Παρουσίαση στο πλαίσιο της διημερίδας "Συμμετοχικές πόλεις και πολιτικές που στηρίζονται σε ανοιχτά δεδομένα" που οργανώθηκε από το Γραφείο Ανθεκτικότητας και Βιωσιμότητας του δήμου Αθηναίων και τη Συμβίωση-Σχολή Πολιτικών Σπουδών στην Ελλάδα του Συμβουλίου της Ευρώπης το Δεκέμβριο του 2016. Στην διημερίδα συμμετείχαν υπάλληλοι του δήμου Αθηναίων και εκπρόσωποι υπηρεσιών κοινής ωφελείας,ακαδημαικών ιδρυμάτων και άλλων φορέων.

1. «Η ΕΘΝΟ-ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ‘ΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ’ ΤΩΝ
ΠΟΛΕΩΝ ΩΣ ΝΕΑ ΠΑΝΑΚΕΙΑ ΤΩΝ ΑΣΤΙΚΩΝ
ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ»
Ιφιγένεια Κοκκάλη, PHD
ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ,ΕΡΕΥΝΑΣ & ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ
ΟΜΑΔΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ, ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΤΩΝ
ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ
ΠΑΝΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ
ΜΟΝΑΔΑ ΜΕΛΕΤΗΣ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΩΝ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΩΝ ΜΕΤΑΚΙΝΗΣΕΩΝ
(ΕΜΙΜ)
ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΣΤΙΚΟ ΧΩΡΟ
ΣΥΜΜΕΤΟΧΙΚΕΣ ΠΟΛΕΙΣ ΠΟΥ ΣΤΗΡΙΖΟΝΤΑΙ ΣΕ ΑΝΟΙΧΤΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ
| Αθήνα| 18-19 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2016 |
18/12/2016 ΑΣΤΙΚΗ ΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ| ΙΦΙΓΕΝΕΙΑ ΚΟΚΚΑΛΗ

2.  Πόσο έγκυρος είναι ο πολύ διαδεδομένος ισχυρισμός ότι η
‘ποικιλότητα των (ευρωπαϊκών) πόλεων είναι η πιο σημαντική από
ποτέ’;  (1) Μεθοδολογικό πρόβλημα (δεδομένα για τις πόλεις)
 Τι καινούριο προσφέρει η έννοια της «ποικιλότητας» στην
περιγραφή και ανάλυση φαινομένων σχετικών με τους
πληθυσμούς των πόλεων; Τι φαινόμενα/ ζητήματα μπορεί να
επισκιάζει η έμφαση των πολιτικών στην εθνο-πολιτισμική
διαφορετικότητα;  (2) Πρόβλημα πολιτικών για τον αστικό χώρο &
τις πόλεις
18/12/2016
προβληματισμός
ΑΣΤΙΚΗ ΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ| ΙΦΙΓΕΝΕΙΑ ΚΟΚΚΑΛΗ

3.  «Αστική ποικιλότητα» ως η εξαιρετική διαφοροποίηση στις
προελεύσεις, τις εθνικότητες, τις κουλτούρες, τις θρησκείες, και τις
γλώσσες των πληθυσμών των πόλεων, αλλά και ως διαφοροποίηση που
συνδέεται με το φύλο, τον τρόπο ζωής και την κοινωνικο-οικονομική
στάθμη.
Η «ανακάλυψη» της «ποικιλότητας» («diversity») – κυρίως εθνο-
πολιτισμικής – των κατοίκων των πόλεων κατά την τελευταία δεκαετία
 Ενδεικτικά, στον τομέα της έρευνας και των πολιτικών για τον αστικό
χώρο:
 1588 αποτελέσματα βγαίνουν με τη λέξη-κλειδί «ποικιλότητα» στο διεθνές περιοδικό
με κριτές Urban Studies και αφορούν άρθρα που δημοσιεύτηκαν μεταξύ 1964-2015 εκ
των οποίων 1247 που δημοσιεύθηκε μετά το 2000 (78% του συνολικού ) και 978 μετά
το 2005 (78% των άρθρων που δημοσιεύονται μετά το 2000).
 στο Journal of Urban Economics, έχουμε 142 επιστημονικές εργασίες που
δημοσιεύθηκαν από το 1974 έως 2015, εκ των οποίων 95 δημοσιεύθηκαν μετά το 2000
(67% του συνόλου) και 90 μετά το 2005 (95% των άρθρων που δημοσιεύονται μετά το
2000).
ΑΣΤΙΚΗ ΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ| ΙΦΙΓΕΝΕΙΑ ΚΟΚΚΑΛΗ18/12/2016

4. 18/12/2016 ΑΣΤΙΚΗ ΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ| ΙΦΙΓΕΝΕΙΑ ΚΟΚΚΑΛΗ

5. 18/12/2016 ΑΣΤΙΚΗ ΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ| ΙΦΙΓΕΝΕΙΑ ΚΟΚΚΑΛΗ

6. ΑΣΤΙΚΗ ΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ| ΙΦΙΓΕΝΕΙΑ ΚΟΚΚΑΛΗ18/12/2016

7. ΑΣΤΙΚΗ ΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ| ΙΦΙΓΕΝΕΙΑ ΚΟΚΚΑΛΗ18/12/2016

8. Richard Florida (2002):
The Rise of the Creative
Class
Κεντρική ιδέα: η οικονομική
επιτυχία των πόλεων και η
ανταγωνιστικότητά τους
εξαρτώνται από τα «3T» (=
talent, tolerance and technology:
ταλέντο/ανοχή /τεχνολογία). Η
ανοχή και η αποδοχή της
πολιτισμικής ποικιλότητας είναι
σημαντική, διότι οι άνθρωποι
είναι ελεύθεροι να επιλέξουν τις
ταυτότητές τους και να
επιδείξουν την διαφορετικότητά
τους. Και αυτό υποτίθεται ότι
οδηγεί σε νέες ιδέες και
εμπειρίες που διεγείρουν τη
δημιουργικότητα (creativity.).
Αύξηση της ανοχής σε μια πόλη
πρέπει να οδηγήσει στην
προσέλκυση Hi-tech εταιρειών
και εργαζόμενων
(=«δημιουργική τάξη )». Από τις
επενδύσεις σε υψηλή
τεχνολογία πρέπει να επέλθει
και αύξηση της οικονομικής
μεγέθυνσης.
Florida, R. (2002). The
Rise of the Creative Class:
And How It's
Transforming Work,
Leisure, Community and
Everyday Life, Basic
books, New York.
18/12/2016 ΑΣΤΙΚΗ ΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ| ΙΦΙΓΕΝΕΙΑ ΚΟΚΚΑΛΗ

9. στη δεκαετία που
ακολούθησε η
«ποικιλότητα» έγινε
πανάκεια για την
αναγέννηση των
οικονομιών των
πόλεων
 πάρα πολλές
τοπικές κυβερνήσεις
επιδιώκουν να
εφαρμόσουν τη
συνταγή του Florida
«τοπική ανάπτυξη
μέσω ποικιλότητας»
(Glick Schiller, 2012;
Peck, 2005: 747).
Πρακτικά τι σήμαινε αυτό;
Οι τοπικές αυτοδιοικήσεις στην Ευρώπη και τις
Η.Π.Α. παρακινήθηκαν να «αυξήσουν» την εθνο-
πολιτισμική ποικιλότητα στις πόλεις τους (Glick
Schiller, 2012; Fainstein, 2005), οι οποίες,
αποκτώντας «κοσμοπολίτικη ατμόσφαιρα»,
φιλοδοξούσαν να γίνουν ελκυστικές για την
εγκατάσταση της δημιουργικής τάξης και την
προσέλκυση ξένου κεφαλαίου.
 Το απτό και αδιαμφισβήτητο αποτέλεσμα είναι
ότι αυξήθηκε η ζήτηση για τη δημιουργία
«εθνοτικών γειτονιών», όπως Chinatown, καθώς
και η ζήτηση για εθνοτικά δρώμενα, όπως ο
εορτασμός του Κινέζικου Νέου Έτους, εξωτικά
καρναβάλια και φεστιβάλ έθνικ μουσικής.
18/12/2016 ΑΣΤΙΚΗ ΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ| ΙΦΙΓΕΝΕΙΑ ΚΟΚΚΑΛΗ

10. (1) Είναι η «ποικιλότητα» των
(ευρωπαϊκών) πόλεων η πιο σημαντική από
ποτέ;
1.1 Οι περισσότερες μελέτες σχετικά με την αστική ποικιλότητα, οι
οποίες υπογραμμίζουν την εξαιρετική αύξηση της ποικιλότητας στο
αστικό περιβάλλον (και ως αποτέλεσμα της γενίκευσης και της
παγκοσμιοποίησης της μετανάστευσης), παίρνουν ως μέτρο την
δεκαετία του 1990 – αρχές της δεκαετίας του 2000: τα τελευταία 30
χρόνια.
Λαμβάνοντας φαινομενικά υπόψη τις μεταβαλλόμενες μορφές της
διεθνούς μετανάστευσης σε αυτές τις 3 τελευταίες δεκαετίες, η
ανθρώπινη ποικιλότητα στις σύγχρονες ευρωπαϊκές πόλεις ίσως και να
είναι πιο σημαντική αριθμητικά και πολύ διαφορετική από αυτό που
ήταν πριν 30 ή ακόμη και πριν 50 χρόνια.
Τι γίνεται όμως πριν από το όριο των 30 χρόνων;
18/12/2016 ΑΣΤΙΚΗ ΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ| ΙΦΙΓΕΝΕΙΑ ΚΟΚΚΑΛΗ

11. 18/12/2016 ΑΣΤΙΚΗ ΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ| ΙΦΙΓΕΝΕΙΑ ΚΟΚΚΑΛΗ
Κατά τη διαδικασία συγκρότησης του έθνους-κράτους, οι πληθυσμοί των
πόλεων εθνικοποιήθηκαν και αποσιωπήθηκε η όποια διαφορετικότητα
του πληθυσμού (ή/και εξαλείφτηκε βίαια). Υπό αυτό το πρίσμα, η
«ποικιλότητα», όπως βιώνεται σήμερα, καλό θα είναι να
σχετικοποιείται.
 Μεθοδολογικό πρόβλημα που αφορά την επιλογή δεδομένων για τις
πόλεις: βάσει βραχυπρόθεσμων συγκρίσεων, υπάρχει – στις μέρες μας –
μια ευρέως διαδεδομένη εντύπωση ότι η εθνο-πολιτισμική ποικιλότητα
των πόλεων αυξάνεται με εντατικούς ρυθμούς.
 Αν εξετάζαμε σε βάθος χρόνου την πληθυσμιακή ιστορία των
Ευρωπαϊκών πόλεων, θα μπορούσαμε να δείξουμε ότι πολλές απ’αυτές
ήταν πολύ περισσότερο πολυπολιτισμικές στο παρελθόν απ’ότι σήμερα
(πχ. Θεσσαλονίκη, Βιέννη, κλπ.).

12. 1.2 Η αύξηση της εθνο-πολιτισμικής ποικιλότηταςτων πληθυσμών στις
ευρωπαϊκές πόλεις αποδίδεται στην αύξηση της μετανάστευσης
(Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2011: 17; Tasan-Kok et.al., 2013; Συμβούλιο της
Ευρώπης, 2010), και αυτό κυριαρχεί ως άποψη στο πεδίο της
επιστημονικής έρευνας για τις πόλεις.
Παρά το γεγονός ότι:
Μεγάλες συγκριτικές μελέτες σχετικές με την εξέλιξη της παγκόσμιας
μετανάστευσης:
- ΔΕΝ υποστηρίζουν την αύξηση του όγκου των μεταναστεύσεων και τη
γενίκευση της μετανάστευσης (ΟΟΣΑ, 2014; Czaika και de Haas, 2013),
- αλλά ούτε και το ότι η μετανάστευση στις μέρες μας είναι πιο
διαφοροποιημένη σε σχέση με το παρελθόν από την άποψη της
ποικιλομορφίας των χωρών προέλευσης και προορισμού των
μεταναστών (Czaika και de Haas, 2013).
Δηλαδή οι ερευνητές της μετανάστευσης αμφισβητούν τη γενικευμένη
παραδοχή ότι οι παγκόσμιες μεταναστευτικές ροές εντατικοποιούνται και
σε σχέση με το παρελθόν.
18/12/2016 ΑΣΤΙΚΗ ΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ| ΙΦΙΓΕΝΕΙΑ ΚΟΚΚΑΛΗ

13. 18/12/2016 ΑΣΤΙΚΗ ΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ| ΙΦΙΓΕΝΕΙΑ ΚΟΚΚΑΛΗ
Ενώ η διεθνής μετανάστευση δεν έχει επιταχυνθεί ή ενταθεί σε σχετικούς όρους,
σημαίνουσες αλλαγές έχουν συντελεστεί ως προς το πού κατευθύνεται η
παγκόσμια μετανάστευση.
Στα τέλη του 20ου αιώνα, η φθίνουσα Ευρωπαϊκή μετανάστευση προς άλλες
ηπείρους έφερε σημαντικές αλλαγές στην παγκόσμια κατευθυντικότητα της
μετανάστευσης.
Ευρωκεντρική θεώρηση της παγκόσμιας μετανάστευσης:
Οι μεταναστευτικοί πληθυσμοί σε νέες χώρες προορισμού της Ευρώπης
παρουσιάζουν μεγαλύτερη ποικιλομορφία σε σχέση με το παρελθόν, αλλά αυτό δεν
συμβαίνει απαραιτήτως στην Αμερική και τον Ειρηνικό, όπου οι πληθυσμοί των
μεταναστών είναι πλέον λιγότερο ευρωπαϊκοί, αλλά όχι κατ' ανάγκη περισσότερο
διαφοροποιημένοι όσον αφορά την ποικιλία των χωρών προέλευσης.
 Οι χώρες της Δυτικής Ευρώπης έχουν εισέλθει μαζικά στο τελευταίο στάδιο της
μεταναστευτικής τους μετάβασης, με τη μετατροπή τους από χώρες μεγάλης
αποδημίας προς χώρες υποδοχής. Ενώ για αιώνες οι Ευρωπαίοι είχαν κινηθεί εκτός
της ηπείρου, κατακτώντας, αποικίζοντας, καταλαμβάνοντας – έφευγαν και
εγκαθίσταντο σε εδάφη αλλού στο κόσμο –, αυτό το μοτίβο αντιστράφηκε στο
δεύτερο μισό του εικοστού αιώνα. Κάτω από την επίδραση της από-
αποικιοποίησης, των δημογραφικών αλλαγών, της ταχείας οικονομικής ανάπτυξης
και της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης – η διευρυνόμενη Ένωση έχει αναδειχθεί σε
παγκόσμιο πόλο έλξης της μετανάστευσης (Czaika & de Haas, 2013)

14. 18/12/2016 ΑΣΤΙΚΗ ΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ| ΙΦΙΓΕΝΕΙΑ ΚΟΚΚΑΛΗ
Σχήμα 1: Μέση διασπορά της αποδημίας και της εγκατάστασης, σταθμισμένη σε επίπεδο
χώρας, 1960 έως 2000
Czaika & de Haas (2013: 15)

15. (2) Πρόβλημα πολιτικών για τον αστικό
χώρο & τις πόλεις
 Τι καινούριο προσφέρει η έννοια της «ποικιλότητας» στην
περιγραφή και ανάλυση φαινομένων σχετικών με τους πληθυσμούς
των πόλεων;
Τι φαινόμενα/ ζητήματα μπορεί να επισκιάζει η έμφαση των
πολιτικών στην εθνο-πολιτισμική διαφορετικότητα;
18/12/2016 ΑΣΤΙΚΗ ΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ| ΙΦΙΓΕΝΕΙΑ ΚΟΚΚΑΛΗ

16. Τι φαινόμενα/ ζητήματα μπορεί να επισκιάζει η έμφαση των
πολιτικών στην εθνο-πολιτισμική διαφορετικότητα;
Η πρόσφατη έμφαση στην εθνο-πολιτισμική ποικιλομορφία έχει
επαναπροσδιορίσει την αντίθεση στις διακρίσεις ως υπερτίμηση της
διαφορετικότητας/ποικιλότητας αλλά όχι ως εξάλειψη των
διαφορών (Benn Michaels, 2007) .
Ο Walter Benn Michaels (2007) γράφει ότι στους Αμερικανούς
‘[μας] αρέσει η σκέψη ότι οι διαφορές που μας χωρίζουν δεν είναι
οι διαφορές μεταξύ αυτών [...] που έχουν χρήματα και εκείνων που
δεν έχουν, αλλά αντ 'αυτού οι διαφορές μεταξύ των [...] μαύρων,
των λευκών ή εκείνων που είναι Ασιάτες ή Λατίνοαμερικάνοι ή
οτιδήποτε. [...] Οι Αμερικανοί είναι απρόθυμοι να
αυτοπροσδιοριστούν ως ανήκοντες στην κατώτερη τάξη και ακόμη
πιο απρόθυμοι να πουν ότι ανήκουν στην ανώτερη τάξη. Η τάξη που
μας αρέσει είναι η μεσαία τάξη’.
18/12/2016 ΑΣΤΙΚΗ ΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ| ΙΦΙΓΕΝΕΙΑ ΚΟΚΚΑΛΗ

17.  Οι εθνο-πολιτισμικές διαφορές, που προσελκύουν την
επιστημονική προσοχή και βρίσκονται στο επίκεντρο των πολιτικών
για τον αστικό χώρο, αποκρύπτουν τις κοινωνικο-οικονομικές
διαφορές, και το σημαντικότερο τις ανισότητες μεταξύ των
διαφορετικών κοινωνικο-οικονομικών κατηγοριών.
 Με άλλα λόγια, η εθνο-πολιτισμική ποικιλομορφία δύναται να
συγκαλύπτει τις κοινωνικο-οικονομικές διαφοροποιήσεις του
πληθυσμού μιας πόλης ή/και μιας αστικής γειτονιάς. Το τι δεδομένα
χρησιμοποιούνται (και τι όχι) είναι καθοριστικό. Το σημαντικό αυτό
ζήτημα έχει προσελκύσει μικρή προσοχή μέχρι τώρα.
18/12/2016 ΑΣΤΙΚΗ ΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ| ΙΦΙΓΕΝΕΙΑ ΚΟΚΚΑΛΗ

18. 18/12/2016 ΑΣΤΙΚΗ ΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ| ΙΦΙΓΕΝΕΙΑ ΚΟΚΚΑΛΗ
ΒΑΣΙΚΑ ΣΗΜΕΙΑ
(1) Μεθοδολογικό πρόβλημα (δεδομένα για τις πόλεις)
Η «ποικιλότητα» παρά το γεγονός ότι βρέθηκε πρόσφατα στο επίκεντρο συζητήσεων
έρευνας & πολιτικής για την πόλη, στην πραγματικότητα, δεν είναι και τόσο νέο
φαινόμενο για τις πόλεις και τις αστικές κοινωνίες.
 Οι μεγάλες συγκριτικές μελέτες σχετικές με την εξέλιξη της παγκόσμιας
μετανάστευσης ΔΕΝ υποστηρίζουν την αύξηση του όγκου των μεταναστεύσεων και
τη γενίκευση της μετανάστευσης. Η ιδέα ότι η εθνο-πολιτισμική ποικιλότητα των
πληθυσμών των πόλεων αυξάνεται έχει κατά κύριο λόγο στηριχθεί στις παραδοχές
αυτές, που τελικά φαίνεται να διαψεύδονται.
(2) Πρόβλημα έμφασης των πολιτικών για τις πόλεις
 Η έμφαση των πολιτικών στην υποτιθέμενη συγκλονιστική αύξηση των εθνο-
πολιτισμικών διαφορών αποκρύπτει ή τέλος πάντων μειώνει τη σημασία των
κοινωνικο-οικονομικών διαφορών. Έτσι, αντί να εστιάζουμε στην εξάλειψη των
ανισοτήτων – που έχουν αυξηθεί δραματικά την τελευταία δεκαπενταετία -,
επικεντρωνόμαστε σε πολιτικές διαπολιτισμικότητας, και κυρίως σε πολιτικές
αύξησης της πολύ-πολιτισμικότητας, σύμφωνα με τις επιταγές της βιομηχανίας του
ελεύθερου χρόνου και της τουριστικής βιομηχανίας.