Prezentacja mojego referatu wygłoszonego na konferencji medioznawczej UKSW.

1. Mgr Maciej Maciejowski
Instytut Politologii UKSW
Obraz Kościoła w TV Republika
- próba rekonstrukcji linii
programowej w kontekście
przekazu mainstreamowego

2. Telewizja Republika to jedyna ogólnopolska stacja informacyjno –
publicystyczna, która sama pozycjonuje się jako
„konserwatywna”. Jest przy tym stacją komercyjną a nie jest
konfesyjną. W kwietniu minie 2 lata istnienia stacji. Można więc
pokusić się o próbę rekonstrukcji prezentowanego przez
Republikę obrazu Kościoła. Czy, a jeśli tak – to w jaki sposób –
wizerunek ten różni się od prezentowanego w mediach głównego
nurtu? Jakie stanowisko prezentuje stacja wobec sporów
wewnątrz Kościoła i w dyskusji publicznej o jego roli we
współczesnym świecie?
Dla próby określenia linii programowej Telewizji Republika w tym
zakresie warto dokonać porównania z inną stacją. Powinna być to
stacja jednocześnie informacyjno – publicystyczna i komercyjna.
Do porównania wybrałem stację TVN24, jako odwołującą się do
wartości liberalnych a jednocześnie będącą punktem odniesienia
dla TV Republika.
Obraz Kościoła pokazywany w tych stacjach przeanalizuję na
przykładzie relacji i komentarzy dotyczących niedawnego Synodu
Biskupów na temat współczesnych wyzwań wobec rodziny.

3. Media deontologiczne
Definiują się jako swego rodzaju instytucje zaufania
publicznego. Kierują się tym, co uważają za
właściwe z punktu widzenia dobra wspólnego
Redakcje prezentują wyraziste linie programowe
Są narażone na zarzut braku obiektywizmu
Dają dziennikarzom możliwość pracy w zgodzie z
własnym sumieniem

4. Informacja:
jako funkcja
jako gatunek
W odróżnieniu od publicystyki,
która pełni funkcję
interpretacyjną i perswazyjną.

5. Istnieje tendencja do postmodernistycznego zacierania
różnicy pomiędzy informacją a komentarzem, jednak z punktu
widzenia pragmatyki funkcjonowania mediów warto starać się
rozgraniczać te dwa zjawiska.
Komentarz a priori zakłada przekonanie odbiorcy do
stanowiska komentatora. Może to odbywać się wprost lub w
zakamuflowany sposób. Warto więc podjąć próbę odtworzenia
intencji autora przez postawienie pytania, czy dany komunikat
miał charakter perswazyjny.
Perswazja polega na wykorzystywaniu komunikacji do
wzmacniania, zmieniania lub modyfikowania postaw, wartości,
przekonań i działań słuchaczy”.
Odbiorca serwisu informacyjnego oczekuje, że będzie on
spełniał funkcję informacyjną i jako taki go odbiera. Można
więc stwierdzić, że horyzont oczekiwań odbiorców wyznacza
granicę, której przebieg chcemy ustalić.

6. Trudności w praktycznej analizie mediów wiążą się z
interpretacją użytych przez autora środków wyrazu. W
przypadku telewizji są to nie tylko środki takie, jak dobór
słów, stylistyka wypowiedzi, intonacja, ale także
montaż,oświetlenie, dźwięki. Nie istnieją absolutnie
zobiektywizowane metody badania jakościowego przekazów
pod kątem perswazyjności. Najlepszym przykładem jest
powoływanie się mediów na „badania obiektywizmu”
polegające na zliczaniu czasu antenowego poświęconego
poszczególnym partiom politycznym. Bez analizy zawartości
komunikatów, tego typu badania nie przedstawiają wartości
merytorycznej.
Koresponduje to ze stanowiskiem części medioznawców, że
podmiotem zasady obiektywizmu jest dziennikarz, nie zaś
komunikat. „Używając terminologii logicznej, można by
powiedzieć, że podmiotem zasady obiektywizmu jest
dziennikarz, a dziedziną – zbiór informacji. Obiektywizmem
jest więc w gruncie rzeczy już samo dążenie do zachowania
bezstronności...”

7. Redakcja informacji
Gatekeeping
Proces selekcji informacji i ich
hierarchizacji
Agenda setting
proces decydowania, które informacje są
ważne i w jakiej kolejności przekazywane są
odbiorcom
Framing
proces definiowania wydarzeń i problemów,
wyjaśniania ich odbiorcom i nadawania
sensu moralnego

8. Na proces redagowania wpływają
czynnik czasu
czynnik przestrzeni
czynnik reprezentatywności
czynnik tematyki
czynnik różnorodności i spójności
czynnik grupy docelowej
czynnik możliwości technicznych i osobowych
czynnik okoliczności psychospołecznych
czynnik zdarzeń nieprzewidzianych

9. Na redagowanie wpływają czynniki
wewnętrzne i zewnętrzne
Czynniki wewnętrzne Czynniki zewnętrzne
autocenzura
cenzura redakcyjna
wpływ udziałowców
Cenzura
wpływ reklamodawców
wpływ społeczeństwa
wpływ elit politycznych

10. Narracja
„Narracja jest nie tylko zabiegiem sensotwórczym w konstrukcji
tekstów całej gamy produktów medialnych; narzędzia narracyjne
odgrywają także kluczową rolę w strategiach marketingowych...”
Model Tzvetana Todorowa skupia się na stanie równowagi i pełni,
który zostaje zakłócony przez „złe siły”. Istotne w nim jest jak
wygląda ów stan równowagi i co stanowi siłę zaburzającą, a co
stabilizującą. Takie podejście można odnieść niemal do wszystkich
newsów. Można nawet uznać samo naruszenie równowagi, za
kryterium podnoszące wydarzenie do rangi newsa.
Oczywiście o definicji stanu równowagi oraz określeniu sił
destabilizacyjnych decyduje przyjęty przez daną redakcję paradygmat
ideologiczny. Nie jest on prezentowany wprost, lecz tworzy ramę
konstrukcyjną podawanych na antenie informacji.

11. Manipulacja
„Manipulacja – współcześnie (obok tradycyjnego rozumienia
tego pojęcia: m. jako czynność wykonywana ręcznie; m. jako
czynności związane z załatwieniem jakiś spraw) … określa
pewien sposób oddziaływania na zachowania innych ludzi,
taki, którego mechanizm ma być utajniony przez osobami
poddawanymi oddziaływaniu, a w każdym razie nie polega na
otwartym oddziaływaniu na ich świadomość w sposób
bezpośredni.
Kwestia etycznej oceny manipulacji. „To nie manipulacja jest
zła bądź dobra. To tylko Twoje intencje mają tę właściwość.
Czasem wręcz należy kimś zaocznie pokierować. (…) Po
prostu – trzeba zrobić coś dla jego dobra”.

12. Linia programowa
Ma ją każda redakcja. Może być przyjęta
formalnie lub dorozumiana. Na linię
programową składa się:
Światopogląd
Poglądy polityczne
Orientacja religijna
Orientacja rynkowa

13. Przykładowe cytaty do analizyTVN24
"Rewolucyjne otwarcie, trzęsienie ziemi, przełom, tak o synodzie piszą włoskie
media" rozpoczynał się materiał "Faktów" poświęcony otwarciu synodu a zatytułowany
"Polski Kościół jest niechętny zmianom". "Polska kościelna twierdza kontra
zaskakująca dyskusja w Watykanie. Podczas obrad synodu ds. rodziny biskupi
rozpoczęli dyskusję o miejscu osób homoseksualnych w Kościele i możliwości
dopuszczenia rozwodników do sakramentu komunii. Część duchownych widzi
potrzebę zmian, ale nie polski kościół, a w szczególności arcybiskup Gądecki, bo
to wbrew nauczaniom Jana Pawła II".
W materiale pokazano kilkusekundowe wypowiedzi duchownych i przedstawicieli
mediów katolickich wyjaśniające, czym jest synod. Zostały one skwitowane jedynym
zdaniem narratorki: "Trudno oprzeć się wrażeniu, że synod to jednak coś
więcej".Ilustracją dla komentarza są m. in. zdjęcia uśmiechniętych, obejmujących się
homoseksualistów.
Ks. Kazimierz Sowa mówi w materiale: "Nie widzę w tym, co przyjął Synod nic
sprzecznego z nauczaniem JPII, raczej troskę Franciszka by na wyzwania
współczesnego świata odpowiedzieć po nowemu". Ten komentarz jest ustawiony w
kontrze do obrazu zacofanego polskiego Kościoła.

14. Przykładowe cytaty do analizyTVN24
Mężczyźni i kobiety o skłonnościach homoseksualnych muszą być przyjmowani z
szacunkiem i delikatnością; sprawa komunii dla osób rozwiedzionych będących w nowych
związkach wymaga dalszego pogłębienia - stwierdzili biskupi podczas synodu w
Watykanie. W sobotę wieczorem zaaprobowano w głosowaniu dokument końcowy
spotkania.
Informacja o przebiegu synodu w ślad za depeszami. Komentarz dominikanina o. P. Gużyńskiego,
setka "Niektórzy boją się homoseksualistów jak chorych na ebolę". Sam w sobie komentarz
zupełnie neutralny, ale za chwilę zostaje zestawiony z kolejną wypowiedzią. Jacek Poniedziałek,
podpisany jako "aktor" bez wzmianki o tym, ze jest aktywistą homoseksualnym: "Polski Kościół
nie jest wierny Chrystusowi, tylko Janowi Pawłowi II". Wykreowany zostaje obraz polskiego
zacofanego Kościoła nie nadążającego za zmianami w Kościele na świecie.
Watykan: bez przełomu ws. rozwodników i homoseksualistów na synodzie biskupów. W
dokumencie nie padają słowa „gej” czy „homoseksualista”. Czytamy za to, że „Kościół nie
może nikogo wykluczać”. W Watykanie kończy się poświęcony tematowi rodziny synod
biskupów. Nie podjęli oni także żadnej wiążącej decyzji w sprawie dopuszczenia do
komunii rozwodników. Jeśli więc ktoś spodziewał się przełomu, to nic z tego. Widoczny ton
zawiedzenia.

15. Przykładowe cytaty do analizyTVN24
Konserwatywni biskupi „wygrali” na synodzie. Na razie?
Arcybiskup Stanisław Gądecki wraca z Rzymu po burzliwym
synodzie i może czuć się zwycięzcą. Jako pierwszy protestował
przeciw zmianom – i przepadły. Rozwodnik na rozgrzeszenie wciąż
nie ma szans. A podobno o tym, kto jest pierwszej, a kto drugiej
kategorii decyduje w Kościele tylko Bóg. Głosy komentatorów z obu
stron. Podkreślanie, że zwycięstwo "konserwatystów" jest pozorne, bo
dyskusja toczy się nadal. Katarzyna Kolenda - Zalewska: "Spiżowa
brama nieco się uchyliła a papież Franciszek nie pozwoli ich
zatrzasnąć".
W innym materiale podsumowującym Synod, także autorstwa Katarzyny
Kolendy – Zalewskiej, mamy takie zestawienie wypowiedzi. Najpierw
komentarz autorki: "Biskupom zabrakło odwagi, by zmierzyć się z
wyzwaniami świata". Następnie „setka” O. Paweł Gużyńskiego: "Papież
Franciszek do takiej odwagi zachęca".

16. Przykłady cytatów TV Republika
W komentarzach dotyczących synodu w materiałach informacyjnych
serwisu „Dzisiaj” można znaleźć takie stwierdzenia autorów
materiałów informacyjnych:
„Papież w centrum zainteresowania stawia tych, którzy zostali
zepchnięci na margines.”. „Media manipulują słowami papieża i
biskupów”.
Autorzy materiałów skupiają się na relacjonowaniu: "Trzy z 62
punktów dokumentu końcowego synodu biskupów na temat
rodziny, dotyczące rozwodników i homoseksualistów, nie
uzyskały w sobotnim głosowaniu kwalifikowanej większości
dwóch trzecich głosów, tylko zwykłą – podał Watykan. Pozostają
one otwarte – wyjaśniono. Rzecznik Watykanu ksiądz Federico
Lombardi wyjaśnił, że te sporne kwestie nie spotkały się z
„szeroką aprobatą”. Z kolei przewodniczący Konferencji
Episkopatu Polski arcybiskup Stanisław Gądecki mówi, że
punkty te zostały „odrzucone”.

17. Przykłady cytatów TV Republika
Trzeba przyznać, że w TV Republika rzadko pojawiają się
komentarze innych teologów, niż redaktor naczelny stacji. Jednak
w materiałach informacyjnych znajdziemy wypowiedzi
przedstawicieli KAI czy księży z warszawskich parafii. Ks. Robert
Skrzypczak: "Franciszek dobrze czuje się na linii kontynuacji
nauczania Kościoła, z drugiej strony zmienia styl. Dał mu
przykład Jan Paweł II".Komentarze Tomasza Terlikowskiego są
zazwyczaj sformułowane bardzo ostro, np. "Nie można zmieniać
Ewangelii nadając przywileje cudzołożnikom". Z drugiej strony
w materiałach informacyjnych, Republika oddaje głos
przedstawicielom polskiego Kościoła: "Prymas Polski podkreślił,
że osoby żyjące w związkach niesakramentalnych powinny
mieć zapewnione poczucie przynależności do Kościoła, a tym
samym odnaleźć w nim opiekę duszpasterską".

18. Przykłady cytatów TV Republika
Red. nacz. stacji Tomasz Terlikowski podsumował
dyskusję o synodzie na antenie: „Jeśli
przyjrzymy się całości, widzimy dwa
komunikaty: Na zewnątrz – niezależnie od
tego, kim jesteś i co zrobiłeś, zawsze możesz
przyjść do Chrystusa. Ale ten komunikat jest
przez media relacjonowany jako komunikat
liberalizacyjny. A jest też drugi komunikat:
wewnątrz Kościoła stawiamy wysokie
wymagania”.

19. Podsumowanie
Terlikowski obejmując stanowisko redaktora naczelnego telewizji Republika:
"To będzie taka stacja, jak dotychczas, republikańska, sarmacka,
patriotyczna, konserwatywna i różnorodna, pluralistyczna w spojrzeniu
na rzeczywistość geopolityczną”.
Głowna różnica pomiędzy programami analizowanych stacji polega na
stosunku do spraw wiary i religii. Telewizja Republika stara się informować
często i obszernie o życiu Kościoła. TVN24 informuje o sprawach Kościoła
przy okazji głośnych wydarzeń. Wskutek tego, obraz ten jest dość wąsko
zakreślony a narracja skupia się na wątkach sensacyjnych.
W warstwie informacyjnej obie stacje relacjonując synod przekazywały te
same fakty, w dużej mierze opierając się na tych samych źródłach (depesz
PAP, artykuły z prasy włoskiej).
W warstwie komentarzy TV Republika stawiała akcent na ciągłość nauczania
Kościoła i prezentowała liberalizacyjne postulaty jako zjawiska marginalne. Z
kolei TVN24 skupiła praktycznie na analizowaniu tych właśnie postulatów a
jej komentatorzy nie ukrywali rozczarowania z powodu braku ich przyjęcia
przez Synod.

20. Źródła i opracowania
TV Republika, TVN24, telewizjarepublika.pl, tvn24.pl
Piotr Krzemiński „Jeszcze informacja czy już komentarz? Stopień realizacji funkcji
perswazyjnej jako wyznacznik podziału tekstów prasowych na komentarz i informację” w:
„Współczesne media. Wolne media?” Tom 3, Lublin 2010.
P. Morreale, B. H. Spitzberg, J. K. Berge, „Komunikacja między ludźmi”, Warszawa 2007.
J. Dąbała „Znaczenie dźwięku w obrazie telewizyjnym”, w: w: „Współczesne media. Wolne
media?” Tom 3, Lublin 2010.
K. Burno „Gatekeeping i selekcja informacji jako narzędzia wolnych mediów – na
przykładzie rynku prasowego Lublina”, w: w: „Współczesne media. Wolne media?” Tom 3,
Lublin 2010.
Taylor, A. Willis „Medioznawstwo. Teksty, instytucje i odbiorcy”, Kraków 2006.
P. Czarnecki „Etyka mediów”, Warszawa 2008.
„Media. Leksykon PWN” prac. zb. Red. E. Banaszkiewicz – Zygmunt, Warszawa 2000.
„Popularna encyklopedia mass mediów”, red. J. Skrzypczak, Poznań, 1999.