Lecture 7-29.10.pptx

Монополистик рақобат ва
Олигополия
LECTURE 7. Topic for Today:
Module: MAB083
Microeconomics
Discipline Lecturer
Sharipova Zebo
Semester 3

Монополистик рақобат ва Олигополия
Copyright © 2016, 2012, 2009 Pearson Education, Inc. All Rights Reserved
Reja:
1. Monopolik raqobat. Monopol raqobat asoslari
2. Monopolik raqobatda bozor muvozanati holati
3. Monopolistik raqobat va iqtisodiy samaradorlik
4. Oligopoliya: Oligopolik narxlarni antiqlash
muammolari
5. Kartellar, sindikatlar

Monopolistik raqobat
• Monopolistik raqobat, bu firmalar erkin kirib borishi mumkin,
ularning har biri o'z markasini yoki differentsiatsiyalangan
mahsulot versiyasini ishlab chiqaradi.
• Oligopoliya bozori, unda bir nechta firmalargina o'zaro
raqobatlashadi va yangi firmalarning kirib kelishiga to'sqinlik
qiladi.
• Kartel bozori, bu erda ba'zi yoki barcha firmalar aniq
birlashib, qo'shma daromadlarni ko'paytirish uchun narxlar va
ishlab chiqarish darajasini muvofiqlashtiradi.

Qachon foyda maksimal darajaga chiqadi?
«Maksimal foydaga erishishni ta’minlaydigan mahsulot
hajmini aniqlash uchun pirovard daromad pirovard
xarajatlarga teng bo‘lishi kerak»

Monopol hokimlikni aniqlash ko'rsatkichi L — bahoning
pirovard xarajatlaridan yuqori bo'lishini ko'rsatadi.
Bu koeffitsiyent doim 0 va 1 orasida turadi. Takomillashgan raqobat
sharoitidagi firma uchun
R = M C va L=0
bo'ladi. Koeffitsiyent (L) qancha kattarsa, monopol hokimlik darajasi ham
shuncha yuqorilaydi.Bu koeffitsiyent firmaning mahsulotiga talabning
elastikligini (yoki noelastikligini) ham ko'rsatadi.
L P- MC
P

Bu koeffitsiyent firmaning mahsulotiga talabning elastikligini
(yoki noelastikligini) ham ko'rsatadi.
L 
P - Mc

-1
P Ed
L 
(P – Mc)

-1
P Ed
bunda, L - Lernerning monopol hokimligi indeksi;M C - pirovard
xarajatlar;R — monopol baho;Ed - talabning baho elastikligi.

Monopolistik hokimiyat manbalari
Talab egri chizig'i qanchalik elastik bo'lsa, firma
shunchalik ko'p monopol kuchga ega bo'ladi
Firmaning talab elastikligini 3 omil aniqlaydi.
1. Bozor talabining egiluvchanligi.
2. Bozordagi firmalar soni.
3. Firmalar o'rtasidagi o'zaro ta'sir.

Monopolistik raqobatbardosh sanoatda
samarasizlikning ikkita manbai mavjud:
1. Mukammal raqobatdan farqli o'laroq, monopolistik raqobat
bilan muvozanat narx chegara narxidan oshib ketadi.
2. monopolistik raqobatbardosh firma, o'rtacha narxni
minimallashtiradigan darajadan past.
Ushbu samarasizliklar iste'molchilarni pasaytiradi
Ikki sababga ko'ra - yo'q bo’lish ehtimoli:
1. Monopolistik raqobatdosh bozorlarning aksariyatida
monopol hokimiyat kichikdir.
2. Har qanday samarasizlik monopolistik raqobatning muhim
foydasi bilan muvozanatli bo'lishi kerak: mahsulot xilma-
xilligi.

12.2-RASM: Monopolistik raqobatdosh muvozanatni va mukammal
raqobatdosh muvozanatni taqqoslash

M onopol yoki takom illashm agan raqobat bozorining m ohiyati uning
quyidagi xillari (yoki tiplari)da ko'rinadi:
1) monopolistik raqobat;
2) monopoliya;
3) oligopoliya.
Takomillashgan raqobat bozoridagi ishlab chiqaruvchilar o ‘z foydalarini
maksimal darajada oshirishlari uchun mahsulot hajmini shunday tanlab
oladilarki, bunda pirovard xarajatlar bahoga teng bo‘ladi (MC=P).

Raqobatli va monopol firmalar uchun talab
egri chizig’i
(a) raqobatli firmaning
talab egri chizig’i
(b) monopol firmaning
talab egri chizig’i

M o n o p s o n iy a .
M o n o p s o n iy a . Bu bozorning shunday holatiki,
bunda bozorda xaridor bitta, sotuvchilar esa ko'p bo'ladi.
Xaridorlaming bozordagi yakka hokimligi bahoni xaridor
belgilashiga olib keladi.
Oligopsoniya – bu xaridorlari sanoqli bo'lgan bozor.
Monopsoniya kuchi - Xaridorning tovar narxiga ta'sir qilishi.

M o n o p s o n iy a .
•MV- marjinal qiymat (marginal value )- tovarning yana bir
birligini sotib olishdan olinadigan qo'shimcha foyda.
• ME-marjinal xarajatlar (marginal expenditure ) -
tovarning yana bir birligini sotib olish uchun qo'shimcha
xarajatlar.
• AE- o'rtacha xarajatlar (average expenditure) - tovar
birligiga to'lanadigan narx.

Monopsoniya kuchi
Monopsoniya kuchining manbalari:
Bozordagi taklifning elastikligi;
Xaridorlar soni;
Xaridorlarning o'zaro aloqasi.

Monopoliya va Monopsony
(a) Monopolist marginal
daromad marjinal xarajatlarni
kesib o'tadigan joyda ishlab
chiqaradi.
(b) monopsonist marginal
xarajatlar marjinal qiymatni
kesib o'tadigan darajaga qadar
sotib oladi.

Bozor kuchini cheklash: monopoliyaga qarshi
qonunlar
Sherman qonuni - AQShda 1890 yilda qabul qilingan.
Monopoliyaga qarshi qonunchilik va uni amalga oshirish
uchun zarur bo`lgan chora tadbirlar har bir mamlakatda
sharoit taqozo etgan shakllarda amal qiladi.
Kleyton qonuni – (1914y) – istemolchilarni narx orqali
qochirish, majburiy shartnomalar tuzish, raqobatn i
korxonalarning zaiflashuviga olib keluvchi aksiyalarni
sotib olish taqiqlanishidan iborat.
Monopoliyaga qarshi faoliyatni tartibga solishning asosiy
yo`nalishlari:
-bozorning monopollashuvini cheklash;
-raqobatchi kompaniyalar qo`shilishini ta`qiqlash;
-monopol narxlar belgilanishini ta`qiqlash;
-raqobatni madaniylashgan tarzda olib borishni qo`llab –
quvvatlashdan iborat.

Oligopoliya: Oligopolik narxlarni antiqlash
muammolari
Oligopoliya bozor - Firmalarning bir qismi yoki
barchasi uzoq muddat davomida katta foyda oladi,
chunki kirish to'siqlari yangi firmalarning kirib
kelishini qiyinlashtiradi yoki imkonsiz qiladi.
Oligopoliya bozor tarkibining keng tarqalgan shakli.
oligopolistik sanoat tarmoqlariga - avtomobillar,
po'lat, alyuminiy, neft-kimyo, elektr jihozlari va
kompyuterlar sanoati kiradi.

muammolari
Bu "tabiiy" kirish to'siqlari - ular muayyan bozor
tuzilishi uchun asosiy hisoblanadi. Qo'shimcha
ravishda amaldagi firmalar kirishni to'xtatish uchun
strategik choralar ko'rishlari mumkin.
amaldagi firmalar kirishni to'xtatish uchun
strategik harakatlar qilishi mumkin.

muammolari
Oligopolik b a h o n i shakllantirish ikkita o 'z a
ro b o g 'liq to m o n la rg a ega:
1. O lig o p o list b a h o s in i o 'z g a ru v c h a n
em asligi, y a ’n i u la r so f va yakka hokim lik
raqobati sharoitidagiga q arag an d a k am ro q
o'zgaradi.
2. O ligopolist b ah o si o 'z g arg an d a h a m m a
firm alar birgalikda o 'z b a h o la rin i o 'z g
artirad ilar.
O ligopolist b ah o sin in g - b u n d ay h arak
ati b ah o tay inlashda va uni o 'z g artirish d a
kelishib ishlashni rag`batlantiradi.

muammolari
A m e rik a o lim i S h u m p e te r - G e lb r e y t
fik ric h a , b o z o r h u k m d o ri b o 'lg a n yirik
oligopolik firm alar zarur:
1. F an -tex n ik a yutuqlariga ja d a l s u r’atla rd
a erishish u ch u n kerak, ch u n k i u larn i
kiritish an c h a q im m a t tu ra d i.
2. T arm o q q a kirishga xalal beruvchi to 'siq la r
mavjudligi, oligopolistni fo y d a k o 'r is h g a
va b u fo y d a n i b ir q is m in i ilm iy -ta d q iq
o t, lo y ih a , ko n stru k to rlik ishlariga ajratish
m um kinligiga ish o n ch tug'diradi.

muammolari
Oligopolik bozorda muvozanat holati -
etkazib beriladigan miqdor talab qilingan miqdorga teng
bo'lganda raqobatdosh bozor muvozanatda bo'ladi;
Xuddi, monopolist kabi marginal daromad marginal
xarajatga teng bo'lganda muvozanatda bo'lgani kabi,
oligopolik kompaniya ham qo'lidan kelganicha harakat qiladi
va shu yol bilan o'z foydasini maksimal darajada oshiradi.

Kartellar
Karteldagi ishlab chiqaruvchilar narxlar va
ishlab chiqarish darajasini belgilashda
hamkorlik qilishga aniq rozi bo'lishadi.
Kartel muvaffaqiyatining shartlari:
1. barqaror kartel tashkiloti tuzilishi kerak,
uning a'zolari narxlar va ishlab chiqarish
darajalari bo'yicha kelishib oladilar va keyin
ushbu kelishuvga rioya qiladilar.
2. bu monopol hokimiyat salohiyati

Kartellar
Kartel narxlarini tahlili
Kartel odatda umumiy ishlab chiqarishning faqat
bir qismiga to'g'ri keladi va narxni belgilaganda
raqobatbardosh (nonartel) ishlab
chiqaruvchilarning etkazib berish reaktsiyasini
hisobga olish kerak. Kartel narxlari, ilgari
muhokama qilingan dominant firma modeli
yordamida tahlil qilinishi mumkin.
OPEK neft karteli va CIPEC mis karteli
misolida.

Kartellar
OPEK neft karteli narxlarini tahlili:
Sc - raqobatdosh (OPEKga tegishli
bo'lmagan) egri chiziqdir;
umumiy talab va raqobatbardosh
taklif elastik emas;
OPEKning talabi elastik emas;
OPEKning maksimal daromad
keltiradigan miqdori (Q) OPEC
uning MR va MC egri chiziqlarining
kesishgan nuqtasida hosil bo`ladi;
MR=MC
OPEK narxi P * da sotadi.

Kartellar
CIPEC karteli narxlarini tahlili:
TD - misga bo'lgan umumiy talab;
Sc - raqobatbardosh (CIPEC
bo'lmagan) taklifdir;
CIPEC- talabi esa, DCIPEC-chizig`I
bilan umumiy talab chizig`I
o'rtasidagi farqdir.
TD, va Sc ham nisbatan elastikdir;
shuning uchun CIPEC talab egri
chizig'i egiluvchan bo'lib, CIPEC
juda kam monopol kuchga ega.
CIPEC-ning eng maqbul narxi P *
raqobatdosh narxiga yaqin
ekanligiga ahamiyat bering.

Kartellar
Sut karteli
AQSh hukumati Buyuk Depressiyadan
beri sut narxini yuqori narxlarda ushlab
turdi va bugungi kunda ham davom
etmoqda. Hukumat 1990-yillarda narxlarni
qo'llab-quvvatlashni kamaytirdi va
natijada sutning ulgurji narxlari keng
tarqaldi.
1996 yilda federal hukumat oltita Yangi
Angliya shtatidagi sut ishlab
chiqaruvchilarga kartellashga ruxsat
berdi. 1999 yilda Kongress boshqa
shtatlarda fermer xo'jaliklarining lobbi
harakatlariga javoban sut kartelini
kengaytirishga harakat qildi.
Kongress 2001 yil oktyabr oyida Shimoliy-
Sharqiy davlatlararo sut kelishuvini
tugatdi

Suggested Reading
• For this lecture
• Pindyck & Rubinfeld (2015). “Microeconomics”, 8th edition. Chapter 7.
Alternatively
• Perloff, J.M. "Microeconomics", 5th edition, Chapters 6-7
• Or, any Microeconomics textbook, sections on preferences, production
cost.

Lecture 7-29.10.pptx

Recommended

Recommended

More Related Content

Featured

Featured (20)

Lecture 7-29.10.pptx