Ratownictwo chemiczne i ekologiczne. sorbenty.

1. Ratownictwo chemiczne i ekologiczne.
Stosowanie sorbentów do usuwania
skażeń.

2. Ratownictwo chemiczne
Organizacja ratownictwa chemicznego obejmuje zespół działań
planistyczno - organizacyjnych i stosowanie technik ratowniczych
niezbędnych do ratowania środowiska oraz wszelkich innych
czynności podejmowanych w celu ratowania życia i zdrowia ludzi
w wyniku likwidacji bezpośrednich zagrożeń stwarzanych przez
toksyczne środki przemysłowe lub inne niebezpieczne materiały
chemiczne.

3. Ratownictwo ekologiczne
Organizacja ratownictwa ekologicznego obejmuje zespół działań
planistyczno – organizacyjnych i stosowanie technicznych
zabezpieczeń niezbędnych do ratowania środowiska oraz
stosowania środków neutralizujących ograniczających lub
eliminujących powstałe skażenie.
Organizacja ratownictwa chemicznego i ekologicznego obejmuje :
1) rozpoznawanie zagrożeń oraz ocenę i prognozowanie ich
rozwoju oraz skutków dla ludzi i środowiska,
2) analizowanie powstałych awarii oraz katastrof chemicznych i
ekologicznych,

4. 3) ratowanie życia ludzi i zwierząt zagrożonych skażeniem
substancją niebezpieczną,
4) identyfikację substancji stwarzającej zagrożenie w czasie
powstałego zdarzenia,
5) prognozowanie rozwoju skażenia środowiska i ocenę rozmiarów
zagrożenia oraz zmian wielkości strefy zagrożenia dla ludności,
6) dostosowanie sprzętu oraz technik ratowniczych do miejsca
zdarzenia i rodzaju substancji stwarzającej zagrożenie,
7) przepompowywanie i przemieszczanie substancji niebezpiecznej
do nowych lub zastępczych zbiorników,

5. 8) obwałowywanie lub uszczelnianie miejsc wycieku substancji
niebezpiecznej,
9) ograniczanie parowania substancji niebezpiecznej,
10) zatrzymanie emisji toksycznych środków przemysłowych,
11) stawianie kurtyn wodnych,
12) neutralizację substancji niebezpiecznej substancjami
chemicznymi,
13) związywanie substancji niebezpiecznej sorbentami,
14) stawianie zapór na ciekach lub obszarach wodnych
zagrożonych skutkami rozlania substancji toksycznych
hydrofobowych,
15) zbieranie substancji niebezpiecznej z powierzchni wody lub
gleby.

6. Ratownictwo chemiczne i ekologiczne w ramach systemu
prowadzą odpowiednio wyposażone, specjalistyczne grupy
ratownicze różnych podmiotów, wchodzących w skład KSRG
( Krajowy System Ratowniczo-Gaśniczy)

7. Stosowanie sorbentów
Stosowanie sorbentów jest przydatne nie tylko w likwidacji skażeń
na powierzchni wód, ale również w usuwaniu małych skażeń
gruntowych gdy niemożliwe jest stosowanie zbierania
mechanicznego, lub w sytuacjach gdy należy usunąć pozostałości
toksycznej cieczy i dokładnie oczyścić teren skażony po uprzednim
zastosowaniu zbierania mechanicznego, a także w celu
zapobiegania jej dalszemu rozprzestrzenianiu się poprzez
budowanie sorbentowych wałów osłonowych.
W każdym z tych przypadków zużyte sorbenty wraz z
zaabsorbowaną substancją należy przygotować do transportu (do
miejsca ich neutralizacji lub spalenia), poprzez zamknięcie w
szczelnych pojemnikach.

8. Obok zbierania mechanicznego stosowanie sorbentów jest
najczęściej stosowana metoda postępowania w czasie likwidacji
skażeń spowodowanych przez ciekłe TSP – toksyczne substancje
przemysłowe.
Sorbentami mogą być wszystkie substancje posiadające zdolność
zatrzymywania toksycznych cieczy wewnątrz przestrzeni porów
(absorpcji), lub na swojej powierzchni (adsorpcja), jak również
wykorzystujące obydwa zjawiska jednocześnie. Niejednokrotnie w
masie sorbentowej wymienionym zjawiskom fizycznym mogą
również towarzyszyć reakcje chemiczne, wspomagające proces
neutralizacji TSP.

9. Najbardziej dostępnym rodzajem sorbentów jak również bardzo
skutecznym są sorbenty naturalne, które mogą być stosowane w
postaci luźnej, snopków , mat, balotów, zapór, poduszek.
Zatrzymana za pomocą nich ciecz o ile jest palna może być łatwo
zlikwidowana poprzez spalenie. Najlepszymi właściwościami
odznacza się tu torf, który po dodatkowej obróbce powiększania
hydrofobowości odznacza się najwyższą skutecznością. W
warunkach nadzwyczajnych zagrożeń celowym jest wykorzystanie
lokalnych zasobów surowcowych takich jak postrzępiona
makulatura, szmaty, skórzane wióry, które można również zaliczyć
do naturalnych sorbentów organicznych. Zdolność zatrzymywania
cieczy przez sorbenty naturalne jest znacznie większa od
sorbentów nieorganicznych.

10. Zdolność zatrzymywania cieczy przez sorbenty naturalne jest
znacznie większa od sorbentów nieorganicznych. Wynosi ona od
kilku części wagowych dla trocin, kory liści i igliwia do
kilkudziesięciu części wagowych dla odpowiednio spreparowanego
torfu. Sorbenty nieorganiczne można stosunkowo łatwo pozyskać z
dziedziny budownictwa i ciepłownictwa. Stosuje się tam maty
szklane, które można stosować w naturalnej postaci, wełnę
mineralną (maty, poduszki i taśmy), oraz pumeks stosowany do
celów izolacyjnych w postaci granulek i ułomków. Sorbenty
nieorganiczne (tonące) odznaczają się możliwością
długoterminowego przechowywania, oraz szeroką dostępnością dla
służb ratowniczych.

11. W stosowaniu sorbentów należy się kierować następującymi
zasadami:
- Stosunek masy stosowanych sorbentów do masy rozlanej cieczy
powinien wynosić 1:1;
- Ze względu na konieczność krótkiego kontaktu z toksyczną
cieczą szybko zbierać nasycony sorbent;
- Do zbierania dużych plam stosować mechaniczne urządzenia
zbierające;
- Do zbierania małych plam stosować środki podręczne - wiadra,
szufle;
- W czasie silnych wiatrów nie stosować sorbentów sypkich;
- Sorbenty skonfekcjonowane (maty, taśmy, poduszki) rozkładać
na powierzchni plamy;

12. - Sorbenty skonfekcjonowane syntetyczne po wyciśnięciu stosować
wielokrotnie;
- Nie stosować sorbentów organicznych pochodzenia naturalnego
do zbierania substancji żrących, agresywnych chemicznie i
utleniających ze względu możliwości gwałtownych reakcji i
nieobliczalnych skutków;
- W przypadku nieznanych substancji stosować suchy, czysty
piasek;
- W przypadku chlorowcowęglowodorów stosować obojętnie
chemicznie sorbenty nieorganiczne oraz organiczne pochodzenia
naturalnego;

13. - W przypadku rozlewu palnych rozpuszczalników
niewęglowodorowych (estry, alkohole, aldehydy, ketony) nie
stosować zbierania mechanicznego lecz palne sorbenty
pochodzenia naturalnego;
- Przy dużych rozlewach sorbenty stosować jako środek pomocnicy
i doczyszczający.
Zebraną mechanicznie i za pomocą sorbentów toksyczną ciecz
poddaje się niszczeniu lub neutralizacji. Zostaje ona
przetransportowana w szczelnych naczyniach do miejsca spalenia,
które należy przeprowadzić z dala od miejsca awarii i osiedli
ludzkich. Transport niebezpiecznej substancji wraz z nasyconym
sorbentem, musi być odpowiednio oznaczony.

14. Wyznaczenie rejonu spalania musi nastąpić w porozumieniu z
Wojewódzkim Inspektoratem Ochrony Środowiska (WIOŚ).
Spalanie to dokonuje się na metalowych tacach, bez kontaktu z
podłożem małymi porcjami nie przekraczającymi 5 kilogramów.
Warunkiem wyboru spalania jako sposobu niszczenia toksycznej
cieczy jest całkowita pewność że produkty spalania nie będą
zawierały toksycznych substancji gazowych.
Zebraną mechanicznie i za pomocą sorbentów toksyczną ciecz w
niektórych okolicznościach poddaje się neutralizacji na z dala
położonych wylewiskach.

15. Zostaje ona wówczas przetransportowana w szczelnych naczyniach
do miejsca neutralizacji i tam wylana do odpowiednio
przygotowanego zawczasu miejsca. Taką metodę stosuje się
zwłaszcza w przypadkach dużych rozlewów gruntowych,
szczególnie w stosunku do substancji żrących (kwasy mineralne,
ługi alkaliczne), oraz konieczności szybkiego usuwania cieczy z
miejsca awarii. W takich przypadkach należy niezwłocznie
przystąpić do organizowania wylewiska, które następnie po
zakończeniu akcji w rejonie awarii neutralizuje się. Wyznaczenie
miejsca do takiego wylewiska może nastąpić tylko w porozumieniu
z właściwym Inspektoratem Ochrony Środowiska.

16. Pytania otwarte:
1. Jakie włśnosci fizyko-chemiczne musi posiadaś
substancja używana jako sorbent?
2. W jaki sposób neutralizuje się zużyte sorbenty?

17. Literatura:
1.Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrzych I Administracji
z dnia 18 lutego 2011 r. w sprawie szczegółowych zasad organizacji
krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego
2. Strona internetowa Instytutu Adeviq Spin, www.ratownictwo.chem.pl
3. Strona internetowa Komendy Głównej Państwowej Strazy Pożarnej,
www.straz.gov.pl

18. Dziękujemy za uwagę
mgr inż. Aleksandra Fertacz