१४ अञ्चलको नामाकरण कसरी भयो(How were the zones of Nepal named?)
1. १४ अञ्चलको नामाकरण कसरी भयो ?
हाम्रो देश नेपाललाई १४ अञ्चल ७५ जिल्लामा विभािन
गरिएको छ, यी अञ्चलहरुको नामाकिण कसिी भयो भन्ने
बािेमा के ही िानकािी प्रस्तुत गिेको छु ।
१. मेची अञ्चल :
नेपालको पूिी सीमा मेची नदीको आधािमा मेची अञ्चल
भन्ने नाम िाखिएको हो । मेची नदीको नाम कसिी िहन
गयो भन्ने बािेमा सम्भितः मेचे िाततको बसोिास क्षेत्रमा
बग्ने नदी हुनाले मेची नाम िहन गएको भनाई छ । यो
नदी भाित ि नेपालको सााँध छु ट्याएि उत्ति इलाम जिल्ला
ि भाितको दािीललङ जिल्लाको सााँधै सााँध पहाडबाट झदै
तिाईमा झापा जिल्लाको पूिी लसमानामा बगेको छ ।
पहाडतर्फ ताप्लेिुङ, पााँचथि, इलाम ि तिाईतर्फ झापा
समेत गिी चाि जिल्लाहरू समािेश भएको मेची अञ्चलको
क्षेत्रर्ल ८,१९६ िगफ ककलोलमटि छ ।
२. कोसी अञ्चल
कोसी नदीको नाउाँबाट नामाकिण गरिएको अञ्चल हुनाले
कोसी अञ्चल भतनएको हो, कोसी नाम कसिी िह्यो भन्ने
2. विषयमा थुप्रै भनाईहरू िहेको पाउाँछौ, त्यसमध्ये
विश्िालमत्रकी दददी कौलशकीको नामबाट नदीको नाम
कौलशकी िहन गएको िणफन िाजल्मकीको िामायणमा
पाइन्छ भने अको कथनअनुसाि पािफतीको शिीिको
कोशबाट पैदा भएकी हुनाले नदीको नाम कौलशकी िहेको
हो, िुन पतछ कोसी भतनन थाल्यो सोही नदीको नामबाट
‘कोसी अञ्चल’ को नाम िहन गएको भनाई िहेको छ ।
पहाड तर्फ संिुिासभा, धनकु टा, तेह्रथुम, भोिपुि ि
तिाईतर्फ मोिड्ड ि सुनसिी समेत गिी ७ जिल्लाहरू
समािेश भएको कोसी अञ्चलको क्षेत्रर्ल ९,६६९ िगफ
ककलोलमटि छ ।
३. सगिमाथा अञ्चल
विश्िको सिोच्च लशिि सगिमाथाको आधािमा अञ्चलको
नाम नै ‘सगिमाथा अञ्चल’ िाखिएको छ ।
संस्कृ त भाषामा ‘आकाश’ लाई ‘सगि’ ि ‘लशि’ लाई ‘माथा’
भतनने हुाँदा आकाशसम्म मस्तक पुगेको अथफमा संसािको
सबैभन्दा अग्लो चुचुिोको नाम नै सगिमाथा हुन गएको
हो । सगिमाथाको उचाईं समुद्र सतहबाट ८८४८ लमटि
3. िहेको छ ।
पहाडतर्फ सोलुिुम्बु, ओिलढुंगा, िोटाङ, उदयपुि तथा
तिाईतर्फ लसिहा ि सप्तिी गिी ६ जिल्लाहरू समािेश
भएको सगिमाथा अञ्चलको क्षेत्रर्ल १०,५९१ िगफ
ककलोलमटि छ ।
४. िनकपुि अञ्चल :
िनकपुिधामको आधािमा अञ्चलको नाम पतन ‘िनकपुि
अञ्चल’ िहन गयो । लमथथला (विदेह) का िािा सीिध्िि
िनकको िािधानी िहेको ठाउाँ हुनाले िनकपुि भतनन
थाल्यो ।
पौिाखणक मतले यस प्राचीन नगिको घेिा पााँच कोसको
मातनन्छ । पूिफमा कमला नदी बग्दतछन् । नगिका
पूिफद्िािको िक्षा कवपलेश्िि, दक्षक्षणद्िािको िक्षा
कल्याणेश्िि, पजश्चमद्िािको िक्षा िलेश्िि ि उत्तिद्िािको
िक्षा क्षीिेश्ििले अद्यावप गदफछन् ।
पहाडतर्फ दोलिा, िामेछाप, लसन्धुली ि तिाईतर्फ महोत्तिी,
धनुषा ि सलाफही गिी ६ जिल्लाहरू समािेश भएको
4. िनकपुि अञ्चलको क्षेत्रर्ल ९,६६९ िगफ ककलोलमटि िहेको
छ ।
५. बागमती अञ्चल :
बाग्मती नदी बग्ने क्षेत्र भएको हुनाले ‘बागमती अञ्चल’
भन्ने नाम िाखिएको हो । बाग्मतीको नाम कसिी िहन
गयो त ? लशिपुिी लेकको पूिफ–दक्षक्षण पानीढलो क्षेत्रको
करिि २६५० लमटिको अग्लाइमा िहेको ’िाग्धािा’ भतनने
मुहानबाट बाघको मुिबाट तनस्के को नदी हुनाले ‘बागमती’
भतनएको हो । एकअको कथनअनुसाि प्रल्हदको
तपस्याबाट िुशी भएका लशिको िचन िा हााँसो अथाफत ्
िाक्बाट तनस्के की नदी हुनाले ’िाग्मती’ नाम िहन गएको
भनाई छ ।
उपत्यकाको काठमाडौं, लललतपुि, भक्तपुि, पूिी पहाडका
तर्फ का काभ्रे, लसन्धुपाल्चोक ि पजश्चमी पहाडतर्फ का िसुिा,
धाददङ ि नुिाकोट समेत गिी ८ जिल्लाहरू समािेश
भएको बागमती अञ्चल ९,४२८ िगफ ककलोलमटि क्षेत्रमा
र्ै ललएको छ ।
5. ६. नािायणी अञ्चल :
नािायणी नदीको आधािमा अञ्चलको नाम नै ‘नािायणी
अञ्चल’ िाखिएको छ । नािायणी नदीको नाम कसिी िह्यो
त ? शेषयायी नािायाण् काली ि गण्डकीको संगममा
सुततिहेका छन् भन्ने िनधािणा अनुसाि त्यस संगमपतछ
नदीको नाम नै नािायणी िहन गएको छ ।
मकिानपुि, थचतिन, पसाफ, बािा, िौतहट गिी िम्मा ५
जिल्लाहरू भएको यस अञ्चलको क्षेत्रर्ल ८,३१३ िगफ
ककलोलमटि छ ।
७. गण्डकी अञ्चल :
गण्डकी नदीको प्रिाह क्षेत्रमा िहेको इलाका हुनाले ‘गण्डकी
अञ्चल’ नाम िाखिएको हो । गण्डकी नाम कसिी िहन
गयो भन्ने बािेमा दहमित्िण्डमा उल्लेि भएअनुसाि–
गण्ड िा गण्डक नामक ऋवषले पदहले स्नान गिी तपस्या
गिेको हुनाले गण्डकी नाम िहन गएको उल्लेि गरिएको
छ भने एकअको कथनअनुसाि विष्णुको ‘गण्ड’ अथाफत ्
‘गाला’ बाट पसीनाको रूपमा बगेि आएको नदी हुनाले
गण्डकी नाम पनफ गएको भनाई िहेको छ ।
6. पहाडतर्फ का मनाङ, कास्की, स्याङ्िा, लमिुङ्, तनहुाँ ि
गोिाफ समेत ६ जिल्लाहरू समािेश भएको गण्डकी
अञ्चलको क्षेत्रर्ल १२,२७५ िगफ ककलोलमटि छ ।
८. लुजम्बनी अञ्चल :
गौतम बुद्धको िन्मथलो लुजम्बनीको आधािमा अञ्चलको
नाम नै ‘लुजम्बनी अञ्चल’ िाखिएको हो । एक अको
कथनअनुसाि रुजम्मनी देिीको नाउाँबाट रुजम्मन देइ,
रुपन्देही, रुजम्मनी, लुजम्मनी हुाँदै लुजम्बनी नाउाँ िहन गएको
हो ।
पहाडतर्फ गुल्मी, अघाफिााँची, पाल्पा ि तिाईतर्फ कवपलिस्तु,
रुपन्देही ि निलपिासी गिी ६ जिल्लाहरू समािेश भएको
लुजम्बनी अञ्चल ८,९७५ िगफ ककलोलमटि क्षेत्रर्लमा
र्ै ललएको छ ।
९. धिलाथगिी अञ्चल :
धिलाथगिी पिफतको आधािमा अञ्चलको नामनै ‘धिलाथगिी
अञ्चल’ िाखिएको हो । धिलाथगिी पिफतको नाम कसिी
िहन गयो त ? सेतो दहउाँले ढाककएको पिफत हुनाले
धिलाथगिी भन्ने नाम िहन गएको भतनन्छ भने एकअको
7. भनाई अनुसाि पुलस्त्य ऋवषले सत्ययुगमा यहााँ तपस्या
गिेका थथए भतनन्छ । यसको अग्लाई समुद्रको सतहबाट
८,१६७ लमटि छ ।
पहाडतर्फ का मुस्ताङ, पिफत, म्याग्दी ि बाग्लुङ गिी ४
जिल्लाहरू िहेको धिलाथगिी अञ्चलको क्षेत्रर्ल ८,१४८ िगफ
ककलोलमटि छ ।
१०. िाप्ती अञ्चल :
िापती नदीको आधािमा अञ्चलको नाम ‘िाप्ती अञ्चल’
िहेको हो । प्यूठान जिल्लामा बग्ने खझमरूक (धमाफिती)
तथा माडी (माण्डिी) नदी उत्तिबाट दक्षक्षणतर्फ बग्दै
प्यूठान जिल्लाको बांगेसाल गाउाँनेि ‘ऐिािती’ भन्ने ठाउाँमा
आएि लमलेपतछ िापती नामले बग्न थाल्छ । पुिानो नाउाँ
अथच िाितीको अपभ्रंश भई ऐिािती ि त्यसैबाट िाप्ती
नाम िहन गएको भनाई छ ।
पहाडतर्फ का रूकु म, िोल्पा, सल्यान, प्यूठान ि तिाईतर्फ को
दाङ् देउिुिी समेत गिी ५ जिल्लाहरू भएको िाप्ती अञ्चल
१०,४८२ िगफ ककलोलमटि क्षेत्रर्लमा र्ै ललएको छ ।
सदममुकाम तुलसीपुि (दाङ्) िहेको छ ।
8. ११. कणाफली अञ्चल :
कणाफली नदीको िलाधाि क्षेत्रमा अिजस्थत अञ्चल हुनाले
‘कणाफली अञ्चल’ नाम िहन गएको हो । कणाफली झैं
कलनाद गने नदी हुनाले कणाफली नाउाँ िहन गएको भनाई
छ ।
पहाडतर्फ का हुम्ला, मुगु, कालीकोट, िुम्ला, डोल्पा ५
जिल्लाहरू भएको कणाफली अञ्चलको क्षेत्रर्ल २१,३५१ िगफ
ककलोलमटि छ ।
१२. भेिी अञ्चल :
भेिी नदी बग्ने क्षेत्र भएको हुनाले ‘भेिी अञ्चल’ नामकिण
गिेको हो । भेिी िणबाघ बिेको िस्तै गिी सुसाएि बग्ने
नदी भएको हुनाले भेिी नाम िहन गएको हो ।
पहाडतर्फ का दैलेि, िाििकोट सुिेत ि तिाई तर्फ का बााँके
तथा बददफया गिी ५ जिल्लाहरू िहेको भेिी अञ्चलको
क्षेत्रर्ल १०,५४५ िगफ ककलोलमटि छ ।
१३. सेती अञ्चल :
सेती नदीको आधािमा अञ्चलको नामनै ‘सेती अञ्चल’
िाखिएको छ । सेतो िंगको स्िच्छ पानी बग्ने नदी हुनाले
9. संस्कृ तमा ‘शुक्लागंगा’ भतनएको ि त्यसैको अपभ्रंश भई
सेती नाम िहन गएको हो, एक अको कथनअनुसाि
पहाडको एक मनोिम स्थलमा लशि ि पािफती विहाि गिी
बसेको बित पािफतीलाई प्यासले सताउाँदा लशिले झटपट
आफ्नो त्रत्रशूलले दहमालय पिफत छेदन गिी पवित्र स्िच्छ
गंगािलको धाि उत्पन्न भई नदीको रूपमा बग्न थाल्यो ।
ढुड्डा ि बालुिाको िंग पतन पूिै सेतो भएको ि तनमफल
पानी पतन नैनसूत झैं गोिो देखिने हुनाले नदीको नामनै
सेती िहन गयो ।
पहाडतर्फ का बझाङ्, बािुिा, डोटी, अछाम ि तिाई तर्फ को
कै लाली समेत गिी ५ जिल्ला समािेश भएको सेती अञ्चल
१२,५५० िगफ ककलोलमटि क्षेत्रर्लमा र्ै ललएको छ ।
१४. महाकाली अञ्चल :
महाकाली नदीको आधािमा सुदूि पजश्चमको क्षेत्र ‘महाकाली
अञ्चल’ भतनएको हो । महाकालीको नाम कसिी िहन गयो
भन्ने कु िामा पानी लभत्रको कु नै पतन चीि देख्न नसककने
ज्यादै नै कालो िंगको धलमलो पानी बग्ने िोला हुनाले
महाकाली अथाफत ् ज्यादै नै काली भन्ने अथफमा नदीको
10. नाम समेत महाकाली िहन गएको भनाई छ ।
पहाडतर्फ दाचुफला, बैतडी, डाँडेलधुिा ि तिाईतर्फ कञ्चनपुि
समेत गिी िम्मा ४ जिल्लाहरू भएको यस अञ्चलको
क्षेत्रर्ल ६,९८९ िगफ ककलोलमटि िहेको छ ।
मध्यमाञ्चल विकास क्षेत्रलभत्र पने जिल्लाहरूको नाम
कसिी िहन गयो ?
Trichandra — Fri, 07/25/2014 - 23:25
ऐततहालसक समीक्षा
त्रत्रचन्द्र 'प्रतीक्षा'
नेपाललाई समानुपाततक विकास गिाउने उद्देश्यले वि. सं.
२०२९ सालमा ४ विकास क्षेत्रमा ि पतछ वि. सं. २०३७
सालमा सेती ि महाकालीलाई सुदूिपजश्चमाञ्चल बनाई ५
विकास क्षेत्रमा विभािन गरिएको हो । त्यसभन्दा अगाडड
वि.सं. २०१८ िैशाि १ गते नेपालमा १४ अञ्चल ७५
जिल्लामा विभािन गरिएको हो ।
आि यस लेि मार्फ त ् मध्यमाञ्चल विकास क्षेत्रलभत्र
समादहत १९ जिल्लाहरूको नामाकिण के कसिी भयो भन्ने
बािेमा िानकािी गिाउाँदैछु ।
11. १. धनुषा : िामचन्द्रले भााँचेको लशिधनुको एक भाग
िसेको ठाउाँ हुनाले धनुषा
नाम िहन गएको भनाई िहेको छ ।
यस्तै यहााँ धनुषको आकािको लशला देखिने यो स्थान एक
धमफस्थल मातनएको छ । यहााँ माघ मदहनाको प्रत्येक
आइतबािका ददन मेला लाग्ने गदफछ । िनकपुिबाट ७
कोस उत्तिपूिी कु नामा चुिे डााँडाको र्े दीमा यो स्थान पदफछ
। यसैको नामबाट जिल्लाको नाम पतन धनुषा िहन गएको
भनाई छ ।
यस जिल्लाको क्षेत्रर्ल ११८० िगफ कक. मी. िहेको छ भने
७,५४,७७७ िनसंख्या िहेको छ ।
२. महोत्तिी : महोदि पोििी िहेको गाउाँ हुनाले महोदिी
गाउाँ भन्ने नाम िहेको ि त्यसैको अप्रभ्रंश भई महोत्तिी हुन
गएको भनाई िहेको भएता पतन सो स्थान ज्यादै उत्तिमा
पने ठाउाँ भएको हुनाले ‘महोत्ति’ नाम िहन गएको प्रतीत
हुन्छ । िलेश्ििबाट करिब डेढ कोस टाढा पने महोत्तिी
गाउाँको नामबाट नै यस जिल्लाको नाम पतन महोत्तिी
िाखिएको हो ।
12. १००२ िगफ कक. मी. क्षेत्रर्लमा विस्तारित यस जिल्लाको
िनसंख्या ६,२७,५८० िहेको छ ।
३. सलाफहीः पदहले यहााँ सालको िंगल प्रशस्त मात्र भएको
ि पतछ सोही ठाउाँमा बसाइएको थधमाल गाउाँ हुनाले ‘साल–
लाही’ नाम िहन गएको ि पतछ यस नाम अपभ्रंस भएि
सलाफही िहन गएको हो भने जिल्लाको नाम पतछ यसैबाट
िहेको भनाई छ ।
यस जिल्लाको क्षेत्रर्ल १२५९ िगफ कक. मी.मा र्ै ललएको छ
भने ७,६९,७२९ िनसंख्या िहेको छ ।
४. लसन्धुलीः माडी र्ााँटबा गढीतर्फ िाने बाटोमा िहेको
सुरुङको आधािमा नेपालीमा ‘सुन्दिी’ भतनएको ि त्यसैको
अपभ्रंश भई ‘लसन्धुली’ नाम िहन गएको भनाई िहेको छ
भने यस्तै एक अको कथनअनुसाि उज्िैनबाट
उत्तिािण्डमा तपस्या गनफ आएका लसन्धुल नाम भएका
िािा लसद्ध भएको ठाउाँ हुनाले ‘लसन्धुली’ भन्ने नाम िहन
गएको भनाई िहेको पाइन्छ ।
तपस्िी िाि लसन्धुलले लसद्थध प्राप्त गिेको तपोभूलममा
स्थापना भएको मातनने लसद्धेश्ििको देिालय
13. लसन्धुलीगढीमा अिजस्थत छ ।
२४९१ िगफ कक. मी. क्षेत्रर्लमा विस्तारित यस जिल्लामा
२,९६,१९२ िनसंख्या िहेको छ ।
५. िामेछापः िािाले कु नै िाम भन्ने व्यजक्तलाई ददएको
त्रबताफ हुनाले ‘िाि छाप’ भन्ने नाउाँ िहन गएको ि पतछ
त्यसैको अपभ्रंश भई ‘िामेछाप’ हुन गएको भनाई िहेको छ
।
यस जिल्लाको क्षेत्रर्ल १४४६ िगफ कक. मी. िहेको छ भने
२,०२,६४६ िनसंख्या िहेको छ ।
६. दोलिाः ककिंदन्ती अनुसाि– गौिीशंकि दहमालमा
तपस्या गिेको एक िोगीले लशििीको ििदान पाएि िुशी
हुाँदै एकपल्टा सिैतति चक्कि लगाएि आउाँछु भनेि गएको
ति दुई लाि पल्ट चक्कि मादाफपतन घुमीकर्िी त्यहीीँ मात्र
पुग्ने भएकोले ितत चक्काि लगाउाँदा पतन पाि हुन
नसककने ठाउाँ भन्ने अथफमा त्यसठाउाँको नाम नै ‘दो–लिा’
िहन गएको भनाई छ । त्यसैबाट जिल्लाको नाम पतन
दोलिा िहन गएको भनाई िहेको छ ।
14. २१९१ िगफ कक. मी. क्षेत्रर्लमा विस्तारित यस जिल्लाको
िनसंख्या १,८६,५५७ िहेको छ ।
७. लसन्धुपाल्चोकः पदहलेका आठ िटा थुमहरू मध्ये लसन्धु
थुम ि त्यसको नजिका डााँडाको कािमा िहेको पाल्चोक
थुमको संयुक्त नामबाट जिल्लाकोनाम ‘लसन्धुपाल्चोक’
िहन गएको हो ।
करिि २५४२ िगफ कक. मी. क्षेत्रर्लमा र्ै ललएको यस
जिल्लाको िनसंख्या २,८७,७९८ िहेको छ ।
८. काभ्रेपलान्चोक : पनौतीका काभ्रे डााँडा ि पलान्चोक
डााँडाको लमलनको आधािमा ‘काभ्रेपलान्चोक’ नाम िहन
गएको हो । पदहले पूिफ एक नम्बि चौतािाबाट प्रशालसत
२८ मौिाहरूमध्ये काभ्रे ि पलान्चोक भतनने दुई मौिाको
आधािमा नै जिल्लाको नाम ‘काभ्रेपलान्चोक’ िहन गयो ।
यस जिल्लाको क्षेत्रर्ल १३९६ िगाफ कक. मी. िहेको छ भने
३,८१,९३७ िनसंख्या िहेको छ ।
९. लललतपुिः लललताख्य भन्ने िन र्ााँडेि बसाइएको नगि
हुनाले ‘लललतपत्तन’ भन्ने नाम िहन गएको ि पतछ सोदह
पुिानो नाम लललतपत्तनको आधािमा ‘लललतपुि’ भन्ने नाउाँ
15. िहन गएको हो । एकअको कथनअनुसाि लललत भन्ने
ज्यापूले आसाम कामरूप कामाक्षबाट मत्स्येन्द्रनाथलाई
बोके ि ल्याई स्थापना गिेको शहि भएको हुनाले सो
ज्यापूको नामबाट ‘लललतपुि’ भन्ने नाम िाखिएको कथन
िहेको छ ।
यस जिल्लाको क्षेत्रर्ल ३८५ िगफ कक. मी. मा र्ै ललएि
िहेको छ भने ४,६८,१३२ िनसंख्या िहेको छ ।
१०. भक्तपुिः पदहले भक्तहरू बस्ने ठाउाँ हुनाले संस्कृ तमा
यसको नाउाँ ‘भक्त ग्राम’ िाखिएको ि त्यसैको अपभ्रंस भई
भादगाउाँ हुन गएको हो । सिफप्रथम यहीीँ नै
दहन्दूधमाफिलम्बीहरूको बसोबास िहेको हुनाले यो ठाउाँ
भक्तग्राम भतनएको हो भन्ने अनुमान छ । लोक
व्यिहािमा गाउाँ कहलाउने भादगाउाँका िािा तथा कविहरूले
यसलाई भक्तपुि, भक्तपिी िा भक्त पत्तन इत्यादद लेिेका
छन् । नेपाल भाषा (नेिािी) मा भादगाउाँलाई ‘ख्िप’
भतनन्छ भने पतछ नेपलीमा जिल्लाको नाम ‘भक्तपुि’ िहन
गयो ।
16. ११९ िगफ कक. मी. क्षेत्रर्लमा विस्तारित यस जिल्लाको
िनसंख्या ३,०४,६५१ िहेको छ ।
११. काठमाण्डौः नेपाली प्राचीन शैलीमा काठ बढी हाली
बनाइएको भव्य मण्डप िहेको शहि हुनाले काष्ठमण्डप
नाउाँ िहन गएको थथयो । यसैको अपभ्रंस भई काठमाण्डौ
नाम प्रचललत भयो ।
अको कथनअनुसाि िािा गुणकामदेिले बागमती ि
विष्णुमतीको दोभानमा कान्तीश्िि महादेिको स्थापना गिी
िड्गाकाि नगि बसाएि त्यसैलाई िािधानी तुल्याएको
हुनाले काजन्तपुि नाम िहन गएको हो । यसैको अपभ्रंस
भई काठमाण्डौ िहन गएको ि जिल्लाको नाम पतन यदह
िाखिएको हो ।
नेपालको िािधानी समेत िहेको यस जिल्लाको क्षेत्रर्ल
३९५ िगफ कक. मी. िहेको छ भने १७,४४,२४० िनसंख्या
िहेको छ ।
१२. नुिाकोटः त्रत्रशुली नदी ि तादी नदीको बीचमा पने
डााँडाहरूमा धैबुङकोट, धाददङकोट, िामकोट, कर्के पकोट,
सल्यानकोट, भैििकोट, मालाकोट, बेलकोट ि लसमलकोट
17. समेत ९ िटा कोट (ककल्ला) हरूको के न्द्र स्थानमा तनमाणफ
गरिएको नयााँ कोट हुनाले संस्कृ तमा ‘निकोट’ भतनएको ि
त्यसैको अपभ्रंश भई नुिाकोट नाम िहन भएको हो भने
जिल्लाको नाम समेत यही िहेको पाइन्छ ।
११२१ िगफ कक. मी. क्षेत्रर्लमा र्ै ललएि िहेको यस
जिल्लाको िनसंख्या २,७७,४७१ िहेको छ ।
१३. िसुिा : नेपाली र्ौिको सहायताथफ भोटे िोला ि
ललण्डे िोलाको घााँटीमा अिजस्थत िसुिामा टाढा–टाढाका
गाउाँहरूबाट आएका मातनसहरूले घि लौिी सिकािी झािमा
ढुङ्गा बोके ि गढी तनमाणफ गिेको ठाउाँ िसुिागढी भतनएको
ि यसैको नामबाट जिल्लाको नाम िसुिा िाखिएको भनाई
छ ।
यस जिल्लाको क्षेत्रर्ल १५१४ िगफ कक. मी. मा र्ै ललएको
छ भने ४३,३०० िनसंख्या िहेको छ ।
१४. धाददङः चेपाङ् भाषामा ‘धा’ को अथफ ‘ज्िाला’ ि ‘ददङ्’
को अथफ ‘देिता’ हुन्छ । पदहले कु नै समयमा यहााँ
ज्िालामुिी िहेको हुाँदा ज्िालादेिी भन्ने अथफमा ठाउाँको
नामनै ‘धाददङ’ िहन गएको होला । यस जिल्लाको झालाफङ्
18. क्षेत्रमा तातोपानीहरू ि साल्बासमा ज्िालामुिीदेिीको
मजन्दि पतन छ । पदहले लालमडााँडा, धाददङ ि सल्यान ३
इलाका लमली हालको धाददङ जिल्ला बनेको छ ।
यस जिल्लाको क्षेत्रर्ल १९२४.६ िगफ कक. मी. मा र्ै ललएको
छ भने िनसंख्या ३,३६,०६७ िहेको छ ।
१५. मकिानपुिः पाल्पाका िािा मुकु न्द सेन प्रथम (ई.सं.
१५४०–१५७५) ले आफ्नो िाज्य पूिफमा दूधकोसीसम्म
र्ै लाएि बसाएको शहि भएको हुनाले ‘मुकु न्दपुि’ नाउाँ
िाखिएको ि कालान्तिमा ‘माकन्दपुि’, मोकांपुि हुाँदै
मकिानपुि भतनन थाल्यो । यसै नामद्िािा जिल्लाको
नाम पतन मकिानपुि िहन गएको हो ।
यस जिल्लाको क्षेत्रर्ल २४२६ िगफ कक. मी. िहेको छ भने
४,२०,४७७ िनसंख्या िहेको छ ।
१६. िौतहटः भोिपुिी भाषामा ‘ग्िाि’ िा ‘ग्िाला’ हरूलाई
िाउत भन्दछन् । ‘िाउत’ अथाफत ् ‘ग्िाि’ िा ‘ग्िाला’ िाततको
‘हाट’ अथाफत ् तनिासस्था िा िस्ती भएको ठाउाँ हुनाले
‘िाउतहाट’ नाम िहेको ि त्यसैबाट अपभ्रंश भएि िौतहट
िहन गएको भनाई छ भने यसैको नामबाट जिल्लाको नाम
19. नै िौतहट हुन गएको हो ।
११२६ िगफ कक. मी. क्षेत्रर्लमा विस्तारित यस जिल्लामा
६,८७,७०८ िनसंख्या िहेको छ ।
१७. बािाः उम्िन गाउाँ अन्तगफत पने बािागढी भन्ने
स्थानको नामबाट जिल्लाको नाम नै बािा िहन गएको हो
। कु नैबेला बािागढी नै यस जिल्लाको सदिमुकामको
रूपमा िहेको थथयो ।
यस जिल्लाको क्षेत्रर्ल ११९० िहेको छ भने िनसंख्या
७,०१,०३७ िहेको छ ।
१८. पसाफः मकिानी िािा माखणक्य सेनले ई. सं. १७०७ मा
महुिनमा पािसनाथ मठको मठ स्थापना गिेको ठाउाँ
हुनाले पािसनाथ िहन गएको ि सोको छोटकिी रूप
पािसको अपभ्रंश भई ‘पसाफ’ िहन गएको हो । यसै नामबाट
जिल्लाको नाम पतन पसाफ िहन गएको हो ।
यस जिल्ला १३५३ िगफ कक. मी. क्षेत्रर्लमा र्ै ललएको छ
भने ६,०१,०१७ िनसंख्या िहेको छ ।
१९. थचतिनः सीतािीको िनिासकाल यहीीँको िंगलमा
व्यतीत भएकोले शुरुमा यसलाई ‘सीतािन’ भतनन््यो ि
20. पतछ आएि ‘थचतिन’ िहन गएको हो भने अको
कथनअनुसाि कु नै समयमा असंख्य थचतुिा पाइने घना
िंगल िहेको ठाउाँ हुनाले ‘थचतुिा िन’ भतनएको यो ठाउाँ
विस्तािै रूपान्ति हुाँदै ‘थचतिन’ भतनन थाल्यो । यस्तै
पुिानो नाम ‘थचत्रिन’ को अपभ्रंश भई ‘थचतिन’ नाम िहन
गएको देखिन्छ । यसै नामबाट जिल्लाको नाम पतन िहन
गयो ।
यस जिल्लाको क्षेत्रर्ल २२१८ िगफ कक. मी. िहेको छ भने
५,७९,९८४ िनसंख्या िहेको छ ।
पूिाफञ्चल विकास क्षेत्रलभत्र पने जिल्लाहरूको नाम कसिी
िहन गयो ?
Trichandra — Fri, 07/25/2014 - 23:20
ऐततहालसक समीक्षा
त्रत्रचन्द्र 'प्रतीक्षा'
वि.सं. २०१८ िैशाि १ गते नेपालमा १४ अञ्चल ७५
जिल्लामा विभािन गरिएको हो । नेपाललाई समानुपाततक
विकास गिाउने उद्देश्यले २०२९ सालमा ४ विकास क्षेत्रमा
ि पतछ २०३७ सालमा सेती ि महाकालीलाई
21. सुदूिपजश्चमाञ्चल बनाई ५ विकास क्षेत्रमा विभािन
गरिएको हो । आि यस लेि मार्फ त ् पूिाफञ्चल विकास
क्षेत्रलभत्र समादहत १५ जिल्लाहरूको नामाकिण के कसिी
भयो भन्ने बािेमा िानकािी गिाउाँदैछु ।
१. झापा : स्थातनय िाििंशी भाषामा ‘झाप’ को अथफ
‘ढकनी’ िा ‘विको’ हुन्छ । शताजददयौदेखि बनिंगलले
ढाककएको ठाउाँ हुनाले ‘झापा’ नाम िहन गएको बुखझन्छ ।
एकअको भनाई अनुसाि पदहले छोटी हुलाक स्थापना
गरिएको हुाँदा यस इलाकाको सदिमुकाम हुन गएको झापा
गाउाँको आधािमा नै जिल्लाको नाम पतन झापा िहन गयो
। यस जिल्लाको क्षेत्रर्ल १६०६ िगफ कक.मी. िहेको छ भने
८,१२,६५०िनसंख्या िहेको छ ।
२. पााँचथि : पदहले दश ललम्बुिान भतनने यस क्षेत्रका
िािाहरू कर्ददममा िहेको ‘अम्बे पोिोम’ भन्ने तीथफस्थलमा
िम्मा भई महत्िपूणफ विषयहरू ‘चुमलुङ्’ (संयुक्त सभा)
द्िािा तनणफय गने पिम्पिा थथयो भने सो सभामा विशेष ५
िना विलभन्न िातका व्यजक्तहरूले तनणफय गने भएको
हुनाले ‘पााँच थि’ बाट सो जिल्लाको नाम पााँचथि िहन
22. गएको हो । १२४१ िगफ कक.मी. क्षेत्रर्लमा विस्तारित यस
जिल्लामा १,९१,८१७िनसंख्या िहेको छ ।
३. इलाम : इततहासविद् ईमानलसंह चेमिोङ्को
भनाइअनुसाि– पलसफका मातनसहरू आफ्नो देशलाई ‘इलाम’
भन्दथे ि त्यहााँका के ही मातनसहरू लडाइाँमा हािेि भागेि
यस ठाउाँमा आइपुगे ि यहााँको िंगल र्डानी गिी बस्ती
बसोल । आफ्नो पुिानो देशको संझनामा उनीहरूले यसलाई
‘इलाम’ ि आर्ु लाई ‘इलाम्भू’ भन्ने गिे । ललम्बुहरू
इलामका आददिासी लाप्चाहरूलाई ‘इमेम्पा’ भन्दछन् ।
अको कथनअनुसाि ललम्बु भाषामा ‘इ’ भनेको घुमाउिो ि
‘लाम’ भनेको ‘बाटो’ हुन्छ । यस जिल्लाको भू–भागमा धेिै
घुमाउिा बाटाहरू भएको हुाँदा ‘इलाम’ भन्ने नाम िहन
गएको देखिन्छ । यस जिल्लाको क्षेत्रर्ल १७०३ िगफ कक.
मी. िहेको छ भने २,९०,२५४िनसंख्या िहेको छ ।
४. ताप्लेिुङ् : ततदबती भाषामा ‘ताप्ले’ को अथफ ‘िािाको’ ि
‘िोड्ड’ को अथफ ‘ककल्ला’ िा ‘गढ’ भन्ने हुन्छ । िािाको
ककल्ला िहेको ठाउाँ हुनाले ‘ताप्लेिुड्ड’ नाम िहन गएको हो
। यसैबाट जिल्लाको नाम पतन ताप्लेिुड्ड िहन गएको हो
23. । यस जिल्लामा १,२७,४६१िनसंख्या िहेको छ भने ३६४६
िगफ कक. मी. क्षेत्रर्लमा ओगदटएको छ ।
५. मोिङ् : ‘मोि’ भन्ने ककिााँती िािाको ‘अड्ड’ अथाफत ्
‘प्रदेश’ हुनाले ‘मोिड्ड’ भतनएको हो । अको भनाइअनुसाि–
सताि भाषामा ‘मिाङ्’ माने ‘वििाट’ हो । सम्भित ्ः
महाभाितकालीन वििाट िािाको िािधानी िहेको ठाउाँ
हुनाले ‘मिाङ्’ भतनएको ि त्यसैबाट अपभ्रंस भई ‘मोिङ्’
नाउाँ िहन गएको हो भने यसै ठाउाँको नामबाट जिल्लाको
नाम ‘मोिङ्’ िहन गएको मातनन्छ । यस जिल्लाको
क्षेत्रर्ल १७५५ िगफ कक. मी. िहेको छ भने
९,६५,३७०िनसंख्या िहेको छ ।
६. धनकु टा : उत्तितति िहेका डााँडाका थुम्काहरू दढकीका
िामा िस्ता देखिने ि कागते पोििी चादहाँ धान कु ट्ने
ओिल िस्तो लाग्ने हुाँदा ठाउाँको नाम नै ‘धानकु टा’ िहन
गएको ि त्यसैको अपभ्रंश भई धनकु टा भएको हो भने
जिल्लाको नामाकिण पतन यसैबाट भएको मातनन्छ ।यस
जिल्लाको कू ल क्षेत्रर्ल ८९१ िगफ कक. मी. िहेको छ भने
१,६३,४१२िनसंख्या िहेका छन् ।
24. ७. भोिपुि : पृ्िीनािायण शाहले माझ ककिााँतमा वििय
प्राप्त गिेपतछ ठू लो भोि लगाएको ठाउाँ हुनाले भोिपुि
नाम िहन गएको हो भने अको कथनअनुसाि भोिपुि
बिािको लसिानमा लसद्धकालीको प्रलसद्ध मजन्दि छ ।
यस देिीलाई ‘भोिपुिको िक्षा बादहनीको रुपमा पुजिन्छ ।
यसै भोिपुि स्थानको नामबाट जिल्लाको नाम भोिपुि
िहन गएको हो । यस जिल्लाको क्षेत्रर्ल १५०७ िगफ
कक.मी. िहेको छ भने कू ल िनसंख्या १,८२,४५९िहेको छ ।
८. सुनसिी : बालुिामा सुनका कण पाइने नदी हुनाले
संस्कृ तमा ‘स्िणफसरिता’ मातनएको ि त्यसैको अपभ्रंश भई
‘सुनसिी’ नाम हुन गएको हो । महाभाितबाट झिेि
दक्षक्षणतति बग्ने सुनसिी नदीको आधािमा पूिफमा बूढी
नदी, उत्तिमा धनकु टा, भोिपुिको महाभाित पिफत,
पजश्चममा सप्तिी ि दक्षक्षणमा पूखणफया (भाित) को बीचको
भू–भागलाई ‘सुनसिी’ जिल्ला भतनन्छ । यसको कू ल
क्षेत्रर्ल १२५७ िगफ कक. मी. िहेको छ भने
७,६३,४८७िनसंख्या िहेको छ ।
25. ९. तेह्रथुम : ललम्बुिान प्रदेशका िम्मा १७ थुम अथाफत ्
इलाकाहरू मध्ये १३ थुम अलग्याई वि. सं. १९५२ मा त्यस
क्षेत्रको िग्गाको ततिो उठाउन एउटा अलग माल अड्डा
िडा गरिएको इलाका हुनाले जिल्लाको नाम समेत
‘तेह्रथुम’ िहन गएको हो । यस जिल्लाको क्षेत्रर्ल ६७९
िगफ कक. मी. िहेको छ भने १,०१,५७७िनसंख्या िहेको छ
।
१०. संिुिासभा : कोशी नदीको िलाधाि क्षेत्रलभत्र िहेका
पााँच थुमहरू मध्ये संिुिा नामक थुममा बग्ने नदी हुनाले
‘संिुिा’ नाम िहेको हो भने संिुिा ि सभा नामका
नदीहरूको नामबाट जिल्लाको नाम ‘संिुिासभा’ िाखिएको
हो । यस जिल्लाको कू ल क्षेत्रर्ल ३४८६.१६ िगफ कक. मी.
िहेको छ भने १,५८,७४२िनसंख्या िहेको छ ।
११. सप्तिी : संस्कृ त भाषामा ‘सप्त’ भनेको ‘सात’ ि ‘अरि’
भनेको ‘शत्रु’ हुन्छ । बेला बेलामा बाढी ल्याएि धेिै दुःि
ददने गिेको सातिटा शत्रुरुपी सप्तकोशी नदीहरू बग्ने क्षेत्र
हुनाले ‘सप्तअरि’ िा ‘सप्तिी’ भतनएको ि त्यसैको आधािमा
जिल्लाको नाम नै ‘सप्तिी’ िहन गएको हो । १३६३
26. क्षेत्रर्ल िगफ कक. मी. मा र्ै ललएको यस जिल्लाको कू ल
िनसंख्या ६,४९,२८४िहेको छ ।
१२. उदयपुि : कु नै समयमा ‘उदय’ नाम गिेका िािा बस्ने
ठाउाँ भएको हुनाले उदयपुि नाम िहन गयो । यहााँ एउटा
गढी पतन िहेको छ, िहााँ ‘उदय’ नामका िाि घोडा चढीहरू
ललएि हिेक िषफ दशैंमा गढीमा िाने गरिन्छ । ‘‘अझै पतन
सो उदय िािा घोडाचढीहरू ललई उदयपुि गढीमा हिेक िषफ
दशैंमा एकददन आउने गछफन् भन्ने िनविश्िास िदहआएको
छ । सोही उदयपुि गढीको नामबाट जिल्लाको नाम
‘उदयपुि’ िहन गएको मातनन्छ । यो जिल्लाको कू ल
क्षेत्रर्ल २०६३ िगफ कक. मी. ि ३,१७,५३२िनसंख्या िहेको
छ ।
१३. िोटाङ् : िोटे भन्ने ककिााँती िािाद्िािा शालसत प्रदेश
भएकोले ‘िोटाङ्’ नाम िहन गएको हो । सगिमाथा
अञ्चलको यस जिल्लाको नाम पतन यसैको आधािमा िहन
गएको विश्िास गरिन्छ । यस जिल्लाको कू ल क्षेत्रर्ल
१५९१ िगफ कक. मी. िहेको छ भने २,०६,३१२िनसंख्या
िहेको छ ।
27. १४. लसिहा : कु नै समयमा ‘सलेष’ भन्ने िािाले स्थापना
गिेको सािस्ििनाथ भतनने महादेिको मजन्दि स्थापना
गरिएको स्थानलाई ‘लसि–सा’ भतनन््यो पतछ अपभ्रंस भएि
लसिहा भतनयो, सोही ठाउाँको नामबाट जिल्लाको नाम नै
लसिहा िहन गएको हो । यो जिल्लाको कू ल क्षेत्रर्ल ११८८
िगफ कक. मी. ि ६,३७,३२८िनसंख्या िहेको छ ।
१५. ओिलढुङ्गा : बीचमा ओिलिस्तो िोवपल्टो पिेको
अन्दािी ६ िगफ र्ीटको एउटा ढुड्डा ि त्यसभन्दा बीस
गि दक्षक्षण पजश्चममा ढुङ्गाकै एक मुसल पतन िहेको ठाउाँ
हुनाले ‘ओिलढुङ्गा’ भतनन्छ । बूढापाकाहरूको
भनाइअनुसाि– भीम मल्ल (भीमल कािी) को र्ौिले
ककिााँतहरूलाई धपाएपतछ लुटेि ल्याएको धान एउटा
िोवपल्टा पिेको ढुङगामा कु टेि िाएको ठाउाँ हुनाले
ढुङगाको ओिलबाट यस ठाउाँको नाउाँ ‘ओिलढुङगा’ िहन
गयो । यसैको नामबाट बिािको नाम ि जिल्लाको नाम
पतन ‘ओिलढुङगा’ िहन गएको हो । यसको क्षेत्रर्ल १०७४
िगफ कक. मी. ि १,४७,९८४िनसंख्या िहेका छन् ।
28. १७. सोलुिुम्बु : शेपाफभाषामा ‘स्याि’ को अथफ ‘पूिफ’, ‘िुम्’
को अथफ पवित्र, ि ‘बु’ को अथफ ‘भूलम’ हुन्छ । पूिफतति
अिजस्थत पवित्र भूलम भन्ने अथफमा ‘स्याििुम्बु’ भन्ने नाउाँ
िहन गएको ि त्यसैको अपभ्रंस भई ‘सोलुिुम्बु’ हुन गएको
हो । शेपाफहरू पदहले सोलु नदीको ततिमा बस्थे पतछ
उनीहरू िुम्बु दहमनदीकोततिमा पतन बस्न लागे ि यी दुई
सोलु नदी ि िुम्बु दहमनदीको नाउाँबाट जिल्लाको नाउाँ
‘सोलुिुम्बु’ िहन गएको हो । यसको क्षेत्रर्ल १००२ िगफ
कक. मी. ि िनसंख्या १,०५८८६िहेको छ ।
पजश्चमाञ्चल जिल्लाहरुको नामाकिण िहस्य
kbs — Sat, 12/25/2010 - 08:06
ऐततहालसक समीक्षा
आलशष श्रेष्ठ
युिामञ्च २०६७ मंलसि
वि.सं. २०१८ िैशाि १ गते नेपालमा १४ अञ्चल ७५
जिल्लामा विभािन गरिएको हो । नेपाललाई समानुपाततक
विकास गिाउने उद्देश्यले २०२९ सालमा चाि विकास
क्षेत्रमा ि पतछ २०३७ सालमा सेती ि महाकालीलाई
29. सुदूिपजश्चमाञ्चल बनाई पााँच विकास क्षेत्रमा विभािन
गरिएको हो । यस लेि मार्फ त ् पजश्चमाञ्चल विकास
क्षेत्रलभत्र समादहत १४ जिल्लाको नामाकिण के कसिी भयो
सोको िानकािी समेदटएको छ ।
गोििाः नेपाली भाषाको 'िकफ ' अथाफत ् 'घााँस' शददबाट
क्रमशः गिफ, गिाफ हुाँदै 'गोििा' नाम िहन गएको हो ।
संस्कृ तभाषाको 'गोिक्षा' अथाफत ् 'गाईको िक्षा गने देश' भन्ने
अथफमा 'गोिक्षा' को अपभ्रंश भई गोििा भएको हो । अको
कथनअनुसाि योगी गोििनाथको नामबाट ठाउाँको नाम
गािेिा भएको देखिन्छ । यसै ठाउाँको नाउाँबाट जिल्लाको
नाम 'गोििा' िहन गएको हो ।
यस जिल्लाको कु ल िनसङ्ख्या तीन लाि तीन हिाि
६५१ िहेको छ भने तीन हिाि ६१० िगफ ककलोलमटि
क्षेत्रर्लमा र्ै ललएको छ ।
लमिुङ ःः दुिा डााँडामा बस्ने कु स्माकि तघलमिे ि ििे
दुिाले कास्कीका िाि कु लमण्डन शाहका सात भाइ
छोिामध्ये लामबाट अलल छु ट्टजएि सुतेका कान्छा छोिा
यशोब्रहृम शाहलाई आफ्नो िािा थाप्नका लाथग मागेि
30. लगेको हुाँदा लामबाट खझके ि लथगएको िािाको नामबाट
िाज्यको नाम नै 'लामिोङ्ग' िाखिएको हो ि त्यसैको
अपभ्रंश भई 'लमिुङ' नाम िहेको हो भने जिल्लाको नाम
पतन यही िाखियो । कु ल एक हिाि ६९२ िगफ ककलोलमटि
क्षेत्रर्लमा र्ै ललएको यस जिल्लाको िनसङ्ख्या एक लाि
९५ हिाि ३९० िहेको छ ।
तनहूाँ ःः संस्कृ तभाषामा 'त्रत्रतुङ्ग' अथाफत ् 'तीनिटा पहाड'
भन्ने प्राचीन नाउाँको अपभ्रंश भई 'तनहूाँ' नाम िहन गएको
हो भने अको भनाइ अनुसाि भृङ्गी सेन (पाल्पाली िािा
मुकु न्द सेनका छोिा) ले यस ठाउाँमा श्री गणेश गिी
आफ्नो िािधानी कायम गिेको हुनाले पतन तनहूाँ नाम
िहन गएको भतनन्छ । यसैको नामबाट जिल्लाको नाम
िाखियो ।
यस जिल्लाको क्षेत्रर्ल एक हिाि ५४६ िगफ ककलोलमटिमा
र्ै ललएि िहेको छ भने तीन लाि ३६ हिाि १६६
िनसङ्ख्या िहेको छ ।
स्याङ्िा ःः लसाँिा थिका मगिको बासस्थान भएको
मगिात प्रदेशको यो ठाउाँ स्याङ्िा भतनएको हो । यसै
31. नामबाट जिल्लाको नाम पतन िाखिएको हो भन्ने भनाइ
िदहआएको छ ।
करिब एक हिाि १६४ िगफ ककलोलमटि क्षेत्रर्लमा र्ै ललएि
िहेको यस जिल्लाको िनसङ्ख्या चाि लाि२२ हिाि एक
िहेको छ ।
कास्की ःः कश्यप ऋवषले तपस्या गिेको भूलम हुनाले
'काश्यपी क्षेत्र' भतनएको ि कालान्तिमा भाषाको हेिर्े िले
क्रमशः काशकी क्षेत्र ि कास्की क्षेत्र भई यहीबाट संक्षेपमा
कास्की भतनएको हो । यसै नाउाँबाट जिल्लाको नाम िहन
गएको िनविश्िास िदहआएको छ ।
यस जिल्लाको क्षेत्रर्ल दुई हिाि १७ िगफ ककलोलमटि
क्षेत्रमा र्ै ललएको छ भने कु ल िनसङ्ख्या चाि लाि २२
हिाि ४९९ िहेको छ ।
मनाङ ःः नाि िोला तिी 'नाि' गाउाँ पुगेका िोसाफनी घले
ि िानि घलेले त्यहााँ िहेको घिको ढोका िोल्न नसकी
छानामा उक्लेि धुाँिा तनस्कने प्िालबाट आर्ू ले िोला
तिेको डोिीमा शङ्ि, घण्टा, ढाल, तििाि सबै बााँधेि बिाउाँदै
32. तल िसाल्दा लभत्र िहेका मातनसहरूले आवत्तदैं 'हृमनाङ'
अथाफत ् 'हामीलाई नमाि, बरु सहायता देऊ' भनेि किाएको
हुाँदा त्यस गाउाँको नाम नै 'हृमनाङ' िहृयो ि त्यसैको
अपभ्रंश भई 'मनाङ' हुन गयो । भने यसकै नामबाट
जिल्लाको नाम पतन िाखियो ।
करिि दुई हिाि २४६ िगफ ककलोलमटि क्षेत्रर्लमा र्ै ललएि
बसेको मनाङ जिल्लामा १५ हिाि २६५ िना मात्र
िनसङ्ख्या िहेको छ भने नेपालकै सबैभन्दा कम
िनसङ्ख्या िहेको जिल्ला 'मनाङ' नै मातनन्छ ।
मुस्ताङ ःः ततदबती भाषाको पिम्पिागत नाउाँ 'ल्होमन्थाङ'
बाट अपभ्रंश भई मुस्ताङ नाउाँ अजस्तत्िमा आएको हो भने
अको कथन अनुसाि ततदबतीभाषामा 'स्मोङ' िा 'सोङ्ग' को
अथफ 'प्राथफना' ि 'नाङ' को अथफ 'स्थल' हुन्छ । धालमफक
मनोिृवत्तका बौद्ध धमाफिलम्बीको प्राथफना गुजञ्ििहने
उपत्यका भएकोले दहमालयको कािमा िहेको एउटा सानो
िाज्यको नाम नै 'स्योङताङ' िहन गएको ि त्यसैको
अपभ्रंशबाट 'मुस्ताङ' हुन गएको भनाइ िहेको छ भने
जिल्लाको नाम पतन यसैबाट िाखिएको हो ।
33. तीन हिाि ५७३ िगफ ककलोलमटि क्षेत्रर्लमा िहेको यस
जिल्लामा १५ हिाि २३५ िनसङ्ख्या िहेको छ, नेपालकै
कम िनसङ्ख्या भएको यो दोस्रो जिल्लामा गतनन्छ ।
म्याग्दी ःः संस्कृ त भाषामा 'मङ्गला नदी' भतनएको ि
त्यसैको अपभ्रंश भई 'म्याङ्दी' िा म्याग्दी नाम िहन
गएको हो । मगिभाषामा पानी अथफ बुझाउने 'दी' प्रत्यय
लागेको 'म्याङ' भतनने नदीको आधािमा 'म्याङदी' भन्ने
नाउाँ िहन गएको ि त्यसैको अपभ्रंश भई म्याग्दी हुन
गएको हो भने संसािकै छैटौं सबैभन्दा अग्लो लशिि
धिलाथगरि (आठ हिाि १६७ लमटि) दहमालको दक्षक्षण
पजश्चमततिबाट दहमनदी पग्लेि तनस्के को म्याग्दी नदीको
नामबाट जिल्लाको नाम पतन िहन गएको भनाइ छ ।
यस जिल्लाको क्षेत्रर्ल दुई हिाि २९७ िगफ ककलोलमटि
िहेको छ भने एक लाि २० हिाि ४८८ िनसङ्ख्या िहेको
छ ।
पिफत ःः वि.सं. १८४४ तति नेपालमा गालभनु अगाडड
पदहलेको चौत्रबसे िाज्यमध्येको एक पिफत िाज्यको लसमाना
उत्तिमा भोट, दक्षक्षणमा गुल्मी ि गल्कोट, पूिफमा मोदी
34. िोला ि पजश्चममा िुम्ला िाज्यसम्म र्ै ललएको थथयो ।
पिफत िाज्यका िािामा मलेबमको तनकै ख्यातत थथयो ।
अनेकौं अग्ला-होचा, अिङ्ग- अिङ्गका पहाड-पिफतले
भरिपूणफ क्षेत्र हुनाले 'पिफत' नाम िहको बताइन्छ ।
यस जिल्लाको कु ल क्षेत्रर्ल ४९४ िगफ ककलोलमटि िहेको छ
भने एक लाि ६३ हिाि ९०९ िनसङ्ख्या िहेको छ ।
निलपिासी ःः उत्तिपूिफ च्यापेि बसेको निलपुि क्षेत्र ि
उत्ति-पजश्चमबाट दक्षक्षण-पजश्चम ढल्के ि बसेको नौ िटा
पिासी क्षेत्र लमलेि बनेको स्थान भएको हुनाले 'निलपिासी'
नाम िहन गएको हो । वि.सं. २०१९ भन्दा अतघ यस
जिल्लाको नाम 'पाल्ही माझिण्ड' थथयो ।
यस जिल्लाको िनसङ्ख्या पााँच लाि २२ हिाि ५१६
िहेको छ भने क्षेत्रर्ल दुई हिाि १६२.२ िगफ ककलोलमटिमा
र्ै ललएको छ ।
कवपलिस्तु ःः साख्यदशफनका प्रितफक कवपन मुनी ऋवषको
आश्रम िहेको ठाउाँमा शाक्यिंशका पूिफ पुरुषले तनि
ऋवषको आज्ञानुसाि नगि बसाएको हुनाले 'कवपलिस्तु'
35. नाम िहन गयो । यसैको आधािमा जिल्लाको नाम पतन
सोही िहेको मातनन्छ ।
करिि एक हिाि ७३८ िगफ ककलोलमटि क्षेत्रर्लमा र्ै ललएि
बसेको यस जिल्लामा पााँच लाि ३४ हिाि ९१ िनसङ्ख्या
िहेको छ ।
रूपन्देही ःः मायादेिीको मूततफलाई स्थानीयिालसन्दाले
'रूजम्बनीदेिी' भन्ने गिेको ि त्यसैको अपभ्रंश 'रूलमनदेिी'
बाट जिल्लाको नाम रूपन्देही िहन गएको हो भतनन्छ ।
यस जिल्लाको िनसङ्ख्या सात लाि ९८ हिाि ८८१
िहेको छ भने कु ल क्षेत्रर्ल एक हिाि ४०१ िगफ
ककलोलमटि क्षेत्रर्लमा र्ै ललएको छ ।
अघाफिााँची ःः 'अघाफ' ि 'िााँची' भतनने दुई पुिाना चौत्रबसे
िाज्यको नामबाट वि.सं. २०१९ सालमा लसिफना गरिएको
जिल्लाको नाम अघाफिााँची िहन गएको हो ।
यस जिल्लामा िामायण ि महाभाित कालसाँग सम्बद्ध
के ही महìिपूणफ स्थान पाखणतन ऋवषको तपोभूलम पतन
िहेको िनश्रुतत पाइन्छ भने प्रलसद्ध ऐततहालसक कोटसमेत
36. िहेका छन् । यस जिल्लाको कु ल क्षेत्रर्ल एक हिाि १९३
िगफ ककलोलमटिमा र्ै ललएको छ भने िनसङ्ख्या दुई लाि
२० हिाि ४८२ िहेको छ ।
बागलुङ ःः पाल्पाली िािा मुकु न्दसेनले पिफतका िािा
प्रतापी नािायण मल्ललसत आफ्नी छोिीको त्रबहे गदाफ
काललकादेिी दाइिो ददएि पठाएका थथए । उक्त
काललकादेिीलाई कृ ष्णा गण्डकी ि काठे िोलाको
दोभानतति एउटा हात्तीसुाँढे आकािको िमणीय िनमा िािा
प्रतापी नािायण मल्लले स्थापना गिेको हुनाले सो ठाउाँलाई
काललका पञ्चायत भन्ने संज्ञा ददइएको ि पतछ सोही
नामलाई बागलुङ िाखियो ।
यस जिल्लाको क्षेत्रर्ल एक हिाि ७८४ िगफ ककलोलमटि
क्षेत्रमा र्ै ललएको छ भने कु ल िनसङ्ख्या दुई लाि ८४
हिाि ९९० िहेको छ ।
िेकडफमा स्थानीय तनिाफचन :
पदहलो : २००४ िेष्ठ २९ गते (काठमाडौं म्युतनलसपाटीको
तनिाफचन)
दोस्रो : २००९ भदौ २९ गदे (लललतपुि नगिपाललकाको
37. तनिाफचन)
तेस्रो : २००९ असोि २६ गते (भक्तपुि निपाललकाको
तनिाफचन)
चौथौ : २०१० भदौ १७ गते (काठमाडौं नगािपाललकाको
तनिाफचन)
पााँचौ : २०१४ माघ ७ गते (काठमाडौं नगिपाललका
तनिाफचन)
छैठौं : २०१८ चैत ७ गते (गाउाँ पञ्चायतको तनिाफचन)
सातौं : २०१९ साल (नागिपञ्चायतको तनिाफचन)
आठौं : २०२० साल (गाउाँपञ्चायतको तनिाफचन)
निौं : २०३२ साल (गाउाँ , नगि ि जिल्ला पञ्चायतको
तनिाफचन)
दशौं : २०३९ साल (गाउाँ ि नगि पञ्चायतको तनिाफचन)
एघािौं : २०४३ सला (गाउाँ ि नगिपञ्चायतको तनिाफचन)
िाह्रौं : २०४९ साल(गाउाँ ि नगिापाललकोको तनिाफचन)
चौंधौं : २०२ (तत्काललन िािा ज्ञानेन्द्रको नगि
तनिाफचन)
यो िबि आिको नेपाल समाचिपत्रमा छ ।
