Azərbaycanda logistika sektorunun struktur analizi və inkişaf perspektivləri Azərbaycanda logistika sektorunun struktur analizi və inkişaf perspektivləri STRUCTURAL ANALYSIS OF LOGISTICS INDUSTRY IN AZERBAIJAN AND DEVELOPMENT PROSPECTS

1. Magistr tədqiqat işi
Azərbaycanda logistika sektorunun struktur analizi və
inkişaf perspektivləri
Magistr: Həmidov Təmraz
Elmi Rəhbər: Dos. Murad İsgəndərov
Qafqaz Universiteti
Beynəlxalq İqtisadi Münasibətlər
T.N: 131006003

2. AKTUALLIQ
Azərbaycanda logistika sektorunun struktur analizi və inkişaf perspektivləri
1. Azərbaycanın Avropa-Qafqaz-Asiya (TRACECA) və Şimal-Cənub
beynəlxalq nəqliyyat dəhlizlərinin üzərində yerləşməsi və bu
potensialdan istifadə məsələləri
2. Yeni Bakı Beynəlxalq Dəniz Ticarət Limanı və Azad Ticarət Zonasının
yaradılması layihəsi
3. “Azərbaycan 2020: Gələcəyə Baxış” İnkişaf Konsepsiyasında nəqliyyat,
tranzit və logistika infrastrukturunun təkmilləşdirilməsinə dair
tədbirlər paketi
4. Logistik xərclərin sənayedən asılı olaraq şirkətlərdə ortalama məhsula
çəkilən xərclərin 5%-dən 50%-ə qədərini təşkil etməsi
5. Logistikanın qeyri-neft ixracının şaxələndirilməsi üçün həm istehsal,
həm ticarətin mühüm tərkib hissəsi olması

3. Azərbaycanda logistika sektorunun struktur analizi və inkişaf perspektivləri
Səciyyəvi bir logistika şəbəkəsi

4. • 1. Azərbaycanda az araşdırılmış bir sahə olan logistikanın biznes
və dövlət yönümdən praktiki əhəmiyyəti araşdırılmışdır.
• 2. Dünyada və Azərbaycanda logistik bazarın ölçüsü, mövcud
inkişaf səviyyəsi və infrastrukturun vəziyyəti haqqında məlumat
bir sıra iqtisadi indekslərin tədqiqi ilə əldə edilmişdir.
• 3. Göstəricilər arasında təsir ekonometrik modelləşdirmə
vasitəsilə qiymətləndirilmişdir.
• 4. Azərbaycan iqtisadiyyatında logistika ilə iqtisadi inkişaf
arasında asılılığın xüsusi artım funksiyasına uyğun olduğu
müəyyən edilmiş, nisbi effektin elastiklik təhlili həyata keçirilmiş
və durğunluq nöqtəsi müəyyən edilmişdir.
Dissertasiya işinin elmi yeniliyi
aşağıdakılardan ibarətdir:
Azərbaycanda logistika sektorunun struktur analizi və inkişaf perspektivləri

5. ‾ Tədqiqatın əsas məqsədi logistikanın Azərbaycanın iqtisadi inkişafına
təsirinin iqtisadi-riyazi modelləşdirilməsi və təhlilidir.
Tədqiqatın əsas məqsədi və vəzifələri
Qarşıya qoyulan bu məqsədə uyğun olaraq, tədqiqat qarşısında bir sıra məsələlər
qoyulmuşdur:
1
• Logistikanın sahəsinin nəzəri metodoloji əsaslarını araşdırmaq,
2
• Azərbaycanda logistikanın mövcud inkişaf səviyyəsinin təhlili və qarşıda duran
problemlərin həll yollarının müəyyən edilməsi,
3
• logistik inkişafın ölkənin iqtisadi artım göstəricisinə təsir miqdarını ekonometrik
modellər vasitəsilə aşkara çıxarmaq,
4
• logistika və iqtisadi inkişaf arasında əlaqənin daha yaxşı təsvir edən logistik artım
funksiyasının təyin olunması,
5
• göstəricilərin bir-birinə təsirinin miqdarını və durğunluq nöqtəsinin öyrənilməsi.
Azərbaycanda logistika sektorunun struktur analizi və inkişaf perspektivləri

6. Asılı dəyişən:
ÜDM iqtisadi
artım göstəricisi
kimi
(GDP)
2005-ci ilə
sabitlənmiş milyon
ABŞ dolları
Məlumat mənbəyi:
Dünya Bankı: World
Development
Indicators (1995-2014
Sərbəst dəyişən:
nəqliyyat
sektorunda ümumi
yük dövriyyəsi
logistik göstərici
kimi
(CARGO)
milyon ton-km
Məlumat mənbəyi:
Azərbaycan
Respublikasının Dövlət
Statistika Komitəsi
(1995-2014
Verilənlər və onların mənbələri:
Azərbaycanda logistika sektorunun struktur analizi və inkişaf perspektivləri

7. DƏYİŞƏNLƏRİN STASİONARLIQ TESTİ
Null Hypothesis: Variable is stationary GDP CARGO
Exogenous: Constant, Linear Trend
Bandwidth (Newey-West automatic) using Bartlett kernel3 2
LM-Stat. LM-Stat.
Kwiatkowski-Phillips-Schmidt-Shin test statistic 0.117681 0.105510
Asymptotic critical values*: 1% level 0.216000 0.216000
5% level 0.146000 0.146000
10% level 0.119000 0.119000
*Kwiatkowski-Phillips-Schmidt-Shin (1992, Table 1)
Hər iki dəyişən üçün KPSS test dəyəri asimptotik kritik dəyərlərdən kiçikdir.
Azərbaycanda logistika sektorunun struktur analizi və inkişaf perspektivləri

8. Dependent Variable: GDP
Method: Dynamic Least Squares (DOLS)
Variable Coefficient Std. Error t-Statistic Prob.
CARGO
C
0.281913
2825.694
0.006590
396.3985
42.78049
7.128417
0.0000
0.0000
R-squared
Adjusted R-squared
S.E. of regression
Long-run variance
0.994231
0.992308
852.4667
758816.0
Mean dependent var
S.D. dependent var
Sum squared resid
16596.02
9719.505
8720393.
Azərbaycanda logistika sektorunun struktur analizi və inkişaf perspektivləri
DOLS üsulu ilə əldə edilən reqressiya tənliyi

9. Long Run Coefficients
Variable Coefficient Std. Error t-Statistic Prob.
CARGO 0.303016 0.006659 45.506376 0.0000
C 1997.586670 336.327496 5.939409 0.0003
R-squared 0.998703 Mean dependent var 18882.47
Adjusted R-squared 0.997568 S.D. dependent var 9666.637
S.E. of regression 476.7265 Akaike info criterion 15.47862
Sum squared resid 1818145. Schwarz criterion 15.86491
Log likelihood -115.8289 Hannan-Quinn criter. 15.49840
F-statistic 879.9172 Durbin-Watson stat 2.744893
Prob(F-statistic) 0.000000
GDP = 0.3030*CARGO + 1997.5867
ARDL yanaşması ilə reqressiya tənliyinin göstəriciləri

10.  İqtisadi artım və logistik inkişaf arasında olan münasibət standart
ekonometrik modellər vasitəsilə qiymətləndirilib.
 Təhlil zamanı aşkar olunmuşdur ki, logistikanı təmsil edən nəqliyyat
sektorunda ümumi yük dövriyyəsi ÜDM-ə aşağıdakı miqdarlarda
artırıcı təsir göstərir.
DOLS metodu ilə − CARGO 1 vahid artdıqda, GDP 𝟎. 𝟐𝟖𝟏
ARDL metodu ilə − CARGO 1 vahid artdıqda, GDP 𝟎. 𝟑𝟎𝟑
VECM metodu ilə − CARGO 1 vahid artdıqda, GDP 𝟎. 𝟑𝟏𝟔 vahid artır.
CARGO – Ümumi yük dövriyyəsi (milyon ton-km), GDP – ÜDM (milyard dollar)
Logistikanın iqtisadi artım göstəricisinə təsiri
Azərbaycanda logistika sektorunun struktur analizi və inkişaf perspektivləri

11. Logistikanın iqtisadi artım göstəricisinə təsiri
Logistik artım modeli
𝑦 =
1
𝐾 + 𝑎𝑏 𝑥
4,000
8,000
12,000
16,000
20,000
24,000
28,000
32,000
0 20,000 40,000 60,000 80,000 100,000
Total Freight Turnover (million ton-km)
GDP(milyonUSD)
GDP=3287+0.2706*CARGO
4,000
8,000
12,000
16,000
20,000
24,000
28,000
32,000
1,992 1,996 2,000 2,004 2,008 2,012 2,016
YEAR
GDP(millionUSD)
GDP=-3.322e+06+1665*YEAR
Azərbaycanda logistika sektorunun struktur analizi və inkişaf perspektivləri

12. • 𝑦 =
1
1
42000
+0.000182225×0.999969797 𝑥
Logistik funksiya
•
𝑑𝑦
𝑑𝑥
= −𝑎 𝑙𝑛𝑏
𝑏 𝑥
𝐾+𝑎∗𝑏 𝑥 2== 0.272401547
•ümumi yük dövriyyəsinin 1 milyon ton-km artımının ÜDM-ni 0,272401 milyon
ABŞ dolları artıracağı məlum olmuşdur.
Marjinal effekt təhlili
•
𝑑2 𝑦
𝑑𝑥2 = −𝑎 𝑙𝑛𝑏 2 𝑏 𝑥
𝐾+𝑎𝑏 𝑥 2 1 −
2𝑎𝑏 𝑥
𝐾+𝑎𝑏 𝑥 =0
•Logistikanın iqtisadi artıma təsirinin maksimum dəyəri ümumi yük
dövriyyəsinin 𝑥 = 𝟔𝟕𝟑𝟖𝟏. 𝟔 milyon ton-kilometrə bərabər olduğu zaman baş
vermişdir.
Stasionarlıq qiyməti
• 𝜉 =
𝑑𝑦
𝑑𝑥
×
𝑥
𝑦
=
−𝑎𝑏 𝑥ln𝑏
𝐾+𝑎𝑏 𝑥 2 ∗
𝑥
1
𝐾+𝑎𝑏 𝑥
= −𝑎ln𝑏
𝑥𝑏 𝑥
𝐾+𝑎∗𝑏 𝑥
• 𝜉 = 0.881983 bu zaman Azərbaycanda logistika sahəsində 1 faizlik artım ÜDM-
nin 0.881 faiz artımına səbəb olur.
Nisbi effektin elastiklik təhlili
Azərbaycanda logistika sektorunun struktur analizi və inkişaf perspektivləri

13. Qeyd: Cəmi 3,678 milyard AZN
2014-cü ildə məhsulların daşınmasından gələn gəlir və daşınma xərcləri,
milyon manatla
0 200 400 600 800 1000 1200 1400 1600
Dəmir yolu
Dəniz
Hava
Boru kəməri
Avtomobil
Metro
gəlirlər xərclər

14. Logistik modeldən nə praktiki nəticələr əldə etmək
mümkündür?
Ümumi yük dövriyyəsinin 1 milyon ton-km artımının ÜDM-ni
0,272401 milyon ABŞ dolları artırmaqla əvvəlki ekonometrik
modellərdən alınan nəticələr təsdiq olunur.
Azərbaycanda logistika sahəsində 1 % artımın ÜDM-nin 0.881
% artımına səbəb olur.
Bu artımın sürətinin artdığı yox, əksinə 2007-ci ildən etibarən
azaldığı ortaya çıxdı.
Bu dolayısıyla logistik sektorun inkişafı üçün yük
dövriyyəsinin artmasını deyil, əlavə dəyərli xidmətlərin
yaradılmasını zəruri edir. (Kəmiyyət artımına yox, keyfiyyət
artımına üstünlük verilməlidir.)
Yük dövriyyəsinin sürətli artımı logistik sektorun bütün sahələrinin
artımı ilə müşayiət olunmamışdır.
Azərbaycanda logistika sektorunun struktur analizi və inkişaf perspektivləri

15. LPİ və onun komponentləri üzrə Azərbaycanın qonşu dövlətlərlə müqayisəsi
0
0.5
1
1.5
2
2.5
3
3.5
4
Azərbaycan Türkmənistan Gürcüstan Ermənistan
Rusiya Qazaxıstan Türkiyə

16. Tədqiqat nəticəsində təklif olunanlar:
İdxal sənədləşməsinə sərf
edilən zaman qısaldılmalı
Gömrük-sərhəd nəzarəti
zamanı tələb olunan
sənədlərin sayı
azaldılmalı
Universitetlərində
“Logistika”” ixtisasları
yaradılmalı
Bölgələrdə multimodal yük
habları, logistik mərkəzlər və
soyuducu anbar
kompleksləri qurulmalı
“dar dəhlizlər” aradan
qaldırılmalı
Məhsul ixracı üçün tələb
olunan sertifikatların sayı
azaldılmalı
Gömrük tarifləri və
rüsumları aşağı salınmalı
Daşınma qiymətləri aşağı
salınmalı
Azərbaycanda logistika sektorunun struktur analizi və inkişaf perspektivləri

17. Azərbaycanda logistika sektorunun struktur analizi və inkişaf perspektivləri
Tədqiqat nəticəsində digər təklif olunanlar:
Yeni Bakı Beynəlxalq Dəniz Ticarət Limanı və Azad Ticarət Zonasının xarici
investisiya üçün cəlbediciliyinin artırılması

18. MÜƏLLİFİN MÖVZU İLƏ ƏLAQƏDAR DİGƏR
FƏALİYYƏT VƏ NƏŞRLƏRİ
1. Azərbaycanda biznes üçün logistika və təchizat zənciri
Gənc Tədqiqatçıların III Beynəlxalq Konfransının Materialları, 1-ci Kitab.
Qafqaz Universiteti, 17-18 Aprel 2015-ci il. Əhməd Bədəlov və Təmraz
Həmidov.
Səh.688-689
2. Logistika inkişafın hərəkətverici qüvvəsi kimi
Gənc Tədqiqatçıların IV Beynəlxalq Konfransının Materialları, 1-ci Kitab.
Qafqaz Universiteti, 29-30 Aprel 2016-cı il. səh.663-665
3. Azərbaycanda logistika sahəsinin iqtisadi inkişafa təsirinin ekonometrik
qiymətləndirilməsi
Journal of Qafqaz University-ə təqdim ediləcək
4. “Azərbaycanda logistikanın mövcud vəziyyəti və
inkişaf perspektivləri" mövzusuna dair sorğu
«LinkedIn» sosial şəbəkəsində logistik menecerlər arasında aparılmışdır.
5. Business Management School. «Təchizat Zəncirinin İdarə Edilməsi»
təlimi. 18,5 saat. 1-ci yer qalibi
Azərbaycanda logistika sektorunun struktur analizi və inkişaf perspektivləri

19. Diqqətiniz üçün təşəkkür edirəm
Təqdimatın sonu