2. Կինը էպոսում` հայ կինը էպոսում շատ նվիրված է իր ազգին,
սյուն է իր ազգի համար, անձնազոհ է ու երբեք չի դավաճանի:
Միքիչ հանդիսավոր ստացվեց, բայց ինչ ճիշտ է դա ենք գրում:
Կարող է Էպոսում հայ կնոջ կերպարը շատ չի նշվում, բայց շատ
կարևոր դեր է տանում: Ամեն մի գլխում կինն իր
տառապանքներով իր ազգն է պաշտպանում: Նա զենք չունի, նա
զրահ չունի բայց մեր ազգի համար շատ կարևոր դեր ունի:Սկսենք
ամենա սկզբից…
Դառնամ, զօղորմին տի տամ
Խանում Ծովինարին,
Դառնամ, զօղորմին տի տամ
Սանասարին, Բաղդասարին.
Դառնամ, զօղորմին տի տամ
Քեռի Թորոսիկին.
Դառնամ, զօղորմին տի տամ
Ականջ արողների ծընողներին։
4. Ծովինարը անձնազոհության է գնում իր ազգի համար :
Նա կորցնում է իր ազատությունը իր ազգի
պաշտպանության համար , իսկ ամենազարմանալին որ
նա անում է այդ ամենը առանց ոչ մի մտորումների :
-Որ էս են կռապաշտ թագավորին չառնեմ,
Զամեն տի սպանի իմ պատճառով,
Աղեկն էն է, ե'ս էրթամ,
Ուրիշ մարդու թող բան չըլնի:
Ես մենակ մեռնիմ իմ հոր թերեն.
Ես մեկ ջան եմ, էրթամ, կորսըվիմ,
Քանց մեր Հայաստան էրկիր ավերի,
Էն հազար-հազար հոգիք կորուսանին:
-Հայրիկ ինձ տուր էնոր:
5. Մենք Քրիստոնեա ազգ ենք և ինչ հետևում է դրանից
մեր կանայք էլ են Քրիստոնեա Ծովինարը այդպիսի
կնոջ օրինակ է : Նա նշում էր բոլոր տոները ,
օգնություն էր խնդրում միայն Աստծուց :
Վաղն Համբարձում է, հրաման տուր ինձ`
Էրթամ Հիլի, աղբրներու վերան զբոսանք.
Մեկ տասն իմ չափին աղջիկ դիր հետ ինձ,
Էրթանք սեյրան, ուրախություն անենք:
6. Ծովինարի անձնազոհ կերպարը նաև երևում է այս հատվածում `
Երբ նրա երեխաները ծնվեցին նա խնդրեց սպանել իրեն այլ ոչ թե
նորածին երեխաներին, երբ Խալիֆան նրան խղջաց և 10 տարի
ժամանակ տվեց, որ մեծանան այստեղ էլ նա խնդրում էր որ
չմորթեն իր երեխաներին :
— Թագավոր հրաման արե՝
Ըզքո վիզ տի կտրեմ։
Ծովինար խանում ասաց.
— Ձեր թագավորին դատաստան չ կա՞,
Չէ՞ որ էրեխով կնկան վիզ կտրել
Մեկ անգամից էրկո՛ւ մարդ ըսպանել է։
Խալիֆային ասա՝ դադրե՛ք,
Չուր ես իմ էրեխան բերեմ.
Էն ժամանակ,— տեսնենք՝
Տղա է, ինչ է,— թող իմ վիզ կտրեն։
-Հա'յ, որդիք, որ ես չկոտրվի'մ, ով կոտորվի?
Խալիֆան, էսօր էգուց է մնացեր,
Իմ ու ձեր էրկուսի վիզն էլ տ'առնի:
7.
Ծովինարի տղաները Սանասարն ու Բաղդասարը մեր
երկրի հողից են ծնված և նա այդքան մաքուր կին
լինելով չի հղիանում այդ կռապաշտ Խալիֆից :
Առաջին գլխում Ծովինարը որպես սյուն է երկու
տղաների համար : Ամենադժվար պահերին նրա
տղաները նրան են դիմում : Քանի որ Ծովինարը շատ
ուժեղ կին լինելով , և չլինելով զինվոր նա շատ մեծ
դեր է խաղում Սասունի զարգացման համար :
9. Օղորմի տի տամ , օղորմի
Էն խանում Ծովինարին .
Օղորմի տի տամ , օղորմի
Էն Սանասարին , Բաղդասարին .
Օղորմի տի տամ , օղորմի
Էն Դեղձուն -Ծամին .
Օղորմի տի տամ , օղորմի
Ականջ արողներու անցավորներին։
Դեղձուն-Ծամ ևս մեկ կին որից ամեն մեկս օրինակ պետք
է վերցնենք: Նա սյուն էր Սանասարի համար: Նա
կախարդ էր, շատ ուժեղ կախարդ:
10. Դեղծուն-Ծամի նամակը Սանասարին:
«Քաջանց թագավորի աղջիկ Դեղձուն-Ծամից
Շատ բարև Սանասարին.
Շատ բարև Բաղդասարին, Սանասարին։
Սանասա՛ր տղա,
Ես Պղընձե քաղքի թագավորի աղջիկն եմ։
Իմ սի՛րտ՝ քանց էսա դատարկ կուժ սար-սո՛ւրբ է
Իմ գլուխ՝ քանց էսա լիք կուժ լափ-լիքն է.
Աստըծու շնորհքով լցուկ եմ։
Շատեր էկած իմ վերա, ինձ ուզելու.
Քառսուն տեղե քառսո՛ւն մարդ է էկած,
Ես խոսք չեմ տվե, ես հա չեմ ասե.
Էրազով ըզքեզ տեսեր եմ, արի ինձի ա՛ռ.
Ինձի շա՛տ դուր կը գաս դու։
Սանասա՛ր տղա,
Էս թուղթ կը գրեմ քե՛զ համար.
Չուր ե՞րբ ես տի մնամ էստեղ քո ապով.
Գլուխ թացեր ես, չկնտես,
Արի, ինձի տար քեզ համար»
11. Ի՞նչ էղավ քեզ, որ դու էսպես փախար։
Համտոլ ասաց.— Խաթո՛ւն,
Մարդ մի կո վեր դռան.
Ասաց՝ դուռ բաց, չբացի.
Իմ ձեռ քամեց, իմ մոր ծըծի կա՛թ
Իմ էղունգի բերան վե էտու դո՛ւրս։
Դեղձուն ասաց.— Դու չկարցա՞ր
Էնոր ձեռ՛ քամեիր։
Համտոլ ասաց. Իր ձեռ էտու իմ ձեռ,
Ձեռ չէ՛ր, ապա գերա՛ն էր։
Դեղձուն ասաց.— Դու չհարցուցի՞ր,
Թե էնոր անուն ի՞նչ էր։
Համտոլ ասաց.— Հարցուցի, ասաց՝
«Ես պզտիկ էի, իմ մեր ինձ վեր կը թալեր,
Կ’ասեր՝ Համտոլի գրող»։
Դեղձուն ասաց.— Կարելի է,
Էնոնք Սասնա Ծռերն են։
Համտոլ հարցուց.— Սասնա Ծռեր ո՞վ են։
Դեղձուն ասաց.— Սանասար, Բադդասար են,
Էնոնք որ էկած՝ սասուն տան են շինած,
Անուն դրած Սասուն—Սասնա տուն։
13. Արմաղան ` Բարի և քնքուշ մարդ էր, Շատ նվիրված էր իր
ընտանիքին, շատ էր սիրում ամուսնուն և տխրում էր, որ որդի
չի պարգևում ամուսնուն, Արմաղանի անձը Էպոսում այնքան էլ
շատ չի լուսաբանվում:
Գովելի մարդ է, որ ներեց ամուսնու դավաճանությունը, և
զոհեց իրեն, որդու դիմաց… Արմաղանը Սասունի
կառավարության մեջ այդքան մեծ դեր չուներ, բայց նրա
ամուսնուն նվիրվածությունը ուղղակի ապշեցնում էր: Նա
որպես մարդ նման չէր մյուս կանանց բայց իր սերը դեպի իր
ամուսնուն և անձնազուհություն իր ազգի համար նույնն էր ինչ
մյուս էպոսի կանանցը:
15. Իսկական կին էր, մեծ դեր ուներ և ընտանիքում և պետության
մեջ:
Կարևորում էր իր պետության և ընտանիքի խնդիրները և
առանց հապաղելու լուծում:
Խորամանկ էր ու շատ հաշվենկատ:
Իսմիր Խաթումը համոզելու տանղանդ կարծես թե
ունենար , հաշվենկատ էր , որովհետև ամեն բան
հաշվարկած Մհերին խաբեց , և Մսրիի համար մի տղա
ունեցավ , որը հետո դարձավ գլխացավանք Սասունի
համար :
16. Մհեր կայնեց, էնպե`ս փանջարի առջև, ասաց.
-Իսմիր Խաթուն,ասա' քո խոսք:
Ինչի հյու էդպես կզրուցի, իջիր ձիուց ցած
Արի ներս ջա~նըմ, իջիր տակ հյուրասիրվե, նոր գըն~ա…
17. Ծառաներին ասաց, Իսմիր խաթուն,- Ձեր տուն ավրի
Նայեք, 7 տարվա գինին բերեք թող խմի քանի չի գնացե.
Ծառաներ էլավ, 7 տարվա գինին բերին, տվին Մհերին,
Մհերն էլ խմեց
Մհեր որ խմեց, ճակատ բռնեց,
Ձիուն տարան ախոս, Մհերին էլ Իսմիր Խաթուն տարավ
պալատ:
Մհեր - Էս մեր էրկիր խաղաղցրու ,
Մեր յոթ իշխաններ ինձ չեն ճանչնա :
18. Բայց նա շատ լավ մի բան էր անում , Դավթին իր
հարազադ որդու պես էր ընդունում չեր թողնում , որ
Մելիքը նեղացնի , խնդրում էր տղային Դավթին
ընդգրկել իր խաղերի մեջ ու լավագույն վարպետների
հանձնարարում էր ուսուցանել Դավթին ամեն բան :
Ընդունում էր իրեն , որդի և պահում էր ինչպես
Մելիքին …
Հմուտ ստեր էր ասում, որը շփոթության էր գցում
Մհերին…
Իսմիր Խաթումի դերը պետության մեջ շատ կարևոր էր,
որովհետև նա որդի ունեցավ Մհերից, որը հետագայում պետք
էր Մսըր կառավարեր:
20. Խանդութ Խանումը շատ հավանեց միանգամից
Դավիթին , Դավթի միջոցով էն քառասուն մարդկանց
սկսեց սիրել և խղջաց նրանց
Խանդութ խանում Դավթին հավնեցավ,
Ասաց.-Թող Դավիթ գա վեր
Ես աղեկ նրան շատ հավնեցա.
Մեկ էլ էն քառսունին հաց տարեք էնտեղ:
Խանդութ Խանումը չենք կարող ասել , որ մեծ դեր
ուներ պետության մեջ , բայց լավ կին էր Դավիթի
համար : Իր ընտանիքը սիրով էր պահում …
22. Գոհարն էլ Փոքր Մհերի կինն էր, կարծում ենք որ դժբախտ
էր, որովհետև անիծված էր և իր ամուսինը երեխա չէր կարող
ունենալ: Նա ուժեղ կին էր, այդքան խնդիրների մեջ նա
կարողանում էր իր ամուսնուն սիրել: Ինքը կիսում էր իր
ամուսնու տեսակետը, բայց դրա հետ մեկտեղ նա չգնաց իր հետ
քարանձավ:
