.2., 2.1.2.

•
•

cəmiyyətdə geyimin rolunu və əhəmiyyətini nümunələr əsasında şərh edir;
dekorativ sənət növlərindən olan geyimləri xarakterik xüsusiyyətlərinə görə
şərh edir;
• geyimlərin təsvirində boyalar, flomasterlər, rəngli karandaşlardan
istifadə edir.
Təchizat:

dərslik, boyalar, flomasterlər, rəngli karandaşlar

Inteqrasiya
Az-d. 1.2.2.; 1.2.4.; Ü-t. 5.1.1.; Tex.1.3.3.

Mövzunun əsas məqsədi şagirdlərin cəmiyyətdə geyimin rolunu dərk etməsi,
bəyəndiyi üslubda olan geyimlərdən birinin eskizini çəkməsi və müxtəlif dövrlərə
və xalqlara məxsus geyimlər arasında fərqi anlamasıdır.
Müxtəlif dövrlərə və üslublara aid geyimlərin fotolarını yazı lövhəsindən
asmaq olar. Müəllim sual verə bilər:
- Bunlar nədir? (geyimlər)
- Cəmiyyətdə geyimin rolu nədən ibarətdir? (insanlar bədənlərini yağışdan,
günəş şüalarından və s.qorumaq üçün paltar geyməyə başladılar və s.)
- Gördüyünüz geyimlər bir-birindən nə ilə fərqlənir? (fərziyyələr)
Tədqiqat sualı: Cəmiyyətdə müxtəlif üslubların inkişafını nələrdə izləmək olar?
Bəyəndiyin üslubda olan geyimlərdən birinin eskizini hansı ardıcıllıqla çəkmək
olar və bu zaman nəyi nəzərə almaq lazımdır?
Xatırla blokunda olan sual tehlil olunur. Qədim dövrlərdən bu günə kimi
geyimlərin necə dəyişdiyi, hansı dəyişikliklərin müşahidə edildiyi müzakirə edilir.
Şagirdlər Bilirsənmi, Tanış ol blokları haqqında da məlumat toplayırlar.
Yeni mövzunun bloklarla oxunub müzakirə olunması məsləhətdir. Şagirdlər
mövzu ilə “ziqzaq” üsulundan da istifadə edərək tanış ola bilərlər. Müəllim
“ekspert” qruplarının hərəsinə mövzudan seçərək bir geyim üslubu haqqında
məlumat toplamağı tapşıra bilər (məsələn, 1-ci “ekspert” qrupu antik üslub, 2-ci
“ekspert” qrupu bizans üslubu, 3-cü “ekpert” qrupu roman və 4,5,6-cı “ekspert”
qrupları isə qotik, intibah, barokko və rokoko üslubları haqqında məlumat toplaya
bilərlər).
2-ci dərs (1-ci dərsdə dərslikdə verilən mövzu nəzəri cəhətdən mənimsənilir. 2ci dərsdə isə praktik iş yerinə yetirilir.)

•


30

Müəyyən et. İstənilən üsluba aid geyim və memarlıq nümunələrində ümumi
əlamətlərin nədən ibarət olması soruşulur. Aşağıdakı fikri tamamlamaq tapşırılır.
Fikri tamamla: Hər bir tarixi dövrdə cəmiyyətin inkişafında özünəməxsus
üslublar yaranmışdır ki, bu da memarlıq və …daha dolğun əks olunmuşdur.
Şagirdlərə bəyəndikləri üslubda olan geyimlərdən birinin eskizini çəkmək tapşırılır.
Təklif olunur ki, geyimin səciyyəvi əlamətlərini təsvir edərək göstərməyə
çalışsınlar.
Təsvir üçün şagirdləri qruplara ayırıb, hər qrupa bir üslubda geyim çəkmək də
tapşırılsa məqsədəuyğun olar. Geyim üslubunu özləri seçdikdə təkrarçılıq ola bilər.
Müəllim isə hərəsinə bir üslubu çəkməyi tapşırsa daha səmərəli olar. Bu zaman
dərslikdəki şəkillərdən istifadə edə bilərlər. Geyimin eskizini çəkdikdən sonra onu
boyalar, flomasterlər, rəngli karandaşlarla rəngləyirlər. Müəllim xatırlada bilər ki,
rəng zamanı kontrastlığa, ritmə fikir versinlər. Səliqəli rəngəsinlər.
Müxtəlif dövrlərə və xalqlara məxsus geyimlər haqqında əlavə məlumat toplamaq
tapşırılır .
Dərsin sonunda müəllim ümumiləşdirmə apara bilər:
- Geyimin rolu nədən ibarət oldu? (Məsələn, geyim insanın ictimai və ailə
vəziyyətini, onun əmək fəaliyyətinin xarakterini və məişətini əks etdirir.
Geyim xalqın mədəni və iqtisadi əlaqələri, onun estetik idealları və
adətləri haqqında təsəvvür yaradır.)
• Şərhedir.
• Müxtəlif materiallardan istifadə etmək bacarığı nümayiş etdiriur;
• Bəyəndiyi üslubda geyimi çəkir.
I səviyyə
II səviyyə
III səviyyə
IV səviyyə
Cəmiyyətdə
Cəmiyyətdə
Cəmiyyətdə
Cəmiyyətdə
geyimin insanların geyimin insanların geyimin rolunu və geyimin rolunu və
həyatında
həyat
və əhəmiyyətini
əhəmiyyətini
əhəmiyyətinə dair məişətindəki
müqayisə
nümunələr
bəsit şərh verir.
əhəmiyyətini şərh nəticəsində şərh əsasında
ətraflı
edir.
edir.
şərh edir.
Dekorativ sənətin Dekorativ sənətin Dekorativ sənətin Dekorativ
sənət
növlərindən olan növlərindən olan növlərindən olan növlərindən olan
geyimlərə
aid geyimlərdə
geyimlərdə
geyimləri
verilmiş
istifadə
olunan istifadə
olunan xarakterik
nümunəyə
səthi alətləri,
alətləri,
şərh verir.
materialları, naxış materialları, milli görə ətraflı şərh
növlərini tanıyaraq naxış
növlərini edir.

31

şərh edir.

edir.
Geyimlərin
Geyimlərin
Geyimlərin
təsvirində boyalar, təsvirində boyalar, təsvirində boyalar,
flomasterlər,
flomasterlər,
flomasterlər,
rəngli
rəngli
rəngli
karandaşlardan
karandaşlardan
karandaşlardan
plastilindən
müəllimin
düzgün
istifadə
köməkliyilə
qaydalarını
edir.
istifadə edir.
bildiyini nümayiş
etdirir.

Geyimlərin
təsvirində boyalar,
flomasterlər, rəngli
karandaşlardan
istifadə
etməklə
real və abstraskt
təsvir edir.

Dərs 14 / Mövzu: ORTA ƏSR RƏSSAMLARININ ƏSƏRLƏRİNDƏ
GEYİMLƏR
Alt standart:
Dərsin məqsədi:

•
•

•


1.2.2.; 1.3.1.; 3.1.1.

dekorativ incəsənət növlərindən geyimləri xarakterik xüsusiyyətlərinə görə
şərh edir;
dünyanın görkəmli təsviri incəsənət nümayəndəsi Velaskes və onun əsərləri
haqqında məlumatları şərh edir.
geyimlərdə milli-üslubi cəhətləri (forma, ritm, rəng çalarları) estetik

Təchizat:

dərslik, rəngli karandaşlar, А4, flomasterlər, rəngli kağızlar, karton,
müxtəlif parça kəsikləri, moda jurnalı.

Inteqrasiya
Az-d. 1.2.1.; 1.2.4.; Az-t. 5.1.1.; Ü-t. 4.1.1.; 5.1.1.; Ə. 2.2.1.

Mövzunun əsas məqsədi şagirdlərin orta əsr rəssamlarinin əsərlərində geyimlər,
rəssam Diyeqo Velaskes haqqında məlumat toplaması, orta əsr və müasir, kişi,
yaxud qadın geyimləri üçün eskiz modelləri hazırlamasıdır.
Müəllim orta əsrə aid geyimlərin şəkillərini yazı lövhəsindən asıb soruşa bilər:
- Bunlar nədir? (geyimlər)
- Onların müasir dövrə aiddirmi? (xeyr)
- Bu geyimlərin müasir geyimlərdən fərqi nədir? (fərziyyələr)
- Geyim insan həyatında hansı rol oynayır? (fərziyyələr)
Tədqiqat sualı: Diyeqo Velaskes haqqında nə bilirsiz? Orta əsr və müasir, kişi,
yaxud qadın geyimləri üçün eskiz modellərini hansı ardıcıllıqla çəkmək olar?

32

Xatırla bloku müzakirə olunur. Xarici görünüşünə görə insanların peşəsini
necə müəyyən etmək araşdırılır. Müəllim təklif edə bilər ki, misallar gətirsinlər.
Yeni dərsi öyrənmək üçün mövzu bloklara uyğun fasilələrə ayrılır və fasilələrlə
oxu üsulundan istifadə edilir. Məsələn, Rəsm qalereyası, Müqayisə et, Tanış
ol, Bilirsənmi. Oxu zamanı şagirdlər bloklar arasında qalan mövzu ilə də tanış
olurlar. Bu müzakirənin daha əhatəli olmasına kömək edir.
Müəllim bu dərsdə dəyirmi masa (karusel) üsulundan da istifadə edə bilər.
Bu üsul şagirdlərin indiyə kimi öyrəndikləri rəssamlar haqqında bilikləri
təkrarlamağa kömək edər. Məsələn, şagirdləri dörd qrupa ayırmaq məsləhətdir.
Sonra 4 vərəq götürüb hərəsinə bir rəssamın adı yazıla bilər- Diyeqo Velaskes, İlya
Yefimoviç Repin, Rembrandt Xarmensvan Reyn, Mikelancelo Merizida Karavadjo.
Vərəqlərin hərəsi bir qrupa verilir. Hər qrup ona verilən rəssam haqqında bir
cümlə yazıb digər qrupa ötürür. O qrup da həmin rəssam haqqında öz
bildiyini yazır və beləliklə vərəqlər qruplar arasında “gəzir”. Sonda hər
rəssam haqqında qruplar tərəfindən yazılmış məlumat toplanır və oxunur.
Müəllimin istəyilə rəssamların adları dəyişdirilə də bilər.
Rəssamları müqayisə etmək üçün konseptual cədvəl üsulundan da istifadə
etmək məsləhətdir.

•

Müəyyən et. Dəb (moda) necə dəyişmişdir sualına cavab verirlər.
Orta əsr və müasir, kişi, yaxud qadın geyimləri üçün eskiz modelləri hazırlamaq
tapşırılır. Geyimin kompozisiya həllini (siluet, nisbət, rəng) düzgün yerinə
yetirməyə çalışmaq məsləhət görülür. Bu zaman şagirdlərə Sənətkar məsləhəti
blokunu oxutdurun və təhlil edin. Eskizi orada göstərilən mərhələlərə uyğun
çəksələr daha məqsədəmüvafiq olar.
Diyeqo Velaskesin bədii yaradıcılığı haqqında əlavə məlumat toplamaq və
təqdimat etmək tapşırılır.
• Şərhedir.
• Velaskes haqqında məlumat verir;
• Geyimləri fərqləndirir.
I səviyyə
II səviyyə
III səviyyə
IV səviyyə
Dekorativ
Dekorativ
Dekorativ
Dekorativ
incəsənət
incəsənət
incəsənət
incəsənət
növlərindən
növlərindən
növlərindən
növlərindən

33

geyimləri
şərh verir.

səthi geyimlərdə
istifadə
olunan
materialları, naxış
növlərini tanıyaraq
şərh edir.

geyimlərdə
istifadə
olunan
alətləri,
materialları, milli
naxış
növlərini
edir.
Dünyanın
Dünyanın
Dünyanın
görkəmli
təsviri görkəmli
təsviri görkəmli
təsviri
incəsənət
incəsənət
incəsənət
nümayəndəsi
nümayəndəsi
nümayəndəsi
Velaskes və onun Velaskes və onun Velaskes və onun
əsərlərini
məşhur
tanıdığını
izah haqqında
əsərlərini
edir.
məlumatları şərh fərqləndirərək şərh
edir.
edir.

geyimləri
xarakterik
görə ətraflı şərh
edir.

Geyimlərdə milliüslubi cəhətləri
(forma, ritm, rəng
çalarları) çətinliklə
fərqləndirir.

Geyimlərdə milliüslubi
cəhətləri
(forma, ritm, rəng
görə
asanlıqla
fərqləndirir.

Geyimlərdə milliüslubi cəhətləri
(forma, ritm, rəng
çalarları) məntiqə
əsasən
fərqləndirir.

Geyimlərdə milliüslubi
cəhətləri
(forma, ritm, rəng
görə
tanıyaraq
fərqləndirir.

Dünyanın
görkəmli
təsviri
incəsənət
nümayəndəsi
Velaskes və onun
əsərləri haqqında
məlumatları kiçik
edir.

Dərs 15 / Mövzu:
Alt standart:
Dərsin məqsədi:
•
Təchizat:

dərslik,

Inteqrasiya

34

Dərs 16 / Mövzu:
Alt standart:
Dərsin məqsədi:
•
Təchizat:

Dərs 17 / Mövzu:
Alt standart:
Dərsin məqsədi:
•
Təchizat:

Dərs 18 / Mövzu:
Alt standart:
Dərsin məqsədi:
•
Təchizat:

35

Dərs 19 / Mövzu:
Alt standart:
Dərsin məqsədi:
•
Təchizat:

Dərs 20 / Mövzu:
Alt standart:
Dərsin məqsədi:
•
Təchizat:

Dərs 21 / Mövzu:
Alt standart:
Dərsin məqsədi:
•
Təchizat:

36

Dərs 22 / Mövzu:
Alt standart:
Dərsin məqsədi:
•
Təchizat:

Dərs 23 / Mövzu:
Alt standart:
Dərsin məqsədi:
•
Təchizat:

Dərs 24 / Mövzu:
Alt standart:
Dərsin məqsədi:
•
Təchizat:

37

Dərs 25 / Mövzu:
Alt standart:
Dərsin məqsədi:
•
Təchizat:

Dərs 26 / Mövzu:
Alt standart:
Dərsin məqsədi:
•
Təchizat:

Dərs 27 / Mövzu:
Alt standart:
Dərsin məqsədi:
•
Təchizat:

38

T.s. 7 metodik vesait

Recommended

Recommended

More Related Content

Viewers also liked

Viewers also liked (20)

T.s. 7 metodik vesait