PORIJEKLO SOJE,PROIZVODNJA SOJA U BIH,BOTANIČKA KLASIFIKACIJA,UZGOJ SOJE.

1. 1
SOJA - Glycine hispida
(Porijeklo i rasprostranjenost)
Soja (lat. Glycine hispida) vodi porijeklo iz Azije. Pretkom kulturne forme soje smatra se
divlja soja (Glycine ussurienssis). U Kini se gajila još prije 4000-5000 godina. U Evropu je
prenesena krajem XVII vijeka, a njeno značajnije širenje počinje tek početkom XX vijeka.
Slika 1. Soja (Glycine hispida)
Na prostorima bivše Jugoslavije prvi put je donešena početkom XX vijeka, a njena
značajnija proizvodnja počinje 1934 god.Soja ima veliki agrotehnički značaj.
Privredni značaj soje ogleda se prije svega u hemijskom sastavu zrna, što se vidi iz tabele
br.1.
PROTEINI 35-50 %
ULJA 13-24 %
UGLJENI HIDRATI 34 %
HRANJIVE MATERIJE 5 %
Tabela br. 1. hemijski sastav soje

2. 2
To je bjelančevinasto-uljna biljka sa visokim sadržajem minerala i vitamina u
zrnu.Sadržaj vitamina u zrnu soje je značajan ne samo po velikom procentu nego i zbog
aminokiselina. Zbog svega toga soja ima veliku primjenu u ishrani ljudi i životinja,kao i u
industriji boja i lakova, te farmaceutskoj, tekstilnoj i drugim industrijama.
Tabela br. 2. Sastav i prehrambene vrijednosti soje i nekih prerađevina
(količina - 100 grama)
U Evropu je donesena 1692. god. zahvaljujući botaničaru Engelbertu Kaemferu. Njeno
gajenje u Evropi počinje u 19 vijeku. U Francuskoj je prvi put zasijana 1840 godine.Do
tada se gajila samo u botaničkim vrtovima.
KOLIČINA
SAD 82,8 t
BRAZIL 50.2 t
ARGENTINA 38.3 t
KINA 16.9 t
INDIJA 6.0 t
KANADA 3.0 t
Tabela br. 3. Proizvodnja soje u svijetu 2010.g
Soja po proizvodnji zauzima peto mjesto u svijetu, odmah poslije riže, pšenice, ječma i
kukuruza. U 2010. godini najveći proizvođač soje je SAD, zatim Brazil, Argentina, Kina,
Indija, što sa vidi iz tabele br. 3.

3. 3
1. ZNAČAJ SOJE
1.1. Privredni značaj
Soja je značajna kao i uljana kultura. Sojino ulje spada u grupu polusušivih ulja, a dobija
se hladnim cijeđenjem sjemena.
Sojino ulje sadrži oko: 95% triglicerida i 5% fosfolipida od kojih su najvažniji lecitin
(4%). Ulje soje se koristi za ljudsku ishranu, ali i u tehničke svrhe i u farmaceutskoj
industriji.
Slika 2. Sojina mahuna Slika 3. Sojino zrno
Soja ima veliki značaj i u ishrani domaćih životinja. Sojina sačma nakon izdvajanja ulja i
posno sojino brašno su veoma kvalitetna bjelančevinasta komponenta stočne hrane.
Sojina sačma sadrži 44-48%, a brašno 38-52% proteina.
Spisak proizvoda koji se dobijaju od soje je dugačak i pored raznih prehrambenih
proizvoda i aditiva, soja je sirovina u indistriji gume, boja, lakova, lijepkova, a u
farmaceutskoj industriju sve je popularnija sirovina za biodizel. Soja se također koristi i
za vosak za svijeće.
Slika 4. Sojino brašno Slika 5. Sojino mlijeko

4. 4
1.2. Agrotehnički značaj
Soja ima veliki agrotehnički značaj. Dobar je predusjev skoro za sve ratarske kulture.
Svojim dobro razvijenim korijenovim sistemom popravlja strukturu zemljišta, dajući mu
povoljne fizičko-hemijske osobine.
Zahvaljujući simbiozi soje sa bakterijama na korijenu(azotofiksatori) ona ne samo da
podmiruje svoje potrebe za azotom več i obogaćuje zemljište sa 60-120 kg organskog
azota, što je po vrijednosti ravno 600-1200 kg ili 20% azotnog đubriva.Soja rano stasava
pa se poslije žetve soje zemljište za naredni usjev može kvalitetno i pravovremeno
obraditi.
Tabela br. 4. Privredni i agotehnički značaj soje
Soja se može koristiti i kao zelenišno đubrivo. Kod jednofazne žetve, žetveni ostaci se
zaoru i na taj način se zemljište obogaćujeorganskom materijom, što u velikoj mjeri utiče
na popravku fizičkih, bioloških i hemijskih osobina.

5. 5
Soja
70%
Uljana
repica;
16%
Duhan
14%
2. PROIZVODNJA SOJE U BIH
Industrijski usjevi su u BiH u 2014. godini uzgajani na površini od 9.000 ha i veći su oko
1.000 ha ili 12,5% u odnosu na prethodnu godinu. Ukupna proizvodnja industrijskih
usjeva je iznosila 12.807 tona.
Dominantno mjesto zauzima soja sa
udjelom od 70%, zatim slijedi uljana repica
sa učešćem od 16%, i duhan sa oko 14%
učešća.BiH pored domaće proizvodnje,
uvozi oko 66.000 t sojine sačme i oko
20.000 t zrna soje.
Grafikon br.1.Proizvodnja soje,uljane repice i duhana u BiH
Ukupnom povećanju proizvodnje industrijskih usjeva u 2014. godini najveći doprinos je
imalo povećanje proizvodnje soje sa 7.964 na 9.028 tona ili za 13%.
U Federaciji BiH prema statističkim podacima za
2014. godinu požnjevene površine pod sojom
iznosile su 512 ha.
Bosna i Hercegovina ima mogućnost da proizvodi
sasvim dovoljno soje kako bi zadovoljila potrebe
tržišta i da godišnje za uvoz ne izdvaja 80 miliona
KM s obzirom na činjenicu da raspolaže
obradivim površinama na kojima bi mogla
proizvesti oko 100.000 tona zrna soje na površini
od oko 40.000 hektara.
Slika 6. Zrno soje

6. 6
3. BOTANIČKA KLASIFIKACIJA
Soja pripada familiji Fabaceae,rodu Glycine, vrsti Glycina hispida (Moench) Max,a ona se
dalje dijeli na tri podvrste:
1. Glycine hispida ssp. japonica Enk.
2. Glycine hispida ssp. manshurica Enk.
3. Glycine hispida ssp. chinensis Enk.
Slika 7. Divlja soja
Pored ovih podvrsta postoje i druge pod vrste kao što su:
a) poludivlja soja Glycine hispida ssp. gracilis
b) indiska soja Glycine hispida ssp. indica
c) korejska soja Glycine hispida ssp. korejensis
d) slavonska soja Glycine hispida ssp. Slavonica
U okviru svake podvrste postoji veći ili manji broj
varijateta koji se grupišu na osnovu boje i oblika
sjemena, boje i oblika pupka, boje dlačica.
Postoji i podjela sorti prema svrsi gajenja
(sorte za proizvodnju zrna, sorte za proizvodnju
zelene mase i kombinovane sorte ).
Slika 8. Soja

7. 7
4. MORFOLOŠKE OSOBINE
4.1 Korijen
Soja ima jak korjenov sistem, po obliku vretenast i veoma dobro razgranat. Ima veliku
apsorpcionu moć. Korjenov sistem se sastoji odglavnog vretenastog korjena i
sekundarnog korjenja.
Glavni korjen prodire u dubinu i do 150 cm, što zavisi
od sorte i fizičko – hemijskih osobina
zemljišta.Sekundarno korjenje je rasprostranjeno u
podoraničnom sloju na dubini od 30 – 50 cm.
Dubina korjena soje u prvim fazama razvoja se
razvija znatno brže nego nadzemni dijelovi.
Slika 9. Kvržice na korijenu soje
Rast korijena u vrijeme nalijevanja zrna je usporen, a potpuno
prestaje pred fazu fiziološke zrelosti.
Važan dio korijenovog sistema soje su korijenske kvržice.
Soja kao i druge leguminozne biljke,stupa u simbiotski odnos
sa bakterijama-azotofiksatorima iz roda Bradyrhizobium koje
žive u korijenu u kvržicama i stoga se nazivaju i kvržične
bakterije.
Ove bakterije uzimaju od biljke ugljene hidrate,a snadbjevaju
je azotom tako što neorganski azot (N2) iz atmosfere
pretvaraju u amonijačni oblik (NH3) pristupačan za biljku.
Slika 10. Korijen soje

8. 8
4.2 Stablo
Stablo soje je žbunasto, a na poprečnom presjeku je okruglo. U početnom razvoju zelene
je boje prekriveno je dlačicama, a na kraju vegetacije u fazi zrenja odrveni i poprima
tamno smeđu boju.
Postoje 2 odnovna tipa stabla soje -prostratum sa habitusom povijuše i erektum ili
uspravni tip.Prvi je karakterističan za divlje vrste sorte i može dostići 2-3m.
Visina stabljike je najčešće između 80 – 120 cm, a
prva etaža mahuna javlja se na 4 – 14 cm, što je
uslovljeno i načinom uzgoja soje.
U pogledu karaktera rasta stabla kod soje se razlikuju
najćešče dvije grupe i to:
1. soja sa ograničenim ili završnim rastom
2. soja sa neograničenim ili nezavršenim rastom
3. soja sa poluograničenim rastom
Slika 11. Stablo soje
Stablo je sastavljena od većeg broja članaka (nodija),
a dio stabla između dva članka je internodij. Broj
članaka je najčešći od 12 – 15, dužine 60 – 130 mm.
Na svakom nodiju obrazuje se list, a u pazuhu svakog
lista nalaze se pupoljci iz kojih se razvijaju bočne
grane, cvasti i cvjetovi. Soja je sklona i grananju.
Slika 12. Stablo soje

9. 9
4.3 List
Kroz razvojni stadijum soje razlikujemo 4 tipa lista ( kotiledon, primarni listovi,trolisci,
zalisci ). Sojin list je troper.Na stablici su postavljeni naizmjenično.
Pojedine liske su postavljene na kratke peteljke,
sa tim da je peteljka srednjeg lista najduža dok
su ostale kraće. Liske mogu biti različitog oblika
a najčešće su: okrugle, ovalne, jajaste i kopljaste,
a vrh im može biti slabije ili jače zašiljen.
Anatomska građa lista soje izgleda ovako:
- sa vanjske strane epidermis
- ispod epidermisa palasidno tkivo
- sprovodni sudovi
Slika 13. List soje - sunđerasti parenhim
- donji epidermis
Na liskama soje broj stoma se kreće na gornjoj strani liske oko 80 – 170, a na naličiju
oko 240 – 345 cm².
Listovi su uglavnom jednake veličine na cijeloj
biljki, a dužina lista je od 5 – 15 cm,a širina od 3
– 19 cm. Krmne sorte imaju krupnije
listove,dok divlje sorte imaju sitnije listove.
Površina lista može biti ravna, glatka ili blago
nabrana, a po konstituciji zbijene, tvrde,
mekane inježne. Boja lista je od blijedozelene
do tamnozelene. Broj listova po biljci je
najčešće oko 10 – 20.
Slika 14. List soje

10. 10
4.4 Cvijet
Cvjetovi soje izbijaju iz pazuha listova i sakupljeni su u kratke ili duge cvasti, a
postavljeni su na kratkim drškama. Boja cvijeta soje može biti bijela, blijedoružičasta do
blijedoljubičasta.
Cvijetovi kod soje su leptiraste građe koji
se sastoje od: čašice, krunice, prašnika i
tučak.
Čašica kod soje se sastoji od pet listova
zelene boje, dužine od 5 – 6 mm, od kojih
su dva vršna potpuno srasla, a tri donja
samo djelomično. Krunica je sastavljena od
pet listova.
Slika 15. Cvijet soje
Zadnji krunični listić je najveći i naziva se zastavica (vexillum). Dva donja lista su srasla i
u njima je skriven tučak i prašnici. U cvijetu soje ima 10 prašnika, 9 međusobno sraslih, a
1 je slobodan.
U prašnicima – prašnim kesama nalaze se
3 – 4 gnjezda koja se sa donje strane
otvaraju i u njima se nalazi polen.
Tučak se sastoji od vršnog plodnika sa 1 –
4 sjemena pupoljčića.
Soja je autogamna ( samoopldna ) biljka.
Oplodnja se vrši u zatvorenim cvijetovima.
Cvijetovi soje nemaju miris.
Slika 16. Cvijet soje

11. 11
4.5 Plod
Plod soje je mahuna. Mahune su duge 3 – 5 cm, najčešće prave ili blago srpasto povijene.
Mahuna može biti žuta, smeđa ili crna. Po površini je najčešće maljava, gruba, kožasta i
tvrda.
U njoj se nalazi od 1 – 5 sjemenki,najčešće od
2 – 3. Na jednoj biljci može biti 10 – 300
mahuna u zavisnosti od sorte iagrotehničkih
uslova. U kilogramu uzgojenih sorti može se
nabrojati od 5000 do 7000 zrna.
Sojino zrno se u prehrambenoj industriji
primjenjuje za proizvodnju tofu sira,sojinog
mlijeka,pljeskavica,viršli,hljeba,poslastica..
Mahuna nastaje srašćivanjem jednog
oplodnog listića i dva šava.Pucanje mahuna i
osipanje sjemena je različito izraženo zavisno
od sorte.
Slika 17. Plod soje
Ono nastupa u prezrelosti, a naročiti ako se smjenjuje vlažno i suho vrijeme. Zato
selekcija teži da stvori sorte koje prvu mahunu formiraju visoko od zemljišta (do 20 cm )
i koje u žetvi ne pucaju.
Anatomska građa mahune soje:
- epidermis koji se sastoji iz jednog reda
zadebljalih ćelija koje su pigmentirane,
- ispod epidermisa je sloj parenhimskih
ćelija, imeđu koji su raspoređeni vlaknasti
sudovi,
- slijedi pergamentni sloj i unutrašnji sloj
koje sačinjavaju parenhimske ćelije. Slika 18. Mahuna soje

12. 12
5. AGROEKOLOŠKI USLOVI GAJENJA SOJE
5.1 Odnos soje prema toploti
Soja je kultura vlažnog i toplog podneblja. Ona najbolje uspijeva u područjima u kojima
su prosječne ljetne temparature 19OC, a noćne iznad 13OC.
Potrebe soje za toplotom nisu iste tokom cijelog vegetacijonog perioda i one rastu idući
od faze klijanja i nicanja pa sve do faze cvijetanja i obrazovanja mahune i sjemena u
njima.
FAZA RAZVIĆA
Opseg temperatura (OC)
Minimalne Dovoljne Optimalne
1. Klijanje 6-7 12-14 20-12
2. Sjetva-Nicanje 8-10 15-18 20-22
3. Formiranje
reproduktivnihorgana
16-17 18-19 21-23
4. Cvatnja 17-18 19-20 20-25
5. Formiranje zrna 13-14 18-19 21-23
6. Zrenje 8-9 14-18 19-20
Tabela br. 5. Agotehnički značaj soje
U fazi nicanja i klijanja soja posjeduje dobru otpornost na niske temperature. Mlade
biljke su sposobne da podnesu kratkotrajno snižavanje temperature od -2 do -4 OC. Ako
u fazi cvijetanja temperatura padne ispod 14 OC prestaje rast biljke.
Kod visokih temperatura preko 32OC sa nedovoljnom vlagom biljke slabije cvijetaju,
slabije obrazuju mahune, dolazi do opadanja cvijetova i mahuna.

13. 13
5.2 Odnos soje prema vodi
Soja ima umjerene potrebe za vlagom. U toku vegetacijonog perioda soji je potrebno oko
5000 – 6000 m³ vode po hektaru. Transpiracioni koeficijent iznosi 500 – 600.
Relativna vlažnost vazduha u periodu
od formiranja cvijetova do formiranja
mahune i sjemena treba da iznosi 70 –
80 % od PVK.
Soja nema iste potrebe za vodom u
svim fazama razvoja. Najveće potrebe
za vlagom su u fazi cvijetanja i
nalivanja zrna.
Slika 19. Navodnjavanje soje
U prvom dijelu vegetacijonog perioda soja je dosta otporna na sušu, dok u fazi
formiranja generativnih organa, a pogotovo u cvatnji, suša joj nanosi veliku štetu.
Ako nastupi suša, u većem stepenu opadaju mahune, biljke prinudno dozrijevaju, zrno
ostaje sitno i prinos se značajno umanjuje. Stoga je u našim agroekološkim uslovima
soju najvažnije zalijevati od polovine jula do kraja avgusta, kada prolazi kroz kritične
faze razvoja.
Posebno je pitanje broja biljaka po jedinici
površine u uslovima navodnjavanja. Treba
imati u vidu da se dodavanjem vode putem
navodnjavanja stvaraju optimalni uslovi za
razvoj biljke i da to ni u kom slučaju nije
razlog zbog koga treba da se povećava broj
biljaka.
Slika 20. Navodnjavanje soje

14. 14
5.3 Odnos soje prema svjetlosti
U pogledu fotoperiodizma soja spada u biljke kratkog dana, koja je vrlo osjetljiva na
promjenu dužine osvjetljenja.Optimalna dužina dana za većinu sorti soje je 13 – 16
časova, što prvenstveno zavisi od areala rasprostranjenosti ove biljke,kao i od grupe
zrenja.
Nedovoljna jačina osvjetljenja utiče na nemogućnost obrazovanja hlorofila,
nemogućnost cvijetanja, obrazovanja mahuna, fiksacije azota, proizvodnju suhe materije,
prinos zrna itd.
Novija istraživanja pokazuju da većina sorata soje zahtjeva minimum 8 – 10 sati mraka
da bi mogla preći iz vegetativne faze u generativnu fazu. Na razviće soje, pored dužine
dana i jačine osvetljenja utiče i kvalitet svijetlosti.
5.4 Odnos soje prema zemljištu
Soja dobro uspijeva na mnogim zemljištima.Soja je biljka dubokih, plodnih zemljišta,
dobrih fizičkih osobina, odnosno dobrog vodnog,vazdušnog i toplotnog režima. Najbolje
rezultate soja daje na černozemima, livadskim i dubokim aluvijalnim zemljištima.
Soja lakše podnosi siromašna zemljišta u odnosu na druge ratarske kulture zahvaljujuči
kvržičnim bakterijama na korjenu, koje vezuju atmosferski azot i transformišu ga u
oblike pristupačne za biljke.
Svi tipovi zemljišta koji su pogodni za gajenje kukuruza odgovaraju i soji. Najbolja
zemljišta za uzgoj soje su neutralna zemljišta sa pH=6.5 – 7.

15. 15
6. SORTIMENT SOJE
Jedan od najvažnijih faktora za uspešnu proizvodnju soje je pravilan izbor sorte za
konkretne agroekološke uslove.
Danas se najviše koristi podjela sorti prema dužini vegetacijskog perioda sa intervalima
od po 10 dana od izrazito ranih sorti (000 sorte), sa vegetacijom od 80 dana,(00 sorte),
sa vegetacijom od 80 – 90 dana, a sorte sa vegetacijom od 90 – 100 dana sa jednom
nulom (0). Ostale sorte se obilježavaju rimskim brojem od I do X.
SORTA
GRUPA
ZRIOBE
UROD
ZRNA
(t/ha)
BJELANČEVINE
%
ULJE
%
Korana 00 3,00 -4,40 39,7-41,0 21,6 -
22,2
Nika 0 3,96 -4,82 38,8-39,7 20,8 -
21,5
Ika 0-I 4,06 -5,06 39,6 - 40,7 21,1 -
22,5
Drina I 3,90 -4,65 38,7 - 39,1 21,10 -
21,6
Tabela br. 6. Sorte soje
U našoj zemlji mogu se gajiti i vrlo rane sorte (grupe zrenja 000, 00) i to prvenstveno za
gajenje soje kao drugog i postrnog usjeva (poslije graška, ječma, pa čak i poslije ranijih
sorti pšenice).
Kratak vegetacioni period ovih sorti omogućava njihovu upotrebu i za kasniju redovnu
sjetvu, a vrlo rane sorte uspešno se mogu gajiti i u brdskim prijedelima naše zemlje.

16. 16
Trijumf - To je sorta nedavno uvedena u proizvodnju, koja se
odlikuje izuzetno visokim genetskim potencijalom rodnosti i
povišenim sadržajem ulja u zrnu. Rano stasni genotipovi nulte
grupe zrenja pogodni su brdska područja i kasnije rokove setve.
Kraći vegetacioni period omogućava ovim sortama da delimično
izbegnu nepovoljne uslove i formiraju zadovoljavajući prinos.
Slika 21. Sorta Trijumf
Sava – u poslednjih nekoliko godina se zahvaljujući
brojnim poželjnim osobinama nametnula kao
standard za ovu grupu zrenja. Od posebnog je
značaja što ostvaruje visoke i stabilne prinose pri
različitim uslovima gajenja. Zahvaljujući dobro
izbalansiranom sadržaju ulja i proteina u zrnu,
odlična je sirovina za prerađivačku industriju.
Slika 22. Sorta Sava
Galina - je sorta koja ima izuzetnu adaptabilnost na različite
uslove gajenja, i registrovana je u više evropskih zemalja.
Momentalno je ovo jedina sorta koja se semenari u sistemu
organske proizvodnje, što znači da se sertifikovano organski
proizvedeno seme ove sorte može naći na tržištu.
Slika 23. Sorta Galina
Victoria - se karakteriše nešto dužim periodom
vegetacije u odnosu na standardne sorte iz I grupe
zrenja, izuzetno visokim genetskim potencijalom za
prinos, kao i dobrom otpornošću na stres usled suše
i visokih temperatura.
Slika 24. Sorta Victoria

17. 17
7. AGROTEHNIČKE MJERE PROIZVODNJE SOJE
7.1. Plodored
Plodored predstavlja sistem biljne proizvodnje sa pravilnim izmjenama usjeva
prostorno i vremenski na jednoj parceli. Proizvodnja soje u plodoredu je značajna
agrotehnička mjera iz više razloga: manja je mogućnost širenja korova, bolesti, štetočina,
zemljište se obogaćuje azotom i na taj način se povećava njegova plodnost, ne narušava
se struktura zemljišta i dobra pristupačnost hranjiva.
Slika 25. Smijena usjeva
Najbolji predusjevi za soju su: strna žita, krompir, duhan, kukuruz (ukoliko nisu tretirani
sa velikim dozama triazinskih herbicida jer bi u tom slučaju loše djelovali na soju).
Loši predusjevi za soju su: suncokret, uljana repica (zbog zajedničkih bolesti), tako da
soja ne treba dolaziti na istu njivu 4 – 6 godina.Za većinu njivskih kultura soja je dobar
predusjev jer zemljište obogaćuje sa azotom, ostavlja ga u dobrom fizičkom stanju i ne
zakorovljenom stanju.

18. 18
7.2. Obrada zemljišta
Osnovni zadatak obrade je da zemljište dovede u takvo stanjakoje je najpogodnije za
uspijevanje soje. Obradu treba izvoditi kada je zemljište umjereno vlažno ( 40 – 60 %).
Obrada zemljišta se sastoji iz osnovne i predsjetvene pripreme zemljišta. Soja je kultura
koja se sije u proljeće, a osnovna obrada počinje, zavisno od predkulture u ljetno –
jesensko – zimskom periodu. Predsjetvena priprema zemljišta počinje u proljetnom
periodu pred samu sjetvu.
7.2.1 Osnovna obrada zemljišta
Osnovnu obradu zemljišta treba izvoditi u jesen,prije nastupanja mrazeva. Na taj način
veća je akumulacija i konzerviranje vlage koja može biti vrlo značajna ako se javi
nedostatak padavina u toku vegetacionog perioda soje.
U zavisnosti od predkulture osnovna obrada
se obavlja u jednom ili dva prohoda.
Dubina osnovne obrade u proizvodnji soje
se kreće od 25 – 30 cm, što zavisi od
strukture zemljišta. Ukoliko su usjevi strna
žita, nakon žetve se vrši plitko zaoravanje
strništa na dubinu od 10 – 15 cm, a zatim u
jesen oranje na dubinu od 25 – 30 cm.
Slika 26. Oranje kao osnovna obrada zemljišta
Često zbog obilnih padavina i onemogućosti jesenje obrade, ona se obavlja u proljeće, što
se ne preporučuje zbog snižavanja prinosa soje i
nemogućnosti kvalitetne pripreme zemljišta za
sjetvu. Oranje se najčešće obavlja sa dvobrazdnim i
trobrazdnim plugovima.
Niske temperature u zimskom periodu obave
konačnu obradu tla i stvaranje idealne strukture.
Dublje oranje nema smisla jer se nepotrebno troši
više energije, dakle viša je cijena obrade. Za dublje
oranje trebaju teži traktori pa je veće gaženje tla što
kasnije opet rezultira većim troškovima.
Slika 27. Osnovna obrada zemljišta

19. 19
7.2.2 Predsjetvena priprema zemljišta
Zadatak predsjetvene pripreme zemljišta je da formira rastresit, dovoljno vlažan i topao
površinski sloj zemljišta koji treba da obezbjedi kvalitetnu sjetvu, te brzo i ujednačeno
klijanje i nicanje sjemena. Predsjetvena
priprema zemljišta se vrši pred samu
sjetvu (na dubini od 7 do 10 cm). Kod loše
pripremljenih zemljišta može doći i do
znatnih gubitaka prilikom žetve, koji
ponekad iznose i do 20%. Što je sjeme
sitnjije to su zahtjevi na strojeve za
predsjetvenu pripremu veći.
Slika 28. Predsjetvena priprema sjetvospremačima
Za predsjetvenu pripremu zemljišta koriste se posebna konbinovana oruđja –
sjetvospremači, mašine koji imaju veliki radni zahvat i na taj način izbjegava se sabijanje
površine, kvarenje strukture zemljišta, a istovremeno se postiže veći učinak i smanjuju
troškovi proizvodnje.
Na zemljištima dobre strukture koja
su iz zime izašla u dovoljno
rastresitom stanju, ovaj se posao
može obaviti samo drljačama ili
drljačama i ravnjačima u jednom
agregatu. Na težim zemljištima
nužno je da se u agregat uključi i
kultivator odnosno tanjurača. Slika 29. Predsjetvena priprema zemljišta
Česte greške u predsjetvenoj pripremi su u odabiru mašina za izvođenje ove operacije i
u dubini obrade tla. Najčešće se ova operacija radi na preveliku dubinu što je
razbacivanje energijom i stvaranje lošijih uvjeta za sjetvu, a kasnije i klijanje i nicanje.

20. 20
7.3. Đubrenje
Đubrenje soje se obavlja sa mineralnim i veoma rijetko sa organskim đubrivima. Od
mineralnih đubriva najčešće se koriste kombinovana NPK đubriva sljedećih formulacija:
NPK – 15:15:15; NPK – 8:26:26; NPK – 10:20:30.
NPK đubriva se unose u količini od oko
250 – 300 kg/ha i to 2/3 predsjetveno, a
ostalo 1/3 sa sjetvom.
Prema mišljenju mnogih stručnjaka soje
nije potrebno prihranjivati azotom, jer
ima sposobnost da fiksira azot iz vazduha
i tako se sama obezbjeđuje azotom.
Međutim zemljišta u našim uslovima su
zbijena, slabo kisele do kisele reakcije, a
u tim uslovima dolazi do slabijeg
formiranja kvržičnih bakterija, pa je
potrebno soji obezbjediti određene
količine azota.
Slika 30. Đubrenje pneumatskim rasipačem
Primjena stajskog đubriva je vrlo rijetka, osim kada su u pitanju zemljišta siromašna
humusom, nepovoljnih fizičkih i hemijskih osobina.Peporučene količine stajnjaka su oko
20 t/ha pod uslovom da je dobro zagorio.
Za rasipanje mineralnih đubriva danas
se koriste pneumatski rasipači.
Okvirne količine mineralnih đubriva
koje se koriste:
1) za plodna zemljišta 30 – 60 kg/ha N,
60-90 kg/ha P2O5 i 40-60 kg/ha K2O
2) za teška i manje plodna zemljišta 60-
100 kg/ha N, 90-120 kg/ha, P2O5 i
100-120 kg/ha K2O.
Slika 31. Đubrenje soje

21. 21
7.4 Sjetva soje
Sjetva soje se obavlja u proljeće od 15. aprila do 15. Maja (kada se sjetveni sloj zagrije na
10 – 12 ºC).Uspješnu proizvodnju soje nije moguće organizovati bez kvalitetnog
sjemena, dakle sjemena koje potiče iz
kontrolisane proizvodnje, podvrgnuto
odgovarajučoj doradi i koje prati
certifikat u skladu sa zakonskim
propisima i kvalitetu sjemena.
Kao obavezna mjera u pripremi sjemena
soje za sjetvu smatra se inokulacija
(inficiranje), sjemena sa kulturom
bakterija koje se nalaze u pripremljenim
preparatima (azotofiksin).
Slika 32. Sjetva pneumatskom sijačicom
Na visinu prinosa pored drugih agrotehničkih mjera veliki uticaj ima i rok
sjetve.Preranom sjetvom soja soja sporo niče, a kasna sjetva uslovljava niži prinos.
Sjetva soje se obavlja pneumatskim sijačicama. Soja je usjev širokoredne sjetve,
rastojanje između redova je 40 – 50 cm,a rastojanje između biljaka u redu iznosi 3 – 7
cm.
Dubina sjetve se kreće oko 3 – 6 cm.
Ako je zemljište vlažno i klima
humidna, soja se sije pliće.
Količina sijemena po jednom hektaru
koja se troši je 80 – 120 kg/ha.
Sjetvu soje kao postrnog usjeva treba
obaviti neposredno poslije žetve
strnina, pri čemu se koriste sorte
izrazito kratke vegetacije.
Slika 33. Sjetva soje
U proizvodnji zelene mase, soja se sije kasnije. Vrijeme sjetve zavisi od planiranog
vremena iskorištavanja. Ako se koristi kao zelena hrana, može se sijati sukcesivno da bi
se period iskorištavanja produžio

22. 22
7.5. Njega usjeva
Soja je tokom vegetacije izložena štetnom uticaju raznihfaktora kao što su: nedostatak
vlage, pojava kasnih mrazeva, štete od korova, bolesti, štetočine i sl.Da bi se ti negativni
faktori izbjegli ili da se štete svedu na minimum potrebno je primjeniti agrotehničke
mjere.
Mjere njege usjeva soje u toku vegetacije se mogu podijeliti na:
1 ) mehaničke – valjanje, međuredna kultivacija
2 ) hemijske – suzbijanje korova i zaštita usjeva od bolesti i štetočina.
7.5.1. Valjanje
Valjanje se obavlja u periodu od sjetve do nicanja. Odmah poslije sjetve vrši se valjanje
glatkim valjcima, radi razbijanja grudvica zemljišta i dovođenja sjemena u bolji kontakt
sa zemljom, što omogućava brže klijanje i nicanje, kao i ravnanje zemljišta čime se
obezbjeđuje bolja zaštita i smanjivanje žetvenih gubitaka. Takođe treba napomenuti da
usljed jakih pljuskova može doći do stvaranja pokorice, tada je neophodna primjena lake
drljače ili rotacione kopačice.
Slika 34. Valjanje usjeva

23. 23
7.5.2. Međuredna kultivacija
Međuredna kultivacija se izvodi kultivatorima koji posjeduju i depozitore za unošenje
mineralnih đubriva.Međuredna kultivacija je mjera koja se izvodi u cilju:
- održavanja međurednog prostora
zemljišta u rastresitom stanju
- očuvanje vlage
- uništavanje korova
Međurednom kultivacijom soje
omogućavamo veće nakupljanje vlage,
smanjenje evaporacije, stimuliše se rad
mikroorganizama i brže se razlaže
organska materija. Kultivacija se mora
obavljati tako da se ne oštećuje korijen i
nadzemni dio biljke. Brzina kretanja
kultivatora je od 5 – 10 km/sat.
Slika 35. Međuredna kultivacija
Kultivacija se obično izvodi dva puta. Prvi
put kada usev soje ima prvi troperi list, a
drugi put pre sklapanja redova.
Međuredna kultivacija daće dobre rezultate
ako korovi nisu prerasli, zemljište koje se
kultivira mora biti prosušeno, ne sme biti
suviše vlažno, jer će se kultiviranjem suviše
vlažnog zemljišta uništiti mrvičasta
struktura.
Primenom međuredne kultivacije moguće je
pozitivno uticati na povećanje prinosa zrna
soje za oko 10%.
Slika 36. Međuredna kultivacija
Ova biljna vrsta najbolje reaguje na međurednu obradu povećanjem prinosa. Osnov
ovakve reakcije je u simbiozi između korijena i mikroorganizama. Bolja provjetrenost
zemljista doprinosi povećanju broja formiranih kvrzica na korenu soje odnosno
povećanju kolicine azota koji biljci stoji na raspolaganju.

24. 24
7.5.3. Drljanje
Pravilno izvedeno drljanje predstavlja vrlo koristan zahvat u obradi zemljišta, kojim se
postiže stvaranje rastresitog površinskog sloja zemljišta kao idealne podloge za klijanje
sjemena i nicanje biljaka. Dubina rada drljače je 6-7 cm, a najbolje efekte postiže ako je
zemljište umjerene vlažnosti (40- 50 % PVK).
Slika 37. Drljanje zemljišta
7.5.4. Navodnjavanje
Soja tokom vegetacije utroši 450 do 480 mm. Mjesečne potrebe soje za vodom variraju u
zavisnosti od uslova: u aprilu 10 do 40 mm, maju 30 do 60 mm, junu 90 do 110 mm, julu
100 do 125 mm, avgustu 100 do 120 mm, sempembru 50 do 80 i oktobru do 40 mm.
Zato prinos u najvećoj mjeri zavisi od količine vode koja stoji na raspolaganju biljci u
vrijeme nalivanja zrna. Ukoliko je vlažnost zemljišta do faze punog cvetanja optimalna,
soja razvija bujnu masu i formira veliki broj mahuna.
Slika 38. Navodnjavanje soje

25. 25
7.5.5. Zaštita od korova
Korovi su konkurentne biljne vrste soje u pogledu hrane, vlage, svijetlosti i utiču na
smanjenje prinosa.Primjena herbicida može biti poslije sjetve a i prije nicanja i posljie
nicanja soje.
Od korova nastaju velike štete kao što su:
troše mnogo hrane, umanjuju prinos biljnim
kulturama, umanjuju kvalitet zrna, neki su
otrovni, snižavaju temperaturu zemljišta i
isušuju ga zbog pojačane transpiracije,
otežavaju obradu zemljišta i uzrokuju
polijeganje usjeva.
Slika 39. Muhar zeleni (lat. Setaria viridis)
Plodored, pravovremena i kvalitetna osnovna obrada, predsetvena priprema i
međuredna kultivacija, osim što obezbeđuju optimalne uslove za rast biljaka soje,
predstavljaju preduslove za uspešno suzbijanje
korova. Ukoliko je potrebno, a najčešće jeste, izvodi
se okopavanje i ručno uklanjanje korova.
Korovi se lako prilagođavaju u drugim biljnim
kulturama.
Otporni su prema nepovoljnim uslovima. Korovi se
šire: vjetrom, vodom, životinjama, putem čovjeka.
Slika 40. Divlji sirak (Sorghum halepense)
Hemijske mjere se najčešće koriste za suzbijanje korova u soji. Od hemijskih
sredstava,odnosno herbicida se najčešće koriste: dual, lasso, prohelan, stomp 330, cobra,
sencor, galaxi,fokus,basta, fortelon i dr.

26. 26
7.5.6. Zaštita od bolesti i štetočina
Kod proizvodnje soje, u našoj zemlji, bolesti i štetočine nisu bile limitirajući faktor. Mjere
zaštite soje počinju doradom i tretiranjem sjemena, izborom otpornih sorti, vremena i
načina sjetve, izborom površine za sjetvu pa do zaštite u toku vegetacije (paljenje
žetvenih ostataka, zaoravanje žetvenih ostataka, plodored).
Neke od bolesti koje napadaju soju su : plamenjača, bakteriozno sušenje,bijela trulež i
mozaik soje.
Slika 41. Simptomi plamenjače Slika 42. Simptomi mrke pjegavosti
Napad štetnika u usjevu soje utječe na kvalitetu i količinu prinosa zrna soje. Najvažniji
štetnici soje su: žičnjaci iz porodice lat. Elateride, gusjenice podgrizajućih sovica iz roda
(lat. Agrostis), razne grčice i stonoge, grinje i nematode.
Pravovremenim uočavanjem štetnika može se provesti suzbijanje samo na mjestima
njegove prve pojave i na taj način spriječiti širenje.
Slika 43. Crveni pauk Slika 44. Lisna sovica

27. 27
7.6 Žetva soje
U proizvodnom procesu soje žetva je posljednja agrotehnička mjera. Žetva soje se
obavlja u punoj fiziološkoj zrelosti kada je sadržaj vlage u zrnu 13 – 14 %.Ako se u ovoj
zriobi oklijeva sa žetvom mahune pucaju i dolazi do gubitka zrna. Prerana žetva
uzrokuje smanjenje prinosa. Takođe neispravni kombajni uzrokuju osipanje zrna a time
i smanjenje prinosa. Gubici zrna kod kombajna nastaju najčešće zbog: pucanja mahune,
lomljenja stabljike, otkidanja mahune, neravni i zakorovljeni tereni.
Slika 45. Žetva soje
Da bi gubici bili što manji potrebno je izvesti dobru osnovnu i predsjetvenu pripremu
zemljišta, sjetvu sorata otpornih na polijeganje, sjetva u optimalnom sklopu biljaka i
usjev bez korova, dobru i kvalitetnu mehanizaciju.
Žetva soje se započinje kada stabla i mahune promjene boju iz sivo zelene u tamno
smeđu, listovi sa stabla opadaju, a sjemena u mahunama zveckaju.Žetva se obavlja
žitnim kombajnima na kome se podesi broj obrtaja bubnja na 400 – 500 obrtaja u
minuti.
Slika 46. Sjetva soje

28. 28
8. ZAKLJUČAK
Soja predstvalja najvažniju proteinsko-uljnu biljku u svijetu kako u ishrani ljudi tako i u
ishrani životinja. Zbog visoke prehrambene vrijednosti, hemijskog sastava, širokoj
primjeni i relativno jeftinoj proizvodnji soja i proizvodi od soje su se proširili po cijelom
svijetu.Veliki je broj proizvoda dobijenih od soje.Za ljudsku ishranu: sojino
brašno,mlijeko,ulje,jogurt,maslac,sojino meso,itd.Za stočnu ishranu: zelena
masa,zrno,sojina sačma,prerađevine od soje,itd. Osim u ishrani soja se također koristi u
faramceutskoj industriji,za proizvodnju bio goriva, soja je sirovina u indistriji gume,
boja, lakova, lijepkova i za vosak za svijeće.
Prema tome potrebe za uzgojom soje su velike.Činjenica je da se soja u BiH ne proizvodi
u dovoljnim količinama,iako postoje uslovi za proizvodnju količina koje bi zadovoljile
potrebe tržišta u BiH.
Što se tiče soje posebnu pažnju treba obratiti na odabir sorti zbog prisustva GMO
sjemena koje u mnogim državama nije dozvoljeno proizvoditi niti sijati.Također treba se
izvesti pravilna priprema zemljišta i sadnja,koja mora biti obavljena na vrijeme kako bi
dobili kvalitetnije prinose. Njega usjeva je neophodan postupak u proizvodnji
soje.Pažnju treba obratiti na zaštitu od bolesti,korova i štetočina jer ovi faktori mogu
znatno uticati na smanjenje i kvalitet prinosa.
Veliki problem predstavlja žetva i skladištenje,gdje moramo paziti da se žetva obavi na
vrijeme,uslove i način skladištenja.Skladišta moraju biti čista,bez faktora koji bi mogli
ugroziti kvalitet zrna ili prouzrokovati njegovo propadanje.

29. 29
SADRŽAJ
Uvod.............................................................................................1
1. Značaj soje.............................................................................3
1.1 Privredni značaj ........................................................................3
1.2 Agrotehnički značaj....................................................................4
2.Proizvodnjasojeu BiH........................................................5
3. Botanička klasifikacija..........................................................6
4. Morfološkeosobine.............................................................7
4.1 Korijen.......................................................................................7
4.2 Stablo.........................................................................................8
4.3 List.............................................................................................9
4.4 Cvijet........................................................................................10
4.5 Plod..........................................................................................11
5. Agroekološki uslovigajenja soje...................................12
5.1 Odnos prema toploti.................................................................12
5.2 Odnos prema vodi.....................................................................13
5.3 Odnos prema svjetlosti..............................................................14
5.4 Odnos prema zemljištu.............................................................14
6. Sortiment soje......................................................................15
7. Agrotehničke mjere proizvodnjesoje..........................17
7.1 Plodored....................................................................................17
7.2 Obrada zemljišta.......................................................................18
7.2.1 Osnovnaobrada zemljišta ......................................................18
7.2.3 Predsjetvena priprema zemljišta............................................19
7.3 Đubrenje...................................................................................20
7.4 Sjetva soje.................................................................................21

30. 30
7.5 Njega usjeva..............................................................................22
7.5.1 Valjanje ...........................................................................................................................22
7.5.2 Međuredna kultivacija.... .................................................................................................23
7.5.3 Drljanje....................................................................................................................................24
7.5.4 Navodnjavanje.................................................................................................................24
7.5.5 Zaštita od korova ............................................................................................................25
7.5.6 Zaštita od bolesti i štetočina.............................................................................................26
7.6 Žetva soje ..........................................................................................................................27
8. Zaključak...............................................................................................28