De Maeslantkering en de vraag of we er nog wel vanuit kunnen gaan dat'ie werkt als het erop aankomt.

1. © Marco Pluijm, 24/02/2017
Vrij naar © Paul Geerts / De Standaard
Suske en Wuske en de Dolle Draaideuren
Marco Pluijm
Senior Expert Ports and Coasts
Gisteren was weer zo’n dag. Er werd weer eens een code afgegeven. Zoals
tegenwoordig steeds vaker, lijkt het wel. Geel, oranje, rood, niemand die meer
weet wat het eigenlijk inhoudt. Zo’n dag waarop er kennelijk zwaar weer op
komst is. Zo’n dag waarop ik me steeds vaker afvraag hoe het toch zo ver heeft
kunnen komen dat één van de meest geavanceerde waterkeringen van ons land
inmiddels is verworden tot de grootste risicodrager van de regio Rotterdam. Een
kering die niet meer aangepast kan worden aan de eisen van vandaag en morgen.
De verantwoordelijk Minister waarschuwt ons voor het risico van overstroming
door middel van een simplistisch app-je. En als u in het betreffende gebied woont,
dan wordt u eveneens geadviseerd om een opblaasboot te kopen en te stoppen
met roken. Uw longinhoud zult u hard nodig hebben om het hoofd boven water te
houden als het eenmaal zover is. En dat kan ook morgen zijn. Ook dat zegt de
minister. Want zoveel is inmiddels wel duidelijk, de Maeslantkering kan niet meer
gesloten worden als het er echt op aankomt.
Waar klimaat al niet goed voor is…..
In landen zoals Nederland, was het van oudsher een goede traditie om wanneer
iets gebouwd was, datgene ook te onderhouden en ervoor te zorgen dat hetgeen
was opgeleverd, ook bleef doen waarvoor het gemaakt was.

2. © Marco Pluijm, 24/02/2017
Zoals ook de Deltawerken. Toen die klaar waren, en dan met name na voltooiing
van de Oosterscheldekering, moest er gedacht worden aan onderhoud. En het
daarvoor benodigde geld.
Het klinkt op zich logisch. Echter, zo simpel lag het niet. Het probleem was dat
onderhoud niet “PI” was, zoals dat destijds werd aangeduid. “PI” stond voor
Politiek Interessant. En als het niet “PI” was, dan konden we het wel vergeten.
Het behoeft geen verdere uitleg dat onderhoud aan de zeeweringen voor Den
Haag zeker niet “PI” was. Die waterwerken waren net nieuw, dus het onderhoud
kon zeker wel een flinke periode worden uitgesteld. Net zoals bij een nieuwe auto,
bij wijze van spreken, de eerste 5 jaar de olie niet ververst behoeft te worden. Dat
soort wijze van vooruitdenken.
De realiteit dicteert anders en er was dus een probleem. Den Haag was niet
geïnteresseerd om geld te steken in het onderhoud van keringen en wat dies meer
zij.
“Tompoes verzin een list” was een kreet die de meer senior lezers onder ons nog
bekend voorkomt uit de verhalen van Heer Bommel en Tom Poes. Zo ook in dit
geval.
Op initiatief van de toenmalige RWS Hoofddirecteur Water gingen we met een
paar collega’s op bezoek bij de minister van VROM. Om te praten over naderend
onheil waar we misschien allebei wat aan konden hebben. Welnu, dat pakte goed
uit. En gezamenlijk kwamen wij op het idee om “zeespiegelrijzing” prominent op
te voeren als naderend onheil.
Niet dat iemand er destijds wat vanaf wist, maar het klonk goed. Aanvankelijk
gingen we daarbij zelfs uit van een stijging van 5 meter. Maar in samenspraak met
collega deskundigen zoals Prof. Dr. Will de Ruijter, die inmiddels professor
oceanografie geworden was in Utrecht, begonnen we te beseffen dat 5 meter toch
wel wat erg veel was. De Noordzee is dan wel geen oceaan, maar Will had
verstand van die dingen en, naar we nu weten, had dus inderdaad gelijk. Het was
wat overtrokken. Maar misschien was het ook niet nodig om het zo groot te
maken. Als het maar voldoende ongemak suggereerde.
Gelukkig hielp de natuur ondertussen een handje mee in de vorm van een
plotseling opstekende zware storm in combinatie met springtij en slaagde men
vanuit Den Haag erin, om tijdens die nacht snel een aantal politici op een ietwat
droevig uitziend dijkvak in Zeeland bloot te stellen aan de elementen. Men was
onder de indruk en dankzij de combinatie zwaar weer en naderend zeespiegel
onheil, werd het benodigde geld toch nog gevonden. Er moest eigenlijk toch ook
maar iets van een soort Kunstbeleid gemaakt gaan worden om de budgettering
wat meer structureel veilig te stellen. Dat kon misschien geen kwaad.
Wat bovendien goed uitpakte was, dat om het nieuwe zeespiegel onheil tijdig het
hoofd te kunnen bieden, ook al was het volstrekt ongedefinieerd, er ook weer

3. © Marco Pluijm, 24/02/2017
verder gebouwd kon worden. En dat was uiteraard volgens sommigen een goede
zaak.
Als je maar wilt, lukt alles…..
Omdat de Oosterscheldekering klaar was en de industrie stond te hijgen om een
vergelijkbaar project, werd de Stormvloedkering Nieuwe Waterweg bedacht. De
nestor van de Nederlandse waterbouw, Ir. J.J. Josephus Jitta, had daar zo zijn
gedachten over, maar zoals het ook toen al ging, gedegen expertise moest af en
toe op zijn waarde worden afgewaardeerd. En zo geschiedde. De
Stormvloedkering Nieuwe Waterweg moest er komen.
Het ding moest nog wel beter gemotiveerd worden. En in combinatie met de
zojuist omarmde zeespiegelstijging leek alles dus mooi op z’n plek te gaan vallen.
Er werd een prijsvraag georganiseerd en na wat deliberaties werd gekozen voor
wat uiteindelijk de meest ingewikkelde en kwetsbare oplossing bleek te worden.
Zijnde een beweegbare kering met zogenaamde drijflichamen die elkaar
halverwege de Nieuwe Waterweg moeten ontmoeten en dan gecontroleerd
worden afgezonken tot een vrijwel volledige afsluiting. Om het buitenwater
buiten te houden. En het binnenwater binnen, want het blijft uiteindelijk
natuurlijk toch gewoon een rivier met doorgaande afvoer.
Aanvankelijk waren er schuiven bedacht in die drijflichamen,. Schuiven die
gesloten zouden worden zodra de drijflichamen hun afzinkpositie hadden bereikt.
Hetgeen eruit zag als een logisch en beheersbaar concept.
Zoals die dingen gaan, werden vervolgens de schuiven eruit bezuinigd. Hetgeen
een aanvankelijke besparing leek op te leveren van een paar miljoen gulden.
Toen vervolgens het aldus aangepaste concept eenmaal werd getest in de model
faciliteiten van het Waterloopkundig Laboratorium, bleek dat als gevolg van
sterke stromingen rond en onder de drijflichamen, het geheel volstrekt instabiel
was en stond te dansen en te slingeren in de modelopstelling.
Omdat een eenmaal genomen besluit nooit wordt teruggedraaid, kwamen de
schuiven dus niet terug in het concept, maar werden er allerlei lapmiddelen
bedacht om de drijflichamen er alsnog toe te kunnen bewegen om op de
afgesproken tijd en plaats neder te dalen.
Dit was het moment waarop de zogenaamde spoilers of skirts in beeld kwamen.
Een concept wat in die dagen veelvuldig werd toegepast op race- en rallyauto’s
om meer zogenaamde downforce te creëren. De ouderen onder herinneren zich
die overmaatse dienbladen nog wel. Op het eerste gezicht een voorwaar lumineus
idee. Want dat was wat de kering nodig had, meer downforce.
Echter vanuit de fysica een principe wat behept is met een grote beperking. Het
netto-effect en dus het functioneren, is volledig afhankelijk van de snelheid
waarmee bijvoorbeeld de auto rijdt.

4. © Marco Pluijm, 24/02/2017
Hetgeen ook geldt voor de werking van de spoilers op de drijflichamen van de
kering. Stroomt het water te langzaam dan werken ze niet, bij de juiste snelheid
wel en neemt de snelheid toe, dan kunnen de wervels loslaten en is men terug bij
af en danst het geheel weer vrolijk door de ruimte. Uiteindelijk is de nuttige
bandbreedte is niet erg groot.
Omdat het in de racerij hierdoor nog wel eens mis ging, heeft men daar het oude
spoiler concept al snel verlaten. Zo moest het team van Mercedes zich in 1999 uit
de racerij terugtrekken, omdat een van hun bolides op het circuit van Le Mans
ineens spontaan het luchtruim koos. Gelukkig zonder persoonlijke ongelukken.
Maar wel een voorval dat aantoont, hoe kritisch deze processen inderdaad zijn.
Desalniettemin, aldus besloten, werden de drijflichamen van de kering
gaandeweg de tests uitgerust met een toenemend aantal spoilers. Toen er na een
tijdje genoeg waren aangebracht en de situatie stabiel leek, is besloten om het zo
te laten en de kering op deze manier te gaan bouwen. Voor de condities zoals we
die toen kenden. Althans waarop het concept van de kering toen getest is.
Dat was in het midden van de jaren ’80, begin jaren ’90. Klimaat effecten
bestonden toen nog niet, afgezien van de eerder opgevoerde, ietwat onzeker
aanvoelende zeespiegelstijging. Bovendien zijnde een langzaam proces waarmee
slechts op lange termijn rekening mee moest worden gehouden. Als gevolg
waarvan ook eventuele andere klimaateffecten, zoals sterk verhoogde regen
intensiteiten en daaraan gekoppelde afvoeren, geen of nauwelijks aandacht
kregen.
Vervolgens is de kering gebouwd volgens uitzonderlijk strikte en vooral
prijsverhogende normen en werden inderdaad ook de afzink-bevorderende
spoilers en een aantal andere hulpmiddelen op- en ingebouwd. Het zag er destijds
allemaal erg indrukwekkend uit.
Omdat het in feite lapmiddelen waren, bleef de betrouwbaarheid natuurlijk een
beetje een gok, maar het was ook de tijd van pragmatisme en daadkracht bij de
mensen in het veld, die het uiteindelijk doen moesten. Zoals bijvoorbeeld het
toenmalige RWS Dienstkringhoofd Nieuwe Waterweg, die in het geval de kering
niet dicht zou willen, een noodscenario placht te formuleren in de trant van: “als
die drijflichamen niet willen zinken, dan schieten we ze toch gewoon lek”. Een
benadering die het in geval van nood tot op de dag van vandaag waarschijnlijk nog
steeds goed doet.
Wat dat betreft geeft het ook een goed gevoel dat onlangs het zogenaamde
dijkleger weer in ere is hersteld. Hoewel te betwijfelen valt of hun persoonlijke
uitrusting ook voorziet in het lek schieten van drijflichamen. Mijn support hebben
ze in ieder geval.
Het klimaat doet wat het wil…..
Sinds die tijd is ondertussen wereldwijd het klimaat sterk aan het veranderen
geslagen. Het is meer en harder gaan waaien en vooral de regen intensiteit en

5. © Marco Pluijm, 24/02/2017
duur zijn op sommige plaatsen enorm toegenomen. Met vaak grote gevolgen voor
rivierafvoeren vanuit het achterland.
Een ontwikkeling die ook vanuit Nederland zorgvuldig in de gaten wordt
gehouden. Een van de redenen om het programma Ruimte voor de Rivier te
implementeren. Zoals de naam al aangeeft, heeft men in verband met de te
verwachten sterke toename van de rivierafvoeren, op een aantal plaatsen het
rivierbed aanzienlijk verruimd. Hetgeen een goede zaak is en vertrouwen geeft
voor de toekomst.
Mede als gevolg van deze verruimingen is niet alleen de afvoercapaciteit sterk
toegenomen, maar kunnen we er ook vanuit gaan dat het water daardoor eerder
en in aanzienlijk grotere hoeveelheden het meest benedenstroomse deel van het
stroomgebied bereikt. Met als gevolg onder andere een sterke toename van de
debieten en daarbij behorende stroomsnelheden in de Nieuwe Waterweg. En dus
ook ter hoogte van de kering.
Nu is het wel zo dat het merendeel van de boven-afvoer via het Haringvliet
afgevoerd behoort te worden. Een werkbare oplossing onder voorwaarde dat het
water dat zelf ook weet. De sturing hierop is echter uiterst beperkt. Bovendien is
het netto effect mede afhankelijk van de op dat moment optredende
buitenwaterstanden. En zoals we weten uit 1953 en December 2013, kunnen die,
toch nog onverwacht, aardig oplopen.
Bijkomende factor in de Nieuwe Waterweg is dat het een zoet-zout
tweelagensysteem is. Wat erop neerkomt dat tijdens de afvoer van zoet water
naar zee via de bovenlaag, tegelijkertijd het binnenkomende zoute getij zich via
de onderlaag van de rivier naar binnen wurmt. Wat gepaard gaat met aanzienlijke
stroomsnelheden van meerdere meters per seconde in tegengestelde richting in
beide lagen.
Tijdens extreme rivierafvoer mag verwacht worden dat er zoveel water tegelijk
naar buiten wil, dat het zoute water (grotendeels) belet wordt naar binnen te
dringen en het gehele stroomprofiel zoet is. Het bijbehorende debiet zoekt zich
met grote kracht en snelheid, een weg naar buiten.
Als u in het achterliggende gebied woont, dan is het interessant om te weten of de
kering onder dit soort omstandigheden überhaupt gesloten kan worden. Dit soort
rivierafvoeren is voor langere tijd, meerdere dagen constant en er kan dus niet op
kentering of iets dergelijks gesloten worden. Het rivierwater raast immers maar
door.
Dolle Draaideuren…..
Zodra men onder dit soort omstandigheden gaat proberen om de kering te sluiten,
zal de sterke afvoer proberen dit te beletten en verhinderen dat de beide
drijflichamen in het midden van de rivier bij elkaar kunnen komen,. Mocht dat
alsnog lukken, dan moeten vervolgens de drijflichamen ook nog willen zinken.

6. © Marco Pluijm, 24/02/2017
En daarmee zijn we terug bij de eerder genoemde spoilers. Waarvan de werking,
zoals we gezien hebben, heel nadrukkelijk afhangt van de snelheid waarmee het
medium, in dit geval het water, erlangs stroomt. Een concept oorspronkelijk
bedacht en gedimensioneerd op de afvoeren en wat vooruitzichten daarop, zoals
we die eind jaren ’80 kenden. Afvoeren die destijds circa 50% lager waren dan
waarmee nu rekening gehouden moet worden als we de ontwerpcondities van
Ruimte voor de Rivier volgen. En daarmee de hierbij behorende snelheden.
De kans is dus levensgroot aanwezig dat het water veel te hard stroomt om de
spoilers nog effectief te laten zijn. En naar alle waarschijnlijkheid het geheel
instabiel wordt. Met alle gevolgen van dien. De Dolle Draaideuren zijn een feit. Ze
dansen weer door de ruimte, net zoals ze dat deden bij de oorspronkelijke tests.
Ook lek schieten heeft dan niet zoveel effect meer vanwege de volledig
ongecontroleerde bewegingen, turbulenties en daaruit voortvloeiende opwaartse
krachten. Het geheel kan zelfs in een zogenaamde eigenfrequentie terechtkomen
en dan is er helemaal geen redden meer aan.
Ik zou een etage hoger gaan zitten…..
De bottomline is dat het concept van de Maeslantkering onder de huidige
omstandigheden inmiddels ontoereikend en volstrekt onbetrouwbaar is
geworden en grote operationele- en daarmee verbonden veiligheidsrisico’s met
zich meebrengt voor het betreffende achterland.
De verantwoordelijke overheid onlangs hiernaar gevraagd hebbend, kwam niet
verder dan de terugmelding dat men de vinger aan de pols houdt. Voorwaar een
weinig geruststellende gedachte.
En om in RWS “overstoom ik” termen te spreken, luidt mijn advies om toch vooral
een etage hoger te gaan zitten dan wat door het app-je wordt aangegeven. Want
inmiddels kunt u ook wel vermoeden dat als gevolg van de versneld toenemende
klimaateffecten, de door de RWS gebruikte gegevens niet betrouwbaar zijn. Wat
feitelijk door de RWS wordt bevestigd door de uitkomst van hun effectberekening
weer te geven in verdiepingen of etages. Een hogere betrouwbaarheid of
verfijning van de voorspelling zit er van hun kant niet meer in.
Tot slot voor een ieder die probeert een verbinding te leggen tussen de naam
Suske en een bestaand bewindspersoon (“gaat u maar rustig slapen, u heeft
immers een app-je”) of die van Wuske en bijvoorbeeld een RWS DG (“wust ik
maar wat ik eraan kon doen)”, die moet ik erop wijzen dat zulks gedachtengoed
aan uw eigen verbeelding ontspruit en nimmer in mij zou opkomen.
Desalniettemin, u bent gewaarschuwd. Bofor, Akwatilla, Fluvius, Neptunus en hun
vrienden staan te trappelen om terug te nemen wat hen in de afgelopen eeuwen
ontnomen is. Dolle Draaideuren en een onmogelijk te sluiten kering komen hen
daarbij goed van pas.

7. © Marco Pluijm, 24/02/2017
Mocht het erop aan komen, en dat kan volgens de minister ook morgen zijn, dan
hoop ik voor u dat het opblaasbootje op de juiste etage ligt te wachten en uw
longinhoud voldoende is om het op spanning te brengen. En rest mij u in dat geval
een behouden vaart te wensen.
Marco Pluijm
Delft, Februari 2017