1. Батлав. Сургалтын менежер О.Бөхчулуун
Бүлэг сэдвийн нэр Хэрэглээний бичвэр бичих
Нэгжийн нэр Байгалийн зураглал , дурсамж бичих ,
Нэгжийн тоо (1) 2 3 4
Хугацаа 5 цаг
Нэгж хичээлийн хамрах хүрээ
-Эхээс байгалийн зураглал олох , тайлбарлах
- Болсон үйл явдлаа тоочин бичих
-Эхэд утга , бүтцийн задлал хийх
-Сэдэв сонгон, сэдвийн дагуу гол санаагаа илэрхийлэн бичих
-11-н жилийн 9-р ангид үзнэ
Зорилго Эхийн төрөл хэлбэрээр зохистой найруулан бичих
үйлийн баримжаа эзэмшүүлэх
Зорилт - Эхэд /Байгалийн зураглал, Дурсамж/ задлал хийх
/ хэл, найруулга, утга санаа, бүтэц /
- Хэл найруулгын онцлогийн дагуу эх /Байгалийн зураглал, Дурсамж/
зохиох
- Байгалийн болон амьдралын сайхныг ажиглах, мэдрэх, ухаарах
түүнийг эх хэлээрээ яруу сайхан дүрслэх үйлд суралцах
1

2. Ээлжи
т
хичээл Сэдэв Сурагчийн үйл ажиллагаа Багшийн дэмжлэг
I – 120
мин
2

3. /Бүтээлч сэтгэлгээний хичээл/ Үйл ажиллагаа - 1 Оньсого таах - Сурагчдыг 6 багт хуваах
- Оньсого хэлж таалгана
Хааны нулимс - Оньсогын ДУМ –ийг
ярилцах
Байгалийн зураглал бичих Хангай дэлхийг умдална . / Бороо /
1.Хаан –Тэнгэрийг эзэн, хаан,
Аавын магнай атирч Хан Хурмаст гэж хүндлэх ёстой
Рашаан нулимс асгарна . / Бороо / холбоотой.
Хөдөөгийн хөх халзан азарга янцгаахад 2. Монголчууд тэнгэрийг эцэг
Ертөнцийн 99н гүү жигд унагална /бороо орох/ буюу эр хүйстэй, газрыг эх
буюу эм хүйстэй хэмээн
Биеийг минь битгий хөнд шүтдэг.
/Эцэг тэнгэр, этүгэн эх/
Бяцрах гээд байна . / Үүл /
3. Хөх халзан гэдэг нь үүлний
-Хэрхэн оньсоголсныг ярилцах өнгийг адилтган үзүүлсэн.
Сэдэлжүүлэх үе
-Бороо яагаад ордог талаар ярилцах
99 – тэнгэрийн бэлгэдэл буюу 9
тооны бэлгэ
Үйл ажиллагаа – 2 ХоҮ, Өгүүлбэр зохиох Сурагчдын зохиосон холбоо
/Бороо орж байна гэж төсөөлж, аялгуу үг, өгүүлбэрийн хэл
сонсох/ найруулгыг анхаарах,
засахад дэмжлэг үзүүлэх
А. “Бороо” – холбоо үг зохиох
- Ямар ямар бороо байдаг бэ ? Багаараа
бичих
/Азарган, Аадар, Зүсэр, Шиврээ... /
- Багшийн ТӨМ-аас сурагчид дээрх
даалгавраа
баяжуулах /ТӨМ-1/
- Тэдгээр борооны ялгааг тайлбарлах
Б. Холбоо үгээр өгүүлбэр зохиох
- Багууд бичсэн холбоо үгээсээ сонгож
5-с дээш үгтэй 5 өгүүлбэр
зохиох
Ойлгож ухамсарлах үе
/ Намрын зүс бороо олон хоногоор
уйлагнав. /
-Багуудын зохиосон өгүүлбэрийн найруулга,
дүрслэлийг задлан ярилцах
-Хүн сэтгэл санааны байдлаа борооны
дүрслэлээр хэрхэн үзүүлдгийг ярилцах / Багийн ажилд дөхүүлэх үг,
баймж/ өгүүлбэр хэлж өгөх
Жнь: Намрын зүс бороо олон хоногоор / Үүлс бараантаж
уйлагнав. хуралдлаа, Салхилж байна.
/Олон хоног орсон намрын бороонд төвөгшөөх Цахилгаан гялбана.
хандлага/ Тэнгэр нижигнэнэ.
-Багаараа ярилцан бороо орох үеийн дуу Бороо ганц нэг дусална.
чимээг дүрслэн үзүүлэх /аянга цахилгаан, Ширүүслээ.
тэнгэр дуугарах, бороо орох зэргийг ширээ Цутгалаа
тогших, исгэрэх гм өөрсдийн бодсон үйлээр Хотын нойтон зам дээр өнгө
үзүүлэх/ өнгийн гэрэл туяарна.
-Гэрт: Багууд тарааж өгсөн “Бороо” сэдэвт Тэнгэр хаяарлаа.
шүлгийг хуулан авч шүлэгт утга, бүтэц, хэлний Бороо татрав уу даа гм/
задлал хийж ирэх /ТӨМ-2/
Үйл ажиллагаа – 3 “Бороо” шүлгүүдэд
задлал хийх
3

4. Хийж бүтээх үе шат Үйл ажиллагаа – 4. Сэдэв: “Бороо” Таван мөрт товхимол:
/Таван мөрт товхимлын арга/ Сэдэв: 1 нэр
-“Үзүүлэн 1” дагуу сурагчид уралдан бичих үг
-Сурагчид бичсэнээ ярилцах, засах Шинж: 2 ТэН
Үйл явц: 3 Үү
-“Үзүүлэн-2” Багшийн бичсэнийг ярилцах Мэдрэмж сэтгэгдэл: 4 үг
Үйл ажиллагаа – 5. “Бороо” Зураглал бичих Мөн чанар, гол утгыг
-Зургаа сайн ажиглах илтгэсэн өөр үг
-Өмнөх хичээлүүдийг сэргээн санах 1 үг
-Зураглал бичих төлөвлөгөө гаргах
-Бичвэрээ ноороглох Зураглалд борооны дуу чимээ,
-Хэл найруулга, үг сонголт, дүрслэлээ засах байгалийн дүр дүрслэлийг
-Эцэслэн бичих нүдэнд харагдаж, чихэнд
-Бичсэн зураглалаа уншиж ярилцах сонсогдох талаас нь бичихийг
анхааруулах
Дүгнэлт шийдэл
-Байгалийн зураглал бичих, зохиох онцлогийг Сурагчдын бичсэн эхийг үнэлэх
гаргах үе
дүгнэн ярилцах
-Юу мэдэж авсан, юу бэрхшээлтэй байснаа
ярилцах
-Гэрт:
Ангид бичсэн зураглалаа сайн хянаж засах,
хураалгах
Ээлжит
хичээл
II-80 мин Сэдэ Сурагчийн үйл ажиллагаа Багшийн дэмжлэг
в
4

5. Дурсамж бичих
/Уламжлалт хичээл/
- Дурсамжинд сургамжтай,
сонирхолтой,
Үйл ажиллагаа 1. бахархууштай, санаа
Эх зохион найруулж бичихэд юу анхаарах авууштай үнэт туршлага,
амьд баримт арвин бий. Энэ
вэ?
нь дурсамж дурдатгалын
/Ярилцлага/ үнэт чанар юм.
- Сурагчид багаараа эх зохиох алхмуудыг
тодорхойлон бичиж, бусад багтайгаа -Дурсамж нь амьдралын
Өмнөхийг давтах
харьцуулан ярих баяртай, гунигтай, жирийн
- ямар ч үйл явдлыг өгүүлсэн
байж болно.
Үйл ажиллагаа-2. Дурсамжид задлал хийх -Үнэн болсон явдлыг
/ТӨМ-3/ гажуудуулахгүй бичих
ёстой.
-Багууд оногдсон дурсамжийг анхааралтай
унших -Хэт гунигт, айдас
-Дурсамжид дараах чигийн дагуу задлал
Шинэ мэдлэг олгох
төрүүлмээр дурсамж
хийх зохимжгүй.
1. Дурсамж нь бусад бичвэрээс ямар
ялгаатай болох -Дурсамж нь эргэлзээ
2. Хэл найруулгын онцлог төрүүлсэн хоёрдмол утгатай
3. Тухайн бичвэрийн ач холбогдол байж болохгүй.
- Дурсамж дурдатгал нь
уран сайхан бага байдаг
онцлогтой. Их бол зохиол
Гэрийн даалгаварБататгал
шиг болно. Харин уянгын
Үйл ажиллагаа – 3 Дурсамж бичих халил байж болно
-Дурсамж бичвэрийн онцлогоо санах
- Өөрийн амьдралын тодорхой үе юм уу, зэрэг онцлогуудыг
өөртөө тохиолдсон дурсамжтай мөчөө сурагчдаар гаргуулах
сонгох
- Эх зохиох дэс дарааны дагуу бичиглэл
хийх
- Бичсэн дурсамжаа бие биедээ унших
- Хэл найруулгыг задалж ярилцах
-Гэрт: “Сургуульд анх орсон минь” сэдэвт
150-170 үгтэй дурсамж бичих /Ээж
аавтайгаа ярилцан энэ үеэ илүү сайн
тодруулах/
Ээлжит I – 120 мин II - 80 минут
хичээл
-Эхийн найруулгын алдаа -Эхийн найруулгын алдаа
Шалгуур -Эхийн утга санаа, бүтэц -Эхийн утга санаа, бүтэц
-Байгалийн дүрслэл /Сэдвийн -Дурсамж бичвэрийн
шинж, үйл явц, сэтгэгдэл, онцлогийг хангасан
5

6. хандлага, уран санаа/ байдал
-Зөв бичих дүрэм /сургамжтай, сонирхолтой,
үнэн байдлыг гажуудуулахгүй/
-Зөв бичих дүрэм
“Байгалийн зураглал” бичих
Даалгавар /Үг 80-100/ Дурсамж бичих
Жич: Шүлэглэсэн болон /Үг 150-170 /
үргэлжилсэн
хэлбэ
рээр
Хөтөлбөрийн шинжилгээ
Зорилгод
________________________________________________________________
________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________
Зорилтод
________________________________________________________________
________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________
Агуулга, арга зүйд
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________
Хэрэглэгдэхүүний сонголт, ашиглалтад
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________
Үнэлгээний арга хэлбэр, зохион байгуулалт, шалгуур, даалгаварт
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________
6

7. ТӨМ-1
Бороо. /Холбоо үг/
Чимээгүй бороо Уулын бороо
Зүсэр бороо Дуутай бороо Хангайн бороо
Шивэр авир бороо Хаврын бороо Говийн бороо
Шаргал бороо Намрын бороо Сэнсэн бороо
Нартай бороо Зуны бороо Суман бороо
Уйлганасан бороо Шөнийн бороо Явган бороо
Шиврээ бороо Хар бороо Цагаан бороо
Зөөлөн бороо Анхны бороо Цаг алдсан бороо
Цагаан бороо Сүүлчийн бороо Гэгээн бороо
Устай бороо Халуун бороо Торгон бороо
Азарган бороо Асгараа бороо Намираа бороо
Ширүүн бороо Цастай бороо Оройтсон бороо
Аадар бороо Мөндөртэй бороо Нялх бороо
Хүйтэн бороо Өнгөрсөн бороо Сүүн бороо
Хур бороо Үргэлжилсэн бороо Цэн цэнгийн бороо
Шуурган бороо Шороон бороо Хайрын бороо
Түр зуурын бороо Манантай бороо Өнчин бороо
Бороо./Өгүүлбэр/
Бороо дусах Бороо ган тайлна
Бороо асгах Бороо асгарна
Бороо зүсрэх Бороо шаагина
Бороо амсхийх Зөөлөн бороо цонх тогших
Бороо цайрах Бороо шижигнэнэ
Борооших Бороо сэтгэл дотор зүсэрнэ
Бороо орох Бороонд шувууд зэллэнэ
Бороо шиврэх Бороо арилах
Өлзийт намрын шинэдээр торгон Бороо намжих
бороо савирч Бороо зөөлрөх
Намрын уйлганасан бороо Бороо тогтох
Бороо хорвоог ундаална Бороо хаялах
7

8. Бороо чагнах Бороо дуслах
Бороо наашлах Бороо цутгах
Бороо эхлэх Хур буух
Бороо ширүүсэх Бороо дусагнах
Бороо уйлагнах Бороо хариулах
Бороо татрах Бороо шавших
Бороо зогсох
8

9. ТӨМ-2
Намар цагийн бороо
Ойртон буй тэнгэрийн дуу азарганы үсрэлт шиг сонсогдохуй
“Омголтсон” нуурын толио түмэн гүү шиг хуйлрав
Аальхан тэр аадраас дэлгэцтэй ааруул зугтаж
Авдран дээгүүр морилж, гэрийн тохь зутраав
Аятай нь аргагүй нарлаж байсан хураалттай аргал ичиж
Адсага навтасхан нөмөрч чив чимээгүй бөмбийв. /Б.Лхагвасүрэн/

10. ТӨМ-2
Ижий минь тэнгэрийн дуунаас айдаг юм.
Татлага нь суларсан ачаа шиг нэвсийх үүлэнд
Тасарсан тэнчээ мэт гялбаа хүвэрдэн
Аадрын тэнгэр асга шаргитал нүргэлж
Азарган бороо газар ороолгон хөллөхөд
Зуу тоссон настай ижий минь
Зуухныхаа дэргэдээс яаран сандран босч
Үүд битгий голло, гэдрэгээ! гэж тэвдүүхэн хэлээд
Үрээ л гэж цээжинд минь хярдаг юм
Айж балмагдсан ижийн минь зүрхний цохилт тэгэхэд
Аянгат тэнгэрийн дуунаас ч чанга сонсогддог юм... /Ц.Чимэддорж/

11. ТӨМ-2
Цайран цайран бороо орох нь сайхан
Цавьдар морьтой хүн наашаа давхих нь сайхан
Борооноос өмнө ирлээ гэж ярих нь сайхан
Боржигон эмээлээ аваад орж ирэх нь сайхан
Үе үе бороо амсхийх нь сайхан
Өлгөсөн цувнаас ус дусах нь сайхан
Үүлэн чөлөөнөөс нар гарах нь сайхан
Үүдээр болжморууд нисэн өнгөрөх сайхан
Сэмжин цагаан үүл нүүх сайхан
Сэтгэлд зүрхэн дундуур хөвөх сайхан
Шивэр авир бороо салхилах сайхан
Шивээн толгой ганхах сайхан /Д.Нямсүрэн/

12. ТӨМ-2
Хөх лонхон тогоруу дуугарах сайхан
Хөдөө цайдам борооших сайхан
Анирхан ахуйд цэцэг дохих сайхан
Аадрын өмнөх байдал сайхан
Шиврэн шиврэн бороо орох нь сайхан
Ширэг зүлэг ногоорох нь сайхан
Зүүн өмнө солонго татах сайхан
Зүс бороо гэрэлтэх сайхан
Хангайн бороо гэнэт асгах нь сайхан
Харанхуйн дунд цахилгаан гялбах нь сайхан
Хонон өнжин бороо зүсрэх нь сайхан
Холоос гийчин ирэх сайхан /Д.Нямсүрэн/

13. ТӨМ-2
Бороо орж байна уу даа, гадаа
Бодол минь сэргэх чинь
Болдогсон бол дахиад хүүхэд болох сон
Бор биеэ гаргаад
Борооны дундуур гүйх сэн дээ
Бороо орж байна уу даа, гадаа
Шивэрч байна аа бороо, Зөөлөн шивэрч байна.
Сэтгэлийн гунигаа орхиод би
Ширхэгнийх нь ганцхан дусал дотор
Сэмхэн ороод нуугдчих юмсан. /Д.Нямсүрэн/

14. Байгалийн зураглал
Дан байгалийн зураглал байж болно.
Байгалийн зураглалаар дэвсгэр хийж, баатрынхаа сэтгэл санааны байдлыг илэрхийлж
болно.
Зураглал бичүүлэхийн тулд:
•Зураг үзүүлэх
•Гол горхины хоржигнох чимээ, шувуудын жиргээ... сонсгож болно.
•Аялгуу сонсго.
Дурсамж
Цагийг үргэлжлүүлэх нэг чухал хүчин бол дурсамж , дурдатгал юм. Их төлөв
биеэрээ үзэж туулсан амьдрал, үүх түүх, найз нөхөд болон аль нэг цаг үеийн асуудал,
хэрэг явдлыг сонгон авч эргэн дурсах хэлбэрээр бичсэн уран сайхны бие даасан
зохиолыг дурсамж дурдатгал гэнэ.
Амьд гэрчийн тэмдэглэлээс илүү чухал нандин баримт гэж байдаггүй. Дурсамж
дурдатгал улирах цагийн манан буданг нэвт чиглүүлэх илч гэрэлтэй байдаг. Тэр гэрэл
гэгээний хүчээр бид олон жилийн тэртээх хүн зон, үйл явдлыг эргэн хардаг. Дурсамж
дурдатгал цаг өнгөрөх тусам үнэ цэнэ нь улам нэмэгдэж чухаг эрдэнэ болдог жамтай.
Учир нь аж төрлийн тойрог, адармаатай хувь төөрөг, өнөө болоод хойч үеийнхэнд
үлдээсэн бодрол ухаарал байдаг.
•Дурсамжинд сургамжтай, сонирхолтой, бахархууштай, санаа авууштай үнэт туршлага,
амьд баримт арвин бий. Энэ нь дурсамж дурдатгалын үнэт чанар юм.
•Дурсамж нь амьдралын баяртай, гунигтай, жирийн ямар ч үйл явдлыг өгүүлсэн байж
болно.
•Үнэн болсон явдлыг гажуудуулахгүй бичих ёстой.
•Хэт гунигт, айдас төрүүлмээр дурсамж зохимжгүй.
•Дурсамж нь эргэлзээ төрүүлсэн хоёрдмол утгатай байж болохгүй.
•Дурсамж дурдатгал нь уран сайхан бага байдаг онцлогтой. Их бол зохиол шиг болно.
Харин уянгын халил байж болно.

15. Үзүүлэн 1
1.Сэдэв /1 нэр үг/.....................................
2.Шинж /2 тэмдэг нэр/.............................
3.Үйл явц /3 үйл үг/.................................
4.Мэдрэмж сэтгэгдэл /4 үг/.......................
5.Сэдвийн мөн чанар, гол утгыг илтгэсэн
өөр нэг
үг ............................................................
Үзүүлэн 2

16. 1.Бороо
2.Зүсэр, шиврээ
3.Дуслах, хаялах, орох
4.Бороо ганц нэг дусах сайхан
5.Нулимс
Үзүүлэн 2
1.Бороо
2.Азарган, аадар
3.Цутгах, шавших, асгах
4.Шилбүүрийн сураар шавхуурдан
авах шиг
5.Хилэн
ТӨМ-3

17. Хоньчин хүү тарвага болсон нь
Би бага байлаа. Нэг өдөр хонио хариулаад явж байтал, нутгийн нэгэн хар хүн
хүрч ирлээ. Тэр ойрхи энгэр уруу зааж:
-Хүү минь хонио тийшээ битгий явуулаарай... Би тэнд тарваганы нүхэнд хавх
зүүчихсэн... Хонь мал хавханд торчих вий... гэж захиад яваад өглөө. Би ч тэр хүний
хэлснээр заасан газар руу нь хонио явах вий хэмээн хоргоон өөр тийш нь гилэн
хариулж явлаа.
Тэгтэл, өнөө хүний тарваганд тавьсан хавхыг үзмээр санагдаад болдоггүй.
Тэгээд л хавхыг нь эрж гарлаа. Оллоо... Нэлээн том тарвагтай нүхэнд зүүсэн боллоо.
Би тэгснээ тарвага болъё гэж бодлоо. Тэгээд л барьж байсан шилбүүрээ хол гэгч нь
хаячихаад дөрвөн хөллөн талын тарган гэгчийн шар тарвага болон мөлхлөө. Зүгээр ч
үгүй ногоон өвч хэд хэд зулгаалаа. Тэгснээ хойд хөл дэрээ босож суугаад ийш тийшээ
харан харан хэд хошгирлоо. Бүүр этгээд гажууд буюу өөртөө гай тарьж мэдэх юмны
бараа харан “цог, цог, хог, хог,” хэмээн хашгирлаа. Тэгсэн чинь үргээд орчих юмны
бараа байдаггүй... Тэрэхээр нь ямар нэг юмны чимээ авсан болж дөрвөн хөллөнгүүтээ
“нүх” рүүгээ харайлаа. Яг нүхэндээ ордгийн даваан дээр газарт булсан хавх тасхийн
бууц, нэг хөлий маань зуугаад авах нь тэр...
Тэгээд өнөө тарвага чинь хөлдөө орсон хавхыг салгах гэж цөхөж ядах нь тэр
дээ. Салдаг юм биш... Сүүлдээ хөл маань ч өвдсөн юм уу эсвэл таагүй хэрэг үйлдсэнээ
ухаарсан ч юм уу, нэг бол айж эмээсэн үү орь дуу тавин уйлж гарах нь тэр дээ...
/Зохиолч Д. Гармаагийн дурсамж/
ТӨМ-3
Аавын тухай дурсамж
Хөөрхий, аав минь намайг мөн ч их эрхлүүлдэг байж дээ. Манайх морь уяна.
Уясан морио улсын наадамд ч давхиулна. Би ч хурдан морь унадаг байлаа. Нэг
юм санаанаас гардаггүй юм. Би бага л байсан даа. Манай сумын наадам болж
дээ янз нь. Тэгсэн чинь морь гарах юм боллоо. Аав ч санд мэнд мориныхо дэл
сүүлийг боон эмээлийг маань тохож, олом жирмийг чангаллаа. Тэгээд намайг
өргөөд л эмээл дээр тавив. Би ч гэж би дээ. Муухай эрх байсан юм билээ. Тэгтэл
миний шээс хүрсэн юм уудаа. Аавдаа түүнээ хэлтэл хөөрхий минь аяганыхааа
даалинг уудлан дунд гарын мөнгөн аягаа гарган ирж эмээл дээр байгаа над руу
тосон “Миний хүү, энэ аавынхаа аяганд шээчих. Ямар хамаа байна” гэдэг
байгаа. Би тэгээд тэр аяганд нь шээж л байсан даа... Хөөрхий минь миний
шээсийг цаччихаад л аягаа өвөртөлчихөж байсан нь одоо ч нүдэнд харагдаад
байдаг юм. Одоо заримдаа, муу Бадарчийг аав маань буян дээрээ дэндүү
туйлуулж байгаа юу гэж боддог. Түүгээр ч барахгүй хэтэрхий эрхэлж байгаад
буянаа нимгэлчихсэн ч байх вия гэж айдаг юм шүү, хө. /яруу найрагч П. Бадарч/

18. ТӨМ-3
Хоол захиаллаа гэсэн бялуу байж. /Зохиолч С.Эрдэнийн дурсамж/
1958 он. Анх би эх орныхоо хилийг алхаж Германд соёлоор харилцах
төлөвлөгөөний дагуу бүтэн сарын хугацаатай айлчлах болов. Тэгээд явлаа даа...
Ганцаараа. Берлинд очлоо. Эхний өдөр дөө... Гэдэс ч нэлээд өлсч байна. Сайн
хооллож авъя гэж бодоод буудлынхаа зоогийн газар орлоо... Миний бараанаар ч
эрвээхий зангиа зүүсэн хар костюмтай эр яаран ирж хоолны цэс өглөө. Өнөө
цэсийн хуудсыг эргүүлээд үзсэн чинь дандаа германаараа хэвлэчихсэн юм.
Миний мэддэг ганц ч үг алга. Тэгээд хоолны нэрийг нь орхиод үнийг нь харлаа.
Хамгийн үнэтэй нь сайн хоол байгаа байх гэж бодлоо. Үзэж үзэж нэлээд үнэтэй
нэг “хоол” заалаа. Өнөө үйлчлэгч чинь намайг нэг том харснаа яваад өглөө.
Удсан ч үгүй өнөөх чинь, нэг том тосгууртай юм баруун гар дээрээ өндөр гэгч нь
өргөчихсөн хүрээд ирлээ. Сүртэй гэдэг нь. Харсан чинь зургаа ч билүү, арван
хоёр ч билүү хүний жигтэйхэн том бялуу аваад ирж.
Үйлчлэгч маань өнөөхийг чинь миний ширээн дээр ёсорхуу гэгч нь тавиад
тавтай хооллохыг ерөөх бололтой нэг юм хэлээд мэхэсхийн ёслоод явчихлаа...
Одоо яах вэ? Орхиод явалтай биш. Гайхалтай юмныхаа хажуунаас нь дуртай
дургүй хэлтлээд л амтархаж суулаа даа. Идээд идээд ганц хүн барахын аргагүй.
Тэр зоогийн танхимд байгаа улс ер намайг юу гэж бодон харж суугаа бол гэхээс
нуруу халуу оргиж, даанч инээдэмтэй амьтан сууж харагдсан байх даа гэж
болохоос одоо ч өөрийгөө өрөвдөн боддог юм.
Харь газар хэл гэдэг хичнээн авралын тэнгэр байдгийг ёстой яс махаараа
мэдрэх шиг л болсон.
ТӨМ-3

19. Ардын жүжигчин Д.Чимэд Осорын хүүгийн дурсамж
...Аав маань “настай хүнээс хүүхэд юм горьддог” гээд орныхоо дэргэд жижиг
шүүгээнд үргэлж чихэр хадгалах, түүнээсээ өнөөх нус нь гоожсон хүүхэд
багачуудаа дайлдагсан. Ер нь хүүхэд гөлөг хоёрт их хайртай. Нэгэн удаа
төөрсөн хав олоод хэд хоног тэжээхдээ сүрхий дассан юм санж. Эзэн нь олдож
эргүүлж өгөх болоход ээж дүү нарын маань хамт хөл хөөрцөг болон бууз жигнэж,
архи задлаад ерөөл хэлэх нь халаг болсон гэдэг.
... Бидний зүгээр сууж цаг дэмий нөхцөөх, залхуурч лазагнахад үнэхээр
дургүйцдэгсэн. “Мандах нарны туяанд” кинонд тоглож Богд хааны музей дээр
зурганд орж байх үедээ нэг өдөр гэртээ ирэхэд нь би унтаж таарав аа. Тэгэхэд
их л бухимдаж “Чи үд дунд өмхийртлөө унтаж хэвтэхээр очиж гамингийн дүрд ч
болов тоглооч” гэж аашилж билээ.
... Аав минь би олон юм хөөж цаг их алдсан гэдэг сэн. Тэгээд ч бидэнд
“Олон зүйл үү хөө, Нэг л зүйлийг тууштай барьж аваад үнэнч зүтгэ” гэж сургадаг
байж билээ.
ТӨМ-3
Б.Лхагвасүрэн “Ижийтэйгээ байхад баян байсан” дурсамжаас
...Хамгийн анх ижийдээ зориулж “Ижийтэйгээ vзсэн наадам” шvлгээ бичсэн.
Миний санаанаас гардаггvй нэг наадам байдаг юм. Тэр зун сумын наадамд
ижийтэйгээ хамт явсан. Би бодвол Мягмарнаран, Идэрбат эд нартай л тоглоод
алга болчихсон байх. Орой харьсан хойно ижий “Єнєєдєр сумын наадам дээр
хvvгээ алдчих шахлаа. Тєєрєєд” гэж билээ. Сумын наадам хvн тєєрєхєєр нvсэр
болохгvй шvv дээ...
Намайг хажуугаасаа салгахгvй. Би ч хvvхдvvдийн тоглоомноос олон удаа
хоцорсон доо. Хvvхдvvд гадаа шуугилдаад тоглож байхад би ижийгээ хараад
хажууд нь сууж байдаг сан. Гаргах дургvй байх шиг болохоор нь би аяыг нь
хараад сууж л байна. Бие нь гайгvй босч байвал намайг дагуулаад гадуур
дэлгvvр, хоршоогоор явна.
Би ижийгээсээ “Та ямар хvн байв” гэж асуудаг ч vгvй, ижий ч ярьдаггvй
байж. Хааяа нутгийн улсаа л ярихаас хэтрэхгvй. Бид хоёр юу ярьдаг ч байсан
юм бvv мэд. Намайг ингэж болохгvй, ийм хvн болоорой гэж байсныг нь
санадаггvй юм. Ганц хvvхэд их даруулгатай хоёр том уулын дунд хавчуулагдсан
жижигхэн толгод шиг л єсдєг. Тvvнээсээ ч болдог уу ганц хvvхэд их эрт
хэрсvvжиж, аминчхан, бас харамч болдог шиг байгаа юм.