2. Режа:
Калит сўзлар, суяклар анатомияси ва эмбриогенези:
Суяклар ва тўқималарнинг репаратив регенерацияси
ҳақида тушунча:
Суяклар репаратив регенерациясининг гистологик
асослари
Механик шикастланишларда суяк тўқимасининг
репаратив регенерацияси:
Бирламчи ва иккиламчи консолидация, фаза ва
босқичлари:
3. Калит сўзлар
РЕГЕНЕРАЦИЯ (лотин тилидан. regeneratio -қайта
туғилиш).
РЕПАРАЦИЯ (-қайта тикланиш).
КОНСОЛИДАЦИЯ – ўсиб кириш.
ДИАСТАЗ – тирқиш ёки ёрик
ФРАКТУРА – синиш.
БРАДИТРОФИЯ (грекча. -қисқа + озиқланиш, озуқа
элементларига нисбатан неприхотливость).
ОСТЕОИД – асосий аморф модда, асосан коллаген I
типида
4. Суяк-орган сифатида
Суякларнинг қуйидаги
турлари фарқланади:
найсимон, ясси, ғовак ва
аралаш
Найсимон суяклар диафизи
ва ясси, ғовак , аралаш
суякларнинг кортикал
пластинкалари
пластинкасимон суяк
тўғқимасидан ташкил топиб,
суяк усти пардаси ѐки
периост билан қопланган
1 - периост; 2 – ташқи ўровчи суяк
пластинкалари; 3 - остеонлар; 4 - ички
ўровчи суяк пластинкалари; 5 - эндост;
6 – суяк ғовак моддаси трабекулалари; 7
- фолькман канал; 8 – озиқлантирувчи
томирлар
5. Периост икки қаватдан иборат
Ташқи- толасимон, асосан
бириктирувчи тўқимадан
ташкил топган
Ички- суяк устига ѐпишиб
турувчи-остеоген ѐки
камбиал. У суяк
тўқимасининг физиологик ва
репаратив регенерациясида
асосий манба бўлиб
хисобланади
Найсимон суяк диафизининг
кўндаланг кесими: Шморле бўйича
бўяш усули x 80.
1 - остеон;
2 – суяк ости пардаси;
3 – периостнинг остеоген қавати.
4 – ташқи ўровчи пластинкалар
6. Суяк тўқимаси гистогенези
Суяк мезодермадан хосил бўлади.
Хомила ривожланишининг 4-хафтасининг
бошида склеротом хужайралари миграция
қилишни бошлайди ва дермотом ва
миотомлардан ажралиб, скелет
мезенхимасини хосил қилади. У эса суяк
тўқималари ривожланиши учун манба
бўлиб хисобланади.
Етарли миқдорда қон билан
таъминланганда, бу хужайралар остеоген
қатор элементларига
дифференцацияланади, акс холда фибро- ва
хондроген турига ўтиб, суякларнинг тоғай
моделини шакллантиради.
Остеогенли оролча, органик
суяк матриксининг секрецияси
бошланиши,
1-мезенхи-моноцитлар;
2-остеобластлар;
3- остеоидлар;
4-қон-томир
7. Суяк тўқимаси гистогенези
Суяк тўқимаси трабекулалари
шакллланади, улар бўйига ва энига
катталашиб, ташқи томондан
остеобластлар билан, ички томондан
эса мезенхима ва қон томирлар билан
қопланади.
1-суяк трабекулалари;
2- остеобластлар;
3- остеоцитлар;
4- остеокластлар;
5- қон томирлар;
8. Суяк тўқимаси хужайра-дифферон организацияси
Суяк тўқимаси хужайра
дифферонлари (гистогенетик
қатор) ва хужайралараро
моддаларнинг ўзаро
муттаносиблигидир.
Суяк тўқимасининг хужайра
дифферони остеобластик
дифферон хисобланиб, у
тўқиманинг асосий морфо-
функционал ва регенератор
хоссаларини ифодалайди.
9. Хужайралараро модда
Бу- Суяк матрикси бўлиб, органик
(25%), ноорганик (50%) ва сув
(25%) дан таркиб топган.
Органик қисмнинг 95% ва
Коллаген I типида бўлиб, қолган
5% ноколлаген оқсил ва
протеогликанлардан иборат.
Ноорганик қисм Гидроксиапатит
хосил қилувчи Кальций (35%) ва
Фосфорни (50%) ўз ичида
сақлайди
10. Репаратив регенерация нима?
Репаратив регенерация- бу тўқиманинг хар хил
жарохатлардан кейин қайта тикланишидир. Репаратив
регенерация маълум бир даражада кучайган физиологик
регенерациядир (Клишов, 1984). Хар бир тўқиманинг
репаратив регенерацияси ўзига хос хусусиятларга эга бўлиб,
бироқ доимо зарарланган хужайранинг нобуд бўлиши, тирик
қолган хужайралар пролиферацияси ва уларнинг
дифференцияцияси, хужайралараро боғламларнинг
шаклланиши- интеграцияни, регенератнинг адаптацион қайта
шаклланишини процессларини ўз ичига олади.
11. Репаратив регенерация тўлиқ ѐки нотўлиқ
бўлиши мумкин.
Тўлиқ регенерация ( реституция) тўқима
дефектини ўзига идентифик хужайралар билан
қайта тикланиши билан ифодаланади.
Нотўлиқ репаратив регенерация
(субституция)да дефект ўрнини зич
бириктирувчи тўқима эгаллаб, чандиқ хосил
қилади.
13. Физиологик ва репаратив
регенерация фарқланади
Физиологик регенерация- организм нормал
хаѐт тарзидаги регенерация бўлиб, одатда
жарохатлар ѐки орган қисми йўқотилиши
билан боғлиқ эмас
Репаратив регенерация- жарохатлар ѐки
қайсидир орган ѐки организмнинг қисмини
йўқотилишида юзага келадиган регенерация
14. Суяк тўқимасининг репаратив регенерацияси кўп
босқичли жараѐндир.
Хар бир босқич олдингисининг бевосита давомидир
Бу жараѐн турли олимлар томонидан хар хил босқичларга
бўлинган.
- А.В. Каплан 5 босқич
- Ю.Г. Шапошкин 4 босқич
- Г.П. Котельников ва С.П. Миронов 5 босқич
- Р. Уотсон-Джонс 3 босқич
1 - периостальная; 2 - эндостальная; 3 - интермедиарная; 4 - параоссальная
15. Ю.Г. Шапошкин бўйича репаратив
регенерация босқичлари
Суяк тўқимасининг репаратив регенерацияси бошқа
тўқималардаги каби 4 босқичдан иборат:
1. Қон айланишининг ўткир бузилиш фазаси
2. Хужайра ва тўқима структураларининг
дезорганизация фазаси
3. Пролиферация фазаси
4. Дифференцияция фазаси
16. Ю.Г. Шапошкин бўйича
репаратив регенерация
босқичлари
Биринчи фаза- ўткир қон айланиши бузилиши фазаси
– Синишлардан сўнг суяк тўқимасининг нормал артериал ва веноз қон
айланиши бузилади
– Проксимал ва дистал бўлаклар ягона суяк ичи томир тизими билан
боғланмайди.
– Қон оқимининг компенсатор қайта тақсимланиши кузатилади ва икки
алохида суяк ичи қон бассейнлари хосил бўлади. (Проксимал ва дистал)
– Синишдан кейинги сизиб чиққан қон суяк учларида гематома хосил
қилади.
– Бу фаза синган сохадаги тўқималар гипоксияси, капиллаярлар
кенгайиши ва ўтказувчанлигининг ортиши, шиш билан кечади
17. Хар хил суяклар синганида суяк ичи қон
оқими бузилишининг схематик ифодаси
18. Ю.Г. Шапошкин бўйича репаратив регенерация
босқичлари.
Иккинчи фаза- хужайра ва тўқима структураларининг
дезорганизацияси
Бу фаза дифференцияланган хужайраларнинг ўлими юз
бериб, тўқима парчаланиш махсулотлари йиғилиб
боради.
Бу жараѐн натижасида томир ўзанининг кенгайиши ва
янги артерио-веноз шунтлар юзага келиши кузатилади.
Граниуляцион тўқима хосил бўлиб, у кейинчалик
зарарланган сохада микроциркуляциянинг тикланишига
хизмат қилади.
19. Ю.Г. Шапошкин бўйича репаратив
регнерация босқичлари.
Учинчи фаза- пролиферация фазаси
Хужайра ва тўқималарнинг структур дезорганизациясидан
сўнг Пролиферация фазаси бошланади.
Баъзан бу жараѐнлар суякнинг хар хил сохаларида параллел
равишда кечади.
Грануляцион тўқима орқали шикастланган сохага
“қурилиш махсулотлари” оқсил, коллаген,
микроэлементлар, етилмаган камбиал хужайралар
етқазилиб, яхшиланган микроциркуляция шароитида,
шикастланган сохани етилмаган скелет тўқимаси билан
тўлғизади ва синиқлааро фиброз-тоғай регенератини хосил
қилади.
20. Ю.Г. Шапошкин бўйича репаратив
регенерация босқичлари.
Тўртинчи фаза- дифференцация
Репаратив регенерациянинг бу фазаси шикастланган сохада
микроциркуляциянинг тикланиши билан кечади
Етилмаган хужайра элементлари остеобластлар билан қопланиб (ѐки
остеобластларга трансформацияланади), ўз атрофида суяк тўқимасини
шакллантиради.
Фиброз-тоғай регенерати суякка алмашиниб, суяк қадоғининг
оссификацияси юз беради.
Кейинчалик, хар хил функционал зўриқишлардан сўнг ва генетик
программалаштириш натижасида, суяк қадоғи қайта шаклланади ва
суяк толаларининг йўналиши хаотикдан тўғрисига ўтади.
Секин-аста репаратив регенерация жараѐни суяклараро битишма
шаклланиши билан сўниб боради.
25. Бу консолидациянинг секинлашишига, синиқнинг
битмаслигига ѐки сохта бўғим хосил бўлишига олиб
келади.
Керакли бўлган материаллардан сўнг, репаратив
регенерация жараѐни қайта ишга тушиши ва охир
оқибатда суяк синиғи битиб кетишига олиб келади.
26. Консолидация жараѐнининг
бузилиши
Бу холатларга консолидациянинг секинлашиши,
синиқнинг битмаслиги, сохта бўғимлар киради.
Шуни унутмаслик керакки, хар бир суяк учун суяклар
консолидацияси хар хилдир.
Консолидация жараѐни қайси шароитда кечаѐтгани,
организмнинг умумий холати ва бошқа ички ва ташқи
омилларга боғлиқ
27. Консолидация жараѐни бузилишига
олиб келувчи факторлар
Репозиция ѐки суяк синиқлари ўртасидаги контактнинг йўқлиги.
Иммобилизациянинг етарлича ўтказилмаслиги. Бу айниқса консолидациянинг
биринчи ярмида мухим.
Консераватив давода, кўп маротаба силжиган бўлакларни асоратларини тўғирлаш.
Дастлабки босқичларда бу томирларнинг зарарланишига олиб келади.
Фиксациянинг барвақт олиниши ѐки беморнинг барвақт мобилизацияси. Агар эрта
битмаган суяк регенерати босқичида ( суяк ретокуло-фибрози босқичида)
юклама бериш бошланса, регенератнинг бузилиши ва сўрилиши кузатилиши
мумкин.
Оператив муолажадан сўнг суяк бўлакларининг катта скелетизацияси суяк учлари
қон таъминоти бузилиши ва некроз зонаси кенгайишига олиб келади.
Репаратив регенерациянинг оптимал кечиши ва суяк бўлакларининг битиши учун
суяк бўлаклари ўртасида контакт бўлиши шарт!
28. Консолидация жараѐни бузилишига
олиб келувчи факторлар
Реабилитациядан воз кечиш ва даво муолажаларига
ишончсизлик. Бу холда МНС га сигналлар бормайди ва жараѐн
чўзилади.
Жарохатда инфекция бўлиши
Трофика бузилишига олиб келиши мумкин бўлган магистрал
томирлар ва периферик нерв тизимининг зарарланиши
Суяк бўлаклари ўртасида юмшоқ тўқималар интерпозицияси.
Баъзи суякларнинг ўзига хос қон билан таъминланиши.
Организм интоксикацияси
Даволаниш бошида суяк бўлакларининг компрессияси ва
уларнинг харакатсизлиги таъминланиши керак.
29. Вақт ўтиши билан жараѐн икки йўналишда давом
этиши мумкин.
Суяк бўлаклари ўртасидаги гиалинли тоғайнинг
гипертрофик сохта бўғим хосил қилиши.
Суяк харакатсизлиги таъминланиб, қон билан
таъминот сақланганда, суяк битиши мумкин.
Сохта бўғим хосил бўлишининг
схематик ифодаси
1. Нормал суяк ичи қон айланиши
2. Синиш - қон айланиш бузилган
3. Ўзаро боғланмаган суяк
бўлакларидаги қон айланишлар
4. Шаклланган бўғим
31. Консолидациянинг секинлашиши
Консолидациянинг секнилашиши деб, суякнинг нормал битиш жараѐни
нормадан чўзилган холатларга айтилади. Бунда суяк қадоғи кучсиз
ифодаланган ва синиш чизиғи узоқ вақтгача аниқланади.
Битмаган синиқ
Битмаган синиқ деб, синган суяк битиши учун кетган муддат икки ва ундан
ортиқ маротаба ортганда айтилади. Суяк қадоғи йўқ ва синиш чизиғи сақланиб
қолади.
32. Сохта бўғим
Сохта бўғимнинг битмаган синишдан фарқи шуки,
ренгенограммада иккала суяк суяк каналлари ўзаро ѐпиқ
бўлиб, бўлаклар ўртасида доимо тирқиш аниқланади.
Гипертрофик ва Атрофик бўғимлар фарқланади
33. Гипертрофик сохта бўғим
Суяк қадоғи кенг бўлиши мумкин аммо қарама-қарши томондаги
суяк бўлаги билан контакт бўлмайди.
Суяк қадоғи қанчалик катта бўлса, суяк бўлаклари ўртасидаги
фиксация шунчалик ностабил бўлган.
34. Атрофик сохта бўғим
Атрофик сохта бўғим, проксимал ва дистал суяк
бўлаклари қон томирлар боғланмаслиги натижасида
юзага келади. Суяк илигидан суяклараро бўшлиққа
хужайра, оқсил ва ноорганик махсулотларнинг
етказилиши бузилади.
Суяклараро регенерат кучсиз шаклланган ва
оссификацияга учрамайди.
Суяк бўлаклари ўртасида суяк тўқимаси
шаклланмайди.
Суяк бўлакларидаги резорбция жараѐнлари
натижасида бўлак учлари ингичкалашади,
ўткирлашади ва улар ўртасида фиброз ва фиброз-
тоғай битишма хосил бўлади. Суяк бўлаклари
интерпозициясида хам суяклар битмайди. Ўзаро
контакт бўлмаганлиги туфайли, қон айланиши
бузилади ва регенерат хосил бўлмайди.
35. Сохта бўғимлар
Клиник жихатдан оғриқсиз патологик харакат
аниқланади.
Агар патологик харакат кучли ифодаланса, бундай
сохта бўғим лиқилловчи дейилади. Агар патологик
харакат кам бўлса, махкам сохта бўғим дейилади.
36. Суяк бўлаклари ўртасида консолидация
бузилганда асосий даволаш принциплари
Биринчи навбатда консолидациянинг секинлашиши ѐки суяк
бўлакларининг битмаганлигининг сабабини аниқлаш керак.
Агар сабаб суяк бўлакларининг харакатчанлиги бўлса, адекват
иммобилизация амалга оширилади.
Агар суяк бўлаклари силжиган ўки юмшоқ тўқималар
интерпозицияси бўлса, сабаб оператив йўлда бартараф этилади.
Агар ностабиллик нотўғри танланган металлоконструкция, унинг
силжиши ѐки синиши сабаб бўлса, у алмаштирилади.
Агар жарохатга инфекция қўшилган бўлса, унга қарши
курашилади.
37. Консерватив даво секинлашган консолидацияда
фойдали бўлса хам, битмаган суяк бўлаклари ва сохта
бўғимда фойдасиздир.
Махаллий ва консерватив терапияни сохта бўғимни
даволаш учун қўллаш нафақат фойда бермайди, балки
адекват оператив муолажа ва реабилитация вақтини
ортга суради.
Сохта бўғимни даволаш фақат оператив!!!
Операциядан мақсад:
-бўлаклар ўртасидаги фиброз тўқимани олиб ташлаш
-суяк илиги каналини очиш
-суяк учларини тозалаш
-суяк бўлаклари ўртасида стабил контактни таъминлаш ва
мушак синган соха ўртасидаги контактни мушак томирлари
суяк ичига кириш ва периост хосил қилиши учун
таъминлаш.
38. Юқорида санаб ўтилган операция элементлари
қилиинши шартдир.
Атрофик сохта бўғимларда суяк пластикасини
қилиш маъқулдир.
Суяк учларини тозалаш ва склерозга учраган суяк
бўлакларини олиб ташлашда, суяк дефекти юзага
келиши мумкин.
Шартли равишда барча операцияларни: Очиқ ва
Ёпиқ ларга бўлиш мумкин
39. Сохта бўғимларни даволаш. Жюде
бўйича декортикация
Жюде бўйича декортикация гипертрофик турдаги сохта бўғимда
эффективдир.
Операциянинг ўзига хос жихати шундаки, сохта бўғимнинг суяк
усти пардаси распатор орқали ажратилмайди. У долот ѐрдамида
суяк юпқа қавати билан олиб ташланади.
Декортикация иложи борича циркуляр амалга оширилади.
Декортикация суяк учларидаги қонаѐтган суяк очилишига олиб
келади.
Декортикациядан сўнг суяк бўлаклари ўртасидаги фиброз тўқима
олиб ташланади, икка бўлакнинг суяк ичи канали очилади ва
иккала бўлаклар контакти учун майдонча яратилади.
Декортикациядан сўнг суяк дефекти қолса ауто- ѐки алло- пластика
ўтказиш мумкин.
41. Сохта бўғимларни даволашда
суяк пластинкалари
Аутопластик материаллар орасида ѐнбош суякдан олинган аутологик материал
энг яхшисидир.
Аллоген материаллардан деминерализациялашган суяк ифодаланган
остеоиндуктив кучга эга.
Демиерализацияланган суяк
транспланантлари:
-яримцилиндр,
- қолдиқлар,
- Ғовак суяк
42. Бек бўйича операция
Зич гипертрофик сохта бўғимларда кам травматик Бек
операциясини қўллаш мумкин.
Унинг мақсади, бўлаклараро тирқиш ва ѐпувчи
пластинкалар ўртасида перфоратив тешиклар хосил
қилишдан иборат.
Шундай қилиб суяк регенерати сохасида қон айланишни
яхшилаш мумкин.
Қўшимча ташқи фиксация ѐки гипсли боғлам суяк
бўлаклари битиши учун қулай шароит яратиб беради
43. Сохта бўғимларни
даволашда остеосинтез
Сохта бўғимларни даволашда бўлакларни фиксациялаш учун
исталган усулни қўллаш мумкин. Катта болдир суяги
сохта бўғими
а. Интрамедуляр
штифт билан
остеосинтез
б. консолидация
51. Шундай қилиб, физиологик ва репаратив
регенерация суяк тўқимасининг генетик
программалаштирилган жараѐнидир.
Даволаш жараѐнидаги хатолик ѐки нотўғри даво
усули репаратив регенерациянинг бузилишига
олиб келади.
Репаратив регенерациянинг бузилиши суяк
бўлакларининг битмаслигига ва сохта бўғим
хосил бўлишига олиб келиши мумкин.
Суяк синишларида консолидация жараѐнининг
бузилишини даволаш комплекс бўлиши керак.
Хулоса
54. Синишларни таснифи
1. Травматик , патологик ва қайта
синишлар.
(ўткир ва сурункали остеомиелит, остеогенез
ривожланмаганлиги, гиперпаратиреоид
остеодистрофия, суяк кисталари, суяк яхши ва
ѐмон сифатли ўсмалари, метазтазлар)
2. Очиқ ва ѐпиқ синишлар.
55. очиқ синишлар икки гурухга булинади.
Бирламчи очиқ синишлар- бунда копловчи
тукималар ва суяк жарохати таъсир
килувчи куч таъсирида бевосита содир
булади ( тегиб турган сохада эзилиш,
йиртилиш пайдо булади, асосан уткир
нарсалар таъсири остида),
56. Иккиламчи очиқ синишлар-
Суякка куч тегиб, копловчи тукимани
йиртолмаган такдирда хам суякни
синдириши мумкин шу суяк карама-
карши томондаги тукималарни
йиртиши ва очиқ синишларга олиб
келиши мумкин.
57. Ёпиқ синишлар тўлиқ ва нотўлиқ бўлади.
3. Жойлашишига кўра синишларни
қуйидаги турлари ажратилади:
Эпифизар синишлар(бўғим ичи);
Диафизар синишлар(бўғимдан ташқи);
Метафизар синишлар(бўғим олди).
4. Синишлар яна жойлашишига кўра (от
высоты расположения):
Юқори учлиги;
Ўрта учлиги;
Пастки учлиги.
58. Суяк бўлаги (Костный отломок)-бунда
суякни ташкил қилувчи қисмларни ҳаммаси
бўлади. Асосан диафизар синишларда учрайди.
– Иккита (бир синишда);
– Учта (икки синишларда);
– Тўртта (учлик синишлар) бўлаклар.
Суяк синиғи (Костный осколок):
Кўп синиқли(многоосколчатый) синиш;
Йирик синиқли(крупносколчатый) синиш.
64. В — юмшоқ тўқималарни оғир
даражадаги шикастланишлари,
ҳаѐтийлиги кўп жойларида бузилган.
65. I – нуқтасимон жарохатлар, жарохат ўлчами
1,5см гача;
II – ўрта ўлчамдаги жарохатлар, жарохат
ўлчами 2-9 см;
III – катта ўлчамдаги жарохатлар, жарохат
ўлчами 10 см ва ундан катта;
IV – катта ўлчамдаги жарохатлар (юмшоқ
тўқималарни ўта оғир жарохати бўлиб,
кўплаб тўқималарни бузилиши ва некрозга
учраши билан характерланади)
66. очиқ синишлар
очиқ синишларнинг огирлик даражаси
яранинг чукурлиги ва хажмига богликдир,
бу курсатгичлар очиқ синишларнинг
даволаниш кандай якунланишини
таъминлайди.
Ярада эзилган тукималар канчалик куп
булса, кейинчалик йирингли асоратлар
шунча куп булади.
67. очиқ синишлар
Хамма синишлар орасида очиқ синишлар
8-10% ташкил килади.
Травматик шок ва кон кетиши беморлар
хаѐтига хавф солувчи холатлар булиб,
улар асорати кейинчалик йиринглаш
билан тугалланади.
68. очиқ синишлар
Хар кандай очиқ синишларни
бирламчи бактериал ифлосланган
яралар деб каралади.
Шу сабабли бу яраларда тезликда яра
йиринглаш процесси белгилари пайдо
булади (йиринглаш, хидланиш, анаэроб
яллигланиш ва кокшол).
69. очиқ синишлар
Бу асоратларни келтириб чикариш
омиллари:
тўқималарнинг кўп ва кенг кўламдаги
жарохатлари,
яра тўқималари ичида ўлган тўқималар
мавжудлиги,
қон айланишининг регионал бузилиши
организм иммун холатининг бузилиши
70. очиқ синишлар
Бирламчи ишлов бериш даври биринчи 6-8
соат ичида амалга оширилиши зарур.
Бирламчи жаррохлик ишлови пайтида катта
магистрал кон томирлар жарохатланмаган
булса жгут ишлатилмайди.
Ишлов пайтида хамма улган тукималарни олиб
ташлаш, ѐт жисмларни ювиб ѐки олиб ташлаш
зарур.
71. очиқ синишлар
Суякларга ишлов бериш чоғида суяк
холати урганилади, яхшилаб
антисептиклар билан ювилади, суяк
канали иложи борича тозаланиб, кичик
суяк бўлаклари олиниб, суяк
ифлосланган қирралари тўғриланиб ѐки
олиб ташланиб ишлов берилади.
72. очиқ синишлар
Яра албатта дренажланиб,
Ахѐн чоклар билан тикилади,
Фасция тикилмайди.
Ярани дренажлашдан максад яра юзида
пайдо буладиган эксудатларини
чикарилиши, трубкалар оркали ювилишини
таъминлайди.
Ярани врач томонидан яхши дренажлаш бу
санъатдир!
73. очиқ синишлар
Яраларнинг бирламчи ишлов берилган
пайтида тикилиши – бу бирламчи
чоклар қўйиш дейилади.
Айрим яраларга бирламчи чоклар
қўйилмайди ва яра маълум вақт очиқ
қолиши мумкин
75. очиқ синишлар
Биринчи 7-14 кунда қўйилган чоклар,
яъни ярада грануляция процессии
бошлангандан кейин қўйиладиган чоклар
иккиламчи чоклар деб аталади. Бу
чоклар яра юзидаги грануляцион
тўқимани кесмасдан, бутун ярани
қамровчи қилиб қўйилади.
76. очиқ синишлар
Баъзан яралар битиши жуда хам кеч
кечади, бу вактда ярада грануляцион ѐки
гипергрануляцион тўқима пайдо бўлиб,
қўпол чандиклар пайдо бўлиб коладию
лекин яра битмайди. Шу сабабли яра
юзини тозалаб тикиладиган чокларни
кечиктирилган иккиламчи чоклар деб
аталади. Бу чоклар 2 хафта ва ундан кеч
бўлган муддатларда қўйилиши мумкин.
77. очиқ синишлар
Яраларга бирламчи ишловнинг асосий
қисми суякларинг
бирламчи фиксациясидир.
Суяклар синишлари кандай даволанади:
гипс богламида, тана тортимида, интра-
экстрамедуляр остеосинтез, ташки
фиксация аппаратлари билан остеосинтез
килиш усулларидир.
78. очиқ синишлар
очиқ ва йирингли яраларда ўчокдан
ташкари утказиладиган компрессион-
дистракцион усул энг самарали усул
хисобланади.
79. Бўғимлар очиқ жарохати
Бўғимлар очиқ жарохати травматология
ва ортопедиянинг энг кийин сохаларидан
бири хисобланади.
Бўғимларнинг очиқ ва тешилган
жарохатлари ўз асоратлари билан
хавфлидир.
81. Бўғимлар очиқ жарохати
Учунчи гурух жарохатлари бўғимнинг катта
очиқ яралари, хамда бўғим ичи суякларининг
синишлари огир ифлосланган яралардир. Агар
ушбу синишлар йирик Бўғимлар сохасида пайдо
булса бу хам уз кийинчиликларини келтириб
чикаради. Бунда бемор ахволи огирлашиб,
сепсис ѐки септикопиемияга олиб келади.
82. Бўғимлар очиқ жарохати
Иккинчи типдаги яралар диагностикаси
унчалик кийинчилик тўғдирмайди, бўғим
суюклиги ташкарига окиб чиккан, бўғим
юзининг бир қисми кўриниб туриши
мумкин, бўғим харакатлари
чегараланган, яра атрофида шиш ва
оғриқ бор.
83. Бўғимлар очиқ жарохати
Учинчи типдага жарохатларни аниқлаш
врачдан кўп уриниш талаб қилмайди,
лекин врач бор диагностик
информацияни тўғри талқин қилиб
диагноз қўйиш лозим.
84. Бўғимлар очиқ жарохати
Даволаш. Тукималарга ишлов бериш тежамли,
киркиладиган, олиб ташланадиган тукималарни
олишдан олдин бўғим капсуласини ѐпиш
чораларини кургандан кейин утказилиши лозим.
Биринчи типдаги бўғим яраларида яра четлари
тежамли кенгайтирилиб, бўғим ревизия килиниб,
ювилиб, дренилланиб тикилади ва гипсли боглам
билан 12-14 кун давомида фиксация килинади.
85. Бўғимлар очиқ жарохати
Иккинчи ва учинчи типдаги яраларда эса
бўғим четлари тежамли тозаланиб, яра, бўғим
ичи куриб чикилиб, суяклар холати урганилиб,
бўғим юзи конгуриэнтлиги тикланиб, зарур
холда суякларга бирламчи фиксация амалга
оширилиб, албатта дренажланиб, бўғим
каватлари ахѐн-ахѐн чоклар билан тикилади,
кейин ташки фиксация аппаратлари билан
фиксацияни амалга ошириш максадга
мувофикдир.
86. Бўғимлар очиқ жарохати
Агар бўғим ичида килинган ишларга карамасдан
йиринглаш хавфи пайдо буладиган булганда бўғим ичи
кайтадан очилиши ва кайтадан хамма муолажаларни
амалга ошириб мунтазам бўғим суюклигини тортиб
турилишини таъминлаш зарурдир. бўғим эмпиемаси
пайдо булган даврида бўғимга кенг камровли бўғим
артротомиясини утказиш ва бўғимни очиқ даволаш
тактикасини куллаш мумкин.
Жуда огир бўғим йирингли артритларида бемор
ахволини яхшилаш учун хаттоки бўғим юкорисидан
ампутация килишга тугри келиниши хам мумкин.
89. Постравматик остеомиелит
Жарохатдан кейинги остеомиелит деб-
хар хил жарохатлардан кейинги
асоратлар окибатида суяк кортикал
кисми, суяк устки пардаси, суяк илик
кисми ва суяк атрофи тўқималари
яллиғланиш холатига айтилади.
90. Постравматик остеомиелит
Жарохатдан кейинги остеомиелитлар
очиқ синишларнинг ва суяк
синишларидаги операцияларнинг огир
асоратидир.
Посттравматик остеомиелитлар
жарохатдан кейин 15- 50 % гача,
операциялардан кейин эса у 3% ни
ташкил этади.
91. Остеомиелитга олиб келувчи омиллар:
Юмшок тукималарнинг ва суякнинг каттик эзилиши.
Суякни копловчи тукималарнинг арчилиши.
Суяк ва атроф тукималарнинг кон таъминланиши
бузилиши,
Суяк синишларида транспорт ва умумий
иммоблизациянинг бузилиши.
Бирламчи жаррохлик ишловининг нотўғри ва етарли
хажмда ўтказилмаганлиги.
Суяк силжишларининг репозиция килинмаганлиги.
Силжиган суякларнинг яра юзида очиқ колиши.
Катта хажмдаги йирингли процесс ва унинг суяк илиги
йўли билан таркалиши кабилардир.
92. Ярада йиринглаш процесси бошлангандан кейин уртача
бир ой утса сурункали остеомиелит пайдо булади.
Унинг патанатомиясида асосий элемент- эркин ѐтган
суяк кисмлари (некроост) ѐки суяк учлари (некробиост)
йирингли процессни ушлаб туради. Некрозга учраган
суяк кусмларини некробиоз холатида булади.
Кейинчалик агар суякда йирингли процесс тугаб
организм кучлилик килса суяк қадоққа айланади ва
кайта тикланиши мумкин.
Агар процесс тугатилмаса бу суяк кисмлари ажралиб
секвестр холатига учраб ажралиб колади ва кейинчалик
уни олиб ташлаш зарур.
116. Хозирда Леталлик сабаблари
қуйидаги кўринишга эга:
1.Юрак қон-томир касалликлари,
ўртача 79 ѐшни ташкил қилади.
2. Онкологик касалликлар, ўртача
68,6 ѐшни ташкил қилади.
3.Травма, ўртача 34,4 ѐшни ташкил
этади.
117. Политравмада юқори леталлик ички
органларни, бош мияни ва қўл-
оѐқларни оғир шикастланиши билан
тушунтирилади.
Шикастланганларни 50% да эрта ва
кечки асоратлар кузатилади.
Политравмада Таянч – ҳаракат
тизимини шикастланиши оқибатида
ногиронлик беморларни 28-50% ини
ташкил қилади.
118. ПОЛИТРАВМАДА
Қўл – оѐқларни шикастланиши-86%
т.қ.
Бошни шикастланиши – 69% ни т.қ.
Кўкракни шикастланиши – 62 ни т.қ.
Қорин шикастланиши – 36% ни т.қ.
Чаноқни шикастланиши – 28% ни т.қ.
Умуртқани шикастланиши – 19% ни
ташкил қилади.
119. Диагностик хатоликлар:
Тиббиѐт ходимлари булмаган вактда
диагностик хатоликлар- 95%.
Тез тиббий ѐрдам врачлари томонидан
57% холатда тугри диагноз куйилади.
Малакали врачлар томонидан биринчи
курикда- 13% гача диагностик
хатоликлар куйилади.
120. Монотравма
Монотравма (якка жарохат) — таянч-харакат аъзоларидаги бир
анатомик сигментнинг, ѐки бир бушликдаги бир аъзонинг
шикастланишидир.
Монотравманинг монофокал ва полифокал турлари мавжуд.
121. Монотравма
Монофокал тури- бир анатомик
функционал сохадаги ѐки бир аъзолар
системасидаги якка жарохатидир.
Полифокал турида- бир анотомик
сегментда ѐки анатомик функционал
аъзода бир канча жарохатлар
кузатилади.
122. Политравма (турлари)
Кўп сонли жарохатлар (ѐки синишлар -
полифрактуралар) — бир бўшлиқда икки ѐки
ундан ортиқ аъзоларнинг шикастланиши
таянч-харакат системасида икки ва ундан
ортиқ сегментларнинг синиши, ѐки битта
аъзолар системасининг турли анатомик
сохаларидаги жарохатланиши хисобланади.
123. Политравма (турлари)
Аралаш жарохатлар — бир вақтнинг ўзида
бир неча бўшлиқлардаги аъзоларнинг, ѐки
икки ва ундан ортиқ аъзолар системасининг
турли анатомик-функционал сохалардаги
жарохатларидир.
Аралаш жарохатларнинг энг кўп қисмини
таянч-харакат системаси ва бош мия ѐки
ички аъзоларнинг бир вақтдаги
жарохатлари ташкил этади.
124. Политравма (турлари)
Комбинациялашган жарохатлар — организмга
бир вақтнинг ўзида бир неча хилдаги ташқи
жарохатловчи омилларнинг таъсир этиши
туфайли руй беради.
Масалан: механик ва термик таъсир, электр,
механик таъсир, нурланиш ва кимѐвий таъсир,
яъни бир вақтда суякнинг синиши ва куйиш;
ўткир нур касаллиги ва бош мия жарохати ва х.к.
125. Политравма (хусусиятлари)
Беморда политравма холати руй
берганида, жарохатларнинг бири
доминант хисобланади ва
бемор ахволининг оғирлигини
аниқлайди хамда унинг хаѐти
учун энг кўп хавф туғдиради.
126. Политравма (хусусиятлари)
Бошка оғиррок бўлмаган
жарохатлар йўлдош жарохат
деб юритилади ва инсон хаѐти
учун унчалик хавф туғдирмайди.
127. Жарохатларнинг бир-бирининг
таъсирини кучайтириш ва
оғирлаштириш (синдром взаимного
отягошения) синдроми (кузатилади.
Масалан, суяк синиши ва қон йўқотиш
шок холатини оғирлаштиради.
Турли аъзоларнинг жарохатлари
даволаш тактикаси ва усуллари бир-
бирига мос тушмаслиги мумкин.
128. Кўп қон йўқотиш, шок, токсемия,
ўткир буйрак етишмовчилиги, ѐғ
эмболияси, тромбоэмболия
сингари критик холатга олиб
келувчи оғир асоратлар кескин
ортади.
129. Политравма (асоратлари сабаби)
Политравма пайтида бир неча аъзоларнинг
жарохатланиши туфайли бутун организмда, асосан хаѐт
учун мухим аъзоларда,
модда алмашинувида,
организм гомеостазида,
эндокрин ва иммун системаларида чуқур ўзгаришлар
руй беради,
нейрогуморал регуляция бузилади.
Натижада травматик касаллик бошланади.
130. Политравма (даволаш)
Оғир кўп сонли ва аралаш жарохатларни
даволашни шартли равишда 3 даврга
бўлиш мумкин:
1) реанимацион;
2) даволаш;
3) реабилитацион.
131. Реанимацион давр
Шокка қарши кураш.
Гемодинамикани стабил холатга келтириш,
тўлиқ оғриқсизлантириш,
Иммобилизация,
Сунъий нафас олдириш,
Хаѐтий кўрсатма бўйича шошилинч
операцияларни бажариш,
Организмнинг издан чиққан функцияларини
коррекция қилиш.
Бир вақтнинг ўзида рентген, ультратовуш
текширишлари, зарур бўлганда лапароскопия ва
торокоскопия бажарилади.
132. Даволаш даври
Жаррохлик муолажаларини
бажаришнинг оптимал вақти ва
хажмини аниқлаш политравманинг
бош муаммоси хисобланади.
Операцияларни ўтказиш зудлиги ва
унинг хажми бўйича беморлар тўрт
гурухга ажратилади.
133. Даволаш даври (1-гурух)
Бу гурухга ички паренхиматоз (жигар, талоқ)
аъзолардан массив қон кетиши,
Юрак томпонадаси,
Ўпка тўқимасининг жуда оғир жарохати,
Трахеянинг узилиб кетиши,
Ковурғаларнинг кўплаб «клапанли» синиши
бўлган беморлар киради.
Синган суяклар иммобилизация қилинади.
134. Даволаш даври (2-гурух)
Бу гурухга ичакларнинг шикастланиши,
клапанли пневмоторакс,
калла ичи гематомаси,
кўплаб суяклари синган беморлар
бирлаштирилади.
Синган жойлар блокада қилинади, гипс бойлами
қўйилиб, кейин операцияга тайѐрланади.
Операция биринчи соатларда ўтказилади.
135. Даволаш даври (3- гурух)
таянч-харакат системасининг оғир ва кўплаб
жарохатлари доминант хисобланади.
Массив кон кетиш холати кузатилмайди.
Бу гурухга киритилган беморларда баъзи
холларда ампутация ва очиқ синишларда
бирламчи жаррохлик бериш операциялари
бажарилади.
Жаррохлик муолажалари бемор шокдан тўлиқ
чиққандан кейин бажарилади.
136. Даволаш даври (4-гурух)
Бир неча сегментлари синган, лекин травматик
шок холати бўлмаган беморлар.
Агар очик синишлар булса, ярага тўлиқ
бирламчи жаррохлик берилиб, остеосинтез
бажарилади. остеосинтез кўпинча, қон томир,
нервлар қисилиши ва тери перфорацияси хавфи
бўлганда бажарилади.
Кам жарохатли остеосинтез усулларини қўллаш
мақсадга мувофиқдир.
137. Реабилитацион давр
Аъзолар функцияси тикланади.
Физиотерапия,
даволаш физкультураси,
массаж ўтказилади.
Реабилитация даврини эртарок, яъни иккинчи даволаш
даврида бошлаш имконини яратиш зарур.
Бунинг натижасида реабилитация даври қисқаради,
бемор тезроқ актив хаѐт фаолиятига қайтади, бўғимлар
контрактураси, хамда гиподинамик асоратлар кескин
қисқаради, ногиронлик камаяди.