2. Azərbaycan
ədəbiyyatıda yeni bir
eranın başlanğıcını
qoymuşdur
İctimai maarifçilik
hərəkatının
ideoloqudur
Ədəbi
tənqidimizin
banisidir
Əlifba islahatçısıdır
Azərbaycan
dramaturgiyasının, yeni
tipli bədii nəsrin
banisidir
Azərbaycan teatrının
əsası 1873-cü ildə onun
"Sərgüzəşti-vəziri-xani-
Lənkəran" komediyası
ilə qoyulmuşdur
3. Mirzə Fətəli Axundzadə
1812-ci il iyun ayının
30-da Şəki şəhərində
anadan olmuşdur.
Onun atası Mirzə
Məhəmmədtağı Təbriz
vilayətinin Xamnə
qəsəbəsindən idi.
4. Məhəmmədtağı
Arazqırağı kəndləri
gəzib xırdavat sata-sata
o zaman cənubi
azərbaycanlıların çox
olduğu ŞƏKİ şəhərinə
gəlir. Burada xüsusi
hörmət və nüfuzu ilə
seçilən Axund Ələsgərlə
tanış olur və onun
qardaşı qızı Nanə
xanımla evlənir
5.
6. Bir il sonra onların oğlu
dünyaya gəlir. Uşağın
adını Fətəli qoyurlar
Ailə 1814-cü ilə qədər
Şəkidə yaşayır. Həmin il
Məhəmmədtağı Nanə
xanımı və 2 yaşlı
Fətəlini götürüb
XAMNƏyə, əvvəlki
ailəsinin yanına köçür
7. Xamnədə Nanə xanımın
vəziyyəti çox ağır keçir.
Ərinin birinci arvadı ilə
tez-tez didişmələr olur. 4
ildən sonra oğlu Fətəli ilə
birgə Qaracadağ
mahalında yaşayan əmisi
Axund Ələsgərin yanına
gəlir. Elə bu vaxtdan
Fətəli Axund Ələsgəri
özünün ikinci atası hesab
edir.
8. 1832-ci ildə Axund
Ələsgər Məkkəyə
ziyarətə getdiyi vaxt
Fətəlini Gəncəyə gətirib
molla Nüseyn
Pişnamazzadədən xahiş
edir ki,ona dini elmlərdən
dərs versin. Fətəli burada
şair və xəttat Mirzə Şəfi
Vazehlə tanış olur, ondan
nəstəliq yazısını öyrənir.
Bu tanışlıq onun
dünyagörüşünə müsbət
təsir göstərir.
9. Bir gün bu möhtərəm şəxs
məndən soruşdu:
-- Fətəli, elmləri təhsil
etməkdə məqsədin nədir?
Cavab verdim ki, ruhani
olmaq istəyirəm.
Dedi:
--Sən də riyakarmı olmaq
istəyirsən?
Təəccüb elədim və heyrət
etdim ki,bu nə sözdür?
Mirzə Şəfi mənim halıma
baxaraq dedi:
-- Fətəli, öz həyatını bu
qaraguruhun içərisində puç
etmə! Başqa bir məşğuliyyət
qəbul et!
10. Ruhanilikdən əl
çəkən Mirzə Fətəli
1833-cü ildə
ŞƏKİdəki ibtidai rus
məktəbinə daxil
olur və rus dilini
öyrənməyə başlayır
11. 1834-cü ildə Axund
Hacı Ələsgər Mirzə
Fətəlini Tiflisə
gətirib Qafqazın
baş hakimi baron
Rozenin
dəftərxanasında
Şərq dilləri üzrə
mütərcim şagirdi
düzəldir.
12. Mirzə Fətəli ömrünün sonuna
kimi mütərcim vəzifəsində
çalışır.
O, Rusiya-İran, Rusiya-Türkiyə
dövlətləri arasında aparılan bəzi
diplomatik danışıqlarda iştirak
edir.
M.F. Axundzadə1836-cı ildən
1840-cı ilə qədər Tiflis qəza
məktəbində türk dili müəllimi
işləmiş, sonra isə öz yerini
müəllimi Mirzə Şəfi Vazehə
vermişdir.
13. 1848-ci ilin noyabr ayında
M.F. Axundzadə Nəsrəddin
şahın taxta çıxması
münasibətilə general
Şellinqlə birlikdə I Nikolayın
şəxsi məktubunu ona
aparmışdır. Həmin vaxt o,
Təbriz və Tehran şəhərlərini
gəzmiş, Xamnədə yaşayan
qohumları ilə görüşmüşdür. Nəsrəddin şah
I Nikolay
Təbriz Tehran
14. 1857-ci ildə Ərəb qrafikası
əsasında yeni əlifba layihəsi
tərtib etmişdir. 1863-cü ildə
İstanbula getmiş və bu
layihəni Türkiyənin baş naziri
Fuad paşaya təqdim
etmişdir.Müsəlman ölkələri
üçün nəzərdə tutulmuş bu
layihə"Cəmiyyəti-Elmiyyeyi-
Osmaniyyə"də müzakirə
edilmlş, lakin qəbul
olunmamışdır. Sonradan M.F.
Axundzadə latın qrafikası
əsasında yeni əlifba layihəsi
hazırlamışdır. Bu mənada
o,indiki latın qrafikalı
Azərbaycan əlifbasının ilk
təşəbbüskarı, banisi sayılır.
15. M.F. Axundzadə 1865-ci ildə
"Kəmalüddövlə məktubları" adlı
bədii-fəlsəfi əsərini yazmış, onu 1866-cı
ildə dostu Mirzə Yusif xanla fars dilinə,
1874-cü ildə isə Adolf Berje ilə rus
dilinə çevirmiş, lakin ciddi ictimai-siyasi
məzmunu, böyük təsiredici gücü olan
bu əsəri sağlığında cap etdirə
bilməmişdir.
16. M.F. Axundzadə 1842-ci
ildə Axund Hacı
Ələsgərin qızı Tubu
xanımla evlənmişdir.
Onların 13 övladı olmuş,
bu uşaqların 11-i çox tez
vəfat etmiş, bir oğul, bir
qız olmaqla yalnız 2-si
müəyyən ömür
sürmüşdür.
18. 40 ildən artıq Qafqaz
canişinliyində tərcüməçi işləməklə
Rusiya dövlətinə xidmət edən
M.F.Axundzadə ömrünün
axırlarında əsassız yerə
günahlandırılmış, qulluqdan
uzaqlaşdırılmışdır. 1877-ci ildə
ağır ürək astma xəstəliyinə
tutulmuş və 1878-ci il fevral
ayının 28-də vəfat etmişdir.
Vəsiyyətinə görə Tiflisdə
müsəlman qəbiristanlığında öz
müəllimi --Mirzə Şəfinin yanında
dəfn olunmuşdur.
19. M.F. Axundzadə şair kimi də
tanınır. O şeirlərini
SƏBUHİ (sübh adamı)
təxəllüsü ilə yazırdı. Onun
çap olunmuş ilk əsəri"Şərq
poeması" və ya "Matəm
qəsidəsi" adlı mərsiyəsi
farsca yazılıb. Müəllif özü
rus dilinə tərcümə edib.
1837-ci ildə Moskvada
"Moskovskiy
nablyudatel"məcmuəsinin
11-ci sayında dərc
olunmuşdur. Qəsidə böyük
rus şairi Puşkinin ölümünə
həsr olunub.
20. "Zəmanədən şikayət"
şeirində öz həyatı, dost -
tanış vəfasızlığı,dostun
düşmənə çevrilməsindən
bəhs edir. Tiflis
mühitindən, özünün də
ora getmək istəyindən
bəhs olunur
"Yeni əlifba haqqında
mənzumə" farsca
yazılıb ,avtobioqrafik
məzmunludur.
21. Tənqidi ruhlu şeirləri
"Molla ƏLİ"
"Hekayəti-Seyyid molla Ələm
Səlyani"
"Həcvi- Əbdürrəsul xan"
Azərbaycan dilində yazdığı
şeirləri
Lirik şeirləri (məhəbbət
mövzusunda)
Mənzum məktubları
Mədhiyyələri
22. 1850-1855-ci illərdə 6 komediya yazmışdır. Bununla
Azərbaycanda, ümumiyyətlə, Yaxın Şərq
ədəbiyyatında dramaturgiyanın əsasını qoymuşdur
Komediyaları
26. Şahbaz
Ərəb, fars, rus dillərini
bilir
Arzusu fransız dilini
öyrənmıkdir
Hatəmxan ağanın
qardaşı
oğludur
Qərb
mədəniyyətinə
yiyələnmək
istəyirQamışlıqdan
uzaqlaşmaq
Ad-san qazanmaq
Fransaya getmək
28. Komediyanın sujet və kompozisiyası
(4məclis)
I ekspozisiya
II zavyazka
düyün
III kulminasiya
IV açılış
(razvyazka)
V final
Paris xəbəri
Şəhrəbanu xanımın qəti etirazı,
Məstəli şaha müraciəti
Məstəli şahın Parisi dağıtması
Müsyo Jordanın Parisə
getmək cəhdi
Əlvida Paris
29.
30. 3. Hekayəti-xırs quldurbasan
(1851)
Ailə-məişət mövzusundadır.
İdeyası azad, qarşılıqlı məhəbbətin təbliği
və qadın hüqüqsuzluğunun tənqididir.
Hadisələrin təsviri Şəmsəddin mahalında baş
verir
34. 4. Hekayəti-vəziri-xani Lənkəran və ya Hekayəti-
vəziri-xani Sərab komediyası(1851)
22 mart 1873-cü ildə bu əsərlə Azərbaycan teatrının
bünövrəsi qoyuldu. H.Zərdabi və N.Vəzirov
səhnələşdirdi.
1.Ailə-məişət mövzusundadır.
2.İdeyası hakimlərin, saray xadimlərinin bacarıqsızlığı,
yaltaqlığın və siyasi sistemin tənqididir.
35. Tənqid hədəfləri
Lənkəran xanı
Vəzir Mirzə
Həbib
NADAN
AĞILSIZ
ZALIM
GÜLÜŞ
HƏDƏFİ
YALTAQ
İKİÜZLÜ
Bunlara qarşı
qoyulur
Teymur ağa
MƏRD
ƏDALƏTLİ
Şölə
xanım
Nisə
xanım
Qadın
obrazları
36.
37. 5.Hekayəti-mərdi xəsis
və ya Hacı Qara (1852)
Hacı
Qara
XƏSİS
QORXAQ
TAMAHKAR
ACGÖZ
KOMİK
Heydər
bəy
DRAMATİK
Qayğıkeş ana Tükəz
1. Mövzu xəsislikdir.
2. İdeyası -- xəsisliyin, acgözlüyün tənqididir.
3. Bu əsərlə də milli teatrın əsası qoyuldu.
38.
39. 6. Mürafiə vəkillərinin
hekayəti(1855)
HACI QAFUR
Bacısı Səkinə
xanım Ağa Həsən
Əziz
İradəli
Ağılli
Tənqid
hədəfləri
Halvaçı ağa
Mərdan
Yalançı
şahidlər
Mövzusu Cənubi Azərbaycan həyatından götürülüb və məhkəmə
sistemi tənqid olunur.
Xeyir Şər üzərində qələbə çalır.
41. "Aldanmış kəvakib" povesti və ya
"Hekayəti- Yusif şah" (1857)
1.Yeni realist bədii nəsr, müasir povest janrının əsası
qoyuldu.
2.Məzmunu I Şah Abbasın saray tarixçisi İsgəndər bəy
Münşinin "Tarixi-aləmarayi-ABBASİ" kitabından
götürülüb.
3.M.F.Axundovun maarifçilik ideyaları əks olunub.
4.İdeyası şahlıq üsul idarəsinin, mütləqiyyət quruluşu və
despotizmin tənqidi, şahların və saray xadimlərinin
ifşasıdır.
42. Şah Abbas
(20-21 yaşında)
Yusif Sərrac
( at yəhəri düzəldən)
Ağılsız,
qabiliyyətsiz
Xəzinə boşalır,
idarə edə bilmir.
Qəddar,
rəhmsiz
Bir oğlunu
öldürür,
ikisininin
gözünü çıxarır.
İslahat işləri
Vəzirlər
zindanda
Münəccimliyin
ləğvi
Vergilərin
miqdarını azaldır
Dini vergiləri
azaldır
Məktəblər,
xəstəxanalar
açdırır
İki həftəlik hakimiyyət
müddətində
Hadisələr Qəzvin
şəhərində baş verir.
48. 1962-ci ildə 150 illik
yubileyi təntənəli
qeyd olunub.
Məmməd Cəfər
Cəfərov və
Əhmədağa
Qurbanovun ssenarisi
əsasında görkəmli
ədibə həsr olunmuş
sənədli film
çəkilmişdir.
