Nội dung tư tưởng Hồ Chí Minh

1. Nội dung tư tưởng Hồ Chí Minh về độc lập dân tộc gắn liền
với chủ nghĩa xã hội
1. Độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội là nội dung cốt lõi, luận
điểm trọng tâm xuyên suốt toàn bộ tư tưởng Hồ Chí Minh; thể hiện sự
nhất quán trong tư duy lý luận và hoạt động thực tiễn của Người.
a) Đến với chủ nghĩa Mác-Lê Nin, Hồ Chí Minh tìm thấy con đường độc
lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội cho cáchmạng Việt Nam.
Độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội là một trong những nội dung trọng
tâm của tư tưởng Hồ Chí Minh; trong đó, những luận giải rất phong phú của Người
về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam như một
biểu trưng mẫu mực về sự nghiền ngẫm uyên bác những nguyên lý của chủ nghĩa
Mác - Lênin, về tinh thần sáng tạo, phát triển chủ nghĩa Mác - Lênin vào hoàn cảnh
các nước thuộc địa. Đây là những luận điểm đặt tiền đề quan trọng và là kim chỉ
nam cho hành trình tới tương lai tươi sáng của dân tộc, đặc biệt cho sự nghiệp đổi
mới tư duy lý luận hiện nay.
Trong các di sản lý luận của mình, C. Mác và Ph. Ăng ghen đã nêu lên những dự
đoán thiên tài về xã hội tương lai - xã hội cộng sản chủ nghĩa. Hai ông đã có công
biến chủ nghĩa xã hội vốn là học thuyết không tưởng thành học thuyết có cơ sở
khoa học. Tuy vậy, do điều kiện lịch sử, các nhà sáng lập ra chủ nghĩa xã hội khoa
học chỉ có thể dự đoán những nét chủ yếu, chứ không thể nêu lên một cách chi tiết
những quan niệm của mình về xã hội tương lai. Hơn nữa, những dự đoán ấy được
hình thành chủ yếu trên cơ sở nghiên cứu hiện thực xã hội tư bản chủ nghĩa phát
triển tương đối cao ở một số nước Tây Âu. Có hai vấn đề đặt ra: Thứ nhất, chế độ
Cộng sản có thể áp dụng được ở châu Á nói chung và Đông Dương nói riêng
không? Thứhai, có thể có một mô hình chủ nghĩa xã hội chung cho mọi quốc gia,
dân tộc không?
- Về vấn đề thứ nhất:Chế độ Cộng sản có thể áp dụng được ở châu Á nói
chung và Đông Dương nói riêng không? Vấn đề này được Hồ Chí Minh
cùng những người cách mạng ở châu Á và Đông Dương quan tâm ngay từ
năm 1921. Muốn hiểu biết vấn đề đó và muốn trả lời câu hỏi đó, Nguyễn Ái
Quốc-Hồ Chí Minh cho rằng cần phải xem xét tình hình cụ thể ở lục địa
châu Á về mặt lịch sử và địa lý. Bằng nhãn quan chính trị sắc sảo và sự hiểu
biết sâu rộng, trên cơ sở nghiên cứu, xem xét các nước châu Á một cách toàn
diện cả về lịch sử xã hội - văn hoá, kinh tế, chính trị... Người đi đến kết luận:

2. "Bây giờ hãy xét những lý do lịch sử cho phép Chủ nghĩa Cộng sản thâm
nhập dễ dàng vào châu Á, dễ dàng hơn là ở châu Âu".
Lý giải điều “dễdàng” ấy, Nguyễn Ái Quốc đãngược về lịch sửvà đềcập tới Khổng
Tử. Mặc dù bản chất học thuyết của Khổng Tử nặng về đẳng cấp, đề cao tầng lớp
thống trị, nhưng Khổng Tử cũng đã “khởi xướng thuyết đại đồng và truyền bá sự
bìnhđẳng về tài sản. Ông từng nói: thiên hạ sẽ thái bìnhkhi thế giới đại đồng. Người
ta không sợ thiếu, chỉ sợ có không đều. Bình đẳng sẽ xoá bỏ nghèo nàn,v.v.
Học trò của Khổng Tử là Mạnh Tử, tiếp tục tư tưởng của thầy và vạch ra một kế
hoạch chi tiết để tổ chức sản xuất và tiêu thụ. Sự bảo vệ và phát triển lành mạnh của
trẻ em, sự giáo dục và lao động cưỡng bức đối với người lớn, sự lên án nghiêm khắc
thói ăn bám, sự nghỉ ngơi của người già, không có điều gì đề án của ông không đề
cập đến. Việc thủ tiêu bất bình đẳng về hưởng thụ, hạnh phúc không phải cho một
số đông mà cho tất cả mọi người, đấy là đường lối kinh tế của vị hiền triết”(3).
Như vậy, lịch sử tư tưởng, khát vọng về một xã hội mới ở châu Á có những điểm
rất gần với tư tưởng XHCN mà các nhà sáng lập CNXH khoa học đã đề cập. Ở
châu Á, tư tưởng về cộng đồng xã hội, bình đẳng, giáo dục và đề cao giá trị nhân
văn; tư tưởng phải đấu tranh cho hạnh phúc của con người, đề cao nhân dân.v.v..
đã phát triển sớm, trở thành cơ sở thuận lợi để tiếp nhận tư tưởng của Chủ nghĩa
Cộng sản. Cuối thế kỷ XX, một sự thật lịch sử là trong khi một mô hình chủ nghĩa
xã hội tan rã ở các nước xã hội chủ nghĩa châu Âu, thì chế độ xã hội chủ nghĩa lại
được củng cố và phát triển ở các nước châu Á như Việt Nam, Trung Quốc... Thực
tế đó đã chứng minh nhận định thiên tài của Nguyễn Ái Quốc-Hồ Chí Minh.
- Về vấn đề thứ hai:Có thể có một mô hình chủ nghĩa xã hội chung cho mọi
quốc gia, dân tộc không? Các nhà kinh điển của chủ nghĩa Mác - Lênin đã
có những dự đoán thiên tài về xã hội tương lai, songchưa lúc nào các ông
cho rằng, trong tương lai chủ nghĩa xã hội sẽ chỉ có một mô hình duy nhất.
Chủ nghĩa xã hội về bản chất và mục tiêu là thống nhất, nhưng có nhiều mô
hình khác nhau, thể hiện sự đa dạng, phong phú trong việc lựa chọn con
đường đi lên chủ nghĩa xã hội. Mô hình chủ nghĩa xã hội ở mỗi quốc gia bao
giờ cũng mang trong nó những nét đặc thù về lịch sử, văn hoá, dân tộc của
quốc gia đó.
Hồ Chí Minh đã tiếp cận chủ nghĩa xã hội từ nhiều phương diện khác nhau: Từ chủ
nghĩa yêu nước và khát vọng giải phóng dân tộc, từ phương diện đạo đức, từ góc
độ văn hoá... Trên các phương diện Người đều thấy rằng, về bản chất chủ nghĩa xã
hội là một chế độ mới khác biệt về chất, một chế độ thực sự ưu việt, đầy tính nhân
văn cao cả. Người chỉ rõ: "Chỉ có chủ nghĩa cộng sản mới cứu nhân loại, đem lại

3. cho mọi người không phân biệt chủng tộc và nguồn gốc sự tự do, bình đẳng, bác ái,
đoàn kết ấm no trên quả đất, việc làm cho mọi người và vì mọi người, niềm vui,
hoà bình, hạnh phúc...". Đốivới Việt Nam, chủ nghĩa xã hội là con đường phát
triển tất yếu của cuộc cách mạng dân tộc, dân chủ nhân dân do Đảng Cộng sản
Việt Nam lãnh đạo. Sau này, trong lý luận nhận thức về Chủ nghĩa xã hội, Người
khẳng định thêm nhiều luận điểm quan trọng: "Không có một chế độ nào tôn trọng
con người, chú ý xem xét những lợi íchcá nhân đúng đắn và đảm bảo cho nó được
thoả mãn bằng chế độ xã hội chủ nghĩa và cộng sản chủ nghĩa"; Chủ nghĩa xã hội
là "nhằm làm cho nhân dân lao động thoát nạn bần cùng, làm cho mọi người có
công ăn việc làm, được no ấm và sống một đời hạnh phúc"...
Giá trị xuyên suốt và đặc sắc trong tư tưởng Hồ Chí Minh về mô hình chủ nghĩa xã
hội gắn liền với khát vọng cháy bỏng của Người; đó là xã hội giải phóng thật sự
con người, xã hội do nhân dân lao động làm chủ dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng
sản.
b) Độc lập dân tộc gắnliền với chủ nghĩa xã hội trong hệ thống tư tưởng
và hoạt động thực tiễn của Hồ Chí Minh.
Trong bất kỳ hoàn cảnh nào thì Hồ Chí Minh cũng luôn đặt mối quan tâm hàng đầu
là gắn độc lập dân tộc với chủ nghĩa xã hội phù hợp với từng thời kỳ của cách
mạng Việt Nam. Hồ Chí Minh chỉ rõ, tất cả những bài viết của Người chỉ có một
“đề tài” là: chống thực dân đế quốc, chống phong kiến địa chủ, tuyên truyền độc
lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội. Những luận điểm lý luận sáng tạo của Người có
giá trị lâu dài chỉ đạo đường lối cách mạng Việt Nam và đóng góp quan trọng vào
phát triển lý luận về cách mạng vô sản.
Một số dẫn chứng:
Năm 1922, Nguyễn Ái Quốc nhấn mạnh sự cần thiết phải hiểu, phải nhận thức
đúng đắn về CNCS hay chủ nghĩa bônsêvíchnhư cách gọi khi đó. Nguyễn Ái Quốc
nhận thấy trong con mắt người dân bản xứ ở các thuộc địa, CNCS “có nghĩa là:
hoặc sự phá hoại tất cả, hoặc sự giải phóng khỏi ách nước ngoài. Nghĩa thứ nhất
gán cho danh từ ấy làm cho quần chúng vô học và nhút nhát xa lánh chúng ta;
nghĩa thứ hai thì dẫn họ đến chủ nghĩa quốc gia. Cả hai điều đó đều nguy hiểm cả.
Chỉ có một số ít người trong nhân dân hiểu được thế nào là chủ nghĩa cộng sản”.
Vấn đề giáo dục, giác ngộ cho nhân dân, những người yêu nước và cách mạng hiểu
đúng đắn thế nào là CNXH và CNCS là vô cùng quan trọng. Chỉ có nhận thức
đúng đắn mới có hành động đúng.

4. Mùa Xuân năm 1930, lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc sáng lập Đảng Cộng sản Việt Nam.
Cương lĩnh đầu tiên của Đảng đã xác định rõ mục tiêu của cáchmạng là đấu tranh
giải phóng, giành độc lập dân tộc để đi tới xã hội cộng sản. Đảng và lãnh tụ
Nguyễn Ái Quốc đã lãnh đạo toàn dân tộc đấu tranh giành độc lập, giành chính
quyền với thắng lợi vẻ vang của Cách mạng Tháng Tám năm 1945, mở ra kỷ
nguyên mới của lịch sử dân tộc, kỷ nguyên độc lập dân tộc, tạo tiền đề đi lên
CNXH.
Trong chuyến thăm chính thức nước Pháp năm 1946, với tư cáchngười đứng đầu
Nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã trả lời các nhà
báo, trong đó có câu hỏi liên quan tới lập trường cộng sản và thực hiện CNCS ở
Việt Nam. Hồ Chí Minh nêu rõ:
“Tất cả mọi người đều có quyền nghiên cứu một chủ nghĩa. Riêng tôi, tôi đã nghiên
cứu chủ nghĩa Các Mác…
Còn khi nào thì chủ nghĩa Các Mác thực hiện thì tôi không thể trả lời được. Muốn
cho chủ nghĩa cộng sản thực hiện được, cần phải có kỹ nghệ, nông nghiệp và tất cả
mọi người đều được phát triển hết khả năng của mình. Ở nước chúng tôi, những điều
kiện ấy chưa có đủ”
Câu trả lời của Chủ tịch Hồ Chí Minh trong hoàn cảnh thực dân Pháp đang trở lại
xâm lược Việt Nam đã thể hiện rõ lập trường phát triển theo con đường của CNCS.
Hồ Chí Minh đã đề cập những điều kiện cần thiết để tiến lên CNXH, CNCS. Phải
có độc lập hoàn toàn mới có điều kiện thực hiện CNXH. Điều kiện kinh tế, xã hội
(kỹ nghệ, nông nghiệp, con người) chưa có đủ, cần phải chủ động tạo điều kiện cho
các yếu tố đó phát triển. Hồ Chí Minh rất coitrọng điều kiện, nghĩa là luôn luôn
đặt mục tiêu CNXH trên mảnh đất hiện thực.
Trong Báo cáo chính trị tại Đại hội II của Đảng (2-1951), Chủ tịch Hồ Chí Minh
nêu rõ mục đích, “Đảng Lao động Việt Nam đoàn kết và lãnh đạo toàn dân kháng
chiến cho đến thắng lợi hoàn toàn, tranh lại thống nhất và độc lập hoàn toàn; lãnh
đạo toàn dân thực hiện dân chủ mới, xây dựng điều kiện để tiến đến chủ nghĩa xã
hội”. Trong tác phẩm Thường thức chính trị viết năm 1953, Hồ Chí Minh nêu rõ
mục tiêu, bản chất của CNXH: “Chế độ cộng sản là ai cũng no ấm, sung sướng, tự
do; ai cũng thông thái và có đạo đức. Đó là một xã hội tốt đẹp, vẻ vang”
Sau chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ (7-5-1954), Hiệp định Giơnevơ được ký kết
(21-7-1954), các nước lớn cam kết tôn trọng độc lập, chủ quyền, thống nhất và
toàn vẹn lãnh thổ của nước Việt Nam. Cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm
lược kết thúc, miền Bắc Việt Nam được hoàn toàn giải phóng. Đó là điều kiện cơ

5. bản để miền Bắc tiến lên thực hiện cách mạng XHCN và xây dựng CNXH. Hồ Chí
Minh cùng với Đảng cầm quyền nêu rõ bất kể trong tình hình nào, miền Bắc cũng
phải tiến lên CNXH. Cần phải nắm vững đặc điểm của miền Bắc, của Việt Nam
khi tiến hành cách mạng XHCN.
2. Mối quan hệ biện chứng giữa Đôc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội trong
tư tưởng Hồ Chí Minh
a) Độc lập dân tộc là mục tiêu trước mắt, là tiền đề để tiến lên thực hiện
mục tiêu XHCN.
Theo Người, con đường cách mạng Việt Nam có hai giai đoạn: Cách mạng dân
tộc dân chủ nhân dân và cách mạng xã hội chủ nghĩa. Cách mạng dân tộc dân chủ
có hai nhiệm vụ chiến lược cơ bản, trong đó giải phóng dân tộc là nhiệm vụ hàng
đầu, nhiệm vụ dân chủ được thực hiện tiến trình từng bước và phục tùng nhiệm vụ
giải phóng dân tộc. Vì thế, ở giai đoạn cáchmạng dân tộc dân chủ thì độc lập dân
tộc là mục tiêu trực tiếp, trước mắt, cấp bách.
Độc lập dân tộc là khát vọng mang tính phổ biến với toàn nhân loại. Với dân tộc
Việt Nam, đó cònlà một giá trị thiêng liêng, được bảo vệ và giữ gìn bởi máu
xương, sức lực của biết bao thế hệ người Việt Nam. Với Hồ Chí Minh, độc lập dân
tộc bao hàm trong đó cả nội dung dân tộc và dân chủ. Đó là nền độc lập thật sự,
độc lập hoàn toàn, chứ không phải là thứ độc lập giả hiệu, độc lập nửa vời, độc lập
hình thức. Trong tư tưởng Hồ Chí Minh, độc lập dân tộc phải gắn liền với thống
nhất, chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ của đất nước, độc lập dân tộc bao giờ cũng
gắn với tự do, dân chủ, ấm no hạnh phúc của nhân dân lao động.
Khi nhấn mạnh mục tiêu độc lập dân tộc, Hồ Chí Minh không bao giờ coiđó là
mục tiêu cuối cùng của cách mạng Việt Nam. Trong tư tưởng Hồ Chí Minh, giành
độc lập để đi tới xã hội cộng sản; độc lập dân tộc phải gắn liền với chủ nghĩa xã
hội. Độc lập dân tộc là mục tiêu cốt yếu, trực tiếp của cách mạng dân tộc dân chủ,
là mục tiêu trước hết của quá trình cách mạng Việt Nam do Đảng Cộng sản lãnh
đạo, đồng thời là điều kiện hàng đầu, quyết định để cách mạng dân tộc dân chủ
nhân dân chuyển sang giai đoạn kế tiếp - cáchmạng xã hội chủ nghĩa. Do vậy,
cách mạng dân tộc dân chủ càng triệt để thì những điều kiện tiến lên chủ nghĩa xã
hội càng được tạo ra đầy đủ. Độc lập dân tộc tạo tiền đề, điều kiện để nhân dân lao
động tự quyết định con đường đi tới chủ nghĩa xã hội, dưới sự lãnh đạo của Đảng
Cộng sản.
b) Xây dựng chủ nghĩa xã hội là bước phát triển tất yếu, là điều kiện vững
chắc để bảo về và củng cố nền độc lập dân tộc

6. Chủ nghĩa xã hội là con đường củng cố vững chắc độc lập dân tộc, giải phóng dân
tộc một cách hoàn toàn triệt để.
- Theo Bác, xây dựng chủ nghĩa xã hội chính là xây dựng tiềm lực phát triển
của dân tộc trên tất cả các lĩnh vực chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội,…
nhiệm vụ quan trọng nhất là sản xuất. Sản xuất là mặt trận chính của chúng
ta. “lấy nhà máy, xe lửa, ngân hàng làm chung. Ai làm nhiều thì ăn nhiều, ai
làm ít thì ăn ít, ai không làm thì không ăn, tất nhiên trừ những người già cả,
đau yếu và trẻ em...” .
- Xây dựng CNXH bắt đầu từ sự nghiệp giáo dục, đào tạo con người, con
người có học vấn, văn hóa và đạo đức. Ngay sau thắng lợi của Cách mạng
Tháng Tám, nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ra đời, Hồ Chí Minh đã nhận
thức sâu sắc vai trò của con người trong công cuộc kiến thiết đất nước.
Người nêu rõ, chế độ thực dân, phong kiến đã kìm hãm dân tộc Việt Nam
trong sự dốt nát. Một dân tộc dốtlà một dân tộc yếu. Muốn sánh vai với các
cường quốc năm châu phải ra sức học tập. Hồ Chí Minh coitrọng những trí
thức, tìm kiếm nhân tài để xây dựng đất nước. Người lên án những thói xấu:
lười biếng, gian giảo, tham lam và những thói xấu khác. Chúng ta có nhiệm
vụ cấp bách là phải giáo dục lại nhân dân chúng ta. Dân tộc Việt Nam phải
trở nên một dân tộc dũng cảm, yêu nước, yêu lao động.
Theo Hồ Chí Minh, CNXH không những mang lại lợi ích, cuộc sống tốt đẹp cho
con người, mà còn được xây dựng bởi chính ý thức, trình độ và năng lực sáng tạo
của conngười. CNXH là sự hoàn thiện mọi mặt của con người, ai cũng thông thái
và có đạo đức tức là một xã hội mà con người ở tầm cao học vấn, trí tuệ và nhân
cách. Những phẩm chất đó không tự nhiên có được mà phải trải qua giáo dục, đào
tạo bền bỉ. Chính những con người được giáo dục, đào tạo nghiêm túc là chủ thể
xây dựng xã hội XHCN. Đạo đức là một hình thái của ý thức xã hội phản ánh đời
sống, quan hệ xã hội và có tác dụng cải tạo xã hội. Đạo đức cộng sản, đạo đức cách
mạng mà Lênin và Hồ Chí Minh nêu gương và rèn luyện cho mọi người có vai trò
to lớn trong cải tạo xã hội cũ, xây dựng xã hội mới. Đó là cuộc đấu tranh chống lại
những gì đã cũ kỹ, hư hỏng để tạo ra những cái mới mẻ, tốt tươi. Với ý nghĩa đó,
Hồ Chí Minh nêu rõ: “Muốn xây dựng chủ nghĩa xã hội, trước hết cần có những
con người xã hội chủ nghĩa”
*) Với các thiết chế đó và nền tảng tinh thần riêng có, chủ nghĩa xã hội có khả
năng vận động liên tục, tự bảo vệ vững chắc thành quả cách mạng của nhân dân.
Người chỉ rõ, chủ nghĩa xã hội càng phát triển, càng đạt đến độ chín muồi thì các

7. tiềm lực, nhất là tiềm lực vật chất kỹ thuật của dân tộc càng mạnh, đất nước càng
có điều kiện củng cố độc lập dân tộc bằng chủ nghĩa xã hội. Từ đó Người khẳng
định, trong chủ nghĩa xã hội, nhân dân lao động là người chủ duy nhất - đó là sự
khác biệt về chất giữa chủ nghĩa xã hội với các chế độ xã hội trước đó. Chế độ dân
chủ là chế độ do nhân dân làm chủ và dân chủ là vấn đề thuộc bản chất nhà nước
ta. Theo Người, dân chủ xã hội chủ nghĩa phải được phát huy trên tất cả các lĩnh
vực, phải được thể chế hóa bằng pháp luật, được hoàn thiện, nâng cao trong quá
trình phát triển kinh tế, xã hội và nâng cao dân trí. Đây là điều kiện cơ bản quyết
định vận mệnh của dân tộc, tạo ra sức đề kháng trên phạm vi xã hội để loại trừ và
có khả năng chống trả bất kỳ một hành động nào đe dọa độc lập, tự do của dân tộc.
Thực hiện được một xã hội như vậy thì độc lập dân tộc mới thực sự vững chắc, sự
nghiệp giải phóng dân tộc mới thắng lợi một cách hoàn toàn và triệt để. Do đó, Hồ
Chí Minh yêu cầu để độc lập dân tộc gắn bó chặt chẽ với chủ nghĩa xã hội thì cần
phải có điều kiện tiên quyết đảm bảo, đó là tăng cường vai trò lãnh đạo và sức
chiến đấu của Đảng cộng sản. Không có sự lãnh đạo của Đảng cộng sản thì cách
mạng Việt Nam không thể vận động theo cách mạng vô sản được và chắc chắn sự
nghiệp độc lập dân tộc sẽ đi theo vết xe đổ của các phong trào cứu nước trước đó.