1. Зэрлэг ан амьтны ажиглалтын мэдээллийг
бүртгэх БиоСан програм
Д.Санжмятав, Х.Эрнар, Ё.Онон
Дэлхийн байгаль хамгаалах сан (WWF)-гийн
Монгол дахь хөтөлбөрийн газар
Улаанбаатар-2010

2. Агуулга
•Зорилго
•Програмын тухай
•Мэдээллийг бүртгэх дараалал
•Програмыг нэвтрүүлж буй газар
•Мэдээллийн сангийн агуулга
түүнээс гарах үр дүн

3. Зорилго
БиоСан програм
Энэ програм нь газарзүйн мэдээллийн систем
дээр суурилсан мэдээллийн сангийн монгол
хэлээр бичигдсэн бие даасан програм хангамж.
Уг програм тухайн биологийн олон янз байдал
тэр дундаа зэрлэг ан амьтан хаана, хэзээ, ямар
орчинд юу байгааг шинжлэх ухааны батлагдсан
арга зүйгээр тодорхойлж мэдээллийг тоон
хэлбэрээр хадгалж боловсруулах мэдээлэл
технологийн шийдлийг гаргасан бүтээл.
Өөрөөр хэлбэл байгаль хамгаалагч болон байгаль хамгаалах иргэдийн
нөхөрлөлийн хийсэн зэрлэг ан амьтны ажиглалтын мэдээллийг бүртгэн, холбогдох
тайлангуудыг боловсруулах зорилготой болно. Цаашдын зорилго нь энэхүү
тайланд үндэслэгдэн зэрлэг амьтны нөөцийг тогтоосноор зохистой ашиглах
шийдвэр гарахад оршино. Уг програм нь мэдээллийг орон зайн буюу газарзүйн
байршлаар тодорхойлон зэрлэг амьтны нөөц, тархац, байршилд мониторинг хийх
бүрэн боломжтой

4. Програмын тухай
Биологийн төрөл
УНАСУТХГазар зүйлийн ажиглалтын
болон орон зайн
БОЯ-ны сайдын 1994 оны .06.14 88-р
мэдээллийг бүртгэх
тушаалаар бүртгэл хийгдсэн материал
мэдээллийн сангийн
“БиоСан” програм
Биологийн
ШУА-Биологийн хүрээлэнгийн
эрдмийн
хүрээлэн зөвлөлийн
хурлаар
судалгааны арга
зүйг баталсан
Судалгааны арга
зүйгээр бүртгэл
хийх ном хэвлэж
програм
зохиогдов
ДБХСан
ДБХСангийн баг
Програм зохиогч баг

5. Газарзүйн Мэдээллийн Систем
Програм хангамж
Оронзайн өгөгдөл Атрибут буюу хүснэгтэн
(мэдээлэл) мэдээлэл
Байгаль дээрхи аливаа объектын Аливаа оронзайн биет буюу энтити нь
байршилтай холбоотой дүн шинжилгээ өөрт хамаарагдах шинж чанартай байх
хийдэг системийг оронзайн мэдээллийн бөгөөд оронзайн мэдээллийн системд
систем гэдэг. агуулагдах энэхүү шинж чанарын тухай
ГЗМ нь ихэнхи тохиолдолд байгалийн мэдээллийг уг объектийн атрибут гэнэ.
нөөцийн менежмент хийх зориулалт бүхий Атрибут мэдээ тус бүр нь ямарваа
янз бүрийн жижиг масштабын зургуудын нэгэн утгатай байна. Атрибут мэдээ нь
олонлогийг агуулах бөгөөд оронзайн тухайн объектод л хамаарагдах шинж
мэдээллийн бүтэц нь голдуу дүрс хэлбэрээр чанарыг агуулах бөгөөд биет тус бүр
дүрслэгдэнэ. нь өөрийн гэсэн давдагдашгүй
тодорхойлогчоор тодорхойлогдоно.
Энэхүү тодорхойлогч нь тухайн энтити-
гийн бусад атрибутын утгуудад жигд
хамаарна.

6. Программын бүтэц
Газарзүйн мэдээллийн системд суурилсан
зэрлэг ан амьтадын ажиглалтын мэдээллийг бүртгэх мэдээллийн сангийн загвар
Програм хангамж
Оронзайн өгөгдөл (мэдээлэл) Атрибут буюу хүснэгтэн мэдээлэл
Оронзайн болон атрибут
мэдээллийг холбох
бичлэг

7. Программын бүтэц
Оронзайн болон атрибут
мэдээллийг холбох бичлэг
Îðîíçàéí ìýäýýëýë
Хүснэгтэн буюу ажиглалтын мэдээлэл

8. Программын бие даасан шинэлэг тал
Хэрэглэгчийн төрөл болон хийх Програмын хэрэглэгчийн гарын
үйлдлүүдийг зааж өгсөн авлага бичигдэж хэвлэгдсэн
Текстийг (Unicode) нэг Шинжлэх ухааны батлагдсан арга
фонтоор хөрвүүлж нэгтгэнэ зүйгээр мэдээллийн нэгдсэн
стандартаар мэдээллийг
хадгалдаг
Янз бүрийн хүснэгтэн
тайлангуудтай ажиллана
Бүртгэл хийх талбарт мэдээллийг
сонгох байдлаар шийдсэн. Аймаг,
Õүссэн даалгавраар сум мэдээлэл zip код, ТХГНутгийн
мэдээллийг шүүлт хийн зураг байршил, нэрийг оруулсан гэх мэт
болон хүснэгт хэлбэрээр авч
чадна
Зургийн болон мэдээллийн сангийн
өгөгдөлтэй харилцан ажиллах монгол хэл
Сүлжээний орчинд олон
Мэдээлийн сангаас хүснэгтэн дээр бичигдсэн програм хангамж
хэрэглэгчийн горимд
мэдээллийг Microsoft Office ашиглах боломжтой
хэрэглээний програм руу
хөрвүүлж чадна
Зургийн болон
мэдээллийн сангийн
Зургийн өгөгдлийг мөн газарзүйн өгөгдөлтэй харилцан
мэдээллийн систем (*.shp) - ийн зэрэг ажилладаг
файлаар хөрвүүлж чадна
Хайлтын систем нь зураг
болон мэдээллийн санд
Зургийн болон мэдээллийн сангийн харилцаа уялдаатай
өгөгдлийг XML файлаар экпорт, импорт хийгдсэн
хийж дамжуулах боломжоор хангагдсан
Биологийн төрөл зүйлийн ажиглалтын
мэдээллийн сангийн зохиомж нь олон
улсын ажиглалтын мэдээллийг солилцох
Ãазарзүйн координаттàй
DARWIN болон бусад стандартыг хангана
зургийг нэмэх боломжтой
http://www.tdwg.org/activities/darwincore

9. Програмыг нэвтрүүлж буй газар
Програмыг ашиглаж буй газруудын байршил
Програмыг нэвтрүүлэхээр эхлэж буй газруудын байршил

10. Мэдээллийг бүртгэх дараалал
Нэвтрүүлж болохуйц байдал
БОАЖЯам – Тусгай хамгаалалттай нутгийн удирдлагын газрын тусгай
хамгаалалттай газруудын судалгаа шинжилгээний мэдээ
материалуудыг нэгтгэн туршилтын хугацаанд ашиглаж байна.
ТХГН Төв
мэргэжилтэн
Байгаль хамгаалагчийн
ажиглалтын мэдээ
ТХГН мэргэжилтэн
мэргэжилтэн мэргэжилтэн

11. Мэдээллийг бүртгэх дараалал
Байгаль хамгаалагч Бүртгэлийн мэргэжилтэн EBS
БиоСан
Ажиглалт хийж амьтдын
талаар мэдээлэл цуглуулах
Хүлээлгэж өгөх Ажиглалтын маягт хүлээн авах
Програмын ажиглалтын бүртгэл
Ажиглалтын обьектийн байршил
оруулах цонхыг нээсэн байна
Шувууны ажиглалтын мэдээ
Шувууны судалгааны тэмдэглэл
Ойн туруутны ажиглалтын мэдээ
Ойн туруутны амьдрах орчны мэдээлэл
Зураг дээр амьтаны байршлыг нэмэх
Уулын туруутан ажиглалтын мэдээ
Уулын туруутны амьдрах орчны мэдээлэл
Тарваганы ажиглалтын мэдээ
Тарваганы амьдрах орчны мэдээлэл
Цоохор ирвэсний ажиглалтын мэдээ Ажиглалтын мэдээллийг оруулах Мэдээллийг хадгалах
Цоохор ирвэсний амьдрах орчны мэдээлэл
Үйлдлийн үр дүнг харах

12. Мэдээллийн сангийн агуулга түүнээс гарах үр дүн
Мэргэжилтэн EBS БиоСан програмын үр дүнгийн
БиоСан хэсгээс
•Их хэмжээгээр хадгалагдаж
Програмд нэвтэрсэн байна
байсан цаасан дээрхи
мэдээллийг тоон хэлбэрт
Тайлангийн төрөл сонгох оруулан хадгалдах
•Байгууллагын мэдээлэл
Огноо оруулах •ТХГН –ийн нэгдсэн газарзүйн
мэдээллийн сан
Тайлан үүсгэх Тайланг үүсгэх •ТХГН үйл ажиллагаа болон
ажиглалт судалгааны мэдээлэл
•Байгаль хамгаалагч нарын
нэгтсэн мэдээлэл
Тайлан харах
•Ажиглалтын мэдээллийн орон
зайн байршил
•Шувуу ажиглах цэгийн мэдээлэл
•Амьтдын ерөнхий мэдээлэл

13. Мэдээллийн сангийн агуулга түүнээс гарах үр дүн
Тусгай хамгаалалттай газрын бүртгэл, мэдээлэл
Байгаль хамгаалалчийн бүртгэл, мэдээлэл
Зэрлэг ан амьтадын бүртгэлийг хүснэгтээр гаргах
Зургийн тайлан
-Мэдээллийг шүүлт хийн зураг (shape file) болон хүснэгт
хэлбэрээр гаргах

14. Мэдээллийн сангийн агуулга түүнээс гарах үр дүн
Тусгай хамгаалалттай газрын бүртгэл, мэдээлэл
Буцах

15. Мэдээллийн сангийн агуулга түүнээс гарах үр дүн
Байгаль хамгаалалчийн бүртгэл
Буцах

16. Мэдээллийн сангийн агуулга түүнээс гарах үр дүн
Мэдээллийг хүснэгтэн хэлбэрээр харуулах.
Буцах

17. Мэдээллийн сангийн агуулга түүнээс гарах үр дүн
Зургийн тайлан

18. Мэдээллийн сангийн агуулга түүнээс гарах үр дүн
Shape файл
ГМС /GIS/
БиоСАН

19. Мэдээллийн сангийн агуулга түүнээс гарах үр дүн
Монгол бөхөнгийн ажиглалтын мэдээллийн үр дүн
2500
2000
1500
1000
500
0
1998 îí 11 ñàð 2002 îíû 11 ñàð 2003 îíû 12 ñàð 2009 îíû XI, XII, 2010
îíû 1 ñàð
Øàðãûí ãîâü Õ¿éñèéí ãîâü Õ¿ðýí òàë

20. Увс аймгийн ТХГН-ын байгаль хамгаалагчдын хийсэн ажиглалт судалгааны нэгдсэн дүн
2008 2009 2010
Áàéãàëü
õàìãààëàã èä IV X I II IV V VI VIII IX X XI XII I II IV V VI Íèéò
Түргэн 1 1 3 2 8 1 6 9 6 6 6 3 13 11 11 27 20 15 3 152
Баатаржав 1 2 1 3 2 3 3 4 2 3 3 2 2 3 34
Батням 1 2 1 1 3 2 2 3 15
Ганболд 1 1 1 3
Давааням 1 1 1 3
Дашдаваа 1 1 2 1 2 2 1 1 1 2 2 2 1 19
Мандах 1 11 5 5 2 24
Намсрай 1 1 1 3
Отгон баатар 1 1 1 5 8
Цэвээнгэрэл 4 1 2 1 1 9
Эрдэнэ баатар 1 3 1 5 4 2 2 3 6 5 4 36
Увс нуур 1 1
Юнгэрдорж 1 1
Хан хөхий 1 1 3 6 6 2 1 2 5 4 31
Алтан гэрэл 1 1 1 3
Батсүх 1 1 2
Жаргалсайхан 1 1 1 1 2 1 2 2 2 13
Цэрэн дорж 1 5 3 9
Ìîíãîë òàðâàãà
Энхболд 13% 2 2 4
Цаг/Шувуут 2 2 2 2 1 1 3 2 4
Îéí òóóðòàí 1 3 1 4 13 10 6 2
Óóëûí òóóðòàí 59
41%
Алтан гэрэл 2 2 2 1 1 3 2 18% 4 1 2 2 22
Баттулга 1 1
Баяндалай 1 1
Öîîõîð èðâýñ
Гансүх 1 28%
4 1 1 7
Гантөмөр 1 1 4 2 8
Нямдаваа 1 1 2 3 1 8
Цэрэн жав 1 2 1 2 2 4 12
Á¿ãä 2 1 3 5 2 3 9 1 8 15 14 13 10 4 18 13 17 45 34 21 5 243

21. Дүгнэлт
БиоСан програм бий болсоноор зэрлэг ан амьтдын ажиглалтын
мэдээллийг тоон хэлбэрт оруулж өгөгдлийг түргэн шуурхай солилцох,
боловсруулах болсон нь холбогдох байгууллага, шийдвэр гаргагчид,
санхүүжүүлэгчдийг үнэн зөв мэдээллээр түргэн шуурхай хангах
боломжтой болсон. Мөн нэгдсэн нэг оронзайн системд орж байна.
Цаасан дээр хадгалагдаж байсан мэдээлэл тоон хэлбэрт шилжсэнээр
мэдээллийн сан бий болж улмаар зэрлэг ан амьтдыг оронзайн хувьд
мониторинг хийж байгаль хамгааллын төлөвлөлт болон оновчтой
шийдвэр гаргах асуудалд нэн шаардлагатай болно.
Зэрлэг ан амьтдын ажиглалтын мэдээллийг тоон хэлбэрт оруулж байгаа
нь байгалийн нөөцийг үнэн зөв тогтоож байгалийн баялгийг зөв зохистой
ашиглахад оршино.

22. Анхаарах зүйлс
•Байгаль хамгаалагч болон мэргэжилтэн нарт бүртгэл хийж
буй арга зүйг маш сайн эзэмшүүлэх. Энэ нь давхардал
гаргахгүй үндэс болох ба цаашид хийх дүн шинжилгээнд
чухал юм.
•Мэдээллийн санд мэдээллийг бүртгэх журам
•Мэдээллийг түгээх журам
•Програм хангамж боловсруулах бодлогын даалгавар буюу
тайлангийн загвар
•Мэргэжлийн байгууллагатай хамтарч ажиллах

23. Анхаарал тавьсан та бүхэнд баярлалаа.