2. Ποιος ήταν ο Guy
Debord ;
• Γεννήθηκε στο Παρίσι το 1931.
• Yπήρξε Γάλλος θεωρητικός του Μαρξισμού, συγγραφέας, παραγωγός,
μέλος της Letterist International, ιδρυτικό μέλος της Καταστασιακής
Διεθνούς και παροδικό μέλος της Socialisme ou Barbarie.
• Ενηλικιώθηκε και αντιτάχτηκε στον πόλεμο της Αλγερίας. Διαδήλωσε μαζί
με τον λαό στο Παρίσι. Σε ηλικία μόλις 19 ετών προσχώρησε στην
Γραμματική Διεθνή, η οποία τότε διοικείτο από τον αυταρχικό Ισιντόρ
Ισού, και διασπάσθηκε σε πολλούς πυρήνες. Την δεκαετία του 1960 Ο
Ντεμπόρ έγινε ιδρυτικό μέλος της Καταστασιακής Διεθνούς, η οποία
επηρέασε σημαντικά την πολιτική σκηνή του Μαΐου του 1968.
• Το 1972 ήταν από τα μόνα εναπομείναντα μέλη της Καταστασιακής
Διεθνούς, της οποίας τα μέλη απελάθηκαν από την Γαλλία. Στράφηκε στον
κινηματογράφο και στην έκδοση επαναστατικών προκηρύξεων.
Μπλέχτηκε και κατηγορήθηκε για τον ανεξήγητο θάνατο του παραγωγού
και εκδότη Ζεράρ Λεμποβίτσι. Αποσύρθηκε από τη δημοσιότητα και
ασχολήθηκε με το διάβασμα και το γράψιμο. Μετά από χρόνιο εθισμό στο
αλκοόλ, διεγνώσθη με αλκοολική πολυνευροπάθεια και αυτοκτόνησε με
μια σφαίρα στην καρδιά, στις 30 Νοεμβρίου του 1994, μια μέρα μετά το
τελευταίο του αυτοβιογραφικό ντοκιμαντέρ.
3. Καταστασιακή
διεθνής
• Η Καταστασιακή Διεθνής ή Σιτουασιονιστική Διεθνής (γαλλικά: Internationale
situationniste) ήταν επαναστατική οργάνωση που συγκροτήθηκε στον ευρωπαϊκό
χώρο στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του 1950. Η ιδεολογία της βασιζόταν στην
ταξική αντίληψη της κοινωνικής συγκρότητησης και στη δικτατορία των
εμπορευμάτων πάνω στην πραγματική ζωή των ανθρώπων, αντλούσε από τις ιδέες
του μαρξισμού και του συμβουλιακού κομμουνισμού, αλλά και τις επαναστατικές
διαστάσεις των πρωτοποριακών καλλιτεχνικών κινημάτων του 20ού αιώνα, όπως ο
ντανταϊσμός, ο σουρεαλισμός και ο λετρισμός. Συστάθηκε από θεωρητικούς
καλλιτέχνες, αρχιτέκτονες, πολιτικούς και άλλους. Η δράση τους επηρέασε την
πολιτική γραμμή της άκρας Αριστεράς και των αναρχικών καθώς και τα γεγονότα
που ξέσπασαν τον Μάιο του 68 στην Γαλλία. Στον τομέα της τέχνης επηρέασαν την
μαζική κουλτούρα. Ήταν μια μικρή ομάδα που αποτελείτο από 40 έως 75 άτομα.
Διαλύθηκε το 1972.
4. • Οι Καταστασιακοί δρούσαν στο περιθώριο μεταξύ τέχνης, πολιτικής, αρχιτεκτονικής και
πραγματικότητας. Σκοπός τους ήταν η υλοποίηση των υποσχέσεων των καλών τεχνών στην καθημερινή
ζωή. Για να πετύχουν τον σκοπό τους δήλωσαν ως απαίτηση την καθαίρεση των θεσμών των
καταναλωτικών αγαθών, της έμμισθης εργασίας, της τεχνοκρατίας και των ιεραρχιών. Διατύπωσαν την
θεωρία της «Θεωρητικής και πρακτικής ανάπτυξης των καταστάσεων» (Situations, εξ ου και
Σιτουασιονιστές) και απαίτησαν να γίνει η ζωή καλλιτέχνημα. Οι ιδέες τους διαδόθηκαν και βρήκαν
απήχηση σε διεθνή κλίμακα μέχρι σήμερα. Μερικά από τα σλόγκαν τους ήταν:
• «Απαγορεύεται να απαγορεύεται» (Il est interdit d’interdire)
• «Κάτω από τα καλντερίμια/πεζοδρόμια υπάρχουν παραλίες» (Sous les pavés, la plage)
• «Μη δουλεύετε ποτέ/Ποτέ δουλειά!» (Ne travaillez jamais)
5. Η Κοινωνία του Θεάματος
• Στην "Κοινωνία του θεάματος" -που κυκλοφόρησε το
1967-, ο Guy Debord εκθέτει συνεκτικά τους τρόπους
λειτουργίας της σύγχρονης κοινωνίας όπως
διαμορφώνεται από τα τέλη της δεκαετίας του 1920
και γιγαντώνεται, παροξυσμικά και παρανοϊκά, έως
τις μέρες μας. Μισό αιώνα μετά την πρώτη του
έκδοση, αυτό το μοναδικό βιβλίο παραμένει
δυναμικά επίκαιρο.
• Το βιβλίο είναι διαρθρωμένο σε «θέσεις», έχει
δηλαδή μια μορφή μανιφέστου που συνάδει με το
συνολικό ύφος του Ντεμπόρ: μικρά κείμενα λίγων
γραμμών το καθένα, πυκνογραμμένα, χωρίς πολλά
σημεία στίξης, τα οποία ακολουθούν το ένα το άλλο
σαν «συνθήματα» μιας επαναστατικής
γραφομηχανής ή σαν «κωδωνοκρουσίες» μιας
καμπάνας εξέγερσης – η αλήθεια είναι ότι η καμπάνα
του Ντεμπόρ ήχησε εντυπωσιακά στο μεταπολεμικό
Παρίσι κι αναστάτωσε αμφότερες την αστική και την
εργατική τάξη.
6. • Ξεκινώντας την «Κοινωνία του θεάματος», κάνει μία ανασκόπηση στο παρελθόν του εργατικού κινήματος κι αφού ασκήσει
κριτική στον καπιταλισμό και το κεφάλαιο- ως κύρια έκφρασή του, συνεχίζει χωρίς να αφήνει ασχολίαστη καμία από τις
απελευθερωτικές ιδεολογίες που προέκυψαν μέσω του Διαφωτισμού. Αυτό που τον φέρνει σε σχετικά πλεονεκτική θέση σε
σχέση με όλους όσους κριτικάρει είναι ότι ο ίδιος, γράφοντας εν έτει 1967, γνωρίζει πολύ καλά τι έχει συμβεί στο
παγκόσμιο εργατικό κίνημα (ήττα στη Γερμανία), τη σοσιαλδημοκρατία (ήττα στη Γαλλία), τον αναρχισμό (ήττα στην
Ισπανία) και φυσικά τον υπαρκτό σοσιαλισμό (ήττα… παντού).
• Οι θεωρίες του προσπαθούν να περιγράψουν το πνεύμα εκμοντερνισμού της ιδιωτικής και δημόσιας σφαίρας της
καθημερινότητας από τις οικονομικές δυνάμεις όπως αυτές μετασχηματιζόταν στη μεταπολεμική Ευρώπη και γενικότερα
στον δυτικό κόσμο.
7. Οι τέσσερεις πρώτες θέσεις της
Κοινωνίας του Θεάματος
• 1
Άπασα η ζωή των κοινωνιών στις οποίες κυριαρχούν οι σύγχρονες συνθήκες παραγωγής προαναγγέλλεται ως μια απέραντη
συσσώρευση θεαμάτων. Ό,τι υπήρξε άμεσο βίωμα έχει απομακρυνθεί σε μια παράσταση.
• 2
Οι εικόνες που αποσπάσθηκαν από κάθε όψη της ζωής, συγχωνεύονται σε μια κοινή πορεία όπου η ενότητα αυτής της ζωής
δεν είναι δυνατό πλέον να αποκατασταθεί. Η αποσπασματικά θεωρημένη πραγματικότητα εκτυλίσσεται εντός της ίδιας της
γενικής ενότητας ως ένας κεχωρισμένος ψευδόκοσμος, αντικείμενο της μοναδικής παρατήρησης. Η εξειδίκευση των
εικόνων του κόσμου επανευρίσκεται ολοκληρωμένη, εντός του κόσμου της αυτονομημένης εικόνας, όπου το ψευδές
εξαπάτησε τον ίδιο του τον εαυτό. Το θέαμα, γενικά, ως συγκεκριμένη αντιστροφή της ζωής, είναι η αυτόνομη κίνηση του
μη-ζώντος.
• 3
Το θέαμα παρουσιάζεται ταυτοχρόνως ως η ίδια η κοινωνία, ως ένα μέρος της κοινωνίας και ως όργανο ενοποίησης. Ως
μέρος της κοινωνίας είναι ρητά ο τομέας ο συγκεντρώνων παν βλέμμα και πάσα συνείδηση. Επειδή ακριβώς αυτός ο
τομέας είναι διαχωρισμένος, είναι ο τόπος του εξαπατηθέντος βλέμματος και της ψευδής συνείδησης. Και η ενοποίηση που
επιτελεί δεν είναι τίποτε άλλο από την επίσημη γλώσσα του γενικευμένου διαχωρισμού.
• 4
Το θέαμα δεν είναι σύνολο εικόνων αλλά μια κοινωνική σχέση ατόμων διαμεσολαβούμενη από τις εικόνες.
8. • Από τις αρχές του εικοστού αιώνα, τεχνολογικές
καινοτομίες όπως ο κινηματογράφος και το
ραδιόφωνο, διαμόρφωσαν ριζικά το πώς
αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο και την θέση μας σε
αυτόν. Όπως η έκρηξη στα ποσοστά αλφαβητισμού
έδωσε τεράστια ώθηση στον έντυπο λόγο
δημιουργώντας αναγνώστες και τον έντυπο Τύπο
τον 19ο αιώνα, ο κινηματογράφος και το ραδιόφωνο
θα δημιουργήσει μαζικά ακροατές και θεατές. Η
επιρροή τους και η αποδοχή τους είναι
εκδημοκρατισμένη, και μαζική. Μετά το επόμενο
βήμα εξέλιξης ήταν η τηλεόραση από την δεκαετία
του 1950 και μετά. Έστω και ημιτελείς ακόμα η
οπτικοποίηση, (visualization) της είδησης και του
γεγονότος έχει ξεκινήσει ενώ θα κάνει την εμφάνιση
του ο όρος μαζική κουλτούρα (mass culture).
9. • 9
Εντός του πραγματικά ανεστραμμένου κόσμου, το
αληθινό είναι μόνο μια στιγμή του ψεύδους.
Για να είμαστε σαφείς, ο Ντεμπόρ δεν πίστευε ότι η νέα
τεχνολογία ήταν από μόνη της κακή. Αντιτάχθηκε
συγκεκριμένα στη χρήση αντιληπτικών τεχνολογιών για
οικονομικό κέρδος. Το θέαμα, το οποίο καθοδηγείται από
το οικονομικό συμφέρον και το κέρδος, αντικαθιστά τη
ζωντανή πραγματικότητα με το «στοχασμό του
θεάματος». Η ύπαρξη αντικαθίσταται από την κατοχή, και
η κατοχή αντικαθίσταται από την εμφάνιση. Δεν ζούμε
πλέον. Φιλοδοξούμε. Εργαζόμαστε για να γίνουμε
πλουσιότεροι. Παραδόξως, εργαζόμαστε για να κάνουμε
«διακοπές». Δεν φαίνεται να ζούμε πραγματικά χωρίς
δουλειά. Ο καπιταλισμός έχει καταλάβει εντελώς την
κοινωνική ζωή. Οι ζωές μας είναι πλέον οργανωμένες και
κυριαρχούνται από τις ανάγκες της κυρίαρχης
οικονομίας.
10. Οι κυριότερες επιπτώσεις της
κοινωνίας του θεάματος
1. Η αποξένωση των ανθρώπων από την προσωπική εμπειρία- που αν και
φαίνεται να αντισταθμίζεται από τις απεριόριστες δυνατότητες
επικοινωνίας που προσφέρει το θέαμα, τελικά εντείνει την ηθική τους
απομόνωση τους από την πραγματικότητα και τον εαυτό τους.
2. Επιφέρει μια ενότητα στο τι βλέπουμε και ποθούμε σαν θεατές , αλλά
έναν διαχωρισμό στο πως καταναλώνουμε. Ενώ μοιραζόμαστε όλοι το
ίδιο όνειρο, η απόλαυση είναι ξεκάθαρα ιδιωτική. Ενώ προσφέρει μια
παγκόσμια κοινότητα, όπου δεν έχει σημασία αν είσαι Άγγλος,
Λατινοαμερικάνος η Βιετναμέζος ,διακηρύσει ωστόσο πόσο ξεχωριστός
δυνητικά είσαι εσύ σε σχέση με τους άλλους.
3. Δίνει την αίσθηση στις κοινωνίες μας ότι ζούνε σε ένα διαρκές
ανεξάντλητο παρόν. Η μόδα, ο κινηματογράφος, η μουσική δανείζονται
εικόνες ή σύμβολα από μια παλέτα ιστορικών αναφορών του
παρελθόντος ή ενός πιθανού μέλλοντος. Ιστορικές στιγμές
“ξαναγράφονται” για αισθητικούς ή πολιτικούς λόγους. Η καθημερινή
υποδοχή του οποιοδήποτε “νέου” και “καινοτόμου” προιόντος καθιστά
ανέφικτο τον στοχασμό για το τι είναι όντως νέο και παλιό.
11. Είναι αλήθεια ότι μέσα στην ανάλυσή του ο Ντεμπόρ συχνά
χρησιμοποιεί τους όρους αναγκαιότητα και απαραίτητο για να
εξηγήσει ιστορικά φαινόμενα. Ωστόσο ξεκάθαρη είναι η κριτική
του στον ντετερμινισμό του μαρξισμού, σε μια σειρά από
θέσεις τοy, άπό τις οποίες παραθέτουμε μερικές παρακάτω:
• «Αυτό που συνδέει στενά τη θεωρία του Μαρξ με την επιστημονική σκέψη
είναι η ορθολογική αντίληψη των δυνάμεων που λειτουργούν πραγματικά
μέσα στην κοινωνία. Όμως η μαρξιστική θεωρία είναι στη βάση της ένα
υπερπέραν της επιστημονικής σκέψης, όπου αυτή δεν διατηρείται παρά
μόνον εφόσον ξεπεραστεί: πρόκειται για μια αντίληψη της πάλης και όχι του
νόμου» (Θ. 81)
• «Σ' αυτή την τελευταία κίνηση που νομίζει ότι κυριαρχεί στη σύγχρονη
ιστορία με μια επιστημονική γνώση, η επαναστατική άποψη παρέμεινε
αστική» (Θ. 82)
• «Η επιστημονική-ντετερμινιστική πλευρά μέσα στη σκέψη του Μαρξ ήταν
ακριβώς η ρωγμή από την οποία εισχώρησε το προτσέσο
'ιδεολογικοποίησης' όσο ακόμη ζούσε και ο ίδιος και ακόμα περισσότερο στη
θεωρητική κληρονομιά που άφησε στο εργατικό κίνημα» (Θ. 84).
12. • Ο Ντεμπόρ δε θεωρητικολογεί απλώς. Ξεκαθαρίζει ότι τον
ενδιαφέρει η ανατροπή της κοινωνίας του θεάματος και ο ίδιος
είχε την ευκαιρία να το επιχειρήσει: Συμμετείχε τόσο στις
καταλήψεις των πανεπιστημίων όσο και στις μαραθώνιες
συνελεύσεις των εξεγερμένων φοιτητών στα αμφιθέατρα της
οργής, στο Παρίσι το 1968. Απορρίπτει όμως καθεμία από τις
(τότε) διαθέσιμες ιδεολογίες, διότι, όπως υποστηρίζει «καμία ιδέα
δεν μπορεί να οδηγήσει πέρα από το υπάρχον θέαμα, αλλά μόνον
πέρα από τις υπάρχουσες ιδέες για το θέαμα». Πίστεψε στον
ντανταϊσμό και τον σουρεαλισμό ως την «τελευταία επίθεση του
επαναστατικού προλεταριακού κινήματος» και κήρυξε με πάθος –
και προσωπικό κόστος– ότι η κατάργηση και η πραγμάτωση της
τέχνης είναι αδιαχώριστες πλευρές της ίδιας της υπέρβασης της
τέχνης.
13. • Αυτό που επεδίωξε ο Ντεμπόρ ήταν να
προικίσει το επαναστατικό ρεύμα των καιρών
του με μία γενική θεωρία που να εξηγεί σε
βάθος την κατεστημένη κοινωνία- ή
τουλάχιστον να δίνει την εντύπωση ότι το
κάνει. Η κοινωνία του θεάματος, ασκεί
γοητεία όχι πια για τον ανατρεπτικό της λόγο,
αλλά γιατί εγκαινίασε ένα είδος κριτικής
εστιασμένο στην κουλτούρα και την
αισθητική της, στις κοινωνίες μας. Προσφέρει
στον προβληματισμό γιατί η κοινωνία μας
εμφανίζεται έτσι ως τέτοια. Προσπαθεί να
διακρίνει πια είναι η θέση μας σε μια τέτοια
κοινωνία.
14. Βιβλιογραφία • Γιάννης Ιωαννίδης | Η Κοινωνία
του Θεάματος Σήμερα,
Ξενοδοχείο τών Ξένων, τ. 7,
Απρίλιος 2005
https://www.happyfew.gr/archives/
hollow_sky/31_hollowsky.htm
• Guy Debord – “Η κοινωνία του
θεάματος”, Μπάμπης Χατζηδάκης
https://popaganda.gr/art/guy-
debord-kinonia-tou-theamatos/
• Guy Debord: «Η κοινωνία του
θεάματος» , Θανάσης Αντωνίου
https://diastixo.gr/kritikes/meletes
dokimia/9672-koinonia-theamatos
• Η κοινωνία του θεάματος,Guy
Debord , Metaichmio
Publications, 1986
• An Illustrated Guide to Guy
Debord’s ‘The Society of the
Spectacle’ , Tiernan Morgan &
Lauren PurjeAugust 10, 2016
https://hyperallergic.com/3134
35/an-illustrated-guide-to-guy-
debords-the-society-of-the-
spectacle/
