Sintaktik əlaqələr

2. TELEFON NƏYƏ XİDMƏT EDİR?
Əlaqə
yaratmağa
Başqa hansı əlaqə vasitələrini tanıyırsınız?

4. Bəs bu şəkildə
gördükləriniz
arasinda var?
Meşə, ağac, yaşıllıq,
maral,çay, su arasında
əlaqə olmasaydı, birləşib
belə gözəl mənzərə
yarana bilərdimi?

5. Şəkildəki həndəsi fiqurlardan yeni şəkillər
düzəldin.Bunu həm rəngli qələmlər, həm
rəngi kağızlar,həm də kompüter
proqramları vasitəsilə edin.
Birini mən düzəltdim.
Sözlər də belədir. Eyni sözlər müxtəlif
cür əlaqələnərək müxtəlif mənalı söz
birləşmələri və cümlələr əmələ gətirir.

6. Əlaqələr
Məna əlaqələri Sintaktik əlaqələr
Tabesizlik
əlaqəsi
Tabelilik
əlaqəsi
Yanaşma
İdarə
Uzlaşma

7. Öz aralarında bərabərhüquqlu olan vaqonlar paravoza tabedir.
Deməli, paravoz əsas, vaqonlar ondan asılıdır. Vaqonlardan birini
ayırsaq, qatar hərəkətinə davam edər, ancaq paravozu ayırıb
çıxartsaq, vaqonlar yerində dayanar.Vaqonlar da həm öz aralarında,
həm də paravozla bağlıdır.

8. Tabesizlik əlaqəsi həm bərabərhüquqlu sözlər, həmcins
üzvlər, həm də tabesiz mürəkkəb cümlənin tərəfləri arasında
olur. Tabesizlik əlaqəsində olan tərəflər ya intonasiya, ya da
intonasiya və tabesizlik bağlayıcıları ilə əlaqələnir.
İkibaşlı oxla göstərilir.
Turalla Banu mehriban və səmimi
bacı-qardaşdırlar.
Turalla Banu bacı-qardaşdırlar
mehriban və səmimi
Tabesizlik əlaqəsi
Pişik siçanı kitabla vurdu,
ancaq siçan ölmədi.
Tabesiz mürəkkəb cümlənin tərkib
hissələri arasında Həmcins üzvlər arasında
Siçan pişiyə tabe olmaq istəmir.

9. asılı
asılı
Asılı tərəf
Əsas
tərəf

10. Cəmiyyətdə insanlar arasında, təbiətdə heyvanlar,bitkilər arasında, hətta
cansız əşyalar da öz aralarında çox müxtəlif əlaqədədirlər. Bundan başqa
insanla heyvanlar,heyvanlarla bitkiər, cansız əşyalar arasında da əlaqələr var.
İnsan demək olar ki, çox şeyi özünə tabe edib. Lakin insanın da tabe
olduqları var. Sözlər də belədir. Həm tabe edirlər, həm də tabe olurlar.
İnsan düşüncəsi, şüuru ilə bütün canlılardan fərqlənir.
fərqlənir.İnsan
şüuru ilədüşüncəsi ilə canlılardan
bütün
Mübtəda ən müstəqil cümlə üzvüdür. Qrammatik cəhətdən heç bir
cümlə üzvündən asili deyil.

11. Aşağıdakı cümlə üzvləri və birləşmələr arasında olur:
3.Təyin tamamlıq2.Təyin təyin
4.Təyin zərflik 5.Təyin ismi xəbər feli xəbər
Balaca qız dərs oxuya-
oxuya yuxulayır.
Kəpənək zərif qanadlarını
yellədir.
Kəhər atlı igid meydana
ğəldi.
Pələnğ yırtıcı heyvandır.
6.Təyin
Ağıllı oğlan ol, dərsləri
yaxşı oxu.
Turistlər qədim kənddə
xeyli gəzdilər.
Birinci tərəf asılı, ikinci tərəf əsasdır.
1.Təyin mübtəda

12. Zərflik
Səbəb
Məqsəd
11.Feli birləşmənin asılı tərəfi ilə əsas tərəfi arasında: sən oxuyanda
Kəmiyyət
feli xəbər arasında
da yanaşma əlaqəsi
olur.
12.III növ ismi birləşmənin əsas tərəfi ilə tərəflər arasına girmiş söz arasında:
mənim ağıllı qızım
Qorxduğu üçün gizləndi Yaşamaq üçün çalışır.
Çox işləyir.
Yavaş sürür.
8.Səbəb zərfliyi xəbər 9.Məqsəd zərfliyi xəbər
Tərzi-hərəkət
10.Tərzi-hərəkət
zərfliyi
xəbər
7.Kəmiyyət zərfliyi xəbər

13. Qadın maşını sürür.
--İdarə edən kimdir?
--Qadın
--İdarə olunan nədir?
--Maşın
əsasasılı

14. Sürücü idarəetməni itirsə nə
baş verər?
--İstiqamətini itirib hara
getdiyini bilməz.
Sözlər bir-birilə idarə əlaqəsi ilə
bağlanmasa nə olar?
--İnsanlar bir-birini başa düşməz.
Çayı Aydan içir, kətəni isə Gülsüm yeyir.
Çay Aydan içir, kətə isə Gülsüm yeyir.
Yeyir və içir sözləri idarə edib, çay və kətə
sözlərinin təsirlik halda olmasını tələb edir.
çayı içir kətəni yeyir

15. İdarə əlaqəsində əsas tərəf həmişə ikinci tərəf olur.
İdarə əlaqəsinin qrammatik
göstəricisi hal şəkilçiləridir.
İdarə əlaqəsi iki cür olur:
Adlarla idarə
Fellərlə idarə
Gəmini idarə edən
küləkdir, yoxsa gəmiçi?

16. Fellər adlıq haldan başqa, ismin bütün hallarını idarə edə bilir:
Qurbağaların quruldamağı
sükutu pozurdu.
Qoca qapıdan baxır. Ağacı kəsmək ağıllı fikir
deyil.
Onlar mətbəxdə işləyirlər.
Astronom ulduzlara baxır.

17. Adlarla idarə
İsimlər isim,sifət, say,əvəzlik, zərf və qoşmalarla idarə oluna bilir.
Qadina məhəbbət Alimdən ağıllı Quşlardan biri
Qapıya qədər Qurbağadan yuxarıdaİdmançının velosipedi

19. Əsas tərəfin tələbi ilə asılı tərəfin onunla şəxsə və
kəmiyyətə ğörə uyğunlaşmasına uzlaşma əlaqəsi
deyilir.
Uzlaşma əlaqəsi həm mübtəda ilə xəbər
arasında, həm də II və III növ təyini söz
birləşmələrinin tərəfləri arasında olur.
Uzlaşma əlaqəsində əsas söz birinci,
asılı söz ikinci olur.
Uzlaşma əlaqəsinin qrammatik
göstəriciləri II və III növ təyini söz
birləşməsində mənsubiyyət
şəkilçisi,mübtəda ilə xəbər arasında isə
şəxs sonluqları və kəmiyyət
şəkilçisidir.
Uşaq oynayir.
Uşaqlar oynayırlar
əsas
Ayyaqqabı ayağınıza
böyük olsa, özünüzü
necə hiss edərsiniz?

21. *Xəbərlə mübtəda arasında kəmiyyətə ğörə
uzlaşma pozulduğu halda, şəxsə görə
uzlaşma demək olar ki, pozulmur.
Mən fikirləşirəm Biz fikirləşirik
Sən fikirləşirsən Siz fikirləşirsiniz
O fikirləşir Onlar fikirləşirlər
*III şəxsin cəmində xəbər mübtəda ilə
kəmiyyətə görə uzlaşa da bilər, uzlaşmaya da
bilər.

22. Çalğıçı musiqi
alətində çalır.
Çalğıçılar musiqi
alətində çalırlar.
Aşpaz işləyir. Aşpazlar işləyirlər.
Üzgüçü suyun dibinə enir.
Üzgüçülər suyun dibinə enirlər.

23. Pişik topla oynayır.
Pişiklər topla oynayırlar.
Pişiklər topla oynayır.
Quş uçur.
Quşlar uçurlar.
Quşlar uçur.
Meymun qorxur.
Meymunlar qorxurlar.
Meymunlar qorxur.

24. Cəmdə olan mübtəda cansız varlıqlarla ifadə
olunduqda xəbər əksərən təkdə olur:
Yazda ağac yaşıllaşır.
Bu zaman kəmiyyətə görə uzlaşma əlaqəsinin pozulması qrammatik
normanın pozulması hesab edilmir.
Yağışdan sonra
göbələk çıxır.

27. Bir manqada olan 9 əsgər öz aralarında
bərabərhüquqludur, Hamısı bir yerdə manqa
komandirinə tabedir.
Bir taqımda olan 3 manqa əsgər və
komandirləri ilə birlikdə taqım komandirinə
tabedir.
3 taqım 1 bölükdür ki, bunlar da tabor,
sonra briqada, nəhayət, korpus komandirinə
tabedir. Korpus komandiri isə müdafiə
nazirinə tabedir. Bəs müdafiə naziri kimə
tabedir?
Ali baş komandana

28. Öz aralarında bərabərhüquqlu olan
şagirdlər müəllimə tabedirlər. Bəs öz
aralarında bərabərhüquqlu olan
müəllimlər kimə tabedirlər?
Öz aralarında bərabərhüquqlu
olan işçilər müdirə tabedirlər .
Bəs müdirlər kimə tabedirlər?
Sual:

29. İbtidai icma quruluşunda hamı bərabər olub Quldarlıq
quruluşunda qul və quldar münasibətləri yaranıb.
Feodalizm quruluşunda feodal və asılı kəndli, kapitalizm
quruluşunda isə burjuaziya və fəhlə sinfi formalaşıb. Deməli,
ibtidai icma quruluşundan sonra həmişə tabe edən və tabe
olanlar olub.
Debat:

30. Sintaktik
əlaqələr
Tabesizlik
əlaqəsi
Tabelilik
əlaqəsi
Tərəflər
bərabərhüquq
lu olur
Həmcins üzvlər və
tabesiz mürəkkəb
cümlənin tərəfləri
arasında olur
Bir tərəf əsas,
digər tərəf asılı
olur
Əsas tərəf tabe edən,
asılı tərəf tabe olan
tərəfdir
Sözlər və
cümlələr arasında
olur
İntonasiya və
bağlayıcı
vasitəsilə
əlaqələnir
Üç növü
var:yanaşma,idarə
uzlaşma
Açar söz sintaktik əlaqələrlə venn diaqramına daxil olun
İkibaşlı
oxla
göstərilir
-baş cümlənin
-budaq cümlənin
işarəsidir

32. 5.Ancaq yay sözündən istifadə etməklə cümlə qurun. Sözə həm
leksik, həm də qrammatik şəkilçilər artırmaq olar.
Yayı yaylaqda yayla,yayı yaylaqda yaylasan,yaydan yayınarsan.
3.4 cökə ağacı var. Hər ağacda 4 böyük budaq var. Hər böyük budağın 4
balaca budağı var. Hər balaca budaqda 4 alma var. Ağacların hamısında
cəmi neçə alma var?
Cökə ağacında alma bitmir.
4.Boş xanaya hansı
hərf yazılmalıdır?
A z A D L I QQ I Z A L D
CAVABI BİLMƏK ÜÇÜN TIKLA
CAVABI BİLMƏK ÜÇÜN TIKLA

34. Hər sözüm bir pəhləvandır kim, bulub
təyidi-həqq,
Əzm qıldıqda tutar tədric ilə bəhrü bəri.
M.Füzuli

35. SON