1. ESPAZOS EDUCATIVOS:
INFANTIL, PRIMARIA E SECUNDARIA
Universidade de Vigo
Master Profesorado
Estratexias Didacticas II Autoavaliación, Crítica e Análise
Raquel Portasany Alonso
5. Os centros educativos son lugares onde habitamos unha gran parte das horas da nosa infancia, adolescencia, xuventude... e
incluso algúns de nós decidimos continuar participando deles na nosa vida adulta como mestres/as, familiares ou persoal non
docente. Por isto lévanos a pensar na importancia deste escenario sociocomunitario e como inflúe nas persoas e viceversa.
Nas primeiras etapas da educación ben sexa infantil ou primaria o alumnado é máis vulnerable a todos os niveis por iso os
centros están mellor adaptados no deseño dos espazos, no formato do mobiliario, na disposición dos materiais ou na ac-
cesibilidade o propio edificio, etc, para adecuar e facilitar que a convivencia neles sexa o máis positiva posible. Cando nos
achegamos a adolescencia, a educación secundaria, o escenario cambia totalmente xa que o espacio centrase no estudio
académico formal e perdese a intencionalidade da aprendizaxe a través da interacción persoal. Este feito está arraigado
na normativizada capacidade do alumnado de valerse por si mesmo fisicamente, débense entender as capacidades físicas
como algo plural e non como algo homoxéneo entre as persoas. O mesmo concepto é aplicable para o ámbito psicolóxico
especialmente na adolescencia cando o ser humano comeza a coñecerse a si mesmo e definirse. Por isto, é fundamental
a responsabilidade na xestión de espazos dende o ollar da comunidade para encamiñar o alumnado nas relacións sociais.
Cando falamos da formación de adolescentes, temos que ter en conta que é unha etapa crucial para a construción do indivi-
duo e que ten unhas características específicas nas que precisan apoio e guía tanto emocional como físico. Isto refírese a que
a adaptación dos espazos ten unha importancia básica como por exemplo os espazos para actividades deportivas, vestiarios
e aseos, son areas onde o corpo é o protagonista algo que esta en especial cambio nesta fase ou os lugares de convivencia,
creación entre outros.
Non so o alumnado define os espazos, tamén o profesorado e persoal do centro teñen outras necesidades para a convivencia
xa que as competencias dos traballadores son distintas as de primaria ou infantil, por exemplo o persoal burocrático trata di-
rectamente co alumnado que busca consello para en decisións futuras, o departamento de orientación ten funcións de apoio
que poden ser cruciais en determinados casos...
A maioría dos centros de secundaria actuais conservan estruturas de antano cortadas polo mesmo patrón, algúns deles
posiblemente teñan mais facilidade de adaptación e mellora con respecto ás necesidades da convivencia neles. Por isto e
polo dito nas anteriores liñas considero que é esencial coñecer as narrativas das persoas que están neles para conseguir un
maior benestar para todas.
O concepto de “espazo” non é so o físico que podemos ver, entendese que traballamos mais aló diso referíndonos a cons-
trucións psicolóxicas, sociais, culturais... tendo en conta que son as persoas quen da significado os diversos escenarios. Por
iso a arte é unha aliada no traballo destes “lugares””non-lugares” porque axúdanos a decostrución e o replantexamento do
preestablecido.
O mencionado nas liñas anteriores presenta un importante debate xa que expertos en educación como o británico Ken Ro-
binson, a holandesa Rosan Bosch ou o español Miguel López Melero falan de que a sociedade actual precisa formar persoas
creativas e en que para isto é preciso a adaptación dos espazos dos centros as vivencias que xorden neles. Considero per-
tinente incidir no percorrido de Rosan Bosh xa que ela traballa con espazos educativos pero tamén outros ámbitos da vida
das persoas. No seu último proxecto no Glasir - Tórshavn College en Dinamarca, cada piso ofrece aos estudantes espazos
de aprendizaxe diferenciados, onde varias clases poden reunirse e traballar en paralelo. Con bancos longos, mesas altas
xiratorias e asentos móbiles, o interior é flexible e pode admitir cambios nos modos de traballo rapidamente. As salas de
base da escola están organizadas de acordo coas tipoloxías para a aprendizaxe que apoian o traballo grupal ou enfocan a
concentración da clase cara ás presentacións de lousa.
Cando compréndese que a escola non é unha institución nin un edificio e cando atópase a aprendizaxe en cada un dos as-
pectos da vida, podemos conseguir que o proceso de aprendizaxe e de formación de individuos cambie implicando a todas
as persoas no disfrute da adquisición de coñecemento.
É esencial enfocar neste punto porque a través disto pódense conseguir múltiples cousas como formar persoas observado-
ras, inquedas e críticas ou xerar curiosidade, estimular o enxeño e desmontar estereotipos entre outras moitas. Patexarnos
realmente que se entendemos as experiencias e vivencias diarias que nos aportan determinados espazos como un aprendi-
zaxe, podemos mudar os nosos presentes e tamén a sociedade que queremos para o futuro.
6. CONTRASTE
As tres imaxes que aparecen como introdución a este traballo, son capturas de pantalla extraídas dunha simple búsquea en
Google dos términos “Aula educación infantil”, “Aula de educación primaria” e “Aula de educación secundaria” nun golpe de
vista podemos ver como de educación infantil a primaria automaticamente desaparecen as cores e convértense en espazos
grises. Tamén percíbese como desaparecen os recunchos temáticos adicados as distintas experiencias e as mesas dispostas
para o traballo grupal diminúen progresivamente comezando así a formar ringleiras que miran cara a lousa. Finalmente en
educación secundaria podemos ver como o alumnado está sentado de xeito individual e comeza a dixitalización e incorpora-
ción das TICs nas aulas.
A modo de conclusión desta lectura das imaxes vemos como co paso dos anos o ámbito físico e mais esencial vai desapare-
cendo e perdendo importancia dando lugar a un espazo máis mental e académico.
Nas seguintes columnas vemos reforzadas as características destas etapas coas palabras relacionadas que atópanse na
anterior procura.
INFANTIL PRIMARIA SECUNDARIA
Nuestras aulas
Instalaciones
Organización
Rincones
Alumnos
Colegio
Espacios
Clase
Moraleja
Proyectos
Actividades
Orden
Cooperativa
Espacios
Clase
Alumnos
Estudiante
Sentado
Organización
Diario
Matemáticas
Libro
Matemáticas
Infantil
Dinámicas
Alumnos
Primaria
Bachillerato
Profesores psicólogo
Colegio
Curso
Innovación docente
Cálculo mental
PROBLEMÁTICAS
En tódolos ámbitos do proceso de ensinanza-aprendizaxe é esencial proporcionar os escenarios idóneos para estimular a
creatividade xa que as contornas físicas inflúen en como actuamos e como nos sentimos. Partindo desta premisa entendese
que un aula na que tense que estar en silencio ou separado/a compañeiros e compañeiras non é algo motivador que estimule
a curiosidade.
O alumnado en infantil amosa desexos de ir a escola pero cando comeza a educación primaria isto desaparece xa que re-
laciona aprendizaxe con aburrimento. Co cal o impulso a investigar e o medo a experimentar son as grandes problemáticas
que atópanse nestas etapas, cando o centro debería servir de ensaio para a vida real que atopan no seus distintos contextos
cotiás e equivocarse ten que estar permitido porque moitas veces o erro é o camiño a resultados brillantes.
Buscase formar persoas completas e competentes, pero estas non dispoñen de espazos onde ser elas mesmas con intimi-
dade para o autocoñecemento nin para relacionarse cos semellantes. Cada quen precisa espazos diferentes para desenrolar
segundo que actividades como concentrarse, facer deporte, xogar... por iso hai que replantexarse os centros de hoxe en día
e deconstruir os lugares para adaptalos a diversidade e reforzala.
Tadeusz cantor
7. SOLUCIÓNS
Para conseguir os resultados esperados débense ter en conta novas posibilidades e para isto hai que coñecer as vivencias
das persoas dentro do centro educativo e como elas experimentan e conviven nel.
Entender con todo,cabeza e corpo, o igual que en infantil traballar con prototipos segundo os distintos escenarios que se
consideren para chegar as conclusións e así poder adaptar o deseño dos espazos as necesidades.
O movemento do corpo e o exercicio de actividades motoras ben sexan deportivas como manuais é un estímulo imprescin-
dible para o pensamento, por iso as áreas adicadas a isto deben ser tidas moi en conta.
As distintas iluminacións, tamaño dos habitáculos influencias no estilo de actividades que desenrólanse neles, o alumnado é
diverso o igual que o proceso de ensinanza-aprendizaxe.
Buscar o empoderamento e que o alumno aprenda a aprender dende a independencia é tamén crear a sociedade que que-
remos.
Rosan Bosch
OPINIÓN PERSOAL
Proceso como metodoloxía.
Analizar ben as distintas etapas do proceso de ensino-aprendizaxe nos leva a comprender a súa diversidade e o que é pre-
ciso para conseguir as finalidades buscadas.
Se valorase o percurso e entendese que a evolución esta no valor de asumir riscos para crear algo novo co cal poderase
obter persoas autónomas que desfruten explorando e aprendendo.
Se damos importancia a todo isto é esencial potencialo e reforzalo co espazo físico onde se desenrola a actividade creativa.
Rosan Bosch
