1. П.ДАВААХYY: СОНСОХ+УНШИХ энэ бол ярьж сурах томъёо
Огноо: 2007-05-16 11:10:17
Монголын англи хэлтний холбооны тэргvvн, хэл судлалын докторант, лектор
П.ДАВААХYYТЭЙ ярилцлаа.
-Хэл сурахад, тэр тусмаа англи хэлийг сурахад хамгийн гол анхаарах зvйл юу вэ?
-Манай монголчуудад улаан цэнхэрээр vгээ ялгаж бичээд энд тэнд наавал хэл сурна гэсэн.
тvгээмэл ойлголт байдаг л даа. Энэ арга барил хэдийнэ хоцрогдсон. Одоо ч гэсэн хvмvvс хэл
сурах энгийн бєгєєд амархан аргыг хайсаар буй. Гэтэл vнэн хэрэгтээ амархан хэл сурна гэж
байхгvй. Харин хэцvv зvйлийг єєртєє тохируулж амар болгож задалж болно. Англи хэлийг
амархан сурах боломж нь сайн ном, сайн багштай байх биш. Гадаадынхантай ярилцах ч биш.
Хэл сурах хамгийн чухал арга бол “хvсэл, хvсэх” гэсэн таван vгнээс бvтсэн vг. Хvн хэл
сурахын тулд эн тэргvvнд vнэн сэтгэлээсээ хvсэх хэрэгтэй. Хvсэл байгаа цагт сайн ном vзэж,
сайн багшаар заалгах гэсэн хэлбэрvvдийн алийг нь ч сонгож болно.
-Тэгвэл хэл сурах хvсэлтэй хvн юунаас эхлэх ёстой вэ?
-Англи хэлний єгvvлбэр зvйн бvтэц монгол хэлнийхээс тэс ондоо. Тиймээс єєрийн гэсэн бяцхан
ертєнцийг бvтээх хэрэгтэй. Хvмvvс шууд англиар ярьж сурахыг хvсдэг. Гэтэл ямар ч сэдвээр
чєлєєтэй ярьж, vзэл бодлоо илэрхийлж чаддаг хvнийг англи хэл сурчээ гэж vздэг. Монголд
дvрэм мэддэг, бичдэг, уншдаг залуучууд олон бий. Харин яг нэг сэдвийн талаар ярилцъя гэхээр
таг болдог. Англи хэлийг сурах гол зорилго нь гадаад ертєнцтэй харилцах. Ингэхийн тулд
єєрийн мэддэг vгээр бvтсэн энгийн єгvvлбэр зохиож чаддаг байх ёстой. Энэ бол эхлэл. Тvvнээс
биш шууд англиар ярьж чадахгvй. Хvмvvс америк, англи багштай сургалтыг сайн гэж боддог.
Сайны хувьд сайн. Гэхдээ Монголд, ирж буй багш нарын олонхи нь мэргэжлийн бус хvмvvс
байдаг. Тэд Англи, Америктаа автобусны жолооч, эсвэл коллеж тєгссєн хvмvvс байх жишээтэй.
Биднийг ч гэсэн Англи, Америкт очоод монгол хэл заа гэвэл чадна. Yvнтэй л адил. Хэлийг хэн
бусдад сайн зааж чаддаг вэ гэвэл зовлонг нь єєрєє амссан хvн. Тиймээс ч би англи хэлний
хувьсгал нэртэй лекцээ дєрєв дэх удаагаа унших гэж байна.
-Yг, дvрэм мэддэг хэрнээ ярьж чаддаггvй хvн олон бий. Тэд яавал яриагаа сайжруулах вэ
гэж толгойгоо гашилгадаг?
-Англи хэлийг дєрвєн том бvлэгт хувааж vздэг. Америк, Британи, Австрали, НYБ-ын гэж.
Єнєєдєр англи хэлийг ашиглаж буй хоёр тэрбум 415 сая хvн дэлхий дээр байна. Манайхан НYБ-
ын бvлэгт нь ордог. Тэр хvмvvст хандаж хэлэхэд ярьж сурахын томъёо нь сонсох + унших юм.
Хvний хэлж буй зvйлийг сонсоод ойлгож чадаж байвал хариулна. Харин дараа нь зєв уншиж
байж хvнд хэлдэг. Зєв уншдаг хvн цэвэрхэн ярьдаг юм. Ямар ч хvн шууд л англи, америкчууд
шиг ярьж чадахгvй. Гэхдээ энэ бол хэзээ ч чадахгvй гэсэн vг биш. Англи, америкчуудтай утсаар
ярихад тэд намайг америк хvн гэж боддог. Энэ бол зєвхєн миний сайных биш. Yvгээрээ би
монгол хvн хэл сурах авъяастай байдаг юм шvv гэдгийг л хэлэх гэсэн юм. Монголчууд шиг хэл
сурах авьяастай бєгєєд цэвэрхэн ярьдаг vндэстэн дэлхий дээр єєр байдаггvй болов уу.
-Та Англи хэлийг хаана сурсан юм бэ?
-Би Монголдоо сурсан. Чадалтай баян айлын хvvхдvvд шиг тєлбєрєє эцэг эхээрээ тєлvvлээд
америк яваагvй би. Эх орондоо англи хэл сураад TOFEL-ийн шалгалт єгч АНУ-руу урилгаар
явж байв. Миний TOFEL-ийн оноо Азидаа хоёрдугаарт орж байсан юмдаг. Нэгт нь Энэтхэг охин
орж байлаа.

2. -Англи хэл сурч байгаа хvн єдєрт хэдэн цаг зарцуулбал vр дvнтэй байх вэ?
-Єдєрт хамгийн багаар хоёр цаг vзэж байх хэрэгтэй. Гэхдээ хэл сурах хамгийн сайн арга бол
єєртєє тохирсон хэлбэрийг олох. Ном унших, кино vзэх, хадмал орчуулгатай мэдээ сонсох гээд
юу ч байж болно. Харин єєрт тохирсон хэлбэрээ олсноо яаж мэдэх вэ гэвэл тухайн хvн сурах
явцдаа уйдах ёсгvй. Аргаа олсон хvн уйдах, залхах ёсгvй гэсэн vг. Хvн болгон ном унших,
зурагт vзэх, англичуудтай ярилцах албагvй. Сурах аргаа зєв олсон хvн аяндаа дур сонирхолдоо
хєтлєгдєн хэл сурдаг юм.
-Сvvлийн vед болсон, болоогvй хvмvvс англи хэлийг хэрхэн сурах талаар лекц унших
боллоо?
-Yvнийг буруутгах арга байхгvй. Єнєєдєр дэлхий дээр хэнбэгуайд ч хэрэгцээ шаардлагатай
хоёрхон хэл байна гэж судлаачид vзэж буй. Нэгдvгээрт англи хэл, хоёрдугаарт бусад нь гэж.
-Судлаачид Арго багшийг шvvмжлэх болсон. Хар ярианы хэл заалаа гэж?
-Арго багшийг би мэднэ. Тэр логик талын хvн. Yгийн vvсэл, vгийг яаж холбохыг л хvнд заана.
Харин хэрэглээ тал руугаа зааж чадахгvй. Би тvрvvнд хэлсэн. Тухайн хэлээр ямар ч сэдвээр
чєлєєтэй ярьж чаддаг хvнийг хэл сайн сурчээ гэж vнэлдэг. Арго багш хараахан тийм хэмжээнд
хvрч чадаагvй. Ном бичих, дvрэм тайлбарлах талаасаа гайхамшигтай хэрнээ хэрэглээг зааж
чадахгvй.
Єєрєє чадахгvй болохоор хvнд сургана гэдэг худлаа. Єнєєдєр Арго багшийг АНУ-ын
ерєнхийлєгчтэй Иракийн дайны талаар, НYБ-ын чуулган дээр Монгол Улсын єлсгєлєн,
ядуурлын тухай ярь гэвэл чадахгvй. Харин ийм дvрэмтэй, vг нь ингэж хувирдаг гээд яривал
чадна л даа. Монголд англи хэлний бичих, єгvvлбэр зvй, vгсийн сан, харьцуулсан зэрэг гэсэн
сэдвээр доктор хамгаалсан 12 хvн бий. Харин дуудлага зvй буюу ярианы чиглэлээр доктор
болсон хvн байхгvй. Тиймээс ч би удахгvй энэ чиглэлээр докторын зэрэг хамгаалах гэж байна.
Єнєєдєр бид дvрэм, vг цээжлэхээсээ илvv бодитой зvйл буюу ярьж сурах хэрэгтэй байгаа юм.
-Та “Шилмэл америк хар яриа-1,2” гэсэн ном гаргасан. Гэтэл англи хэл судлаачид хvмvvст
хар яриа заах нь буруу гэж ярьж байна?
-Хар яриа гэхээр манайхан буруу ойлгоод байх шиг. Гудамжны хэллэг гэдгээр нь. Тэд ингэж
ярьдаг л даа. Англи хэл 55 мянган vгтэй, гэтэл монгол хэл 450 мянган vгтэй гэж. “Normal
English” буюу жирийн англи хэлтэй хvн Америкт очихоороо ярьж чадахгvй паг болдог. Нутгийн
англи хэлийг ойлгохгvйдээ тэр. Жирийн англи хэлтэй хvн Холливудын кино vзэхэд ойлгохгvй
єгvvлбэр, vг олон гардаг. Ийм зvйлийг л би номондоо буулгасан юм. Нэг ёсондоо хэдэн зууны
тэртээгээс хэрэглээд эхэлсэн хэлц гэсэн vг. Англичууд гижиг гижиг гэхийг gucci gucci гэдэг.
Yvнийг хvнд заахад шууд буудаг. Англи хэлэнд цагдааг POLICE гэдэг. Гэтэл америкт COP гэх
жишээтэй. Yvнийг зайлшгvй сурах хэрэгтэй байдаг.
-Та удахгvй дєрєв дэх лекцээ унших гэж байгаа гэсэн, энэ талаараа тодруулна уу?
-Тийм, гэхдээ энэ зєвхєн лекц биш. Энэ бол хувьсгал юм. Улс орны хєгжлийг зєвхєн эдийн
засаг, инфляцаар хэмждэггvй биз дээ. Хvмvvсийнх нь боловсрол ч энд хамаатай. Залуучууд нь
бvгд англиар чєлєєтэй ярьдаг болчихвол Монгол Улс бодитойгоор хєгжил, дэвшилд хvрнэ. Хоёр
орой лекц уншаад хувьсгал эхлэхгvй. Yvнийг би зєвхєн эхлvvлж байна. Миний лекцээс та
Монгол хvн англиар ямар цэвэрхэн ярьдгийг харж болно. Мєн лекцэн дээр Монголын англи
хэлтнvvд цуглана. Гvн-Yйлст ирж мэндчилгээ дэвшvvлнэ. Арго багш ч ирж магад.
Ерєнхийлєгчид хvртэл захиа бичсэн. Англи хэлний хувьсгалыг дэмжинэ vv гэж. Нэгэнт би
хувьсгал эхлvvлж л байгаагаас хойш ирэх намраас 21 аймгаар явж лекцээ унших болно. Хvмvvс
намайг ашиг харж vvнийг хийлээ гэж бодож магад. Тэгвэл тийм биш. Yvнийг би
залуучуудынхаа тусын тулд хийж байгаа юм. Сvvлийн vед хvмvvсийн англи хэл сурах сонирхол

3. дээр дєрєєлж зарим нэг этгээд ашиг хонжоо харах болж.
Телевизээр нэг ном барьчихсан, vvнийг л ав тэгвэл англи хэл дорхноо сурна гэж рекламдаж
байгаа хvнийг би харсан. Хvн болгон ном уншиж англи хэл сурдаггvй юм. Намайг Америкт
сурч байхад нэг герман залуу байв. Тэр компьютерээр англи хэл сурдаг. Тvvгээрээ ярьдаг.
Єнєєдєр орой vдэшлэг болно гэнэ, чи явах юм уу гэж асуухын оронд чи vдэшлэгт явах уу тийм,
vгvй гэж асуух жишээтэй. Компьютер дээр юм устгахад тийм, vгvй гэж асуудаг шиг. Хvн болгон
л ийм маягаар єєрийнхєєрєє англи хэл сурах жишээтэй.
Англи хэл миний хvсэл биш. Ээжийн минь хvсэл байсан. Ээжийгээ амьд сэрvvн байхад нь
хvслийг нь биелvvлж чадаагvй. Єнєєдєр ээж минь байхгvй ч єєрийн гаргасан хоёр дэвтэр, CD
болон лекцээ би ээжийнхээ дурсгалд зориулж хийж байгаа юм.